studia przyrodniczo-krajobrazowe województwa pomorskiego

STUDIA PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE 

WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 

Gdañsk, 2006 

1

STUDIA PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE 


Pod redakcj¹ 

Jaros³awa Czochañskiego 

Mariusza Kistowskiego 

POMORSKIE STUDIA REGIONALNE 

URZ¥D MARSZA£KOWSKI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 

Gdañsk, 2006 

3

Wydawca 

URZ¥D MARSZA£KOWSKI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 

Departament Rozwoju Regionalnego i Przestrzennego 

80-810 Gdañsk, ul. Okopowa 21/27 

tel. (058) 32-61-684; fax (058) 32-61-688 

www.woj-pomorskie.pl 

e-mail: drrip@woj-pomorskie.pl 

4 

STUDIA PRZYRODNICZO-KRAJOBRAZOWE WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 

pod redakcj¹ Jaros³awa Czochañskiego i Mariusza Kistowskiego 

Autorzy 

Czêœæ I – Micha³ Buliñski, Mateusz Ciechanowski, Jaros³aw Czochañski, S³awomir Zieliñski 

Czêœæ II – Mariusz Kistowski, Bogna Lipiñska, Barbara Korwel-Lejkowska 

Grafika / redakcja map 

Jaros³aw Czochañski, Mariusz Kistowski, S³awomir Szymañski, 

Wspó³praca techniczna 

Iwona Borkowska, Aleksandra Rudziñska 

Recenzenci 

Maciej PrzewoŸniak (czêœæ I) 

Krzysztof H. Wojciechowski (czêœæ II) 

Koncepcja ok³adki 

Grzegorz Filip „Indygo” 

Fotografie 

Micha³ Buliñski, Mateusz Ciechanowski, Jaros³aw Czochañski, Marcin S. Wilga, Jolanta Zarembska, 

S³awomir Zieliñski 

Zdjêcie na ok³adce: Cypel Rewski (fot. J. Czochañski) 

Druk 

Wydawnictwo Tekst Spó³ka z o.o., Bydgoszcz, ul. Kossaka 72 

© Copyright by Urz¹d Marsza³kowski Województwa Pomorskiego 

Gdañsk, 2006 

ISBN 83-88262-42-4

SPIS TREŒCI 

Wprowadzenie ............................................................................................................................. 9 

Czêœæ I 

WALORY PRZYRODNICZE TRÓJMIEJSKIEGO OBSZARU METROPOLITALNEGO 

I ICH OCHRONA 

1. Wstêp ...................................................................................................................................... 

2. Ogólna charakterystyka ró¿norodnoœci biologicznej Trójmiejskiego Obszaru 

13 

Metropolitalnego .................................................................................................................... 16 

2.1. Ogólna charakterystyka zró¿nicowania œrodowiska przyrodniczego ............................. 16 

2.2. Ogólna charakterystyka zró¿nicowania siedliskowego .................................................. 17 

2.3. Ogólna charakterystyka ró¿norodnoœci gatunkowej ...................................................... 19 

2.4. Kierunki przemian ró¿norodnoœci biologicznej ............................................................. 22 

3. Terytorialne powi¹zania ekologiczne – sieæ korytarzy ekologicznych .................................. 

4. Kompleksowa waloryzacja przyrodnicza Trójmiejskiego Obszaru Matropolitalnego 

27 

na tle istniej¹cych i proponowanych obszarów chronionych ................................................. 31 

4.1. Charakterystyka obszarów przyrodniczo cennych ........................................................ 31 

4.2. Problem ochrony roœlinnoœci kulturowej w centralnej czêœci Trójmiejskiego Obszaru 

Metropolitalnego ............................................................................................................. 98 

5. Propozycje dzia³añ ochronnych na obszarach przyrodniczo cennych ................................... 100 

6. Podsumowanie ....................................................................................................................... 118 

Piœmiennictwo ............................................................................................................................. 121 

Czêœæ II 

WALORY, ZAGRO¯ENIA I PROPOZYCJE OCHRONY ZASOBÓW 

KRAJOBRAZOWYCH WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 

(ze szczególnym uwzglêdnieniem Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego) 

1. Wstêp ...................................................................................................................................... 137 

2. Metody opracowania .............................................................................................................. 139 

3. Zasoby krajobrazowe województwa pomorskiego ................................................................ 149 

3.1. Identyfikacja i wstêpna analiza zasobów krajobrazowych regionu ................................ 149 

3.2. Ocena wartoœci zasobów krajobrazowych regionu ......................................................... 152 

3.3. Identyfikacja i ocena zagro¿eñ zasobów krajobrazowych .............................................. 155 

3.4. Strefy i obszary priorytetowe dla ochrony i kszta³towania zasobów krajobrazowych ..... 157 

4. Zasoby krajobrazowe metropolii trójmiejskiej ..................................................................... 163 

4.1. Modyfikacja metody dla potrzeb studiów metropolitalnych .......................................... 163 

4.2. Wartoœci i zagro¿enia zasobów krajobrazowych metropolii trójmiejskiej ..................... 166 

4.3. Ochrona i kszta³towanie zasobów krajobrazowych metropolii trójmiejskiej ................. 

5. Syntetyczna charakterystyka obszarów priorytetowych w zakresie ochrony i kszta³towania 

169 

krajobrazu – katalog obszarów województwa pomorskiego ................................................. 176 

Piœmiennictwo ............................................................................................................................. 276 

5

Szanowni Pañstwo 

Samorz¹d województwa zgodnie z ustaw¹ o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym 

z 2003 r. prowadzi analizy i studia, opracowuje koncepcje oraz programy odnosz¹ce 

siê do obszarów i problemów zagospodarowania przestrzennego regionu. W województwie 

pomorskim zadania te s¹ realizowane od pocz¹tku jego istnienia, a ich efektem 

jest opublikowanie 25 tomów opracowañ, wydanych w serii Pomorskie Studia Regionalne. 

S¹ to wa¿ne dla województwa dokumenty strategiczne, uchwalone przez Sejmik Województwa 

Pomorskiego, a tak¿e studia oraz wyniki prac badawczych prowadzonych (na potrzeby 

tych dokumentów) przez wybitnych specjalistów, przedstawicieli trójmiejskiego œrodowiska 

naukowego. W ten sposób wiedza, wczeœniej dostêpna nielicznym, przekazywana jest ogó³owi 

mieszkañców regionu, a samorz¹d nie tylko uzyskuje materia³y wa¿ne dla podejmowania 

decyzji kreuj¹cych rozwój województwa, ale staje siê tak¿e mecenasem tej wiedzy 

szeroko j¹ udostêpniaj¹c. 

Z prawdziw¹ przyjemnoœci¹ przekazujê mieszkañcom województwa 25. tom Pomorskich 

Studiów Regionalnych, poœwiêcony zagadnieniom zachowania zasobów przyrodniczych 

i krajobrazowych naszego regionu. S¹ one elementem naszego dziedzictwa, które 

nie tylko urozmaica i ubogaca nasz¹ ziemiê, ale stanowi jedn¹ z podstaw rozwoju gospodarki 

– zw³aszcza turystyki, odgrywaj¹cej coraz wiêksz¹ rolê w rozwoju regionu. Przestrzeñ 

przyrodnicza i krajobraz stanowi¹ te¿ wa¿ne podstawy kszta³towania œrodowiska 

¿ycia mieszkañców, wp³ywaj¹c na jego stan i warunki regeneracji si³ oraz wypoczynku. 

S¹ to wartoœci, które nie mog¹ zostaæ pominiête i nie dostrze¿one w kreowaniu wysokiej 

jakoœci ¿ycia i konkurencyjnoœci naszego regionu. 

Problemy ochrony przyrody i rozwoju przestrzennego s¹ trudnymi kwestiami, z którymi 

samorz¹d województwa i samorz¹dy lokalne musz¹ siê zmierzyæ przy podejmowaniu 

decyzji rozwojowych. Konstytucyjna zasada rozwoju zrównowa¿onego wymaga, aby 

wszystkie kwestie wa¿ne dla województwa i jego mieszkañców by³y rozpatrywane 

z uwzglêdnieniem potrzeb ochrony œrodowiska i utrzymania równowagi pomiêdzy zachowaniem 

jego stanu i walorów a osi¹gniêciem oczekiwanego poziomu rozwoju. Ufam, ¿e 

materia³ zawarty w niniejszej publikacji pozwoli na œwiadome podejmowanie decyzji dotycz¹cych 

rozwoju regionalnego i przestrzennego, podpowie jak zachowaæ te walory i zasoby 

przestrzeni, bez których ¿ycie mieszkañców i rozwój województwa nie by³yby w pe³ni 

satysfakcjonuj¹ce. 

Gdañsk, paŸdziernik, 2006 

Jan Koz³owski 

Marsza³ek Województwa Pomorskiego 

7

Od Redaktorów 

Coraz wiêkszy stopieñ skomplikowania procesów rozwoju spo³eczno-gospodarczego, 

spowodowany procesami globalizacji, metropolizacji i wielowiekowego nawarstwiania 

siê struktur przestrzennych sprawia, ¿e w trakcie jego planowania i monitorowania 

niezbêdne jest uwzglêdnianie bardzo du¿ej liczby czynników. Jedn¹ z najwa¿niejszych 

grup tych czynników stanowi¹ zasoby i walory przyrodnicze oraz œciœle z nimi powi¹zane 

walory krajobrazowe, traktowane jako warstwa œrodowiska odbierana przez ludzi za pomoc¹ 

ró¿nych zmys³ów, ze szczególnym uwzglêdnieniem zmys³u wzroku. 

Spo³eczeñstwa, wkraczaj¹c w erê postindustrialn¹, w coraz wiêkszym stopniu doceniaj¹ 

kontakt z ma³o przeobra¿onym œrodowiskiem przyrodniczym oraz krajobrazem seminaturalnym 

lub harmonijnym krajobrazem kulturowym. Powoli do przesz³oœci odchodzi 

okres, gdy spo³eczeñstwa, tak¿e w Polsce, przedk³ada³y zamieszkanie i wypoczynek na 

obszarach silnie zainwestowanych nad kontakt z naturalnymi terenami przyrodniczymi. 

Tendencja ta wynika zarówno z globalnych trendów przemian œwiadomoœci spo³ecznej, 

jak i z gwa³townej transformacji ustrojowej naszego kraju. Z jednej strony nale¿y j¹ uznaæ 

za korzystn¹ – wskazuj¹c¹ na zwiêkszenie znaczenia kryteriów przyrodniczych przy podejmowaniu 

przez inwestorów, polityków i przeciêtnych obywateli decyzji o lokalizacji 

ró¿nych dzia³alnoœci i obiektów w przestrzeni, z drugiej jednak – chêæ lokalizacji ró¿nych 

form aktywnoœci cz³owieka w wartoœciowych przyrodniczo i krajobrazowo obszarach, przyczynia 

siê do utraty tych walorów i powolnego zaniku przyczyn, dla których dzia³alnoœæ ta 

zosta³a tam zlokalizowana. Szereg przyk³adów takich procesów mo¿na obserwowaæ tak¿e 

w naszym regionie. Wœród nich wymieniæ mo¿na suburbanizacjê, niszcz¹c¹ przestrzeñ przyrodniczo-krajobrazow¹ 

Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego i otoczenie innych wiêkszych 

miast oraz nadmierne zainwestowanie turystyczne, koncentruj¹ce siê w strefie nadmorskiej 

i pojeziernej, degraduj¹ce przyrodê i krajobraz – g³ówny walor rekreacyjny. 

Niedostrzeganiu sukcesywnego ubywania zasobów i walorów przyrodniczo-krajobrazowych, 

spowodowanego nadmiern¹ ekonomizacj¹ procesów planowania i zagospodarowania 

przestrzennego, mo¿na przeciwdzia³aæ przede wszystkim poprzez uwzglêdnianie 

dwóch podstawowych zasad wymienionych w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu 

przestrzennym – zasady rozwoju zrównowa¿onego i utrzymania ³adu przestrzennego. 

Tylko takie postêpowanie pozwoli w przysz³oœci na utrzymanie i wzrost jakoœci 

¿ycia mieszkañców regionu. Aby by³o to mo¿liwe, konieczne jest dok³adne rozpoznanie 

zasobów i walorów przyrodniczych oraz krajobrazowych województwa. Rolê tê w pewnym 

zakresie spe³nia³y dotychczas prowadzone prace, realizowane na przyk³ad w ramach 

opracowania ekofizjograficznego do planu zagospodarowania przestrzennego województwa 

oraz Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego. 

Niniejszy tom zawiera wybór materia³ów studialnych stanowi¹cych jedn¹ z podstaw 

dla sporz¹dzania kolejnej edycji opracowañ fizjograficznych. Przestrzennie jego treœæ koncentruje 

siê na obszarze metropolii trójmiejskiej, pokazuj¹c j¹ – szczególnie w odniesieniu 

9

do zasobów krajobrazowych – na tle ca³ego województwa pomorskiego. Wybór obszaru 

opracowania wynika ze szczególnej rangi walorów przyrodniczych i krajobrazowych Trójmiasta 

i jego otoczenia, tak ze wzglêdu na licznie wystêpuj¹ce tu unikatowe systemy i obiekty 

przyrodnicze oraz rzadkie w skali kraju i Europy walory krajobrazowe, jak i ze wzglêdu na 

szczególnie du¿¹ presjê wywieran¹ na nie w wyniku dzia³alnoœci antropogenicznej. Potrzeba 

ich ochrony wynika nie tylko z konicznoœci zrównowa¿onego rozwoju regionu, ale tak- 

¿e z zobowi¹zañ Polski na arenie miêdzynarodowej, wœród których wymieniæ nale¿y przede 

wszystkim obowi¹zek ustanowienia i ochrony sieci obszarów Natura 2000, regulowany 

dyrektywami „ptasi¹” i „siedliskow¹” Unii Europejskiej, jak i deklaracje wynikaj¹ce z ratyfikowania 

Europejskiej Konwencji Krajobrazowej Rady Europy. 

Obie czêœci tomu to opracowania zespo³owe. Pierwsza dotyczy zasobów i walorów 

przyrodniczych, ze szczególnym uwzglêdnieniem biotycznych elementów œrodowiska, druga 

zaœ – zasobów krajobrazowych w ujêciu wizualno-estetycznym. Przedstawione zagadnienia 

dotycz¹ identyfikacji, waloryzacji oraz oceny tych zasobów, a tak¿e prezentuj¹ rekomendacje 

w zakresie ich ochrony i kszta³towania. Posiadaj¹ one nie tylko wartoœæ poznawcz¹ 

i naukow¹ (w tym oryginaln¹, opracowan¹ przez autorów drugiej czêœci tomu, metodê 

waloryzacji wartoœci i zagro¿eñ zasobów krajobrazowych oraz sposobów ich ochrony), ale 

maj¹ przede wszystkim pos³u¿yæ praktycznemu wykorzystaniu w trakcie sporz¹dzania opracowañ 

planistycznych i strategicznych na szczeblu województwa, powiatów i gmin. Nale- 

¿y te¿ wyraziæ nadziejê, ¿e dziêki wsparciu samorz¹du województwa i samorz¹dów lokalnych, 

mo¿liwe bêdzie prowadzenie dalszych, bardziej pog³êbionych studiów, nad inwentaryzacj¹, 

waloryzacj¹ i planowaniem ochrony zasobów przyrodniczych i krajobrazowych 

województwa pomorskiego. Stanowi¹ one bowiem wa¿ny dla gospodarki i ludnoœci regionu, 

nieodnawialny zasób, którego zachowanie winno byæ jednym z podstawowych celów 

w rozwoju spo³eczno-gospodarczym. 

10

Czêœæ I 

WALORY PRZYRODNICZE 

TRÓJMIEJSKIEGO OBSZARU 

METROPOLITALNEGO 

I ICH OCHRONA 

Micha³ Buliñski, Mateusz Ciechanowski, 

Jaros³aw Czochañski, S³awomir Zieliñski 

11

1. WSTÊP 

Trójmiejski Obszar Metropolitalny to rozleg³a, okreœlona zasiêgiem administracyjnym 

48 miast i gmin (ryc. 1), intensywnie zagospodarowywana przestrzeñ, o powierzchni 

ponad 5300 km 2 (32% powierzchni województwa) i zamieszkana przez ponad 1,3 mln 

mieszkañców (63% ludnoœci województwa) – w tym ponad 1 mln ludnoœci miejskiej. Na 

obszarze tym zlokalizowanych jest ponad 17 tys. ha powierzchni terenów zabudowanych i 

ponad 2000 km dróg, a jednoczeœnie jest to obszar na którym 32% powierzchni stanowi¹ 

tereny leœne, 32% u¿ytki rolne i 2% wody powierzchniowe. Cechuje siê on znacznym zró¿nicowaniem 

typów œrodowiska, stanowi¹cych silne dominanty kszta³tuj¹ce warunki rozwoju 

przestrzennego. Centrum metropolii – Trójmiasto, po³o¿one jest na styku czterech 

typów krajobrazów: strefy krawêdziowej wysoczyzny morenowej i krawêdzi kêp wysoczyznowych, 

mierzejowego typu wybrze¿a morskiego, równinnego (deltowego) pobrze¿a 

przymorskiego oraz den dolinnych o genezie rynien subglacjalnych lub pradolin. Mimo 

ponad 1000 letniej historii osadnictwa w tym regionie, specyfika przyrodnicza obszarów i 

trudnoœci, jakie stwarza³y w przesz³oœci dla ich zainwestowania, spowodowa³y, ¿e nadal 

zachowa³y siê tu interesuj¹ce walory przyrodnicze i krajobrazowe. Zosta³y one dostrze¿one 

i objête ochron¹ ju¿ dawno, bowiem w 1938 r. powsta³ tu jeden z pierwszych w Polsce 

rezerwatów przyrody „Kêpa Red³owska”. W latach 50. i 80. XX w. utworzono szereg rezerwatów 

w bezpoœrednim s¹siedztwie rozrastaj¹cych siê miast, a lasy otaczaj¹ce Trójmiasto, 

mimo prowadzenia w nich gospodarki leœnej, zosta³y zachowane i w 1979 roku objête 

ochron¹ w postaci Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego (jako jednego z pierwszych parków 

krajobrazowych w Polsce). W 1994 r. na ich obszarze ustanowiono te¿ Leœny Kompleks 

Promocyjny „Lasy Oliwsko-Dar¿lubskie”. Pomimo podejmowanych przez lata dzia- 

³añ ochronnych zasoby przyrodnicze w otoczeniu metropolii ulegaj¹ sta³ej, powolnej degradacji 

i dewaloryzacji, a wiele cennych przyrodniczo obszarów nie doczeka³o siê dotychczas 

objêcia ochron¹. 

D¹¿¹c do stworzenia warunków prawid³owego rozwoju i zagospodarowania, a wiêc 

zgodnego z zasadami rozwoju zrównowa¿onego i kszta³towania ³adu przestrzennego, podjêto 

prace nad zinwentaryzowaniem i wskazaniem obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych, 

posiadaj¹cych cenne, a czêsto wrêcz unikatowe cechy naturalne, stanowi¹cych 

ostoje siedlisk i gatunków zagro¿onych wyginiêciem, maj¹cych istotne znaczenie dla zachowania 

trwa³oœci istnienia biosfery i jej zró¿nicowania, a dotychczas nie objêtych ochron¹ 

prawn¹. Wskazanie tych terenów, wraz z obszarami prawnie chronionymi, winno stanowiæ 

spójny przestrzennie obraz walorów i zasobów przyrody, których zachowanie powinno 

byæ priorytetem przy podejmowaniu decyzji przestrzennych i gospodarczych. 

Niniejsza publikacja stanowi syntezê szerszego opracowania studialnego. Dla jego 

realizacji konieczne by³o zapoznanie siê z obszern¹ literatur¹ (³¹cznie ok. 510 pozycji), 

obejmuj¹c¹ zagadnienia bogactwa szaty roœlinnej, fauny oraz œwiata grzybów terenów Trójmiejskiego 

Obszaru Metropolitalnego (zwanego dalej TOM). Analizowano tak¿e ustanowione 

tu obiekty ochrony przyrody i propozycje nowych obiektów tego typu. Gdañsk od 

wieków stanowi³ prê¿ny – przyrodniczy oœrodek naukowy, w którym od kilku dziesiêcioleci 

prowadzone s¹ badania nad elementami œrodowiska przyrodniczego regionu, a poza 

wieloma instytucjami badawczymi, przez ostatnie kilkanaœcie lat dzia³a³o te¿ na obszarze 

13

województwa Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, prowadz¹ce systematyczne prace 

nad inwentaryzacj¹ przyrodnicz¹ gmin. Trzeba jednak przyznaæ, ¿e dla niektórych terenów 

wci¹¿ brakuje dostatecznej iloœci danych, a niektóre grupy organizmów, jak np. grzyby, 

czy bezkrêgowce s¹ s³abo poznane. Brakuje elementarnych informacji o obecnoœci wielu 

i o zró¿nicowaniu wiêkszoœci grup organizmów. Pomimo tych braków w otoczeniu metropolii 

trójmiejskiej i w samych jej miastach wskazaæ mo¿na wiele obiektów i gatunków, 

które w urbanizuj¹cej siê przestrzeni s¹ coraz rzadsze. Jednoczeœnie zniszczeniu ulegaj¹ 

tak¿e przestrzenne powi¹zania przyrodnicze, gwarantuj¹ce trwa³oœæ œrodowiska i jego gatunków. 

One równie¿ musz¹ stanowiæ przedmiot ochrony. Potrzeba ochrony dotyczy tak¿e 

wielu za³o¿eñ parkowych – zarówno w miastach jak i gminach TOM. Mimo braku danych 

o ich wartoœciach przyrodniczych, pilota¿owe badania niektórych z nich wskazuj¹ na piln¹ 

potrzebê inwentaryzacji ich walorów przyrodniczych oraz ochrony. 

Autorzy opracowania, wykorzystuj¹c literaturê z zakresu swoich zainteresowañ oraz 

znacz¹ce materia³y w³asne, starali siê wypracowaæ opiniê na temat wspó³czesnego stanu 

ochrony œrodowiska przyrodniczego TOM, kierunków jego przemian, a tak¿e ocenê potrzeb 

ochrony przyrody, szczególnie w kontekœcie dzia³añ planistycznych. Ze wzglêdu na 

ró¿ny charakter i zakres informacji dostêpnych materia³ów badawczych, a tak¿e potrzeby 

planistyczne, przyjêto zró¿nicowany stopieñ szczegó³owoœci waloryzacji przyrodniczej terenu 

TOM. Obszary, wskazane jako cenne przyrodniczo, wyznaczano ze wzglêdu na obecnoœæ 

p³atów rzadkich b¹dŸ zagro¿onych siedlisk przyrodniczych, ostoi ró¿norodnoœci biologicznej 

lub szczególnie cennych taksonów flory, mykoflory, b¹dŸ fauny. Do ochrony 

prawnej zaproponowano wszystkie obiekty zg³aszane ju¿ przez s³u¿by Wojewódzkiego 

Konserwatora Przyrody, zarz¹dy parków krajobrazowych, organizacje pozarz¹dowe, czy 

pracowników naukowych, o ile postulaty te by³y uzasadnione udokumentowanymi danymi 

1 . Ponadto przed³o¿ono w opracowaniu szereg w³asnych propozycji: rezerwatów przyrody, 

obszarów Natura 2000, u¿ytków ekologicznych i zespo³ów przyrodniczo-krajobrazowych, 

wraz z propozycj¹ korekty granic kilku obiektów. Utworzone przez Ministra Œrodowiska 

obszary Natura 2000 2 oraz projektowane i zg³oszone do Komisji Europejskiej, potraktowano 

równorzêdnie, jako wymagaj¹ce ochrony – zgodnie z zapisami ustawy o ochronie 

przyrody (Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880, art. 33, ust. 2). Zrezygnowano z propozycji tworzenia 

obszarów chronionego krajobrazu, jako w praktyce najmniej skutecznej formy ochrony 

przyrody. Ze wzglêdu na ponadlokalny charakter opracowania, zrezygnowano te¿ z omawiania 

i postulowania utworzenia pomników przyrody (za wyj¹tkiem stanowiska unikatowego 

gatunku cymbalarii murowej na Bastionie Œw. El¿biety w Gdañsku). Szczegó³owo 

analizowano tylko wystêpowanie i powi¹zania siedliskowe gatunków rzadkich lub zagro- 

¿onych (regionalne i krajowe czerwone listy / ksiêgi 3 – Zarzycki i Szel¹g 1992, KaŸmierczakowa 

i Zarzycki 2001, G³owaciñski 2001, 2002, Cieœliñski i in. 2003, Fa³tynowicz 

1 

2 

3 

Aktualny stan istotnej czêœci obiektów nie jest niestety znany i wymaga weryfikacji w terenie 

(przyp. red.). 

Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dn. 21 lipca 2004 r., w sprawie obszarów specjalnej ochrony 

ptaków Natura 2000 (Dz.U. nr 229, poz. 2313). 

Po zakoñczeniu prac redakcyjnych ukaza³a siê nowa polska czerwona lista roœlin i grzybów (Mirek 

i in. 2006), dlatego stosowane obecnie krajowe kategorie ochronne dla tych organizmów (za wyj¹tkiem 

porostów) s¹ odmienne od oznaczonych symbolem PL w niniejszym opracowaniu (red.). 

14

i Kukwa 2003; G³owaciñski, Nowacki 2004; Markowski, Buliñski 2004), chronionych prawem 

Unii Europejskiej, stanowi¹cych osobliwoœæ florystyczn¹, mykologiczn¹ lub faunistyczn¹ 

(np. interesuj¹ce elementy biogeograficzne), a tak¿e wskaŸnikowych dla zagro¿onych 

siedlisk. Natomiast nie omawiano i nie delimitowano granic wystêpowania wielu najpospolitszych 

gatunków, objêtych w Polsce ochron¹ œcis³¹. 

Ryc. 1. Zasiêg Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego 

15

16 

2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA RÓ¯NORODNOŒCI 

BIOLOGICZNEJ TRÓJMIEJSKIEGO OBSZARU 

METROPOLITALNEGO 

Ró¿norodnoœæ biologiczn¹ okreœla siê obecnie jako rozmaitoœæ wszelkich form ¿ycia 

na Ziemi (Gliwicz 1995). Rozpatruje siê j¹ na ró¿nych poziomach: genetycznym, gatunkowym 

oraz ekologicznym. Ten ostatni definiuje siê jako „rozmaitoœæ powtarzalnych i podlegaj¹cych 

klasyfikacji uk³adów tworzonych przez ró¿ne gatunki i ich kombinacje, a wiêc 

rozmaitoœæ zgrupowañ, biocenoz, ekosystemów i krajobrazów” (Gliwicz, ibidem). Omówione 

poni¿ej zagadnienie ró¿norodnoœci gatunkowej TOM oraz pewnych elementów 

zró¿nicowania sk³adowych ekosystemów i jednostek ponadekosystemowych, stanowi jedynie 

sygnalne ujêcie kwestii ró¿norodnoœci osobniczej, populacyjnej i gatunkowej. Obszar ten 

nale¿y do grupy najcenniejszych przyrodniczo w Polsce i z ca³¹ pewnoœci¹ jest jednym 

z kluczowych dla utrzymania ró¿norodnoœci biologicznej kraju. Obiektywna wartoœæ wielu 

wystêpuj¹cych tu gatunków i siedlisk przyrodniczych nadaje mu znaczenie miêdzynarodowe, 

szczególnie w obrêbie Unii Europejskiej. Oszacowanie ca³kowitego bogactwa gatunkowego 

i siedliskowego nie jest mo¿liwe, gdy¿ wiele wystêpuj¹cych tu grup organizmów nie 

doczeka³o siê kompleksowej inwentaryzacji, a dla innych brak niemal jakichkolwiek danych. 

2.1. Ogólna charakterystyka zró¿nicowania œrodowiska przyrodniczego 

Trójmiejski Obszar Metropolitalny (TOM) obejmuje tereny o wysokim stopniu zró¿nicowania 

pod wzglêdem abiotycznym, a w zwi¹zku z tym – tak¿e znacznym urozmaiceniem 

siedlisk przyrodniczych, szaty roœlinnej i krajobrazu, z czym z kolei powi¹zane jest 

bogactwo œwiata zwierz¹t i grzybów. Nak³ada siê na ten obraz, zró¿nicowane pod wzglêdem 

d³ugoœci trwania, intensywnoœci oraz form dzia³alnoœci – wykorzystanie tutejszych terenów 

przez cz³owieka. £¹cznie, wspó³czeœnie na obszarze TOM odnotowujemy mozaikê terenów, 

bardzo urozmaicon¹ pod wzglêdem warunków œrodowiska przyrodniczego. Wskazuje to na 

potrzebê i koniecznoœæ odmiennego ich traktowania w planowaniu dalszego rozwoju metropolii, 

zgodnie z przyjêtymi przez Polskê zobowi¹zaniami miêdzynarodowymi, w tym 

realizacj¹ zasad zrównowa¿onego rozwoju i kszta³towania ³adu przestrzennego. 

Najwa¿niejszymi elementami œrodowiska przyrodniczego TOM, okreœlaj¹cymi jego 

wysok¹ wartoœæ przyrodnicz¹, s¹: 

• przyleganie do wód morskich Ba³tyku, skutkuj¹ce obecnoœci¹ specyficznych siedlisk 

– wydm pasów mierzejowych, brzegów klifowych, ujœciowych odcinków dolin 

rzecznych, a tak¿e przyleg³ych obszarów, np. rozleg³ych b³ot przymorskich. 

Jednoczeœnie pas wybrze¿a morskiego stanowi wa¿ny szlak migracji ptaków; 

• rozleg³a równina deltowa Wis³y stanowi¹ca specyficzny typ œrodowiska i obszar 

migracji wielu gatunków (np. niektórych roœlin górskich na ni¿, gatunków synantropijnych). 

Dolina ta ma zarazem znaczenie, jako bariera, dla pewnych zbiorowisk 

i gatunków roœlin; 

• wysoka jeziornoœæ znacznej czêœci obszaru, z obecnoœci¹ jezior zró¿nicowanych 

pod wzglêdem wielkoœci, pochodzenia, cech ich wód. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ 

jeziora lobeliowe oraz specyficzne zbiorniki dystroficzne. Wa¿na jest tak¿e obecnoœæ 

licznych obszarów Ÿródliskowych, daj¹cych pocz¹tek wielu ciekom regionu;

• obecnoœæ licznych torfowisk, o zró¿nicowanej wielkoœci, genezie i stopniu zniekszta³cenia 

szaty roœlinnej, wci¹¿ stanowi¹cych ogromny potencja³ œrodowiska. O ich 

wybitnej wartoœci decyduje zarówno rola retencyjna, jak te¿ ostoi gin¹cych i zagro- 

¿onych zbiorowisk roœlinnych, gatunków roœlin, grzybów i zwierz¹t; 

• bogactwo siedlisk, zró¿nicowanych pod wzglêdem wilgotnoœci i ¿yznoœci – od mad 

¿u³awskich, po siedliska moren czo³owych i piaszczystych pasów mierzejowych. 

Bogactwo to jest powiêkszone przez obecnoœæ stref ekotonowych – na styku jednostek 

o odmiennych warunkach; 

• znaczna lesistoœæ – z obecnoœci¹ kilku rozleg³ych kompleksów leœnych, jak Lasy 

Oliwskie, Puszcza Dar¿lubska, Lasy Mirachowskie, warunkuj¹ca bogactwo leœnych 

ekosystemów i wartoœciowe cechy krajobrazu. Bardzo wa¿ne jest wystêpowanie 

terenów posiadaj¹cych ci¹g³oœæ istnienia siedlisk leœnych od pradziejów, w odró¿nieniu 

od zalesieñ na gruntach, u¿ytkowanych w przesz³oœci rolniczo; 

• obecnoœæ starych oœrodków osadniczych, w tym du¿ych – miejskich oraz wielu 

wsi, o ci¹g³oœci osadniczej licz¹cej wiele wieków. Warunkuj¹ one wzbogacenie 

od pradziejów ró¿norodnoœci siedlisk i zwi¹zanych z nimi zbiorowisk oraz gatunków 

synantropijnych. Obecnoœæ „bram” wlotowych dla obcych gatunków, 

takich jak porty morskie, oraz szlaki komunikacyjne o znaczeniu ponadregionalnym, 

powoduje wiêksze urozmaicenie œwiata przyrody i wprowadza wiele gatunków 

inwazyjnych, komplikuj¹c sytuacjê ró¿norodnoœci i funkcjonalnoœci w œrodowisku 

przyrodniczym; 

• istnienie du¿ych i dawnych tradycji kszta³towania zieleni kulturowej, przejawiaj¹ce 

siê pozosta³oœciami wielu parków podworskich oraz licznych jeszcze, urozmaiconych 

pod wzglêdem sk³adu gatunkowego, alei drzew przydro¿nych. Równie¿ 

istotne znaczenie maj¹ stare tradycje gospodarki leœnej, warunkuj¹cej m.in. 

obecnoœæ wiekowych nasadzeñ drzew obcych geograficznie, introdukowanych 

na Pomorzu. 

2.2. Ogólna charakterystyka zró¿nicowania siedliskowego 

Na terenach TOM istnieje mozaika zró¿nicowanych siedlisk, na jakich w przesz³oœci 

wykszta³ci³y siê urozmaicone zbiorowiska roœlinne. Pierwotnie przewagê mia³y lasy. Jedynie 

wody otwarte oraz w¹skie pasy wzd³u¿ brzegu morskiego i dolin rzecznych, a tak¿e 

czêœæ ¯u³aw i obszarów rozleg³ych torfowisk bezleœnych, pokrywa³a roœlinnoœæ nieleœna. 

Najwiêksze powierzchnie na terenach TOM zajmuje (wg mapy potencjalnej roœlinnoœci 

naturalnej Pomorza Gdañskiego – Wojterski i in. 1980) siedlisko lasu bukowo-dêbowego 

(acydofilnej d¹browy typu „pomorskiego”) Fago-Quercetum petraeae oraz siedlisko kwaœnej 

buczyny ni¿owej Luzulo pilosae-Fagetum. W mozaice siedlisk znaczny udzia³ wzd³u¿ 

pasa nadmorskiego ma tak¿e siedlisko ¿yznej buczyny ni¿owej Galio odorati-Fagetum. 

Wystêpuje ono np. na kêpach nadmorskich (takich, jak Oksywska, Pucka, Swarzewska) 

i w pasie terenu wzd³u¿ Trójmiasta. Drzewostan bukowy i szereg gatunków charakterystycznych 

w runie – to cechy dobrze wykszta³conych fitocenoz tego zespo³u. Znacz¹ce 

powierzchnie innego siedliska ci¹gn¹ siê wzd³u¿ Wis³y i ¯u³aw po Zatokê Gdañsk¹, a w¹skimi 

pasami obecne s¹ te¿ wzd³u¿ pradolin i dolin rzecznych. Jest to siedlisko regionalnie 

stosunkowo naj¿yŸniejsze (oprócz bardziej wilgotnych siedlisk ³êgowych) i ciep³e – subatlantyckiego 

nizinnego lasu dêbowo-grabowego (gr¹du gwiazdnicowego) Stellario holosteae-Carpinetum 

betuli. Z tego wzglêdu wszystkie rozleg³e powierzchnie tego siedliska zosta³y 

17

ju¿ przed wiekami odlesione i zajête na pola uprawne. Na tym siedlisku rozwinê³o siê osadnictwo, 

maj¹ce obecnie kontynuacjê w takich miastach, jak Pruszcz Gdañski, Rumia, czêœæ 

Gdyni i przewa¿aj¹ca czêœæ Gdañska. Dlatego nie spotykamy wspó³czeœnie na terenach 

TOM du¿ych powierzchni lasów o drzewostanie z udzia³em dêbu, buka, lipy, graba i obecnoœci¹ 

leszczyny w warstwie krzewów, a tak¿e urozmaiconym runem, zró¿nicowanym 

w zale¿noœci od postaci zespo³u. 

Na zapleczu brzegu morskiego, od strony otwartego morza, w pasie b³ot przymorskich, 

a tak¿e w szerokich pradolinach (jak Pradolina Redy-£eby) wystêpuj¹ szerokimi 

pasami ¿yzne, wilgotne siedliska ³êgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum. W¹skie paski 

tego siedliska s¹ rozpowszechnione te¿ na wiêkszoœci pozosta³ych terenów w dolinach 

cieków i rynnach glacjalnych (tzw. ³êgi przystrumykowe). Ten zespó³ ³êgowy zwi¹zany 

jest z lekko zabagnionym pod³o¿em, w drzewostanie zawiera olszê czarn¹ i jesion wynios³y 

oraz posiada urozmaicone runo, z udzia³em gatunków olsowych i szuwarowych. 

Siedlisko innego zespo³u ³êgowego – ³êgu wi¹zowo-jesionowego Ficario-Ulmetum 

minoris – jest znacznie rzadsze. Towarzyszy jedynie w¹skim pasem niektórym ciekom. 

Potencjalnie rozleg³e p³aty tego zespo³u rozwinê³yby siê na wiêkszoœci terenu ¯u³aw, gdyby 

nie ich osuszanie i zagospodarowanie rolnicze przez cz³owieka. Bardzo wa¿ne s¹ inne 

siedliska ³êgowe, o niewielkiej roli przestrzennej – nadrzecznego ³êgu wierzbowego oraz 

topolowego (najrzadziej spotykane w Polsce). Obecne s¹ pasem wzd³u¿ Wis³y oraz Nogatu 

i Szkarpawy. Siedliska te, tak rzadkie w Polsce i ca³ej Europie, zwi¹zane z dolinami du¿ych 

rzek, zosta³y silnie zniekszta³cone przez obwa³owania teras zalewowych i ich osuszanie. 

Wci¹¿ jednak stanowi¹ cenny element œrodowiska przyrodniczego, mimo braku dobrze 

zachowanych p³atów zajmuj¹cych je w przesz³oœci zespo³ów. 

Specyficzne i wa¿ne dla regionu jest siedlisko nadmorskiego boru ba¿ynowego Empetro 

nigri-Pinetum. Wystêpuje ono na pasie mierzejowym – od zachodniej granicy TOM. 

Jego p³aty dominuj¹ przestrzennie na Mierzei Helskiej oraz ci¹gn¹ na wschód od Gdañska, 

wzd³u¿ brzegu Zatoki Gdañskiej – na Mierzei Wiœlanej. Specyficzny drzewostan sosnowy 

oraz obfita obecnoœæ w runie ba¿yny czarnej Empetrum nigrum i kilku gatunków charakterystycznych 

– to cechy zespo³u. Jest on zwi¹zany jedynie z wydmowym obszarem piasków 

morskich, dlatego spotykamy go w kraju tylko nad Ba³tykiem. Inne siedliska borowe s¹ 

bardziej rozpowszechnione, g³ównie w po³udniowo zachodniej czêœci TOM. Mozaikê tworz¹ 

tam przede wszystkim siedliska kontynentalnego boru mieszanego Querco roboris-Pinetum 

oraz suboceanicznego boru œwie¿ego Leucobryo-Pinetum. 

Pozosta³e siedliska maj¹ mniejsze znaczenie przestrzenne, co nie znaczy, ¿e nie odgrywaj¹ 

istotnej roli przyrodniczej. Na uwagê zas³uguj¹ zw³aszcza siedliska ³¹k s³onawych, obecne 

nad Zatok¹ Gdañsk¹ (wiêkszoœæ zniszczona przez rozwój miast i portów), torfowisk atlantyckich 

wrzoœcowych oraz torfowisk innych typów, olsów, brzeziny bagiennej i boru bagiennego, 

a tak¿e zaroœli i muraw ciep³olubnych. Charakterystycznymi dla regionu zaroœlami s¹ 

¿arnowczyska, opisane st¹d jako nowy zespó³ Holco mollis-Cytisetum scoparii (Markowski 

1991). Szczególne znaczenie maj¹ tereny Ÿródliskowe, których istnienie ma nierzadko kluczowe 

znaczenie dla ci¹g³oœci wystêpowania wilgotnych siedlisk i zwi¹zanych z nimi ekosystemów. 

Szczególne urozmaicenie siedlisk i zagêszczenie na niewielkiej powierzchni, 

a tak¿e najwiêksze bogactwo i zró¿nicowanie gatunków na jednostkê powierzchni, wystêpuje 

w obrêbie dolin rzecznych. S¹ to jednoczeœnie naturalne korytarze ekologiczne, utrzymuj¹ce 

wymianê genetyczn¹ pomiêdzy rozdzielonymi kompleksami leœnymi i innymi obszarami 

o wartoœciowym œrodowisku przyrodniczym. 

18

2.3. Ogólna charakterystyka ró¿norodnoœci gatunkowej 

Rozpatruj¹c obszar metropolitalny pod k¹tem wystêpowania cennych sk³adników 

flory naczyniowej, np. gatunków z Polskiej Czerwonej Ksiêgi Roœlin (KaŸmierczakowa, 

Zarzycki 2001), trzeba odnotowaæ, ¿e dla wielu gin¹cych gatunków flory, teren ten 

nale¿y do najwa¿niejszych ich ostoi w kraju. Przyk³adem jest poryblin kolczasty Isoëtes 

echinospora, którego siedem aktualnie znanych stanowisk w Polsce (jeziora: Folwarczne, 

Saliñskie, Czarne ko³o Saliñskiego, Warleñskie, Jelenie Du¿e, Jelenie Ma³e oraz 

Pa³sznik i Wygoda) znajduje siê wy³¹cznie na terenie TOM. Podobnie jest z innymi 

gatunkami wskaŸnikowymi dla jezior lobeliowych, jak np. lobeli¹ jeziorn¹ Lobelia 

dortmanna (oko³o po³owa stanowisk krajowych), brze¿yc¹ jednokwiatow¹ Littorella 

uniflora (oko³o po³owa stanowisk krajowych), elism¹ wodn¹ Luronium natans (oko³o 

1/3 notowañ w Polsce) i poryblinem jeziornym Isoëtes lacustris. Œwiadczy to o wielkiej 

roli tutejszych jezior w utrzymaniu tych gatunków, gin¹cych w skali kraju, jak 

i ca³ej Europy. Dalszy byt tych zbiorników i ich unikatowej flory jest uzale¿niony od 

utrzymywania dobrej kondycji œrodowiska przyrodniczego na obszarach otaczaj¹cych 

je, czyli na istotnym fragmencie TOM. 

Inn¹ grup¹ gatunków z czerwonej ksiêgi roœlin, s¹ taksony zwi¹zane z brzegiem morskim. 

Nale¿¹ tu roœliny wodne, jak np. rupia morska Ruppia maritima, której g³ówne wystêpowanie 

w kraju ogranicza siê do wód Zatoki Puckiej, a tak¿e roœliny pasa wydm nadmorskich 

– jak lnica wonna Linaria odora, której wiêkszoœæ krajowych stanowisk znajduje 

siê na obszarze TOM. Inn¹, du¿¹ grup¹, s¹ roœliny s³onolubne, zwi¹zane z brzegiem morza. 

Szereg taksonów (rosn¹cych w przesz³oœci nad Zatok¹ Gdañsk¹) uznano ju¿ za wymar³e 

w kraju, (np. ³oboda zdobna Atriplex calotheca, obione szypu³kowa Halimione pedunculata, 

sodówka nadmorska Suaeda maritima), inne staj¹ siê coraz rzadsze. Nale¿¹ do nich 

m.in. ³oboda nadbrze¿na Atriplex littoralis, centuria nadbrze¿na Centaurium littorale, babka 

nadmorska Plantago maritima, perz sitowy Elymus farctus, ostrzew rudy Blysmus rufus. 

Krajow¹ ostoj¹ tych roœlin jest brzeg morski w granicach TOM. 

Kolejn¹ grup¹ gatunków z czerwonej ksiêgi (KaŸmierczakowa, Zarzycki 2001), maj¹cych 

stanowiska na terenach TOM, s¹ roœliny torfowiskowe. Nale¿¹ do nich np. turzyca 

bagienna Carex limosa (notowana nawet na terenie Gdañska i Gdyni), lipiennik Loesela 

Liparis loeselii, malina moroszka Rubus chamaemorus, przygie³ka brunatna Rhynchospora 

fusca, we³nianeczka darniowa Baeothryon cespitosum, turzyca strunowa Carex chordorrhiza. 

Skupienie stanowisk maj¹ rzadkie wodne roœliny zbiorników dystroficznych, jak 

grzybienie pó³nocne Nymphaea candida i gr¹¿el drobny Nuphar pumila. G³ówne zgrupowanie 

notowañ w Polsce ma tu je¿og³ówka pokrewna Sparganium angustifolium. 

Liczniejsze stanowiska maj¹ takie gatunki, jak wielosi³ b³êkitny Polemonium coeruleum, 

jarz¹b szwedzki Sorbus intermedia (jednak s¹ w¹tpliwoœci odnoœnie do naturalnoœci 

stanowisk tego gatunku rzadkiego i chronionego w naszym kraju). Pojedyncze notowania, 

ale z ostatnich lat, maj¹ takie taksony wybitnie rzadkie w Polsce, jak np. podejŸrzon marunowy 

Botrychium matricariifolium (Mieñko i in. mat. niepubl.) oraz storczyki – storzan 

bezlistny Epipogium aphyllum (nawet na terenie Gdyni – Mieñko mat. niepubl.), obuwik 

pospolity Cypripedium calceolus, w¹tlik b³otny Hammarbya paludosa, a tak¿e inne, jak 

rdestniczka gêsta Groenlandia densa (Markowski mat. niepubl.), przytulia szorstkoowockowa 

Galium pumilum (Stasiak 1974). 

Zacytowane powy¿ej gatunki s¹ uznane za szczególnie zagro¿one we florze ca³ej 

Polski. Oprócz nich, tereny TOM stanowi¹ ostojê dla wielu gatunków zagro¿onych w skali 

19

Pomorza (por. ¯ukowski, Jackowiak 1995), a tak¿e Pomorza Gdañskiego (Markowski, 

Buliñski 2004). Stanowiska maj¹ tu jeszcze liczne gatunki cenne w skali samej metropolii, 

ale wyraŸnie zagro¿one przy zwiêkszaniu siê natê¿enia antropopresji. Jedn¹ ze szczególnych 

cech flory Pomorza, wyró¿niaj¹c¹ w stosunku do innych obszarów ni¿owych kraju, 

jest obecnoœæ grupy gatunków roœlin górskich. S¹ to taksony, których centrum wystêpowania 

stanowi¹ góry, jednak posiadaj¹ te¿ nieliczne stanowiska na ni¿u, g³ównie na terenach 

o cechach lokalnego klimatu nawi¹zuj¹cych do klimatu górskiego (Markowski 1986, Zaj¹c 

M. 1996). Na obszarze TOM wystêpuj¹ takie górskie roœliny naczyniowe, jak: kokoryczka 

okó³kowa Polygonatum verticillatum, kosmatka gajowa Luzula luzuloides, manna gajowa 

Glyceria nemoralis, olsza szara Alnus incana, paprotnik kolczysty Polystichum aculeatum, 

podrzeñ ¿ebrowiec Blechnum spicant, pióropusznik strusi Matteucia struthiopteris, przetacznik 

górski Veronica montana, przewiercieñ d³ugolistny Bupleurum longifolium, œwierz¹bek 

orzêsiony Chaerophyllum hirsutum, tojad dzióbaty Aconitum variegatum, tojeœæ 

gajowa Lysimachia nemorum, wroniec widlasty Huperzia selago, ¿ebrowiec górski Pleurospermum 

austriacum. Do rozpowszechnienia takich górskich gatunków, jak klon jawor 

Acer pseudoplatanus i bez koralowy Sambucus racemosa, przypuszczalnie przyczyni³ siê 

wy³¹cznie cz³owiek; za synantropijne uwa¿a siê równie¿ stanowiska wiechliny Chaixa (sudeckiej) 

Poa chaixii, jak równie¿ pojedyncze notowanie na terenie Gdañska przenêtu purpurowego 

Prenanthes purpurea. Podobnie, zgrupowanie stanowisk posiadaj¹ tu niektóre 

górskie gatunki mchów (por. Rusiñska 1981) oraz przedstawiciele innych grup systematycznych 

roœlin, jak np. z glonów – krasnorost hildenbrandia rzeczna Hildenbrandtia rivularis 

(Markowski 1980), zwi¹zana z czystymi, dobrze natlenionymi wodami i objêta œcis³¹ 

ochron¹ gatunkow¹. 

Obok specyficznej obecnoœci grupy gatunków górskich, charakterystyczne jest wystêpowanie 

przedstawicieli grup taksonów roœlin atlantyckich i subatlantyckich (np. wiciokrzew 

pomorski Lonicera periclymenum, sit têpokwiatowy Juncus subnodulosus) oraz 

wschodnich (np. trzmielina brodawkowata Euonymus verrucosa, jaskier kaszubski Ranunculus 

cassubicus), i docieraj¹cych z po³udnia (dolin¹ Wis³y, jak np. klon polny Acer campestre, 

krwawnik pannoñski Achillea pannonica), czy obecnoœæ reliktów wêdruj¹cych, jak 

np. gatunku borealnego – zimozio³u pó³nocnego Linnaea borealis. 

Nie mniej bogata i ró¿norodna jest mykoflora obszaru, obfituj¹ca – oprócz gatunków 

spotykanych powszechnie – tak¿e w rzadkoœci mykologiczne, takie jak np.: soplówka je¿owata 

Hericium erinaceum (jedno z trzech stanowisk w Polsce), podgrzybek paso¿ytniczy 

Xerocomus parasiticus, czarka austriacka Sarcoscypha austriaca, ¿agiew okó³kowa Polyporus 

umbellatus i inne gatunki, np.: Albatrellus cristatus, Boletinus cavipes, Coltricia cinnamomea, 

Boletus reticulatus, Lactarius deliciosus (Wilga 2002b). Interesuj¹ca jest te¿ 

lichenoflora, z obecnoœci¹ pokaŸnej grupy gatunków rzadkich i gin¹cych. Wystêpuje tu 

grupa taksonów atlantyckich, w tym porosty morskie, jak Caloplaca marina, Lecanora 

helicopsis, L. salina, Pyrenocollema halodytes, Verrucaria erichsenii. Du¿¹ grupê, licz¹c¹ 

kilkadziesi¹t gatunków, stanowi¹ porosty górskie, jak np. Lecanora intumescens, Hypogymnia 

farinacea, czy Cetraria nivalis. Najwiêksze zagêszczenia tych gatunków, podobnie 

jak i atlantyckich, na ca³ym Pomorzu Zachodnim stwierdzono w³aœnie w rejonie TOM 

(Fa³tynowicz 1991, 1992). 

O szczególnej wartoœci TOM, z faunistycznego punktu widzenia, stanowi kilka cech 

unikalnych lub przynajmniej nieczêstych w skali kraju. Obecne s¹ tu, na niewielkim terenie, 

gatunki reprezentuj¹ce ró¿ne elementy geograficzne, osi¹gaj¹ce tu swoje granice za- 

20

siêgu. Zwi¹zane jest to zarówno z po³o¿eniem geograficznym (wyklinowywanie siê zasiêgów 

elementów wschodnich: borealnych b¹dŸ eurosyberyjskich oraz zachodnich: subatlantyckich 

i atlantyckich), jak i ze znacznym zró¿nicowaniem topograficznym i siedliskowym, 

kszta³tuj¹cym wyj¹tkowo szerok¹ i urozmaicon¹ gamê warunków termicznych (zimnolubne 

gatunki arktyczne, borealne, górskie i borealno-górskie oraz ciep³olubne gatunki 

pontyjskie i œródziemnomorskie). Regionalnymi przyk³adami gatunków borealnych lub 

arktycznych mog¹ byæ: ³êczak Tringa glareola, motyl dostojka akwilonaris Boloria aquilonaris 

i muchówka Cladotanytarsus teres, borealno-górskich – sowa w³ochatka Aegolius 

funereus, orzechówka Nucifraga caryocatactes i osa Dolichovespula media, górskich 

– pliszka górska Motacilla cinerea, wyp³awek alpejski Crenobia alpina i chrz¹szcze: 

obwê¿yn lipowiec Stenostola dubia oraz rozpucz lepiê¿nikowiec Liparus glabrirostris, 

pontyjskich – muchówka Conops scutellatus, œródziemnomorskich – nietoperz nocek 

du¿y Myotis myotis, chrz¹szcz cioch barwny Anaglyptus mysticus i wa¿ka Sympetrum 

striolatum, subatlantyckich – œlimak ostrokrawêdzisty Helicigonia lapicida 

i chrz¹szcz Anoplodera sexguttata. 

Obecnoœæ w bezpoœrednim s¹siedztwie du¿ej aglomeracji miejskiej rozleg³ych obszarów 

o stosunkowo niewielkim stopniu przekszta³cenia antropogenicznego – du¿ych i 

zwartych kompleksów leœnych, nieznacznie zanieczyszczonych zbiorników i cieków wodnych, 

terenów wodno-b³otnych oraz tradycyjnego krajobrazu rolniczego, umo¿liwia bytowanie 

silnych populacji (choæ ju¿ czêsto o charakterze rozdrobnionych subpopulacji), wielu 

gatunków zwierz¹t. Dla czêœci z nich region stanowi najwa¿niejsz¹, b¹dŸ jedn¹ z najwa¿niejszych 

ostoi w kraju. Przyk³adem mo¿e tu byæ nietoperz karlik wiêkszy Pipistrellus 

nathusii (najwiêksze rejestrowane w Polsce kolonie rozrodcze, do ponad 700 osobników 

na jednym stanowisku – Sachanowicz, Ciechanowski 2005) lub kormoran czarny Phalacrocorax 

carbo (najwiêksza w kraju kolonia lêgowa – co najmniej 10.000 par, co stanowi 

ponad 70% populacji krajowej). Szczególne znaczenie ma to dla taksonów rzadkich i zagro¿onych 

wyginiêciem, których utrzymanie w kraju mo¿e byæ w znacznym stopniu uzale¿nione 

od zachowania stanowisk po³o¿onych w obrêbie obszaru metropolitalnego (biegus 

zmienny Calidris alpina schinzii – W³odarczak 1999, szlachar Mergus serrator – Gromadzki 

2004, strzebla b³otna Eupallasella perenurus – Radtke 1995, Kusznierz i in. 2005). 

Na wyj¹tkow¹ uwagê zas³uguj¹ taksony, dla których region stanowi jedyne, b¹dŸ jedno 

z dwóch – trzech miejsc wystêpowania w Polsce (³êczak – Sikora i in. 2004, ¿¹d³ówka 

z rodziny grzebaczowatych Crossocerus heydeni – Wiœniowski i Kowalczyk 1998, muchówka 

z rodziny ochotkowatych Paratanytarsus natvigii) oraz opisane po raz pierwszy ze 

stanowiska po³o¿onego na omawianym obszarze 4 (ma³¿oraczki Candona alexandri 

i C. prespica subsp. pomeranica – Sywula 1980, muchówka Cladotanytarsus gedanicus – 

Gi³ka 2001). Du¿e znaczenie, dla gatunków zwi¹zanych z ekosystemami leœnymi, ma stosunkowo 

wysoki wiek czêœci tutejszych drzewostanów, zw³aszcza liœciastych i mieszanych, 

co wi¹¿e siê te¿ z fragmentarycznie znacznym zagêszczeniem drzew dziuplastych 

oraz obecnoœci¹ martwego drewna. Sprzyja to wystêpowaniu szeregu gatunków tzw. puszczañskich 

lub para-puszczañskich (Kowalczyk i Zieliñski 1998b, Zieliñski 2004) – powszechnie 

zagro¿onych przez intensywn¹ gospodarkê leœn¹ (nietoperz borowiaczek Nyctalus 

leisleri, go³¹b siniak Columba oenas, chrz¹szcze kozioróg bukowiec Cerambyx sco- 

4 

Tzw. locus typicus, czyli miejsce sk¹d pochodzi okaz, na podstawie którego opisano dany takson. 

21

polii, Anoplodera sexguttata i cio³ek matowy Dorcus paralellopipedus, ¿¹d³ówki grzebaczowate 

z rodzaju Crossocerus, muchówki bzygowate z rodzajów Temnostoma i Xylota). 

W odniesieniu do ptaków i nietoperzy kluczowe znaczenie ma po³o¿enie w miejscu 

przeciêcia istotnych dla ca³ej zachodniej Palearktyki szlaków d³ugodystansowych wêdrówek. 

S¹ to przede wszystkim dwa g³ówne szlaki – biegn¹cy z pó³nocnego wschodu na 

zachód (z Syberii do Europy Zachodniej i Afryki, wzd³u¿ wybrze¿y morskich) oraz biegn¹cy 

z pó³nocy na po³udnie (ze Skandynawii przez Ba³tyk i doliny du¿ych rzek europejskich 

nad Morze Œródziemne). W okresie migracji sezonowych (wiosna i jesieñ) powoduje 

to dodatkowe wzbogacenie fauny regionu zarówno o liczne gatunki ptaków, jak i towarzysz¹ce 

im gatunki paso¿ytów, niespotykanych u lokalnej awifauny lêgowej (np. kleszcz œródziemnomorski 

Ixodes festai – Izdebska i in. 1997). Wêdruj¹cy przedstawiciele awifauny 

tworz¹ w optymalnych siedliskach regionu znaczne koncentracje, licz¹ce w przypadku ptaków 

wodno-b³otnych dziesi¹tki tysiêcy osobników (np. siewkowe Charadriiformes, ¿uraw 

Grus grus, blaszkodziobe Anseriformes). Niektóre gatunki, migruj¹ce przez obszar metropolitalny, 

docieraj¹ tu z odleg³oœci ponad 3500 km (tereny lêgowe na syberyjskim pó³wyspie 

Tajmyr), inne – jak rybitwa popielata Sterna paradisea – pokonuj¹ maksymalny dystans 

25000 km z Arktyki do Antarktyki (Bartel i in. 1995). Na omawianym obszarze notuje siê 

najwiêksze w Polsce zagêszczenie obserwacji niegniazduj¹cych u nas, przypadkowo zalatuj¹cych 

gatunków ptaków, takich jak azjatyckie pokrzewkowate Sylvidae, drozdowate Turdidae, 

synogarlica wschodnia Streptopelia orientalis, amerykañski perkoz grubodzioby Podilymbus 

podiceps, czy arktyczne mewy Laridae i siewkowe (Tomia³ojæ i Stawarczyk 2003). 

Region po³o¿ony jest równie¿ na g³ównym szlaku wêdrówkowym nietoperzy (zw³aszcza 

karlika wiêkszego) z krajów nadba³tyckich do Europy Zachodniej, przebiegaj¹cym po³udniowym 

wybrze¿em Ba³tyku (Jarzembowski 2003a). 

Wœród bezkrêgowców, podnosi siê aspekt ci¹g³ego, dynamicznego formowania lokalnych 

faun wielu ich grup, zasilanych migrantami, g³ównie z po³udnia (Zieliñski 2004). 

Wskazuje siê przy tym na rolê, jak¹ pe³ni¹ w tych procesach takie czynniki, jak: ukszta³towanie 

powierzchni, cechuj¹ce siê brakiem wyraŸnych barier migracyjnych, udogodnienia 

szlaku migracyjnego doliny Wis³y, z najprawdopodobniej du¿¹ rol¹ dolin rzecznych jej 

dop³ywów, np. Szpêgawy, Wierzycy (Czubiñski 1950, Buliñski 1993). 

Wystêpuj¹ tu równie¿ doœæ licznie gatunki zwierz¹t rzadziej spotykanych w innych 

czêœciach kraju – np. ¿mija zygzakowata Vipera berus, odnotowywana na omawianym 

terenie w trzech barwnych odmianach (Zieliñska i in. 1998), a z bezkrêgowców np. chrz¹szcze: 

pêtlak pstrokaty Leptura maculata i kozulka dêbowa Pogonocherus hispidulus. Charakterystyczny 

jest te¿ przebieg korytarzy migracyjnych du¿ych ssaków, w tym wêdruj¹cych 

niekiedy na Pomorze Zachodnie ³osi Alces alces. 

2.4. Kierunki przemian ró¿norodnoœci biologicznej 

W okresie ostatnich kilkudziesiêciu lat na terenie Pomorza, w tym w granicach Trójmiejskiego 

Obszaru Metropolitalnego, nast¹pi³y istotne zmiany w szacie roœlinnej – zarówno 

roœlinnoœci, jak i florze. Miniony okres charakteryzowa³ siê istotnymi przeobra¿eniami 

siedlisk, zwi¹zanymi m.in. z: odstêpowaniem cz³owieka od wielowiekowych sposobów 

gospodarowania, ekspansj¹ zabudowy, chemizacj¹ rolnictwa, intensyfikacj¹ produkcji rolnej 

(m.in. osuszanie ³¹k i ich zagospodarowywanie ork¹ i wysiewaniem mieszanek pastewnych), 

mechanizacj¹ rolnictwa, gospodark¹ wielkoobszarow¹. Procesy te mia³y i maj¹ ogromny 

wp³yw na rozleg³e siedliska nieleœne i ich szatê roœlinn¹. Gospodarka leœna, w okresie 

22

powojennym nastawiona na intensyfikacjê produkcji drewna dla kraju, równie¿ spowodowa³a 

znaczne przemiany w szacie roœlinnej lasów. Tak¿e powszechne, przez wiele lat, osuszanie 

terenów podmok³ych przynios³o du¿o zmian degeneracyjnych zbiorowisk. Wa¿nymi 

zjawiskami, szczególnie na obszarze aglomeracji i jej najbli¿szego otoczenia, by³a narastaj¹ca 

przez dziesiêciolecia urbanizacja s¹siaduj¹cych z ni¹ terenów, rozwój przemys³u 

(a zw³aszcza powstanie nowych, du¿ych i uci¹¿liwych dla œrodowiska zak³adów – np. rafinerii, 

fabryk chemicznych „Siarkopolu”, Fosforów” i innych), gwa³towny rozwój motoryzacji. 

Odrêbnym zjawiskiem by³y przemiany brzegu morskiego, zwi¹zane z budow¹ portów 

(np. inwestycja Portu Pó³nocnego), dzia³alnoœci¹ portów (np. za³adunek siarki) i stoczni, 

jednolit¹ dzia³alnoœci¹ dla utrwalania wydm (prace Urzêdu Morskiego) oraz masowym 

wykorzystywaniem pla¿ w okresie letnim przez wczasowiczów. Rozwój turystyki spowodowa³ 

degradacjê wielu terenów atrakcyjnych przyrodniczo, zw³aszcza w pobli¿u miejscowoœci, 

w tym – poprzez zabudowê letniskow¹ (nierzadko te¿ nielegaln¹). Okres silnego 

zanieczyszczania œrodowiska, a zw³aszcza wód powierzchniowych, spowodowa³ powa¿ne 

przemiany wodnej szaty roœlinnej – dotyczy to zarówno wód morskich (np. Zatoka Pucka), 

jak te¿ rzek regionu i wszelkich wód stoj¹cych. Rolnictwo, turystyka i inne dzia³ania (np. 

intensyfikacja gospodarki rybackiej) spowodowa³y degradacjê szaty roœlinnej jezior, zw³aszcza 

lobeliowych. Zanieczyszczenie powietrza (szczególnie zwi¹zki siarki i spaliny samochodowe) 

wp³ynê³o na zmiany w œwiecie grzybów i w lichenoflorze. Poprawa warunków 

¿ycia ludzi oraz przekszta³cenia w gospodarce rolnej przynios³y te¿ zmiany w roœlinnych 

zbiorowiskach antropogenicznych – synantropijnych: z jednej strony zanika³y dawne zespo³y 

i ich sk³adniki (zw³aszcza archeofity), z drugiej – pojawi³y siê nowe zbiorowiska, 

budowane przez rozpowszechniaj¹ce siê kenofity. 

Niekorzystne przemiany roœlinnoœci obejmuj¹ te¿ zanik torfowisk lub ich degradacjê, 

gwa³town¹ degradacjê ³¹k (w tym – halofilnych) oraz os³abienie zbiorowisk leœnych, zanik 

lub ograniczenie typowych zbiorowisk segetalnych i niektórych ruderalnych, os³abienie 

zbiorowisk nawydmowych oraz wodnych. Zmiany w obrazie roœlinnoœci doprowadzi³y do 

zaniku wystêpowania szeregu gatunków i zmniejszania liczby stanowisk kolejnych taksonów. 

Do lat dziewiêædziesi¹tych XX w. przemiany we florze na terenie TOM by³y zbli¿one 

do tych, jakie zachodzi³y w ca³ej Polsce, jak te¿ Europie (por. Kornaœ 1971, 1976). Ca³kowity 

zanik dotyczy³ najbardziej wra¿liwych gatunków: niektórych storczyków (zarówno leœnych, 

jak te¿ z torfowisk, muraw i ³¹k – jak np. storczyk samczy Orchis morio, storczyk 

b³otny O. palustris), przedstawicieli flory ³¹k (zw³aszcza wilgotnych – jak mieczyk b³otny 

Gladiolus paluster), halofitów (babka pierzasta Plantago coronopus), wra¿liwych roœlin 

wodnych (paproæ ga³uszka kulecznica Pilularia globulifera), gatunków muraw ciep³olubnych, 

wra¿liwych roœlin zbiorowisk segetalnych (np. z upraw lnu, a¿ do wyginiêcia w kraju) 

oraz zbiorowisk ruderalnych i zanikania wra¿liwych na zmiany w œrodowisku roœlin paso¿ytniczych 

(np. zaraza niebieska Orobanche purpurea). W sumie a¿ 47 gatunków roœlin naczyniowych 

wymar³o w regionie w ci¹gu ostatnich 50 lat (por. Markowski, Buliñski 2004). 

Poniewa¿ reakcja roœlinnoœci, a zw³aszcza flory, na zmiany zachodz¹ce w przestrzeni 

jest opóŸniona, trudno jeszcze oceniæ wp³yw przemian w gospodarce regionu z ostatnich 

lat na szatê roœlinn¹. Nak³ada siê na to fala zmian fluktuacyjnych we florze, które byæ mo¿e 

wynikaj¹ ze zmian klimatycznych (okresowe ocieplenie w ramach cyklicznych przemian 

lub te¿ wp³yw globalnego ocieplenia). Od kilkudziesiêciu lat na obszarze TOM obserwowane 

jest rozpowszechnianie siê szeregu gatunków kenofitów, z których niektóre sta³y siê 

roœlinami ekspansywnymi. Na naszych ziemiach, zw³aszcza po II wojnie œwiatowej, zaczê- 

23

³y siê rozpowszechniaæ pó³nocnoamerykañskie naw³ocie – póŸna Solidago gigantea i kanadyjska 

S. canadensis, szczególnie nad wodami (np. wzd³u¿ Wis³y), na polach – m.in. 

po³udniowoamerykañskie ¿ó³tlice (najpierw drobnokwiatowa Galinsoga parviflora, a nastêpnie 

ow³osiona G. ciliata), na ró¿nych siedliskach, w tym – nawet w lasach – azjatycki 

niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora, a w ró¿nych zbiorowiskach terenów otwartych 

np. konyza (przymiotno) kanadyjska Conyza canadensis. Lista obcych gatunków, 

wykazuj¹cych ostatnio ekspansywnoœæ, jest doœæ du¿a. Dla przyk³adu od ostatnich kilkunastu 

lat gwa³townie rozpowszechnia siê po³udniowoamerykañska trawa – stok³osa sp³aszczona 

Bromus carinatus. Do wystêpowania szeregu obcych roœlin cz³owiek przyczyni³ siê 

bezpoœrednio, sadz¹c je, jak np. niektóre drzewa i krzewy w naszych lasach (d¹b czerwony 

Quercus rubra, czeremcha amerykañska Padus serotina). W ostatnich latach w polityce leœnej 

nastêpuj¹ zmiany, st¹d zalecane na przysz³oœæ ograniczanie introdukcji tych taksonów. 

Dla pojawiania siê i rozpowszechniania neofitów teren TOM jest szczególnie sprzyjaj¹cy. 

Zlokalizowane s¹ tu du¿e porty morskie, maj¹ce ogromne znaczenie dla mo¿liwoœci pojawiania 

siê obcych przybyszów (por. Misiewicz 1976 oraz Schwarz 1967). Podobnie donios³¹ 

rolê odgrywaj¹ miêdzynarodowe szlaki drogowe oraz kolejowe i zwi¹zane z nimi wêz³y prze- 

³adunkowe, jakie znajduj¹ siê na terenie metropolii. Kolejnym wa¿nym czynnikiem jest obecnoœæ 

doliny du¿ej rzeki – Wis³y, z jej ujœciami, wzd³u¿ której od pradziejów wêdrowa³y gatunki 

z obszaru zlewni (np. gatunki górskie i wiele antropofitów). Innym czynnikiem jest 

œwiadome wprowadzanie wielu gatunków do upraw (np. w ogrodach dzia³kowych, otaczaj¹cych 

i wkraczaj¹cych na teren aglomeracji), co niekiedy koñczy siê ich „ucieczk¹” i pojawianiem 

w ekosystemach nawi¹zuj¹cych do naturalnych. S¹ te¿ na terenie TOM pozosta³oœci po 

dawnej uprawie pewnych gatunków (m.in. w PGR-ach), takich jak np., znany ze swych 

w³aœciwoœci parz¹cych w letnie upa³y, barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi 

(Buliñski mat. niepubl.). 

Niektóre elementy przekszta³cania œrodowiska przyrodniczego objawiaj¹ siê specyficznie 

w obrazie wybranych grup organizmów. Przyk³adem s¹ porosty, zw³aszcza epifityczne (wystêpuj¹ce 

na korze drzew i krzewów), wykazuj¹ce szczególn¹ wra¿liwoœæ na zanieczyszczenia 

powietrza, zw³aszcza zwi¹zkami siarki i azotu. Z tego wzglêdu sta³y siê one bioindykatorami, 

pozwalaj¹cymi oceniæ stopieñ ska¿enia powietrza bez kosztownych i ¿mudnych badañ chemicznych. 

Na obszarze TOM, dla wielu oœrodków miejskich, wykonane by³y badania bioindykacyjne 

lichenoflory, m.in. dla aglomeracji trójmiejskiej (Fa³tynowicz i in. 1991). Centra miast, 

oœrodki przemys³owe, czy otoczenie arterii drogowych TOM – stanowi¹ ju¿ tzw. „pustyniê 

porostow¹”, z ca³kowitym zanikiem tych organizmów. Inne tereny wskazuj¹ na nasilenie oddzia³ywania 

zanieczyszczeñ powietrza, ³¹cznie z zanikiem porostów krzaczkowatych, np. 

z rodzajów brodaczka Usnea i w³ostka Bryoria (niektóre z nich ca³kowicie wymar³y w regionie 

– np. Usnea diplotypus, Bryoria chalybeiformis). Istotne zmiany w lichenoflorze dotycz¹ 

te¿ bezpoœredniej eliminacji ich siedlisk, czego przyk³adem jest np. wycinanie starych drzew 

wzd³u¿ dróg (ostatnio nasilaj¹ce siê w sposób zastraszaj¹cy), nadmierne preferowanie monokultur 

sosny w lasach, czy likwidacja starych sadów (Fa³tynowicz 1997a). Likwidacja g³azowisk 

(modny materia³ budowlany oraz kamieniarski), presja turystyczna na skupienia g³azów 

(modne ostatnio odwiedzanie stanowisk archeologicznych – krêgów kamiennych – niegdyœ 

ostoi najrzadszych epilitycznych porostów), czy wrêcz czyszczene eratyków – pomników przyrody 

nieo¿ywionej (por. Fa³tynowicz, Zieliñski 1996) – prowadzi do zaniku cennych gatunków 

naskalnych. Przyk³adem mo¿e byæ zanik jedynego na ni¿u Europy Œrodkowej stanowiska 

górskiego epilita Sphaerophorus globosus (Fa³tynowicz 1998) lub wymarcie innych ga- 

24

tunków z tej grupy (Aspilicia obscurata, Lecidea sulphurea, Porpidia musiva, Rhizocarpon 

grande). Liczba stanowisk wielu innych (np. Aspilicia gibbosa, Neofuscelia pulla, Rhizocarpon 

geographicum i R. lecanorinum) zmniejszy³a siê (Fa³tynowicz 1997b). Za ca³kowicie 

wymar³e w regionie uwa¿a siê 37 gatunków porostów (Fa³tynowicz, Kukwa 2003). 

Równie¿ ró¿norodnoœæ fauny regionu i liczebnoœæ populacji poszczególnych gatunków 

uleg³y powa¿nym zmianom w ci¹gu ostatnich 50 lat, g³ównie w zwi¹zku z dzia³aniami 

cz³owieka lub zaniechaniem niektórych dzia³añ. Szczególnie dobrze jest to udokumentowane 

w odniesieniu do ptaków. Ca³kowicie zanik³ w regionie g³uszec Tetrao urogallus 

(ostatnie obserwacje w 1968 roku – Grus 1969), g³ównie na skutek degradacji siedlisk 

(melioracji i zalesiania torfowisk mszarnych) oraz polowañ. Przesta³ tu równie¿ gniazdowaæ 

krzy¿odziób sosnowy Loxia pytyopsittacus (Tomia³ojæ i Stawarczyk 2003). Drastycznie 

zmniejszy³a siê liczebnoœæ ptaków siewkowych, zwi¹zanych z nadmorskimi ³¹kami 

halofilnymi (biegus zmienny, batalion Philomachus pugnax, rycyk Limosa limosa, krwawodziób 

Tringa totanus), na skutek zaprzestania wypasu byd³a i sukcesji roœlinnoœci 

na terenach lêgowych; niew³aœciwa w tym wypadku œcis³a ochrona rezerwatowa jeszcze 

przyspieszy³a ten proces. Podobnemu losowi uleg³ – w zwi¹zku z rosn¹cym zagospodarowaniem 

turystycznym i rekreacyjnym – gniazduj¹cy na Jeziorach Raduñskich 

szlachar. Z drugiej strony zmiany zasiêgów doprowadzi³y do wzbogacenia awifauny 

przez nowe gatunki lêgowe, takie jak np. mewa czarnog³owa Larus melanocephalus, 

³abêdŸ krzykliwy Cygnus cygnus, pliszka cytrynowa Motacilla citreola, czy (sporadycznie) 

kl¹skawka Saxicola torquata i edredon Somateria mollissima (Tomia³ojæ 

i Stawarczyk 2003). Powa¿nie wzros³a te¿ liczebnoœæ niektórych gatunków, co tylko 

czêœciowo – jak w przypadku kormorana – mo¿na uznaæ za efekt skutecznej polityki 

ochroniarskiej. 

Pewne zmiany zasz³y równie¿ w faunie ssaków i populacjach tworz¹cych j¹ gatunków. 

Wyginê³a notowana z I po³owy XX w. popielica Glis glis (Jurczyszyn 1997), co wi¹zane 

jest z intensywn¹ gospodark¹ leœn¹ w drzewostanach z udzia³em buka. Natomiast 

ekspansje bobra Castor fiber i wydry Lutra lutra zaowocowa³y – podobnie jak w ca³ym 

kraju – pojawieniem siê szeregu nowych stanowisk tych ssaków (Bartel i in. 1995), choæ 

pierwszy z nich nadal jest gatunkiem rzadkim w obszarze metropolitalnym (w 2001 r. znane 

zaledwie 4 stanowiska – Aszyk i Kistowski 2002, Ciechanowski dane niepubl.). Zarejestrowano, 

w ci¹gu ostatniej dekady, wzrost liczebnoœci nietoperzy hibernuj¹cych w podziemiach 

regionu. 

Powa¿ne zmiany zasz³y w sk³adzie herpetofauny i ichtiofauny – ca³kowicie ust¹pi³ 

z regionu w¹¿ gniewosz plamisty Coronella austriaca oraz niektóre ryby dwuœrodowiskowe, 

wchodz¹ce na tar³o do rzek przecinaj¹cych obszar metropolitalny (jesiotr ba³tycki Acipenser 

oxyrhynchus, ³osoœ Salmo salar). Z drugiej strony prowadzone zarybiania i towarzysz¹ce 

im przypadkowe zawleczenia doprowadzi³y do pojawienia siê w wodach œródl¹dowych 

obcych gatunków, m.in. amura bia³ego Ctenopharyngodon idella, to³pygi bia³ej 

Hypophthalmichthys molitrix i pstrej Aristichthys nobilis, karasia srebrzystego Carassius 

auratus gibelio, babki byczej Neogobius melanostomus, pelugi Coregonus peled i pstr¹ga 

têczowego Oncorhynchus mykiss (Bartel i in. 1995); znacznie zniekszta³ci³o to obraz lokalnej 

ichtiofauny. W przypadku bezkrêgowców zmiany s¹ trudniejsze do przeœledzenia, 

z powodu znikomego stanu rozpoznania tych grup fauny. Z wód regionu ca³kowicie ust¹pi³ 

rak szlachetny Astacus astacus. Za symptomatyczny nale¿y uznaæ brak nowszych stwierdzeñ 

okaza³ego i ³atwego do rozpoznania, chronionego chrz¹szcza – jelonka rogacza Luca- 

25

nus cervus, mimo ¿e by³ podawany z co najmniej kilku stanowisk w I po³owie XX w. 

(G³owaciñski, Nowacki 2004). Zmniejszaj¹ce siê zasoby starych drzewostanów i obumieraj¹cych, 

starych drzew sugeruj¹, ¿e ten œciœle zwi¹zany z nimi gatunek móg³ ca³kowicie 

wygin¹æ w regionie. 

Równie¿ wœród bezkrêgowców, fauna zosta³a wzbogacona przez nowych, ekspansywnych 

przybyszów, czego dowodem jest doœæ powszechne wystêpowanie monofaga 

kasztanowców – motyla – szrotówka kasztanowcowiaczka Cameraria ohridella, czy coraz 

czêstsze obserwacje rzadkiego niegdyœ w kraju paj¹ka – tygrzyka paskowanego 

Agrioppe bruennichi, wczeœniej nie notowanego w regionie (np. Ciechanowski i in. 2001). 

Przynajmniej czêœæ nowo przyby³ych bezkrêgowców opanowa³a teren TOM na skutek 

introdukcji lub zawleczenia przez cz³owieka, np. wodne skorupiaki: rak prêgowany 

Orconectes limosus (praktycznie uniemo¿liwiaj¹cy reintrodukcjê rodzimego raka szlachetnego), 

krabik amerykañski Rhitropanopeus harrisi i krab we³nistorêki Eriocheir 

sinensis (http://www.iop.krakow.pl/ias/lista.asp). 

Nale¿y zak³adaæ, ¿e w najbli¿szych latach procesy zmian w sk³adzie gatunków 

w centrum i otoczeniu obszaru metropolitalnego bed¹ siê potêgowaæ, zarówno ze wzglêdu 

na antropogeniczne oddzia³ywania na warunki siedliskowe, wp³ywy komunikacyjne (m.in. 

zawlekanie nowych gatunków), jak i ponadregionalne trendy zmian œrodowiskowych – 

w tym przemian klimatycznych i hydrologicznych. Z tego wzglêdu nale¿a³oby d¹¿yæ do 

objêcia ochron¹ niewielkich, pozosta³ych jeszcze naturalnych enklaw przyrodniczych, stanowi¹cych 

ostatni¹ mo¿liwoœæ zachowania ró¿norodnoœci biologicznej nie tylko TOM, ale 

te¿ zdecydowanej wiêkszoœci regionu. 

26

3. TERYTORIALNE POWI¥ZANIA EKOLOGICZNE 

– SIEÆ KORYTARZY EKOLOGICZNYCH 

Trójmiejski Obszar Metropolitalny po³o¿ony jest w rejonie, gdzie s¹siaduj¹ ze sob¹ 

korytarze ekologicznie ró¿nej rangi – pocz¹wszy od lokalnych, subregionalnych i regionalnych, 

do krajowych i kontynentalnych (ryc. 3). Stanowi¹ one istotne, z punktu widzenia 

funkcjonowania i trwa³oœci œrodowiska, elementy przestrzeni, gwarantuj¹ce (poprzez zachowanie 

warunków migracji organizmów) utrzymanie pomiêdzy populacjami mo¿liwoœci 

wymiany i istnienia okreœlonej puli genetycznej, liczebnoœci osobników i gatunków, 

a w konsekwencji zachowanie ró¿norodnoœci biologicznej œrodowiska. Zachowanie ci¹g³oœci 

tej sieci jest szczególnie wa¿ne dla niewielkich powierzchniowo obszarów cennych 

przyrodniczo, których izolacja doprowadziæ mo¿e do zaniku stanowisk najcenniejszych 

taksonów, mimo objêcia ich ochron¹ prawn¹. Korytarze ekologiczne zapewniaj¹ wielu 

gatunkom mo¿liwoœæ dyspersji, a w przypadku taksonów osi¹gaj¹cych tu granicê zasiêgu, 

warunkuj¹ utrzymanie ich obecnoœci w regionie (w znacznym stopniu niestabilnej), poprzez 

zasilanie lokalnych puli genowych przez osobniki z centralnych czêœci ich zasiêgu. 

Umo¿liwiaj¹ równie¿ wielu zwierzêtom d³ugodystansowe sezonowe wêdrówki, zwi¹zane 

z rozrodem lub zimowaniem. Przynajmniej te ostatnie maj¹ znaczenie miêdzynarodowe, 

poniewa¿ trasy, np. migracji ptaków czy nietoperzy, osi¹gaj¹ wiele tysiêcy kilometrów, 

wykraczaj¹c poza granice obszaru metropolitalnego, województwa, kraju, a nawet Wspólnoty 

Europejskiej. Jednak zachowanie nawet lokalnych korytarzy migracyjnych i przestrzeni 

wolnych od barier infrastrukturalnych ma fundamentalne znaczenie dla œrodowiska. 

Wiele bowiem gatunków posiada wpisane w swe zachowania naturalne przemieszczanie siê 

w celach poszukiwania nowego terytorium dla ¿ycia lub schronienia (w tym wêdrówki codzienne 

i sezonowe) lub w celach rozrodczych, czy pokarmowych. Liczne gatunki ¿yj¹ce 

w obszarze metropolitalnym i jego otoczeniu posiadaj¹ terytoria o wielkoœci od 1 i kilku km 2 

(np. kuny Martes spp., lisy Vulpes vulpes, sarny Capreolus capreolus, zaj¹ce Lepus europaeus) 

do 30 km 2 (jelenie Cervus elaphus), a ich migracje siêgaj¹ od kilku do ponad 200 km 

odleg³oœci (Jêdrzejewski i in. 2005). Wraz z p³atami ekologicznymi (zwartymi i ci¹g³ymi 

przestrzennie fragmentami œrodowiska przyrodniczego stanowi¹cymi obszary bytowania 

i migracji organizmów ¿ywych – np. du¿e kompleksy leœne) korytarze tworz¹ ³¹czny przestrzennie 

i przenikaj¹cy siê uk³ad, umo¿liwiaj¹cy migracjê gatunków i zmniejszaj¹cy ich 

izolacjê. W warunkach regionalnych i lokalnych d¹¿enie do zachowania powi¹zañ ekologicznych 

wymaga wspó³dzia³ania wszystkich instytucji odpowiedzialnych za gospodarowanie 

w przestrzeni. Jest to szczególnie wa¿ne w obszarach wielkomiejskich i ich otoczeniu, 

gdzie zachowanie terenów naturalnych oraz ich spójnoœci jest skrajnie zagro¿one. 

W województwie pomorskim zachowanie sieci powi¹zañ ekologicznych traktowane 

jest na poziomie regionalnym jako wa¿ne zadanie w planowaniu rozwoju zrównowa¿onego. 

Cechy funkcjonalne i stopieñ zachowania zró¿nicowania biotycznego oraz naturalnoœæ 

obszarów sieci ekologicznej odgrywaj¹ nie tylko stabilizuj¹c¹ rolê w krajowych i europejskich 

strukturach i powi¹zaniach ekologicznych, ale kszta³tuj¹ te¿ warunki ekologiczne 

¿ycia mieszkañców (Czochañski i in. 2006). Niestety brak prawnych podstaw ochrony struktury 

ekologicznej regionu utrudnia wprowadzanie i ogranicza wymagalnoœæ tej ochrony na 

poziomie lokalnym. Jej zagro¿enie jest w szczególnoœci widoczne w³aœnie w otoczeniu 

27

obszaru metropolitalnego, gdzie zbiegaj¹ siê wa¿ne szlaki wêdrówkowe i gdzie zachowane 

s¹ fragmenty ekosystemów tworz¹ce w przesz³oœci elementy struktur buduj¹cych spójnoœæ 

s¹siedztwa wielkich i zró¿nicowanych jednostek krajobrazowych naszego kraju. W sieci 

tej po³o¿one s¹ te¿ cenne i wymagaj¹ce ochrony obiekty przyrodnicze. 

Z racji skali opracowania w materiale nie przedstawiono korytarzy o randze lokalnej, 

stanowi¹cych sieæ licznych drobnych ekosystemów dolin, terenów hydrogenicznych, leœnych, 

³¹kowych itp. maj¹cych jednak istotne znaczenie dla funkcjonowania i zachowania 

elementów przyrody. Poza nimi w otoczeniu obszaru metropolitalnego, zachowane s¹ dziœ 

fragmenty korytarzy ekologicznych o nastêpuj¹cej randze: 

I) kontynentalna i krajowa 

1. Wybrze¿e Ba³tyku – obejmuje strefê przybrze¿n¹ po³udniowego Ba³tyku, stanowi¹c¹ 

czêœæ szlaku wêdrówkowego ptaków z Syberii do Europy Zachodniej i Afryki. Przelot 

ptaków wróblowych i drapie¿nych koncentruje siê na w¹skich mierzejach (Wiœlanej – 

wraz z Wysp¹ Sobieszewsk¹, Helskiej, Sarbskiej) oraz zalesionych pasach wydmowych 

(miedzy Dêbkami, a Jeziorem Sarbsko) i wybrze¿ach klifowych (np. miêdzy Swarzewem 

a W³adys³awowem, miêdzy Mrzezinem a Puckiem). Wêdrówki ptaków siewkowych koncentruj¹ 

siê na mulistych i piaszczystych wybrze¿ach morskich. W samym Parku Krajobrazowym 

Mierzei Wiœlanej, w okresie wêdrówek, regularnie spotykanych jest 130 gatunków 

ptaków (Gerstmannowa red. 2001). Zalesione odcinki wybrze¿y stanowi¹ równie¿ czêœæ 

szlaku wêdrówkowego niektórych gatunków nietoperzy z krajów nadba³tyckich do Europy 

Zachodniej i Po³udniowej. Ci¹g³oœæ nadmorskich siedlisk zapewnia te¿ wymianê genów 

oraz dyspersjê roœlin i osiad³ych zwierz¹t, zwi¹zanych z tymi specyficznymi biotopami. 

Szczególnie pla¿e nadmorskie uwa¿a siê za g³ówn¹ trasê rozprzestrzeniania drobnej fauny 

podziemnej, ¿yj¹cej w wodach interstycjalnych (miêdzy ziarnami ska³ luŸnych – Skalski 

1994). Ci¹g³oœæ tego korytarza jest ograniczona przez aglomeracjê trójmiejsk¹ i infrastrukturê 

portów handlowych, a tak¿e (w mniejszym stopniu) portów rybackich, np. w Pucku, 

czy we W³adys³awowie. Siedliska leœne korytarza na terenie Gdañska, Sopotu i Gdyni s¹ 

ju¿ ograniczone do niewielkich fragmentów (lasy i parki miêdzy BrzeŸnem a Jelitkowem, 

Park Pó³nocny w Sopocie, klify w Or³owie i Kêpa Red³owska). Nawet one spe³niaj¹ jednak 

wci¹¿ wa¿n¹ rolê lokaln¹, umo¿liwiaj¹c migracje fauny leœnej, w tym du¿ych ssaków 

i wnikanie ich do drzewostanów w g³êbi aglomeracji. Przerwy w korytarzu kompensuje 

czêœciowo zalesiona krawêdŸ Wysoczyzny Gdañskiej (Trójmiejski PK) i tam koncentruj¹ 

siê wêdruj¹ce ptaki, zw³aszcza drapie¿ne. 

2. Dolina Wis³y – korytarz obejmuje dno doliny i jej otoczenie, która w znacznym 

stopniu zachowa³a naturalny i pó³naturalny charakter doliny wielkiej rzeki nizinnej z licznymi 

mieliznami, wêdruj¹cymi piaszczystymi ³achami, terasami zalewowymi, stanowi¹cymi 

siedliska ptactwa wodnego. Od rejonu Zawichostu rzeka objêta jest ochron¹ w postaci 

Obszaru Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 „Dolina Dolnej Wis³y”. Korytarz ten 

stanowi kluczowy w Europie szlak d³ugodystansowych wêdrówek ptasich – przebiegaj¹cy 

z pó³nocy na po³udnie, tj. ze Skandynawii nad Morze Œródziemne. Migruj¹ têdy zw³aszcza 

ptaki siewkowe i blaszkodziobe, korzystaj¹ce z dostêpnoœci ¿erowisk na zalewowych ³¹kach 

nadrzecznych (Gerstmannowa red. 2001, Sid³o i in. 2004). Dolina Wis³y odgrywa tak¿e 

rolê krajow¹ i regionaln¹. Rzek¹ pod¹¿a na tar³o minóg morski Petromyzon marinus (Adamski 

i in. 2004) oraz ryby anadromiczne – troæ wêdrowna Salmo trutta m. trutta i certa 

Vimba vimba (Bartel i in. 1995). Dolina jest równie¿ g³ówn¹ drog¹ dyspersji na teren me- 

28

tropolii ciep³olubnych, po³udniowych i po³udniowo-wschodnich gatunków roœlin (Buliñski 

2000g) oraz analogicznych gatunków bezkrêgowców, w tym reprezentuj¹cych element pontyjski. 

Migracje z kierunku po³udniowo-wschodniego odbywaj¹ siê tzw. starym szlakiem 

migracyjnym przez doliny Bugu, œrodkowej i dolnej Wis³y, po teren TOM. Korytarzem tym 

docieraj¹ równie¿ gatunki rozprzestrzeniaj¹ce siê z wodami Wis³y, np. lepnica tatarska Silene 

tatarica, wy¿pin jagodowy Cucubalus baccifer, a mog¹ nim te¿ migrowaæ niektóre gatunki 

owadów, przenoszone w materiale (np. drewnie) niesionym wodami rzeki. 

II) regionalna 

3. Pradolina Redy-£eby – rozci¹ga siê od kompleksu ³¹k nadmorskich w ujœciu 

rzeki Redy do Zatoki Puckiej (Moœcie B³ota), krêt¹ form¹ pradoliny pomiêdzy Pobrze¿em 

i Pojezierzem Kaszubskim, przez pó³nocne otoczenie miasta Wejherowa w kierunku zachodnim 

ku Ÿródliskom rzeki Redy, dalej przez niski dzia³ wodny w kierunku pn.-zach. 

dolin¹ £eby, przez miasto Lêbork do jez. £ebsko. £¹czy obszar metropolii i otoczenie 

Zatoki Gdañskiej z Pobrze¿em S³owiñskim. Lasy strefy krawêdziowej na po³udniowym 

obrze¿u Pradoliny umo¿liwiaj¹ (za poœrednictwem doliny Goœciciny) jedyny kontakt populacji 

zwierz¹t leœnych, zasiedlaj¹cych silnie izolowany, pó³nocny kompleks Trójmiejskiego 

Parku Krajobrazowego z lasami na po³udnie od Lêborka i kompleksem Lasów Mirachowskich. 

Zachowanie jego ci¹g³oœci jest wiêc priorytetowe dla ochrony puli genowych 

populacji fauny TPK. Podobn¹ rolê spe³niaj¹ lasy na pó³nocnym zboczu doliny dla fauny 

Puszczy Dar¿lubskiej, utrzymuje ona bowiem równie¿ kontakt z korytarzem ekologicznym 

Wybrze¿a Ba³tyku. Rzeki Reda i £eba stanowi¹ trasy migracji tarliskowych troci wêdrownej, 

niewykluczone, ¿e równie¿ innych ryb anadromicznych. 

4. Dolina S³upi – rozci¹ga siê od rejonu Sulêczyna i kompleksów leœnych pomiêdzy 

jeziorami Wêgorzyno i Mausz, poprzez obszar Parku Krajobrazowego Dolina S³upi, po 

Ustkê i ujœcie do Ba³tyku. £¹czy po³udniowo-zachodni skraj TOM z Pobrze¿em S³owiñskim. 

Dla fauny i flory terenów wodno-b³otnych pe³ni prawdopodobnie zbli¿on¹ funkcjê 

jak Pradolina Redy-£eby, natomiast znikom¹ i tylko lokaln¹ – dla fauny leœnej, poniewa¿ 

obszar gminy Sulêczyno cechuje siê niewielk¹ lesistoœci¹, zaœ tamtejsze niewielkie p³aty 

lasów s¹ izolowane od pozosta³ych kompleksów leœnych Kaszub. 

5. Dolina Wdy – wraz z bezpoœrednio s¹siaduj¹cymi lasami, jeziorami i obszarami 

torfowiskowo-bagiennymi, rozci¹ga siê od miejscowoœci Lipusz poprzez kompleks jezior 

Wdzydzkich oraz Bory Tucholskie, przez Wdecki Park Krajobrazowy po ujœcie w dolinie 

Wis³y. Na terenie TOM korytarz ten obejmuje tylko niewielki, po³udniowy fragment gminy 

Stê¿yca (doliny Owœniczki, Rakownicy i Czarnej Wody oraz otaczaj¹ce lasy). Mo¿e on 

mieæ jednak kluczowe znaczenie dla ³¹cznoœci regionu Jezior Raduñskich z Borami Tucholskimi, 

lasami charzykowsko-koœcierskimi i szczecinecko-koczalskimi, a wiêc ze wschodni¹ 

czêœci¹ najwiêkszego, zwartego kompleksu leœnego Pomorza, umo¿liwiaj¹cego dyspersjê 

fauny a¿ po Pojezierze Drawskie, Wa³eckie i Dolinê Noteci. 

6. Dolina Szpêgawy i lasy szpêgawskie – stanowi¹ potencjaln¹ trasê migracji wielu 

organizmów miêdzy terenami TOM a pozosta³¹ czêœci¹ województwa. £¹czy korytarze 

ekologiczne Wis³y i Wierzycy, stanowi¹c leœny ci¹g ekologiczny na sk³onie Pojezierza 

Starogardzkiego – w tym cenny przyrodniczo obszar Lasu Szpêgawskiego. Stanowi wa¿ny 

element struktury ekologicznej gminy Tczew. 

7. Dolina Raduni – ³¹cz¹ca obszar ¯u³aw Wiœlanych oraz ponadregionalne korytarze 

Doliny Wis³y i Wybrze¿a Ba³tyku z centraln¹ czêœci¹ Pojezierza Kaszubskiego. 

29

III) subregionalna 

Mo¿liwe do wyró¿nienia (na ponadlokalnym poziomie opracowania) w krajobrazie 

metropolii i w jej otoczeniu, subregionalne korytarze ekologiczne, tworz¹c sieæ powi¹zañ, 

dróg migracji organizmów i wymiany genów, niezwykle wa¿n¹ dla funkcjonowania i zachowania 

zasobów przyrody wewn¹trz tego obszaru. Do najwa¿niejszych z nich nale¿¹: 

8. Dolina Strzelenki – stanowi¹ca ³¹cznik miêdzy Rynn¹ Kczewsko-Tuchomsk¹ a korytarzem 

ekologicznym doliny Raduni. 

9. Dolina K³odawy – ³¹cz¹ca obszar ¯u³aw Wiœlanych oraz ponadregionalny korytarz 

ekologiczny Doliny Wis³y z cennymi przyrodniczo okolicami Przywidza. 

10. Dolina Piaœnicy i rynny Jeziora ¯arnowieckiego – stanowi¹ca ³¹cznik miêdzy 

Puszcz¹ Dar¿lubsk¹, a Równin¹ B³ot Przymorskich i korytarzem Wybrze¿a Ba³tyku. 

11. Dolina P³utnicy – ³¹cz¹ca ponadregionalny korytarz Wybrze¿a Ba³tyku z Równin¹ 

B³ot Przymorskich, prawdopodobnie umo¿liwiaj¹c lokalne migracje organizmów higro- 

i hydrofilnych w otwartym krajobrazie rolniczym. 

12. Dolina Gizdepki – stanowi¹ca ³¹cznik miêdzy Puszcz¹ Dar¿lubsk¹, a ponadregionalnym 

korytarzem Wybrze¿a Ba³tyku. 

13. Dolina Czarnej Wody – ³¹cz¹ca Puszczê Dar¿lubsk¹ z Równin¹ B³ot Przymorskich 

i ponadregionalnym korytarzem Wybrze¿a Ba³tyku. 

14. Dolina Bychowskiej Strugi – stanowi¹ca ³¹cznik miêdzy kompleksem Lasów 

Lêborskich i Puszczy Wierzchuciñskiej, a Równin¹ B³ot Przymorskich i – za ich poœrednictwem 

– ponadregionalnym korytarzem Wybrze¿a Ba³tyku. 

15. Doliny Goœciciny i Bolszewki – ³¹cz¹ce pó³nocny kompleks Trójmiejskiego PK 

i Pradolinê Redy-£eby z lasami na po³udnie od Lêborka i Lasami Mirachowskimi. 

Najpowa¿niejszym problemem istnienia powi¹zañ ekologicznych jest niemal ca³kowita 

izolacja wielu cennych przyrodniczo obszarów w centrum metropolii. Dotyczy to Lasów 

Oliwskich i Gdyñskich, które s¹ oddzielone od kompleksów leœnych Pojezierza Kaszubskiego 

obwodnic¹ trójmiejsk¹ i dynamicznie rozrastaj¹c¹ siê zabudow¹ peryferyjnych 

dzielnic Gdañska i Gdyni. Nastêpuje równie¿ ich fragmentacja na niewielkie p³aty leœne, na 

skutek rozbudowy sieci dróg. Pó³nocny i po³udniowy kompleks Trójmiejskiego PK coraz 

silniej izoluje od siebie oœ osadniczo-komnikacyjna Gdynia-Chwaszczyno. Potencjalne 

korytarze ekologiczne, prowadz¹ce z TPK na Pojezierze Kaszubskie (dolina Kaczej, dolina 

Strzy¿y, rynna Jeziora Wysockiego i dolina Strzelenki, rynna Jeziora Tuchomskiego), spe³niaj¹ 

swoj¹ funkcjê w ograniczonym stopniu, ale zachowanie powi¹zañ lokalnych stanowi 

ostatni¹ szansê utrzymania ¿ycia wielu populacji i osobników, a nawet trwa³oœci biocenoz. 

30

4. KOMPLEKSOWA WALORYZACJA PRZYRODNICZA 

TRÓJMIEJSKIEGO OBSZARU MATROPOLITALNEGO 

NA TLE ISTNIEJ¥CYCH I PROPONOWANYCH 

OBSZARÓW CHRONIONYCH 

Poszczególne, zinwentaryzowane obiekty cenne przyrodniczo zosta³y pogrupowane 

w obszary (symbole liczbowe I-XXV) i zestawione w kolejnoœci, wzglêdem usytuowania 

do centrum obszaru metropolitalnego (ryc. 4). Zosta³y one ogólnie scharakteryzowane pod 

wzglêdem botanicznym i faunistycznym 5 . W obszarach tych wyspecyfikowano poszczególne 

obiekty cenne przyrodniczo, rozdzielone na istniej¹ce formy ochrony przyrody 

(ryc. 5) oraz proponowane do ochrony – ze wskazaniem konkretnej postaci. Ogó³em wyznaczono 

393 obiekty, w tym: 7 ostoi Natura 2000, 50 rezerwatów przyrody, 1 park krajobrazowy, 

311 u¿ytków ekologicznych, 23 zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe i 1 pomnik 

przyrody. Numery obiektów sieci Natura 2000 podano zgodnie z propozycj¹ Ministerstwa 

Œrodowiska. Ze wzglêdu na zró¿nicowane rozpoznanie obszarów zakres informacji przypisany 

proponowanym formom ochrony jest ró¿ny. Generalnie przyjêto zasadê szczegó³owego 

opisywania obiektów chronionych i proponowanych do ochrony, po³o¿onych w granicach 

gmin stanowi¹cych centrum obszaru metropolitalnego (Gdañsk, Sopot i Gdynia) 

lub na terenach zagro¿onych najsilniejsz¹ presj¹ rozwijaj¹cej siê aglomeracji (obszary VI 

i VII oraz w gminie Szemud). Natomiast w odniesieniu do pozosta³ej czêœci TOM zamieszczono 

jedynie szczegó³owe opisy obszarów przyrodniczo cennych, zaœ znajduj¹cym siê 

w ich obrêbie obiektom poœwiêcono jedno-dwuzdaniowe charakterystyki. 

4.1. Charakterystyka obszarów przyrodniczo cennych 

Obszar I. „Lasy Oliwskie” 

Obejmuj¹ po³udniow¹ enklawê Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego wraz z p³atami 

lasów, które znalaz³y siê poza jego granicami, ale tworz¹ z nim strukturaln¹ i funkcjonaln¹ 

ca³oœæ. Teren kompleksu – to silnie urzeŸbiona krawêdŸ wysoczyzny, z g³êbokimi 

dolinami o ch³odnym topoklimacie, lokalnie równie¿ z wartkimi, dobrze natlenionymi ciekami 

– grupuj¹ one florê i faunê o charakterze podgórskim. Dominuj¹ce siedliska przyrodnicze 

to: kwaœna buczyna ni¿owa (DH I), lokalnie równie¿ ¿yzna buczyna ni¿owa (DH I), 

zaœ na dnach dolin – gr¹d gwiazdnicowy (DH I) oraz ³êgi: jesionowo-olszowy i wi¹zowo- 

5 

W charakterystykach poszczególnych obszarów u¿yto skróty i symbole, odnosz¹ce siê do statusu 

wymienianych tam gatunków: ** objêty ochron¹ œcis³¹; * objêty ochron¹ czêœciow¹; PL – umieszczony 

na polskiej czerwonej liœcie; PK – umieszczony w Polskiej czerwonej ksiêdze; PG – umieszczony 

na regionalnej czerwonej liœcie (Pomorza Gdañskiego), IUCN – umieszczony na œwiatowej 

czerwonej liœcie; EX, RE – uwa¿any za wymar³y w kraju lub regionie; CR – skrajnie zagro¿ony; 

EN, E – zagro¿ony; VU, V – nara¿ony; R – rzadki; NT, LR, nt – bliski zagro¿enia; LC – najmniejszej 

troski; DD, I – nierozpoznane zagro¿enie (brak danych); DH II – umieszczony w Za³¹czniku II 

Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej; DP I – umieszczony w Za³¹czniku I Dyrektywy Ptasiej 

UE; # – gatunek rzadki w kraju lub regionie; osobliwoœæ florystyczna, mykologiczna, faunistyczna; 

DH I – siedlisko przyrodnicze umieszczone w Za³. I Dyrektywy Siedliskowej UE. 

31

jesionowy (DH I). Lasy Oliwskie stanowi¹ wa¿n¹ ostojê dla grupy roœlin górskich i szeregu 

rzadszych leœnych taksonów. Charakteryzuj¹ siê wysokim (w skali kraju) wiekiem drzewostanów. 

Szczególn¹ ich wartoœci¹ jest du¿a frekwencja zagro¿onych gatunków (tzw. puszczañskich) 

grzybów i owadów, korzystaj¹cych z wiêkszej ni¿ gdzie indziej zasobnoœci drzewostanów 

w martwe drewno. Ma³e powierzchnie zajmuj¹ wyj¹tkowo cenne torfowiska 

przejœciowe (DH I), brzeziny i bory bagienne (DH I) oraz wilgotne ³¹ki ostro¿eniowe (PrzewoŸniak 

red. 2001). Stwierdzono tu 44 rzadkie i zagro¿one gatunki grzybów wielkoowocnikowych, 

do których zalicza siê np.: soplówka je¿owata (**, PL E, jedno z trzech stanowisk 

w Polsce, pomnik przyrody w Dolinie Radoœci), smardz jadalny Morchella esculenta 

(** PL), czarka austriacka (#), ¿agiew okó³kowa (** PL), Albatrellus cristatus (PL E), 

Boletinus cavipes (PL E), Coltricia cinnamomea (PL E), Boletus reticulatus (PL), Lactarius 

deliciosus (PL), Leccinum holopus (PL V) (Wilga 2002b). Wœród porostów na uwagê 

zas³uguj¹: Bacidia subincompta (PL EN) oraz B. arnoldiana (#, PL NT) (Kowalewska i in. 

2000). Bogata entomofauna reprezentowana jest przez szereg cennych taksonów; s¹ to: 

muchówki, m.in. Eristalis picea (# jedno z czterech stanowisk w kraju), Sphegina verecunda 

(#), S. elegans (#), Xylota tarda (#), Volucella zonaria (#), V. inanis (#) i Paratanytarsus 

natvigi (# drugie stanowisko w Polsce); ¿¹d³ówki: Psithyrus norvegicus (PL), Dolichovespula 

norvegica (# borealno-górski) i Ancistrocerus scoticus (#), chrz¹szcze kózkowate, 

m.in. ostrokrywka Oxymirus cursor (#) (Kowalczyk, Zieliñski 1998b, Ciechanowski i in. 

2001, Gi³ka 2002). Wœród ptaków na uwagê zas³uguj¹ lêgowe: trzmielojad Pernis apivorus 

(**, DP I), dziêcio³ czarny Dryocopus martius (**, DP I), mucho³ówka ma³a Ficedula 

parva (**, DP I), lerka Lullula arborea (**, DP I), wójcik Phylloscopus trochiloides 

(**, #), zniczek Regulus ignicapillus (**, #), pliszka górska (**, #) oraz przelotne i zimuj¹ce: 

pluszcz Cinclus cinclus (**, #), zimorodek Alcedo atthis (**, DP I), orzechówka 

(** #) i dziêcio³ œredni Dendrocopus medius (** DPI, #) (Jakubas, O¿arowski 1997, Ciechanowski 

i in. 2001). 

I-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

• Trójmiejski Park Krajobrazowy (kompleks po³udniowy). 

• Rezerwaty przyrody: 

„Zajêcze Wzgórze”. Obejmuje kompleks kwaœnych buczyn (DH I) oraz przesz³o 

200-letni drzewostan sosnowy na siedlisku buczyny, bogaty w drzewa martwe i dziuplaste. 

We florze m.in. jarz¹b szwedzki (**, PG DD, PL V), a wœród grzybów – szmaciak 

ga³êzisty Sparassis crispa (**). Teren jest ostoj¹ unikalnej, saproksylicznej entomofauny 

– ¿¹d³ówki z rodziny grzebaczowatych: Crossocerus heydeni (# jedyne stanowisko 

w Polsce) i C. cetratus (#) oraz muchówki: Leopoldius brevirostris (#), Metasyrphus 

lundbecki (#) i Brachypalpoides lentus (# PL DD) (Kowalczyk 1997, 2004b, Wiœniowski 

i Kowalczyk 1998). 

„ ródliska w Dolinie Ewy”. Rezerwat leœny – obejmuje rzadkie na ni¿u zbiorowiska 

Ÿródliskowe Pellio-Conocephaletum i szuwar manny gajowej Glycerietum nemoralisplicatae 

oraz towarzysz¹c¹ Ÿródliskow¹ postaæ ³êgu jesionowo-olszowego (DH I). We florze 

na uwagê zas³uguj¹: listera jajowata Listera ovata (**), wawrzynek wilcze³yko Daphne 

mezereum (**, PG LC), manna gajowa (PG NT), czerniec gronkowy Actaea spicata (PG 

LC), tojeœæ gajowa (gatunek górski) i jaskier kaszubski (PG NT) (PrzewoŸniak red. 2001). 

Faunê reprezentuj¹ m.in. cenne, saproksyliczne chrz¹szcze – kozulka kolcokrywka Pogono- 

32

cherus hispidus (#) i kostrzeñ Sinodendron cylindricum (Ciechanowski i in. 2001). W wodach 

Potoku Prochowego wystêpuje pstr¹g potokowy Salmo trutta m. fario (Grochowski, 

Radtke 2000). 

„£êg nad Swelini¹”. Rezerwat leœny – obejmuje p³aty ³êgu jesionowo-olszowego 

(DH I) i gr¹du gwiazdnicowego (DH I) w górnym, Ÿródliskowym odcinku doliny Swelini; 

towarzysz¹ im te¿ fitocenozy ³¹kowe. Wœród roœlin na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ storczyki: 

stoplamek krwisty Dactylorhiza incarnata (**, PG VU), stoplamek plamisty 

D. maculata (**, PG VU, PL V), stoplamek szerokolistny D. majalis (**, PG NT) oraz 

kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine (**) (PrzewoŸniak red. 2001). Faunê reprezentuj¹ 

m.in. chrz¹szcze z rodziny biegaczowatych: Carabus coriaceus (**, #), C. granulatus 

(**) i C. hortensis (**), stenotop ³êgów i olsów – muchówka fa³ta Arctophila superbiens 

(#) oraz pstr¹g potokowy (Ciechanowski i in. 2001). Granice rezerwatu wymagaj¹ korekty, 

tak aby obejmowa³y przylegaj¹cy od zachodu p³at podmok³ej ³¹ki ostro¿eniowej na Polanie 

Bernadowo – siedlisko rzadkich gatunków muchówek: Stratiomys singularior (PL VU), 

Helophilus hybridus (#) i H. affinis (# gatunek borealno-górski) (Kowalczyk 2004 a). 

„W¹wóz Huzarów”. Obejmuje g³ównie p³aty kwaœnej i ¿yznej buczyny (DH I) oraz 

wzd³u¿ strumienia roœlinnoœæ Ÿródliskow¹ (Cardamino-Chrysosplenietum). Celem utworzenia 

obiektu jest ochrona licz¹cej ponad 90 kêp populacji podgórsko-górskiej paproci: 

podrzenia ¿ebrowca (**, PG VU). Towarzysz¹ mu np.: przetacznik górski (PG NT) i manna 

gajowa (PG NT). Niezbêdne jest powiêkszenie rezerwatu o dolinkê Kociego Rowu 

i W¹wóz Karoliny, w których znajduj¹ siê kolejne dwa stanowiska podrzenia ¿ebrowca 

(PrzewoŸniak red. 2001). 

I-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 8): 


1. „Dolina Radoœci”. Celem jego utworzenia by³aby ochrona ³¹kowo-Ÿródliskowego 

dna doliny dop³ywu Potoku Oliwskiego przy Drodze Wêglowej. Na podmok³ych, zarastaj¹cych 

³¹kach egzystuje populacja pe³nika europejskiego Trollius europaeus (**, PG VU, 

jedyne stanowisko w TPK), o znacznej liczebnoœci (kilkaset osobników) oraz egzemplarze 

wielosi³a b³êkitnego (**, PK VU, PG VU), nasiêŸrza³a pospolitego Ophioglossum vulgatum 

(**, PG VU), a tak¿e storczyków: stoplamka plamistego (**, PG VU, PL V) i stoplamka 

szerokolistnego (**, PG NT) (PrzewoŸniak red. 2001). Mykoflorê reprezentuje m.in. 

purchawica olbrzymia Langermannia gigantea (**). Z drobnych ssaków nale¿y wymieniæ 

badylarkê Micromys minutus (*, IUCN LR: nt) (Ciechanowski 1998). 

2. „Doliny Samborowo i Zielona”. Obejmuje dwie niewielkie doliny i ich zbocza, 

z ³¹kami i lasami ³êgowymi (DH I), z p³atami kwaœnej i ¿yznej buczyny oraz gr¹du (DH I); 

we florze naczyniowej obecne s¹ gatunki górskie, w tym manna gajowa (PG NT) i wroniec 

widlasty (**, PG NT). Niezwykle bogata mykoflora grzybów wielkoowocnikowych (203 

gatunki), gromadz¹ca liczne taksony unikalne w skali regionu: bielaczek owczy Albatrellus 

ovinus (PL V, relikt puszczañski), galaretówka przejrzysta Neobulgaria pura (PL V), 

poroblaszek ¿ó³toczerwony Phylloporus rhodoxanthus (**, PL R), maczu¿nik nasiêŸrza³owaty 

Cordyceps ophioglossoides (PL R), ozorek dêbowy Fistulina hepatica (**, PL V), 

Asterophora parasitica (PL V) i Ramaria botrytis (PL R) (Wilga 2000b, Wilga 2004a-c), 

a tak¿e podgrzybek paso¿ytniczy (**, PL R – pomnik przyrody w oddz. 123). £¹ki gromadz¹ 

bogat¹ entomofaunê, w tym szereg cennych taksonów: muchówki – Sericomyia 

33

lappona (# PL NT, czêstszy w górach), Brachypalpoides lentus (# PL DD) i Hammerschmidtia 

ferruginea (# PL DD); chrz¹szcze – biegacz pomarszczony Carabus intricatus (**, 

PL LC), krêpieñ górski Pachytodes cerambyciformis (#), pêtlak pstrokaty (#), zmorsznik 

krwisty Anastrangalia sanguinolenta (#) i cioch barwny (#); motyle dzienne – paŸ królowej 

Papilio machaon (PL LC) i mieniak têczowiec Apatura iris (PL LC). Ze œlimaków 

warto wymieniæ œlimaka ostrokrawêdzistego Helcigona lapicida (**, PL NT,) i œwidrzyka 

¿eberkowanego Macrogastra latestriata (PL NT) (Wilga 1998b, Ciechanowski i in. 2001). 

3. „Lasy w Dolinie Strzy¿y”. Obejmuje p³aty gr¹du gwiazdnicowego (DH I), zró¿nicowanego 

na trzy podzespo³y, z pomnikowymi dêbami szypu³kowymi. Flora zawiera liczne 

taksony, np.: tojad dzióbaty (**, PG VU, gatunek górski), wawrzynek wilcze³yko (**, 

PG LC), kopytnik pospolity Asarum europaeum (*, PG NT), manna gajowa (PG NT, gatunek 

górski), naparstnica zwyczajna Digitalis grandiflora (**, PG NT), wiechlina odleg³ok³osa 

Poa remota (PG VU), fio³ek przedziwny Viola mirabilis (PL NT, PG NT) (PrzewoŸniak 

red. 2001). Wœród grzybów wielkoowocnikowych na uwagê zas³uguje rzadki na ni¿u 

szyszkowiec ³uskowaty Strobilomyces strobilaceus (**, PL I) (Wilga 2001). Do najcenniejszych 

gatunków fauny nale¿¹ saproksyliczne chrz¹szcze: Stenurella bifasciata (#), 

Anoplodera sexguttata (#) i zakliniec Platycerus caraboides (#), a z krêgowców: pstr¹g 

potokowy oraz minóg strumieniowy Lampetra planeri (**, DH II, PL NT) (Ciechanowski 

i in. 2001). 

• U¿ytki ekologiczne (PrzewoŸniak red. 2001 oraz mat. w³asne): 

4. „Bagno przy Rozstaju”. Ma³e, nieodwodnione torfowisko przejœciowe (DH I) 

w oddz. 27f, obr. Oliwa, m.in. z bagnem zwyczajnym Ledum palustre (**), czermieni¹ 

b³otn¹ Calla palustris i borówk¹ bagienn¹ Vaccinium uliginosum. 

5. „Borkowe B³oto”. Œródleœne zabagnienie w oddz. 27b, obr. Oliwa, m.in. z torfowcami 

Sphagnum spp. (*/**), bagnem zwyczajnym (**) i bobrkiem trójlistkowym Menyanthes 

trifoliata (*). 

6. Brzezina bagienna i tofowisko w oddz. 28b, obr. Oliwa. Torfiaste zabagnienie, miejscami 

z torfowcami (*/**), poroœniête brzoz¹ oraz kruszyn¹ pospolit¹ Frangula alnus (*). 

7. „Dolina Czystej Wody”. Boczne odga³êzienie Doliny Radoœci, o wyj¹tkowych 

walorach krajobrazowych i przyrodniczych; m.in. unikatowy w skali kraju i Pomorza (por. 

np. Markowski, Stasiak 1988) zespó³ Juncetum subnodulosi (Buliñski 2005c) o charakterze 

subatlantyckim, osi¹gaj¹cy w Polsce wschodni¹ granicê zasiêgu (Matuszkiewicz 2001). 

Jest to aktualnie najdalej na wschód wysuniête, znane miejsce wystêpowania tego zespo³u 

(Zaj¹c i Zaj¹c 2001) i jedyne w Gdañsku stanowisko buduj¹cego je gatunku – situ têpokwiatowego 

(PL V, PG VU) (por. Abromeit 1898-1940, Schwarz 1967). Cenne s¹ równie¿ 

obecne tu p³aty szuwarów i zio³oroœli, a tak¿e zespo³y leœne – ³êgowe, gr¹dowe i buczyny 

(DH I; Buliñski mat. niepubl.). Mokre ³¹ki stanowi¹ siedlisko licznych storczyków, w tym 

atlantyckiego stoplamka zaniedbanego Dactylorhiza praetermissa (**), maj¹cego tu byæ 

mo¿e swoje jedyne wspó³czesne stanowisko w Polsce (Wilga 2002c). Cennym elementem 

flory obiektu jest grupa gatunków górskich, jak np. manna gajowa (PG NT), tojeœæ gajowa, 

przetacznik górski (PG NT), a tak¿e wiechlina sudecka (PG DD) (Buliñski 2001b). 

8. Dwa torfowiska w oddz. 24j, obr. Oliwa. Dwa ma³e œródleœne torfowiska. 

9. Dwa torfowiska w oddz. 27a, obr. Oliwa. Œródleœne zabagnienia, podtopione, zarastaj¹ce 

brzozami i œwierkiem; we florze m.in. masowo czermieñ b³otna i p³aty torfowców (*/**). 

10. „Kocie Bagno”. Torfowisko przejœciowe z p³atem boru bagiennego (DH I) oraz 

stanowiskami m.in. modrzewnicy pospolitej Andromeda polifolia (PG NT) i bagna zwy- 

34

czajnego (**), wid³aka ja³owcowatego Lycopodium annotinum (**) i we³nianki pochwowatej 

Eriophorum vaginatum. 

11. „Konwaliowe Wzgórze”. Wzgórze w lasach Sopotu, z interesuj¹cym p³atem œwietlistej 

d¹browy oraz licznymi ciep³olubnymi i kalcyfilnymi gatunkami lasu, jak np.: naparstnic¹ 

zwyczajn¹ (**, PG NT), pajêcznic¹ ga³êzist¹ Anthericum ramosum i przylaszczk¹ pospolit¹ 

Hepatica nobilis (**) oraz bogat¹ populacj¹ konwalii majowej Convallaria majalis (*). 

12. „Koñskie £¹ki”. Kompleks mokrych ³¹k ostro¿eniowych z interesuj¹c¹ entomofaun¹, 

reprezentowan¹ tu m.in. przez ¿¹d³ówki: Crossocerus cetratus (#) i Polistes nimpha 

(# jedno z trzech stanowisk w pó³nocnej Polsce) oraz muchówki: Didea alneti (#), Ischyrosyrphus 

laternarius (# czêstszy w górach), Myolepta luteola (#), Melangyna umbellatarum 

(#) i Sericomyia silentis (PL DD) (Ciechanowski i in. 2001). 

13. £¹ka œródleœna w oddz. 27b+f, obr. Oliwa. 

14. „£¹ki w Kacku”. Wyj¹tkowo rzadka, w TPK i jego s¹siedztwie, wilgotna ³¹ka, 

o stosunkowo dobrze zachowanym sk³adzie florystycznym. Wymaga w³¹czenia do TPK. 

15. „M³aka przy ródle Marii”. Kompleks m³ak, z dominacj¹ turzycy nitkowatej 

Carex lasiocarpa, oraz mokrych ³¹k, z jedynym w centrum metropolii stanowiskiem kosaæca 

syberyjskiego Iris sibirica (**, PL V, PG VU) i liczn¹ populacj¹ storczyka – stoplamka 

szerokolistnego (**, PG NT) (Wilga 1998a). 

16. „Murawy Polany Bernadowo”. Poroœniête murawami œródleœne wzgórze, 

z wyrobiskiem po eksploatacji ¿wiru oraz p³at wrzosowiska – ostoja ciep³olubnej entomofauny, 

m.in. pasikonika siwoszka b³êkitnego Oedipoda caerulescens (PL NT), ¿¹d³ówek: 

Chrysis bicolor (PL LC), Didineis lunicornis (PL NT), Miscophus concolor (#) i Podalonia 

hirsuta (#) oraz muchówki Sericomyia silentis (PL DD) (Kowalczyk 2004a). 

17. „Ropuchowy Staw”. Niewielki zbiornik wodny przy ul. Smolnej w Sopocie, stanowi¹cy 

godowisko ropuchy szarej Bufo bufo (**), gromadz¹ce ponad 1.500 osobników, 

miejsce rozrodu ¿aby trawnej Rana temporaria (**) i traszki zwyczajnej Triturus vulgaris 

(**). Zagro¿enie dla obiektu stwarza zbudowana w bezpoœrednim s¹siedztwie restauracja. 

18. „Salwinia w Owczarni”. Niewielkie œródleœne oczko wodne (oddz. 71d, obr. 

Oliwa), z liczn¹ populacj¹ wodnej paproci – salwinii p³ywaj¹cej Salvinia natans (**, PG 

VU, PL V) (Markowski i in. 2004). 

19. „Torfowisko ko³o Owczarni”. Torfowisko przejœciowe (DH I) – w oddz. 77j, 

obr. Oliwa, z zespo³em turzycy dzióbkowatej Caricetum rostratae i brzezin¹ bagienn¹; we 

florze m.in. rosiczka okr¹g³olistna Drosera rotundifolia (**, PL R), borówka bagienna 

i bagno zwyczajne. 

20. Torfowisko w oddz. 24i, obr. Oliwa, leœn. Go³êbiewo. Ma³e, œródleœne zabagnienie. 

21. Torfowisko w oddz. 26d, obr. Oliwa. Ma³e, nieodwodnione torfowisko przejœciowe 

(DH I) z ³anem czermieni b³otnej i ko¿uchem torfowców (*/**); ostoja p³azów (**). 

22. Torfowisko w oddz. 27c, obr. Oliwa. Niewielkie torfowisko mszarne, z du¿ym 

udzia³em kruszyny pospolitej (*) i p³em torfowcowym Sphagnum spp. (*/**), regeneruj¹cym 

w do³ach po eksploatacji torfu. 

23. Torfowisko w oddz. 28c, obr. Oliwa. Niewielkie torfiaste zabagnienie. W warstwie 

mchów dominuj¹ torfowce Sphagnum spp. (*/**). 

24. Torfowisko w oddz. 28d, obr. Oliwa. Czêœciowo odwodnione torfowisko przejœciowe 

(DH I), obecnie w fazie renaturyzacji po zablokowaniu odp³ywu (obumieraj¹ce 

drzewa); we florze m.in. torfowce (*/**), kruszyna pospolita (*) i czermieñ b³otna. 

25. Torfowisko w oddz. 41h, obr. Oliwa. Wilgotne zag³êbienie z torfowcami (*/**). 

35

26. Torfowisko w oddz. 135g, obr. Oliwa. Torfowisko mszarne z luŸn¹ brzezin¹ i potorfiami; 

we florze m.in. rosiczka okr¹g³olistna (**, PL R) i p³ywacz Utricularia sp. (**). 

27. „Turzyca dr¿¹czkowata Lasów Oliwskich”. Stanowisko rzadkiego w regionie 

gatunku – turzycy dr¿¹czkowatej Carex brizoides (PG NT) (Buliñski 2000c). Obecna tu 

populacja jest aktualnie obfita i miejsce to stanowi ostojê gatunku w regionie. 

28. „Zaros³e £¹ki”. Podmok³a, czêœciowo zatorfiona ³¹ka ostro¿eniowa w oddziale 

16c, obrêbu Oliwa; w bogatej, zró¿nicowanej florze obecny jest m.in. storczyk stoplamek 

plamisty (**, PG VU, PL V) i we³nianka pochwowa, wœród bezkrêgowców – m.in. chrz¹szcz 

pêtlak pstrokaty (#) i paj¹k ko³osz wielobarwny Aculepeira ceropegia (#). 

29. „¯abi Staw w Owczarni”. Niewielki zbiornik, bêd¹cy wa¿nym miejscem rozrodu 

p³azów – ¿aby moczarowej Rana arvalis (**, rzadka w Gdañsku), ¿aby wodnej R. esculenta 

(**) i traszki zwyczajnej (**) (B³a¿uk, dane niepubl.); ¿erowisko i wodopój dla nietoperzy, 

m.in. nocka rudego Myotis daubentonii (**) i nocka w¹satka M. mystacinus 

(** #) (Jarzembowski, Stêpniewska 1996). 

30. „¯abi Stawek przy Obwodnicy”. Niewielki zbiornik – miejsce rozrodu p³azów: 

¿aby moczarowej (**, rzadka w Gdañsku) i traszki zwyczajnej (**) (B³a¿uk, dane niepubl.). 

31. „¯ebrowiec Doliny Radoœci”. Stroma, leœna skarpa, z bogat¹ flor¹, w tym – 

bardzo rzadkim w kraju, a zw³aszcza na ni¿u (jedno z kilku stanowisk na Pomorzu Gdañskim), 

gatunkiem – ¿ebrowcem górskim (PG EN). By³ st¹d podany sto lat temu (por. Abromeit 

i in. 1898-1940) i dopiero niedawno odnaleziony (Buliñski 1997). Razem z ¿ebrowcem 

roœnie szereg interesuj¹cych taksonów, jak np. bluszcz pospolity Hedera helix (*), 

kostrzewa leœna Festuca altissima, dziurawiec sk¹polistny Hypericum montanum, kokorycz 

w¹t³a Corydalis intermedia, przylaszczka pospolita (**), wyka leœna Vicia sylvatica 

(PL V). Dla zachowania populacji ¿ebrowca ogromne znaczenie ma utrzymanie dotychczasowych 

warunków topoklimatycznych, a zw³aszcza trwanie cieku i zabagnienia poni- 

¿ej skarpy. 

Do cennych przyrodniczo terenów w granicach Lasów Oliwskich nale¿y równie¿ 

zaliczyæ £ys¹ Górê w Sopocie. Jest to rozleg³e, odlesione zbocze, poroœniête relatywnie 

ciep³ym i suchym zbiorowiskiem murawowym, o interesuj¹cej, termofilnej faunie owadów, 

wœród której wyró¿nia siê trzmiel paskowany Bombus subterraneus (**, PL VU), 

trzmielec Psithyrus norvegicus (PL DD), chrz¹szcz rabie¿ Emys hirtus (PL NT) oraz muchówki: 

Phasia aurigera (PK EN), Merodon avidus i M. equestris (Kowalczyk i Zieliñski 

1998b, Kowalczyk 2004 b, 2006). Obecny sposób u¿ytkowania (ekstensywnie koszony 

stok narciarski z wyci¹giem) nie stoi w sprzecznoœci z ide¹ zachowania walorów przyrodniczych 

obiektu (a nawet jest niezbêdny dla jego ochrony przed zarastaniem krzewami 

i podrostem drzew), jednak pod ¿adnym pozorem nie wolno dopuœciæ do wzrostu zainwestowania 

w tym miejscu (wysiewanie tzw. szlachetnych gatunków traw, kryty stok lub 

nawierzchnie tartanowe). 

Interesuj¹ca flora i fauna zachowa³a siê tak¿e w Dolinie Radoœci na odcinku przylegaj¹cym 

do ul. Bytowskiej (Wilga i in. 1999, Ciechanowski i in. 2001, Gi³ka 2002, Wilga 

2002b). Stopieñ jej zainwestowania (zabudowa mieszkalna, ogródki dzia³kowe, infrastruktura), 

skutkuj¹cy zanikiem spójnoœci przestrzennej, uniemo¿liwia objêcie jej w ca³oœci 

ochron¹ obszarow¹ w formie u¿ytku ekologicznego lub rezerwatu przyrody. Mimo tych 

niekorzystnych przemian, ca³oœæ terenu doliny wci¹¿ posiada wysok¹ wartoœæ przyrodnicz¹ 

(m.in. Buliñski mat. niepubl.), obok wartoœci kulturowych istniej¹cych tu obiektów. 

Dlatego niezale¿nie do propozycji utworzenia tu innych form ochrony, powinna ona zostaæ 

36

objêta ochron¹ w postaci zespo³u przyrodniczo-krajobrazowego. Pozosta³e p³aty naturalnych 

i pó³naturalnych siedlisk (³êgi jesionowo-olszowe, szuwary, zio³oroœla, ³¹ki) musz¹ 

pozostaæ zachowane w obecnej postaci, co powinny zagwarantowaæ zapisy w planie zagospodarowania 

przestrzennego. Nale¿y równie¿ zaniechaæ ewentualnych dalszych inwestycji 

budowlanych i innych na tym terenie. 

Obszar II. „Lasy Gdyñskie” 

Obejmuje po³udniow¹ czêœæ pó³nocnego kompleksu Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego 

(do zachodniej granicy gminy Gdynia) wraz z p³atami lasów, które znalaz³y siê 

poza granicami Parku, ale tworz¹ z nim strukturaln¹ i funkcjonaln¹ ca³oœæ (np. tereny miêdzy 

Wzgórzem œw. Maksymiliana, a Witominem). W³¹czono doñ równie¿ grupê u¿ytków 

ekologicznych ko³o dzielnicy Gdynia-D¹browa. Teren kompleksu – to silnie urzeŸbiona 

krawêdŸ wysoczyzny, z g³êbokimi dolinami o ch³odnym topoklimacie, lokalnie równie¿ z 

wartkimi ciekami. Wystêpuj¹ce tu zbiorowiska: kwaœna buczyna ni¿owa (DH I), lokalnie 

równie¿ ¿yzna buczyna ni¿owa (DH I), wzd³u¿ cieków ³êgi – jesionowo-olszowy i wi¹zowo-jesionowy 

(DH I), w zachodniej czêœci niewielkie p³aty torfowisk mszarnych (PrzewoŸniak 

red. 2001). Lasy tutejsze charakteryzuj¹ siê wysokim (w skali kraju) wiekiem 

drzewostanów. Wystêpuje tu szereg interesuj¹cych gatunków, jak np. górskich i tak rzadkich, 

jak bezzieleniowy storczyk – storzan bezlistny (**, PL V, PG EN) (Mieñko, mat. 

niepubl.). Bogata entomofauna reprezentowana jest przez szereg cennych taksonów, jak 

m.in. chrz¹szcze saproksyliczne: cio³ek matowy (**, PL VU), kozioróg bukowiec (**, PL 

DD, #) i ostrokrywka (#) (Kowalczyk i Zieliñski 1998 b). W potokach wystêpuje pstr¹g 

potokowy, œliz Barbatula barbatula (**, #) i minóg strumieniowy (**, DH II, PL NT). 

Wœród ptaków na uwagê zas³uguj¹ lêgowe: dziêcio³ zielony Picus viridis (**, #), siniak 

(**, #), paszkot Turdus viscivorus (** #), zniczek (**, #) i orzechówka (**, #) (Jakubas 

i O¿arowski 1997). 

II-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

Trójmiejski Park Krajobrazowy (czêœæ œrodkowa). 

Rezerwaty przyrody: 

„Cisowa”. Obejmuje dobrze zachowane p³aty ¿yznej buczyny (DH I) oraz ³êgu jesionowo-olszowego 

(DH I), z cenn¹ flor¹, m.in: wawrzynkiem wilcze³yko (**, PG NT), storczykiem 

gnieŸnikiem leœnym Neottia nidus-avis (**, PG NT), ¿ywcem cebulkowym Dentaria 

bulbifera (PG NT) oraz taksonami górskimi: wroñcem widlastym (**, PG NT), przetacznikiem 

górskim (PG NT), mann¹ gajow¹ (PG NT), tojeœci¹ gajow¹ (PrzewoŸniak red. 

2001). Nad wodami potoku obserwowano pliszkê górsk¹ (**, #, J. B³a¿uk, inf. ustna) oraz 

¿eruj¹cego bociana czarnego Ciconia nigra (**, DP I). 

„Kacze £êgi”. Dobrze zachowany ³êg wi¹zowo-jesionowy (DH I), z okaza³ym drzewostanem 

jesionowym. We florze m.in. gatunki górskie, jak np.: przetacznik górski (PG 

NT), tojeœæ gajowa (PrzewoŸniak red. 2001). Wœród owadów odnotowano tu m.in. biegacza 

skórzastego Carabus coriaceus (**, #) i muchówkê Sericomyia silentis (PL DD) (Kowalczyk 

i Zieliñski 1998b, Kowalczyk 2004b). Awifaunê wyró¿niaj¹, stwierdzane w niektórych 

sezonach, lêgi pliszki górskiej (** #) i dziêcio³ka Dendrocopus minor (**) (Jakubas 

2003). 

37

38 

U¿ytki ekologiczne: 

a. D¹browa I. Dystroficzne torfowisko przejœciowe mszarne (DH I). 

b. D¹browa II. Wilgotne i mokre ³¹ki ze stanowiskami storczyków z rodzaju Dactylorhiza 

(**). 

c. D¹browa III. Wilgotne i mokre ³¹ki z oczkiem wodnym oraz stanowiskami storczyków 

z rodzaju Dactylorhiza (**). 

d. D¹browa IV. Roœlinnoœæ wodna i szuwarowa, zaroœla wierzbowe. 

e. D¹browa V. Roœlinnoœæ wodna i szuwarowa. 

f. D¹browa VI. Torfowisko przejœciowe (DH I) z p³atem brzeziny bagiennej i stanowiskiem 

rosiczki okr¹g³olistnej (**, PL R). 

II-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 8): 

• U¿ytki ekologiczne: 

32. „Dwa Bagienka”. Niewielkie, œródleœne torfowiska przejœciowe w oddz. 214c 

i d, obr. Chylonia, chroni¹ce cenne gatunki roœlin, zwierz¹t i grzybów. 

33. „Polana za Krykulcem”. Obejmuje zró¿nicowane zbiorowiska, m.in. z p³atami 

³êgu jesionowo-olszowego (DH I) oraz pozosta³oœci po dawnej osadzie leœnej (oddz. 216ad, 

f-g). Ostoja cennych, saproksylicznych chrz¹szczy kózkowatych, jak m.in. obwê¿yn lipowiec 

(#, element górski, jedno z dwóch pewnych stanowisk w pn. czêœci kraju), wonnica 

pi¿mówka Aromia moschata (#), Exocentrus lusitanus (#), Molorchus umbellatarum 

(# wskaŸnikowy dla opuszczonych siedlisk ludzkich). 

34. „Œwiêta Góra”. Skarpa w oddz. 212b, obr. Chylonia; jedyne na Pomorzu Gdañskim, 

wspó³czesne stanowisko kalcyfilnego mchu Fissidens dubius var. mucronatus, znanego 

g³ównie z pasa wy¿yn na po³udniu kraju (Hajek 2005). 

35. „Wielka Rola”. Kompleks mokrade³ na po³udnie od £ê¿yc, stanowi¹cych wa¿ne 

lêgowisko ptaków wodno-b³otnych (PrzewoŸniak red. 2001). 

Do cennych przyrodniczo terenów w granicach Lasów Gdyñskich nale¿a³oby równie¿ 

zaliczyæ Polanê Krykulec w dolinie potoku •ród³o Marii (oddz. 218k, obr. Chylonia). 

By³a to rozleg³a, œródleœna polana ze zró¿nicowan¹ roœlinnoœci¹. Wyró¿nia³a j¹ unikalna 

fauna owadów, wœród których na szczególn¹ uwagê zas³ugiwa³ chrz¹szcz Oplosia fennica 

(Zieliñski, Graczyk 2003), wa¿ka trzepla zielona Ophiotomphus cecilia (**, DH II), trzmiel 

paskowany (**, PG VU), osa kopu³ka Symmorphus crassicornis (PL DD), ¿¹d³ówka Pseudogonalos 

hahnii (PL LC), a tak¿e muchówki: Chalcosyrphus eunotus (PL CR, jedyne 

znane wspó³czeœnie stanowisko w Polsce), Mallota fuciformis (PL EN), Stratiomys singularior 

(PL VU) oraz górskie: Cheilosia canicularis (#), Ischyrosyrphus laternarius 

(#) i Leucozona lucorum (#) (Kowalczyk, Garbalewski 2004; Kowalczyk 2004b). Budowa 

na polanie zbiornika retencyjnego doprowadzi³a do zniszczenia tej bezcennej 

enklawy. Nale¿y jednak zachowaæ tu, przed kolejnymi inwestycjami, ocala³e jeszcze 

p³aty najcenniejszych siedlisk (³êgi ze zwalonymi pniami w korycie potoku, zio³oroœla, 

murawy, stary sad). 

Obszar III. Enklawy przyrodnicze centrum metropolii 

Obejmuj¹ izolowane przez zabudowê wielkomiejsk¹ enklawy z zachowanymi cennymi 

walorami przyrodniczo-krajobrazowymi, nie zagospodarowane ze wzglêdów fizjograficznych 

(np. klify, skarpy), dawnych form u¿ytkowania (tereny zamkniête) lub pozostawione 

ze wzglêdów techniczno-historycznych obiekty budowlane (forty, bunkry, schro-

ny), stanowi¹ce ostoje nietoperzy. Zaliczaj¹ siê do nich najciekawsze i najcenniejsze fragmenty 

œródmiejskie i s¹siedztwa krawêdzi wysoczyzny morenowej – w tym: 

– Dolina Swelini – stanowi¹ca jedyny, zachowuj¹cy wzglêdn¹ ci¹g³oœæ przestrzenn¹, 

lokalny korytarz ekologiczny, ³¹cz¹cy kompleks Lasów Oliwskich z kontynentalnym i krajowym 

korytarzem ekologicznym Wybrze¿e Ba³tyku. Jej górna czêœæ (miêdzy TPK, a torami 

kolejowymi) zajêta jest przez w¹ski pas ³êgów jesionowo-olszowych (DH I) i stanowi 

miejsce gniazdowania pliszki górskiej (**, #). 

– Skarpa Sopocka wraz z Parkiem Pó³nocnym – po³o¿ona wœród zwartej zabudowy 

miejskiej, bêd¹ca odcinkiem dawnego klifu Morza Litorynowego, z g³êbokimi w¹wozami 

i starymi drzewostanami. Obejmuje równie¿ podmok³¹ czêœæ Parku Pó³nocnego, zas³uguj¹c¹ 

na zachowanie w obecnej postaci, jako poroœniêt¹ naturalnie odnawiaj¹cym siê 

drzewostanem, obfituj¹cym w kwitn¹ce okazy bluszczu pospolitego (*) i bogat¹ awifaunê, 

m.in. z udzia³em dziêcio³a zielonego (**, #). Stanowi fragment lokalnie wa¿nego korytarza 

ekologicznego, przebiegaj¹cego Skarp¹ Sopock¹ i nadmorskimi klifami miêdzy Sopotem 

a Gdyni¹, umo¿liwiaj¹cego dyspersjê fauny leœnej. 

– Grodzisko w Gdañsku – rozleg³y kompleks fortyfikacji z XVIII i XIX wieku, 

obejmuj¹cy konstrukcje murowane (w tym podziemia), ziemne skarpy, zbiornik wodny 

oraz porastaj¹c¹ teren roœlinnoœæ: drzewostany, rozleg³e murawy i zaroœla ciep³olubne, zespo³y 

ruderalne. W urozmaiconej florze s¹ obecne m.in. kwitn¹ce okazy bluszczu pospolitego 

(*) (Duriasz dane niepubl.). Jest tu miejsce rozrodu p³azów: ropuchy szarej (**) i ¿aby 

trawnej (**), stanowisko jaszczurki zwinki Lacerta agilis (**), ostoja bogatej awifauny 

(55 gatunków, w tym 52 chronione, 24 lêgowe) oraz rzadkich gatunków owadów. 

– Jaœkowy Las – stanowi¹cy izolowan¹ enklawê zbiorowisk leœnych i nieleœnych, 

w centrum Gdañska. Wystêpuj¹ tu p³aty buczyn – kwaœnej i ¿yznej (DH I) oraz lasu bukowo-dêbowego, 

w wielu miejscach przekszta³cone przez gospodarkê leœn¹ oraz dawne za- 

³o¿enia ogrodowe, a tak¿e dzia³ania przystosowuj¹ce ten teren do funkcji rekreacyjnej. 

Zawiera wartoœciowe kompozycje o charakterze przyrodniczo-kulturowym oraz stanowiska 

wielu gatunków roœlin, np. kokoryczy w¹t³ej, kokoryczy pe³nej Corydalis solida 

(PG NT, zdzicza³a z uprawy) i przylaszczki pospolitej (**) (Buliñski mat. niepubl.). Interesuj¹ca 

jest mykoflora oraz entomofauna drzew owocowych, np. jab³oni (chrz¹szcz kurtek 

Molorchus umbellatarum #). 

– Okolice Migowa – rozleg³e, w wiêkszoœci bezleœne wzgórza, poroœniête zró¿nicowan¹ 

roœlinnoœci¹, z bogat¹ flor¹ i faun¹, obecnie stopniowo zabudowywane. 

– Op³yw Mot³awy – stanowi¹cy element systemu nowo¿ytnych fortyfikacji, obejmuj¹cy 

pas fosy i przylegaj¹ce bastiony, poroœniête roœlinnoœci¹ murawow¹, z rzadkimi 

w regionie gatunkami antropofitów (Buliñski mat. niepubl.). Na brzegach Op³ywu wystêpuj¹ 

szuwary z interesuj¹cymi roœlinami halofilnymi, jak np. mlecz b³otny Sonchus palustris 

(PG NT). Wzd³u¿ cieku rosn¹ resztki nasadzonych g³ogów, licz¹ce obecnie oko³o stu 

lat (pozosta³oœæ ¿ywop³otu – elementu obronnego artylerii pruskiej – por. Buliñski 1995b). 

Towarzyszy³a im cenna roœlinnoœæ zielna, zniszczona w wyniku utworzenia tu trawników 

oraz przy urz¹dzaniu ci¹gów spacerowych wzd³u¿ fosy. W wodzie wystêpuj¹ liczne gatunki 

roœlin, jak rdestnice Potamogeton spp., grzybienie bia³e Nymphaea alba (*, PG DD), 

strza³ka wodna Sagittaria sagittifolia, rukiew wodna Nasturtium officinale (**) i brodobrzanka 

wodna Catabrosa aquatica (PG VU) (Buliñski 2001c i mat. niepubl.). Jest to wa¿ne 

miejsce rozrodu p³azów – g³ównie du¿ych populacji ¿aby œmieszki Rana ridibunda (**) 

i ¿aby wodnej (**), jak równie¿ traszki zwyczajnej (**). 

39

– Skarpy Oruni i Œwiêtego Wojciecha – fragment krawêdzi Wysoczyzny Gdañskiej 

przylegaj¹cej do ¯u³aw, miêdzy Gdañskiem-Oruni¹ i Œw. Wojciechem, z intersuj¹cymi 

rozciêciami erozyjnymi, ciep³olubn¹ roœlinnoœci¹ zaroœlow¹, murawow¹ oraz segetaln¹ na 

pozosta³oœciach pól uprawnych. Liczne stanowiska archeologiczne z ró¿nych okresów dziejów. 

Wysoka wartoœæ przyrodnicza, historyczna i krajobrazowa obszaru. 

– Pojedyncze obiekty fortyfikacyjne stanowi¹ce zimowiska nietoperzy – g³ównie: 

nocka du¿ego (**, DH II, IUCN LR: nt), nocka Natterera M. nattereri (**), nocka rudego 

(**) i gacka brunatnego Plecotus auritus (**). 

III-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Fort Nocek”. Podziemny korytarz, stanowi¹cy zimowisko czterech gatunków nietoperzy: 

nocka du¿ego (**, DH II, IUCN LR: nt), nocka Natterera (**), nocka rudego (**) 

i gacka brunatnego (**) (Jarzembowski i in. 2000). 

„Jar Swelini”. G³êboki w¹wóz z nieuregulowanym ciekiem o charakterze podgórskim 

i naturalnymi procesami erozyjnymi, obfituj¹cy w martwe drewno i g³azy narzutowe. 

G³ówne zbiorowiska roœlinne to: gr¹d gwiazdnicowy (DH I) i ¿yzna buczyna 

ni¿owa (DH I); we florze m.in. czerniec gronkowy (PG LC) i storczyk listera jajowata 

(**) (Staszek 1999, Grochowski i Radtke 2000). Faunê reprezentuj¹ m.in. pstr¹g potokowy, 

wyp³awek alpejski (#, relikt glacjalny); zim¹ obserwowano tu s³onkê Scolopax 

rusticola (PL DD). 

„Luneta z Pasikonikiem”. Fragment fortyfikacji ziemnych z opuszczonym sadem, 

zaroœniêty krzewami, z niewielkimi p³atami muraw. Interesuj¹ca ciep³olubna entomofauna: 

pasikonik w¹tlik punktowany Leptophyes punctatissima (# jedno z dwóch stanowisk 

w Polsce), muchówka Conops scutellata (#) (Ciechanowski 2001b). 

„Murawy na Oruni”. Garb wysoczyzny, na jej krawêdzi, otoczony rozciêciami erozyjnymi, 

pokryty przez p³aty muraw ciep³olubnych (nawi¹zuj¹ce do Origano-Brachypodietum 

pinnati – DH I), bêd¹ce unikatowymi w rejonie Gdañska (Buliñski 2000; Buliñski, PrzewoŸniak 

1997). We florze jest wiele taksonów wybitnie rzadkich w regionie, zw³aszcza 

z ciep³olubnych muraw (24 reprezentantów klasy Festuco-Brometea), jak m.in. g³owienka 

wielkokwiatowa Prunella grandiflora (PG VU; gatunek nowy dla flory miasta), pszeniec 

ró¿owy Melampyrum arvense (PG VU), przetacznik pagórkowy Veronica teucrium (PG VU) 

i wiele innych, zagro¿onych w regionie (Buliñski 2000a, por. Markowski, Buliñski 2004). 

W przyleg³ym fragmencie leœno-parkowym rosn¹ m.in.: dzwonek szerokolistny Campanula 

latifolia (**, PL R, PG NT) i zdzicza³e obrazki plamiste Arum maculatum (**, PK VU). 

„Oliwskie Nocki”. Podziemny schron przy ul. Podhalañskiej w Gdañsku-Oliwie. Jedno 

z dwóch najwiêkszych zimowisk nietoperzy w granicach aglomeracji trójmiejskiej – ponad 

90 osobników z 4 gatunków: nocka du¿ego (**, DH II, IUCN LR: nt), nocka Natterera 

(**), nocka rudego (**) i gacka brunatnego (**) (Jarzembowski i in. 2000). 

„Prochownia pod Kasztanami”. Niewielki, ceglany fragment fortyfikacji, stanowi¹cy 

zimowisko trzech gatunków nietoperzy: nocka du¿ego (**, DH II, IUCN LR: nt), 

nocka Natterera (**) i nocka rudego (**) (Jarzembowski i in. 2000). Obejmuje równie¿ 

przyleg³y teren ze starymi drzewami – stanowisko saproksylicznej, drapie¿nej ¿¹d³ówki 

Crossocerus styrius (PL VU). 

„W¹wozy Grodowe”. W¹wóz z rozleg³ym kompleksem Ÿródlisk, poroœniêty dobrze 

zachowanym ³êgiem jesionowo-olszowym (DH I), obfituj¹cy w martwe drewno i naturalne 

40

odnowienie wi¹zu górskiego Ulmus glabra. We florze m.in. manna gajowa (PG NT, gatunek 

górski). Fauna bezkrêgowców obfituje w gatunki rzadkie i zagro¿one, jak m.in. chruœcik 

krynicznia wilgotka Crunoecia irrorata (** #), chrz¹szcz krêpieñ górski (#), muchówki: 

Pedicia rivosa (#, czêstszy w górach), Stratiomys potamida (PL EN), Sericomyia lappona 

(PL NT), Temnostoma vespiforme (PL DD), Leucozona lucorum (# borealno-górski), 

Sphegina clunipes (#) i S. elegans (#). 

• Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe: 

„Dolina Potoku Oruñskiego”. Fragment doliny cieku, sp³ywaj¹cego rozciêciem 

w krawêdziowej strefie wysoczyzny, cechuj¹cy siê bogactwem i urozmaiceniem szaty roœlinnej, 

a tak¿e walorami krajobrazowymi i kulturowymi (Buliñski, PrzewoŸniak 1997). 

Wybitnie wystromione zbocza (do 50°), czêœciowo sterasowane w przesz³oœci, zajête s¹ 

przez zaroœla oraz p³aty muraw i bujnej roœlinnoœci ruderalnej. Jednym z najcenniejszych 

elementów doliny jest Park Oruñski (stare za³o¿enie parkowe z XVI/ XVII w.), o walorach 

kulturowych, jak te¿ przyrodniczych (Baranowska 1999, Buliñski, PrzewoŸniak 1997). 

Wystêpuj¹ tu m.in. stare drzewa, z których szereg zas³uguje na ochronê pomnikow¹; bogata 

jest roœlinnoœæ zielna (w tym – gatunki leœne, jak np. gnieŸnik leœny **, PG NT), a malownicze 

stawy i ciek sprzyjaj¹ obecnoœci urozmaiconej fauny. Z interesuj¹cych gatunków 

mo¿na wymieniæ: s³owika szarego Luscinia luscinia (**), zimorodka (**, DP I) i nietoperza 

karlika wiêkszego (**). 

„Dolina Strzy¿y”. Fragment doliny Strzy¿y, w strefie krawêdziowej wysoczyzny, 

porozcinanej gêst¹ sieci¹ dolin erozyjnych. Roœlinnoœæ jest tu urozmaicona, ze zbiorowiskami 

leœnymi (m.in. ³êg jesionowo-olszowy DH I, gr¹d gwiazdnicowy DH I oraz buczyny 

– ¿yzna i kwaœna DH I), zaroœlowymi oraz szuwarami, murawami, ³¹kami i zespo³ami 

ruderalnymi. Bogata flora, a w niej m.in. jarz¹b szwedzki (**, PL V, PG DD) oraz kilka 

gatunków górskich, jak: tojad dzióbaty (**, PG VU), manna gajowa (PG NT), przetacznik 

górski (PG NT), tojeœæ gajowa. Urozmaicona, chocia¿ s³abo rozpoznana, jest równie¿ fauna 

tego terenu, posiadaj¹cego przede wszystkim wybitne walory krajobrazowe (Buliñski, 

PrzewoŸniak 2001). 

III-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6, 8): 


36. „Bastion œw. Gertrudy”. XVII-wieczny bastion z rozleg³ymi, nieu¿ytkowanymi 

podziemiami, stanowi¹cymi wa¿ne zimowisko nietoperzy – nocka Natterera (**), nocka 

rudego (**) i gacka brunatnego (**). Na stromych skarpach bastionu, usypanego m.in. ze 

œmieci miejskich, wystêpuj¹ murawy z wieloma rzadkimi w regionie gatunkami antropofitów, 

jak np. pop³och pospolity Onopordum acanthium (PG NT), œwierz¹bek korzenny Chaerophyllum 

aromaticum, konietlica ³¹kowa Trisetum flavescens (Buliñski mat. niepubl.) 

Niestety, usi³owano niszczyæ te bogate, barwne zbiorowiska, zamieniaj¹c je na strzy¿one 

trawniki (szczególnie du¿ym nak³adem kosztów uczyniono to na s¹siednim bastionie ¯ubr, 

powoduj¹c siln¹ erozjê skarp, a w dalszym efekcie powolne odtwarzanie wczeœniejszej 

roœlinnoœci). 

37. „Cisowe Zbocza”. Fragment Skarpy Sopockiej i p³askiej, podmok³ej terasy u jej 

podnó¿a. Wielogatunkowy drzewostan, bogaty w martwe drewno. G³ównym walorem obiektu 

jest populacja cisa Taxus baccata (**, PG VU), licz¹ca ponad 30 pêdów – siewek, jak 

i drzewek do 3 metrów wysokoœci. Z roœlin zielnych – m.in. licznie czerniec gronkowy 

41

(**, PG LC). Faunê reprezentuj¹ m.in. cenne gatunki ksylobiontycznych chrz¹szczy: obwê¿yn 

Stenostola sp. (#), Pogonocherus hispidus (#), P. hispidulus (#) i krêpieñ górski (#). 

38. „Flora Cygañskiej Górki”. Czêœciowo odlesione wyniesienie w strefie krawêdziowej 

wysoczyzny, wyró¿niaj¹ce siê pozosta³oœciami ciep³olubnych zbiorowisk, z jakich 

znana by³a niegdyœ ta okolica (por. Abromeit i in. 1898–1940, Schwarz 1967). Trwa tu 

jeszcze szereg gatunków, jak m.in. oleœnik górski Libanotis pyrenaica (PG NT), k³osownica 

pierzasta Brachypodium pinnatum (Buliñski 2005a). 

39. „G³ogowa Skarpa ko³o Œwiêtego Wojciecha”. Strome zbocze doliny, stanowi¹cej 

rozciêcie erozyjne krawêdzi wysoczyzny, zajête g³ównie przez zaroœla, z dominacj¹ 

tarniny Prunus spinosa oraz g³ogów Crataegus spp. – trzech ich gatunków, uznawanych za 

rodzime w naszym kraju, oraz ca³ej gamy mieszañców. Jest tu m.in. g³óg wielkoowocowy 

Crataegus xma... macrocarpa (PG NT) i wybitnie rzadki – g³óg prostokielichowy C. rhipidophylla 

var. lindmanii (PG VU). Z roœlin zielnych s¹ tu m.in.: czarcikês ³¹kowy Succisa 

pratensis, jastrzêbiec ³¹kowy Hieracium caespitosum (PG VU), poziomka twardawa Fragaria 

viridis (PG NT), tymotka Boehmera Phleum phleoides (PG NT), groszek bulwiasty 

Lathyrus tuberosus (Buliñski 2002 mat. niepubl.). 

40. „Jaœkowe Bluszcze”. Pó³nocny skraj Doliny Królewskiego Potoku poroœniêty 

kwaœn¹ (DH I) i ¿yzn¹ (DH I) buczyn¹, miejscami o drzewostanie z domieszk¹ ró¿nych 

gatunków, w tym obcego pochodzenia, jak np. kasztan jadalny Castanea sativa. Jest tu 

obfite i o znacznej powierzchni stanowisko p³o¿¹cego siê po ziemi i wspinaj¹cego na drzewa 

bluszczu pospolitego (*) oraz jedyne znane na Pomorzu stanowisko chrz¹szcza z rodziny 

wachlarzykowatych Metoecus paradoxus (#) (Zieliñski mat. niepubl.), bêd¹cego paso- 

¿ytem larw os spo³ecznych. Na Wzniesieniu Królewskim – wie¿a widokowa zwana „œlimakiem” 

– jedna z atrakcji tzw. Szlaku Królewskiego (Wilga 2005). 

41. „Jaœkowe Parowy”. Zró¿nicowany, czêœciowo odlesiony teren na krawêdzi wysoczyzny, 

po by³ym sk³adzie amunicji nieistniej¹cej ju¿ jednostki wojskowej. Kompleks 

podlegaj¹cych dynamicznej sukcesji wtórnej p³atów traworoœli, zio³oroœli i zakrzewieñ, 

poddawanych ró¿nym formom antropopresji; jedno z kilku znanych w Gdañsku stanowisk 

paj¹ka tygrzyka paskowanego Argiope bruennichi (**) (Garbalewski inf. ustna). 

42. „Kokoryczowe Zbocze”. Poroœniête parkowym drzewostanem (na siedlisku gr¹du 

gwiazdnicowego) zbocze w¹wozu i Skarpy Sopockiej. Jedna z najwiêkszych w granicach 

TOM (wiele tysiêcy osobników) populacja kokoryczy pustej Corydalis cava (PG NT), 

o du¿ych walorach estetycznych w okresie kwitnienia gatunku. 

43. „Migowska Bielawa”. Torfowisko mszarne w niewielkim zag³êbieniu terenu. 

Mi¹¿szoœæ z³o¿a torfu – oko³o 4 m, st¹d wiek torfowiska jest oceniany na co najmniej 2-3 

tysi¹ce lat (Gos 2000). Dobrze zachowana roœlinnoœæ, typowa dla torfowisk przejœciowych 

(DH I), z kobiercem torfowców Sphagnum fallax (*); z gatunków zielnych mi.in: turzyca 

bagienna (**, PL V, PG NT), rosiczka okr¹g³olistna (**, PL R), modrzewnica pospolita 

(PG NT), borówka bagienna. Œrodek torfowiska zajmuj¹ drzewa i krzewy, w tym – brzoza 

kar³owata Betula nana (**, PL EN), introdukowana tu z polskich stanowisk w Sudetach 

(Gos 2000). Ten takson, ma obecnie w Polsce zaledwie trzy znane stanowiska (Zaj¹c i Zaj¹c 

2001, Kruszelnicki i Fabiszewski 2001). Jego skuteczne wprowadzenie w Migowie mo¿na 

uznaæ za ochronê ex situ, zabezpieczaj¹c¹ rodzim¹ pulê genow¹ gatunku, zw³aszcza, ¿e znane 

s¹ Ÿród³a uzyskania materia³u do introdukcji i historia jej wprowadzenia (Gos mat. niepubl.). 

W wodzie na obrze¿ach torfowiska wystêpuje m.in. nieczêsty w¹trobowiec – wg³êbik 

p³ywaj¹cy Ricciocarpos natans (Buliñski 2002 mat niepubl.). Dla ochrony torfowiska ko- 

42

nieczne jest zachowanie zalesionej górki, os³aniaj¹cej obiekt od po³udnia i odgrywaj¹cej istotn¹ 

rolê w utrzymywaniu specyficznych warunków topoklimatu. Na ochronê zas³uguj¹ te¿ po³o- 

¿one obok oczka wodne z szuwarami, bêd¹ce ostoj¹ m.in. ptactwa i p³azów. 

44. „Migowskie Wzniesienie”. Wzniesienie wyró¿niaj¹ce siê w krajobrazie zarówno 

form¹, jak te¿ urozmaicon¹ szat¹ roœlinn¹ (Buliñski 2001d). Wystêpuje tu mozaika zaroœli, 

muraw oraz zbiorowisk ruderalnych, jest tak¿e zbiorowisko semileœne. We florze m.in. 

gatunki rzadsze w regionie, jak goŸdzicznik wyciêty Petrorhagia prolifera (PG NT). Walory 

krajobrazowe terenu uleg³y degradacji, gdy zbudowano tu wie¿ê telefonii komórkowej. 

45. „Morena”. Œródmiejska enklawa leœna (drzewostan mieszany z dominacj¹ sosny 

zwyczajnej) z niewielk¹, piaszczysto-gliniast¹ skarp¹. Miejsce gromadnego wystêpowania 

ciep³olubnego gatunku grzyba – naparstniczki czeskiej Verpa bohemica (**, PL V, jedyne 

znane stanowisko na Pomorzu Gdañskim) (Wilga 2002d). 

46. „Murawy Forteczne”. Strome stoki i korony wa³ów fortecznych oraz stoki fos 

z rozleg³ymi p³atami muraw ciep³olubnych oraz zaroœlami g³ogów, tarniny i podrostu klonów. 

We florze m.in.: lulek czarny Hyoscyamus niger (PG VU), ró¿a francuska Rosa gallica 

(PK VU), œniedek zwis³y Ornithogalum nutans (**) (Duriasz dane niepubl.). Stanowisko 

bogatej, ciep³olubnej fauny owadów, reprezentowanej m.in. przez: osê klecankê rdzaworo¿n¹ 

Polistes gallicus (PK CR), kopu³kê Eumenes coronatus (#), trzmiela ró¿nobarwnego 

Bombus soroeensis (**, PL VU), trzmiela zmiennego B. humilis (**, PL VU), motyla 

kraœnika zmiennego Zygaena ephialtes (#), chrz¹szcza Cteniopus flavus (#), pasikonika 

w¹tlika punktowanego (# jedno z dwóch stanowisk w Polsce), muchówek: Conops scutellatus 

(#), Anthrax anthrax (#), Volucella inanis (#), V. zonaria (#), Myolepta luteola (#), Pipiza 

bimaculata (#) (Kowalczyk dane niepubl.). 

47. „Piecewski Staw”. Ma³y zbiornik wodny, stanowi¹cy w obszarze zabudowanym 

ostojê ptaków wodno-b³otnych oraz p³azów, jak np. ropucha szara (**). (Podbereski, Wilga 

1996). Wyró¿nia go tak¿e interesuj¹ca roœlinnoœæ wodna, urozmaicone zbiorowiska 

szuwarowe oraz du¿e zró¿nicowanie flory (Buliñski 2002 mat. niepubl.). 

48. „Sierpnice Suchanina”. Na stromych skarpach bocznego rozciêcia doliny Potoku 

Siedleckiego, na skraju osiedla Suchanino, obecne s¹ zbiorowiska, w których trwaj¹ 

roœliny ciep³ych muraw, jakie niegdyœ tu wystêpowa³y (por. Abromeit i in. 1898–1940, 

Schwarz 1967). Szczególnie obficie roœnie tu sierpnica pospolita Falcaria vulgaris (PG 

VU) i jest to obecnie jej g³ówna ostoja w Gdañsku (Buliñski 2005a, b). 

49. „Skarpa w Krzy¿ownikach”. Stroma skarpa doliny Potoku Siedleckiego przy 

zespole budynków dworu w Krzy¿ownikach, zajêta przez zdzicza³e, dawne za³o¿enie parkowe. 

Obok licznych dorodnych okazów drzew pomnikowych, np. dêbów, wystêpuj¹ tu 

odizolowane stanowiska leœnych gatunków, m.in. przytulii (marzanki) wonnej Galium odoratum 

(*) oraz wiosennych geofitów (Buliñski mat. niepubl.). 

50. „Skarpy nad Strzy¿¹”. Strome skarpy doliny Strzy¿y, posiadaj¹ce zró¿nicowan¹ 

szatê roœlinn¹ oraz towarzysz¹cy jej œwiat zwierz¹t i grzybów. Jest tu m.in. stanowisko 

jarzêbu szwedzkiego (**, PL V, PG DD), prawdopodobnie spontaniczne, gdy¿ st¹d 

w³aœnie by³ podawany oko³o sto lat temu (Wangerin 1925 – za Browiczem 1961), a po 

wojnie potwierdzono jego obecnoœæ (Browicz 1961, Podbereski, Wilga 1996). W p³atach 

¿arnowczysk i muraw obecne s¹ m.in.: zawci¹g pospolity Armeria maritima, chondrilla 

sztywna Chondrilla juncea. 

51. „W¹wozy Grodowe II”. Wzgórze z pomnikowymi bukami oraz ciep³olubnymi 

murawami i zaroœlami, wraz z s¹siaduj¹cym, zalesionym w¹wozem Potoku Grodowego 

43

w Sopocie. Florê reprezentuj¹ m.in. czerniec gronkowy (PG LC), przylaszczka pospolita 

(**) i storczyk – kruszczyk szerokolistny (**). Martwe i stare drzewa gromadz¹ interesuj¹ce 

taksony: ¿¹d³ówkê Crossocerus congener (PL NT) oraz chrz¹szcze: pêtlak pstrokaty 

(#), Pogonocherus hispidus (#), œciga modrzewiowa Tetropium gabrieli (# jedyne stanowisko 

w Gdañsku) i kostrzeñ (#). Na murawach obserwowano nieczêste w kraju motyle, jak: 

pazik dêbowiec Quercusia quercus (#) i Satyrium w-album (#), chrz¹szcza Cteniopus flavus 

(#) i osê Eumenes coronatus (#). Niezbêdne jest przy³¹czenie obiektu do u¿ytku ekologicznego 

„W¹wozy Grodowe”. 

52. „Zanokcica skalna Cystersów”. Jedyne w Gdañsku i jego okolicach stanowisko 

rzadkiej na ni¿u paproci – zanokcicy skalnej Asplenium trichomanes (PG EN) (Buliñski 

2000b, por. Zaj¹c i Zaj¹c 2001), rosn¹cej na starym, ceglanym murze przy ul. Cystersów. 


53. „Folwarczna”. Zabytkowy zespó³ pa³acu wraz z przylegaj¹cym parkiem i stawem 

oraz mozaika zbiorowisk leœnych (m.in. Ÿródliskowe ³êgi olszowe i jesionowo-olszowe 

– DH I), zaroœlowych, szuwarowych, ³¹kowych i popastwiskowych, z cennymi gatunkami 

roœlin (m.in. miko³ajek polny Eryngium campestre), grzybów (m.in. purchawica olbrzymia 

**, flagowiec olbrzymi Meripilus giganteus **) oraz zwierz¹t, m.in. dziêcio³a 

zielonego (**) i s³onki (PL DD), a tak¿e obecnoœci¹ wielu pomnikowych drzew. 

54. „Poligon w Jasieniu”. Teren zarastaj¹cego, by³ego poligonu wojskowego, z p³atami 

urozmaiconych zbiorowisk, m.in. muraw, ¿arnowczysk, roœlinnoœci ruderalnej, szuwarów 

i zaroœli wierzbowych oraz zbiorowisk leœnych. Obecny tu zbiornik wodny jest 

miejscem rozrodu du¿ych populacji: ropuchy szarej (**), ¿aby wodnej (**) i ¿aby jeziorkowej 

(**) oraz miejscem lêgowym licznych gatunków ptaków, m.in. perkoza rdzawoszyjego 

Podiceps griseigena (**), ³abêdzia niemego Cygnus olor (**) i trzciniaka Acrocephalus 

arundinaceus (**). Gatunkiem lêgowym na terenie poligonu jest tak¿e pokrzewka jarzêbata 

Sylvia nisoria (**, DP I); przelotnie obserwowano tu kobczyka Falco vespertinus (**, 

DP I, PK EX). 

• Pomnik przyrody 

55. „Cymbalaria Bastionu Œw. El¿biety”. Ruiny dawnej podwalni nadszañca Bastionu 

Œw. El¿biety w Gdañsku, na których ceglanym murze wystêpuje cymbalaria murowa 

Cymbalaria muralis (PG VU), maj¹ca zaledwie kilka stanowisk w Gdañsku i niewiele 

w ca³ym regionie (por. Buliñski 2000d). Mimo niszczenia w ostatnich latach, trwa wzbogacaj¹c 

florê miasta. 

Obszar IV. „Lasy Wejherowskie” 

Obejmuje skrajnie pó³nocn¹ czêœæ Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego (na zachód 

od granicy miasta Gdyni) oraz przyleg³e lasy na krawêdzi wysoczyzny ko³o Wejherowa. 

Teren stanowi silnie urzeŸbiona krawêdŸ wysoczyzny, z g³êbokimi dolinami o ch³odnym 

mikroklimacie, lokalnie z wartkimi ciekami i znaczn¹ powierzchni¹ wierzchowiny wysoczyzny. 

Dominuj¹ce tu zbiorowiska to: kwaœna buczyna ni¿owa (DH I), gr¹d gwiazdnicowy 

(DH I), ¿yzna buczyna ni¿owa (DH I), wzd³u¿ cieków ³êgi: jesionowo-olszowy i wi¹zowo-jesionowy 

(DH I), a na Ÿródliskach podgórski ³êg jesionowy (DH I). Pewne obszary 

zajmuj¹ bory œwie¿e, las dêbowo-bukowy (acydofilna d¹browa, w tym regionalnie rzadka, 

ciep³olubna postaæ z konwali¹ majow¹ – projektowany rezerwat „Dolina Pieleszewska”), 

w zachodniej czêœci rozleg³e p³aty dobrze zachowanych torfowisk wysokich i przejœcio- 

44

wych (DH I), zwykle poroœniête przez bór bagienny (DH I). W dolinach Zagórskiej Strugi 

i Cedronu (proj. rezerwat „Nadrzeczne” - Mieñko i in. 2005b) du¿y obszar zajmuj¹ ³¹ki 

ostro¿eniowe i rajgrasowe. Znajduje siê tu równie¿ 13 jezior, w wiêkszoœci dystroficznych 

(DH I) i 5 jezior lobeliowych (DH I) (PrzewoŸniak red. 2001). Lasy cechuj¹ siê wysokim 

wiekiem znacznej czêœci drzewostanów, co sprzyja wystêpowaniu tzw. reliktów puszczañskich 

w faunie i lichenoflorze. Flora naczyniowa torfowisk i jezior obfituje w gatunki rzadkie 

i zagro¿one, jak: malina moroszka (**, PG EN, PL V, jedyne stanowisko na Pojezierzu 

Kaszubskim), wrzosiec bagienny Erica tetralix (**, PG VU), bagnica torfowa Scheuchzeria 

palustris (**, PG VU), turzyca bagienna (**, PG NT, PL V), rosiczka owalna Drosera xobovata 

(**, PG VU), rosiczka d³ugolistna (**, PG VU, PL V), przygie³ka bia³a Rhynchospora 

alba (PG NT), modrzewnica pospolita (PG NT), lobelia jeziorna (**, PG VU, PL V), brze¿yca 

jednokwiatowa (**, PG VU, PL R), porybliny: jeziorny (**, PG VU, PL V) i kolczasty (**, 

PG EN, PL E, jedno z siedmiu stanowisk w Polsce), je¿og³ówka pokrewna (PG VU, PL V), 

gr¹¿el drobny (**, PK EN, PG VU), elisma wodna (**, PG VU, PL V). 

Licznie wystêpuj¹ równie¿ chronione, rzadkie lub zagro¿one roœliny leœne, np. podrzeñ 

¿ebrowiec (**, PG VU, podgórsko-górski), wroniec widlasty (**, PG NT, podgórsko-górski), 

naparstnica zwyczajna (**, PG NT), ¿ywiec cebulkowy (PG VU) i gruszycznik 

jednokwiatowy Moneses uniflora (PG NT). Florê storczyków reprezentuj¹: stoplamek 

plamisty (**, PG VU, PL V), stoplamek szerokolistny (**, PG NT), tajê¿a jednostronna 

Goodyera repens (**, PG NT), gnieŸnik leœny (**, PG NT), podkolan zielonawy Platanthera 

chlorantha (**, PG EN) i podkolan bia³y P. bifolia (**, PG VU). Z pozosta³ych roœlin 

naczyniowych na uwagê zas³uguj¹ m.in. dziurawiec rozes³any Hypericum humifusum (PG 

NT), koz³ek ca³olistny Valeriana simplicifolia (PG VU), wielosi³ b³êkitny (**, PL V, PK 

VU, PG VU), olszewnik kminkolistny Selinum carvifolia (PG NT) i podejŸrzon marunowy 

(**, PK CR, PG CR). W cenne gatunki obfituje flora mszaków – zarówno torfowiskowych 

(np. Sphagnum rubellum **, S. papillosum ** PL V, S. tenellum ** PL V, S. riparium **, S. 

balticum ** PL V, S. fuscum ** PL V), jak i górskich, zwi¹zanych z zalesionymi dolinami 

i strumieniami (m.in. Cratoneuron decipiens, Plagiothecium curvifolium, P. undulatum) 

(PrzewoŸniak red. 2001). W wodach Cedronu i Zagórskiej Strugi wystêpuje równie¿ górski 

krasnorost hildenbrandia rzeczna (**, PL V) (Markowski 1980). 

Szereg rzadkich gatunków odnotowano wœród porostów; s¹ to m.in. Arthonia lapidicola 

(PL NT), A. patellulata (PL EN, PG VU), Bacidina inundata (PG NT), Haematomma 

ochroleucum (PL DD, PG DD), Opegrapha viridis (PL VU, PG VU), O. herbarum, Sclerophora 

farinacea (PL CR, PG CR) i S. peronella (PL CR, PG) (Fa³tynowicz i in. 2000). 

Omawiany kompleks leœny jest ostoj¹ interesuj¹cej fauny, wœród której na szczególn¹ 

uwagê zas³uguj¹ owady zwi¹zane z martwym drewnem, m.in. chrz¹szcze: pachnica 

próchniczka Osmoderma eremita (**, PK VU, DH II), krêpieñ górski (#) i ³ucznik Stenocorus 

meridianus (#) oraz muchówki: Hammerschmidtia ferruginea (PL DD) i Sphegina elegans 

(#) (Kowalczyk i Zieliñski 1998b, Ciechanowski i in. 2001). Cenne gatunki s¹ równie¿ 

wœród owadów zwi¹zanych z wod¹, jak m.in. muchówki Eristalis vitripennis (#, borealny) 

i Orthonevra intermedia (#, borealny), chrz¹szcz Helmis maugei (#) oraz wa¿ki Aeshna 

subarctica elisabethae (**, PL NT), A. juncea (PL DD) i Leucorrhina albifrons (**, PL 

LC) (Michalski 1969, Ciechanowski i in. 2001, Wendzonka 2003); z innych owadów nale- 

¿y wymieniæ osê klecankê Polistes nimpha (#) i biegacza pomarszczonego (**, PL LC, #) 

(Kowalczyk i Zieliñski 1998b, Ciechanowski i in. 2001). 

45

Torfowiska projektowanego rezerwatu „Bieszkowickie Moczary” s¹ ostoj¹ unikalnych, 

reliktowych paj¹ków: Arctosa alpigena lamperti (PL EN), Pardosa sphagnicola (PL 

VU) i Thanatus striatus (PL VU) (Jankowska 2003). Czyste wody potoków s¹ siedliskiem 

reofilnej ichtiofauny, reprezentowanej przez pstr¹ga potokowego oraz minoga strumieniowego 

(**, DH II, PL NT) (Grochowski i Radtke 2000). Z p³azów warto wymieniæ ropuchê 

paskówkê (**, #) (Mieñko i in. 2005a). Bogata jest równie¿ awifauna tego obszaru; do 

najcenniejszych gatunków lêgowych nale¿¹: g¹go³ Bucephala clangula (**, #), bocian czarny 

(**, DP I), ¿uraw (**, DP I), samotnik Tringa ochropus (**, #), w³ochatka (**, DP I, PK 

LC), dziêcio³ czarny (**, DP I), pliszka górska (**, #), zniczek (**, #), paszkot (**, #), 

droŸdzik Turdus iliacus (**, #) i orzechówka (**, #). Za najcenniejsze, spoœród ptaków 

przelotnych, nale¿y uznaæ: bielika Haliaeetus albicilla (**, DP I, PK LC) i drozda obro¿nego 

Turdus torquatus (**, #); nad wartkimi ciekami zimuje te¿ regularnie pluszcz (**, #) 

(Jakubas, O¿arowski 1997, Ciechanowski i in. 2001). Ssaki reprezentowane s¹ m.in. przez 

rzêsorka rzeczka Neomys fodiens (**, jedyne stanowisko w TPK), badylarkê (*, IUCN LR: 

nt) i gronostaja Mustela erminea (**) (Ciechanowski 2001a, Ciechanowski i in. 2001). 

Na osobn¹ uwagê zas³uguje Park Miejski w Wejherowie, po³o¿ony nad zbiornikami 

wodnymi, wysiêkami i odcinkiem strumienia Cedron – przylega on bezpoœrednio do Lasów 

TPK w s¹siedztwie Kalwarii Wejherowskiej . Na jego terenie znajduj¹ siê dobrze zachowane 

p³aty ³êgu jesionowo-olszowego (DH I) i zio³oroœli; we florze m.in. tojad dzióbaty 

(**, PG VU, podgórsko-górski). Bogata awifauna, zw³aszcza lêgowa – reprezentowana 

m.in. przez pliszkê górsk¹ (**, #) i puszczyka Strix aluco (**) (Fehlauer 2000). Park mo¿e 

pozostaæ w dotychczasowym u¿ytkowaniu, teren nale¿y jednak chroniæ przed niektórymi 

dzia³aniami z zakresu tzw. rewitalizacji terenów zielonych. 

IV-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

Obszary Natura 2000: 

“Mawra-Bagno Bia³a” (SOOS) PLH 220016. 

“Pe³cznica” (SOOS) PLH 220020. 

• Trójmiejski Park Krajobrazowy (czêœæ pó³nocna). 


„Ga³êŸna Góra”. Kompleks buczyn i ³êgów Ÿródliskowych oraz obiekty archeologiczne 

– grodzisko i kurhany. 

„Lewice”. Torfowisko wysokie i przejœciowe. 

„Pe³cznica”. Jeziora lobeliowe i torfowiska mszarne, z wyj¹tkowo cenn¹ flor¹. 


„Szuwary Jeziora Wyspowskiego”. Torfowisko z bogat¹ roœlinnoœci¹ ³¹k i szuwarów. 

„Wyspowska £¹ka”. Œródpolne zag³êbienie z torfowiskiem zajêtym przez szuwary 

i ³¹kê. 

IV-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6, 8): 

• Obszar Natura 2000 (nowa propozycja) 

56. SOOS „Lasy Wejherowskie” – dominacja siedlisk z DH I (wg powy¿szego opisu). 

• Rezerwaty przyrody (Mieñko, 2005a, b; PrzewoŸniak red. 2001): 

57. „Bieszkowickie Moczary”. Torfowiska mszarne i jeziora dystroficzne. 

46

58. „Dolina Pieleszewska”. UrzeŸbiona krawêdŸ wysoczyzny, poroœniêta buczynami. 

59. „Jezioro R¹bówka”. Œródleœne jezioro, otoczone zachowanym torfowiskiem. 

60. „Nadrzeczne”. Kompleks pó³naturalnych ³¹k w dolinie cieku z cenn¹ flor¹ naczyniow¹. 

61. „Dolina Zagórskiej Strugi”. Buczyny i ³êgi nad ciekiem o charakterze podgórskim. 6 

• U¿ytki ekologiczne (PrzewoŸniak red. 2001, TPK mat. niepubl.): 

62. „Bagno Krystkowo”. Œródleœne torfowisko przejœciowe w oddz. 271c, leœn. Kamieñ. 

63. „Borowo”. Torfowisko przejœciowe z jeziorkiem i cenn¹ awifaun¹. 

64. „Brzezina bagienna” – oddz. 279d, leœn. Kamieñ. 

65. „Bór bagienny ko³o Grabowca”. Niecka z p³atem boru bagiennego. 

66. „Bór ko³o Lewic”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

67. „Cudne”. Torfowisko œródleœne z cenn¹ flor¹. 

68. „Dolina ko³o Reszek”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

69. „Jezioro Bieszkowickie”. Jezioro lobeliowe. 

70. „Jezioro Zawiat”. Jezioro lobeliowe. 

71. „Jezioro ¯abno”. Jezioro dystroficzne. 

72. „Lêgowisko ko³o Ustarbowa”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

73. £¹ka – w oddz. 115c, leœn. Wyspowo. Œródleœne torfowisko zajête przez bogate 

zbiorowisko ³¹kowe; ostoja zwierz¹t. 

74. £¹ka – w oddz. 264d, leœn. Kamieñ. 

75. £¹ka – w oddz. 281h+o, leœn. Piekie³ko. 

76. £¹ka – w oddz. 294, leœn. Piekie³ko. 

77. „£ochyniowy Bór”. Koliste zag³êbienie z borem bagiennym. 

78. „M³aka ko³o Ustarbowa”. Torfowisko przejœciowe. 

79. „Moczyd³o”. Torfowisko z oczkiem wodnym. 

80. Oczko wodne i torfowisko – oddz. 292f, leœn. Kamieñ. 

81. „Okoniewko”. Torfowisko œródleœne. 

82. „Piñskie”. Torfowisko przejœciowe z cenn¹ awifaun¹. 

83. „Skrajne”. Œródleœne torfowisko i jeziorko, z cenn¹ flor¹. 

84. „Sopieszyñski Moczar”. Torfowisko w oddz. 104d, leœn. Bia³a. 

85. „Torfowiska ko³o Bieszkowic”. Dwa torfowiska z borem bagiennym. 

86. „Torfowisko ko³o Borowa”. Nieodwodnione torfowisko kot³owe. 

87. „Torfowisko ko³o Jeziora Borowo”. Kwaœne torfowisko przejœciowe. 

88. „Torfowisko ko³o Kamienia”. Kwaœne torfowisko przejœciowe. 

89. Torfowisko w oddz. 107g, leœn. Wyspowo. Torfowisko œródleœne. 

90. Torfowisko – oddz. 149c, leœn. Wyspowo. Torfowisko œródleœne. 

91. Torfowisko przejœciowe z oczkami wodnymi – w oddz. 148s+t, leœn. Wyspowo. 

92. „Torfowisko w Reszkach”. Oczko wodne z torfowiskiem przejœciowym. 

93. Trzy ³¹ki – w oddz. 288d, l, 289i, j, 290h, leœn. Kamieñ. Œródleœne enklawy 

dawnych ³¹k. 

6 

Obiekt priorytetowy (cenna flora, m.in. kryptogamiczna, i fauna, obfituj¹ca w elementy górskie i 

puszczañskie), wymagaj¹cy objêcia ochron¹ w mo¿liwie krótkim czasie. 

47

• Zespó³ przyrodniczo-krajobrazowy 

94. „Park Miejski w Wejherowie”. Stare za³o¿enie parkowe nad potokiem Cedron, 

z p³atami dobrze zachowanych lasów ³êgowych, chronionymi roœlinami i bogat¹ awifaun¹. 

Obszar V. Wybrze¿e Zatoki Gdañskiej w rejonie Trójmiasta 

Obejmuje tereny wzd³u¿ brzegu Zatoki Gdañskiej, na których zachowa³y siê fragmenty 

wybrze¿a o mniej przekszta³conym antropogenicznie krajobrazie i œrodowisku, obejmuj¹ce 

fragmenty kêp: Oksywskiej i Red³owskiej oraz pas miêdzy Portem Pó³nocnym 

i ujœciem Wis³y Œmia³ej (Stogi i Górki Zachodnie), a wschodnim krañcem Wyspy Sobieszewskiej 

i ujœciem Wis³y Przekopu – w tym w szczególnoœci: 

– wybrze¿a klifowe Kêpy Oksywskiej – miêdzy Gdyni¹, a Mechelinkami, podlegaj¹ce 

w znacznym stopniu naturalnym procesom abrazyjnym, poroœniête m.in. przez kwaœne 

buczyny ni¿owe (DH I), p³aty gr¹du gwiazdnicowego (DH I) oraz zró¿nicowane stadia 

sukcesyjne muraw i zaroœli; 

– wybrze¿a klifowe Kêpy Red³owskiej – obejmuj¹ce izolowany przez zwart¹ zabudowê 

kompleks lasów liœciastych i nadmorskich klifów – z najwy¿szym fragmentem klifu 

w województwie – tzw. Klifem Or³owskim. 

– Stogi i Górki Zachodnie – obejmuj¹ce g³ównie leœny pas wydm i zag³êbieñ miêdzywydmowych 

z bagnami i zbiornikami wodnymi oraz tereny nad Martw¹ Wis³¹, z pozosta³oœciami 

roœlinnoœci halofilnej; 

– Wyspa Sobieszewska wraz z Ujœciem Wis³y – obejmuje fragment Mierzei Wiœlanej, 

ograniczony wodami Wis³y Œmia³ej, Martwej Wis³y i Przekopu Wis³y, znajduj¹cy siê 

na jej zapleczu fragment ¯u³aw Wiœlanych oraz niewielki fragment prawego brzegu Przekopu 

Wis³y. Dominuj¹cymi zbiorowiskami s¹ tu bory sosnowe na wydmach nadmorskich, 

towarzysz¹ce im nieleœne stadia sukcesji roœlinnoœci nawydmowej (zw³aszcza wydmy szare 

– DH I), roœlinnoœæ szuwarowa, rozleg³e ³¹ki i pola uprawne. Wystêpuj¹ tu niewielkie, 

w¹skie p³aty ³êgów i gr¹dów (wzd³u¿ Przekopu Wis³y) oraz zdegradowane olsy i zbiorowiska 

roœlinnoœci solniskowej (w rejonie jeziora Ptasi Raj). Teren jest ostoj¹ gatunków wodno-b³otnych 

i wydmowych, choæ wystêpuj¹ tu równie¿, gatunki zwi¹zane z krajobrazem 

rolniczym, jak skowronek Alauda arvensis (**), dymówka Hirundo rustica (**), bocian 

bia³y Ciconia ciconia (**, DP I). Obszar po³o¿ony jest na skandynawsko-iberyjskim szlaku 

wêdrówek ptaków i stanowi czêœæ korytarza ekologicznego Wybrze¿a Ba³tyku; w okresie 

jesiennej migracji liczny jest nietoperz karlik wiêkszy (**) (Jarzembowski 2003b). 

V-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

· Obszary Natura 2000: 

„Ostoja w Ujœciu Wis³y” (SOOS) PLH 220044 

„Twierdza Wis³oujœcie” (SOOS) PLH 220030 

„Ujœcie Wis³y” (OSOP) PLB 220004 

„Zatoka Pucka” (OSOP) PLB 220005. 


„Kêpa Red³owska”. Najstarszy w woj. pomorskim rezerwat (utworzony w 1938 roku, 

a ochroniony ju¿ od 1910), chroni¹cy krajobraz i przyrodê fragmentu nadmorskiej, polodowcowej 

kêpy, z aktywnym klifem (DH I) i typowymi dla niego procesami geomorfologicznymi 

i biologicznymi oraz bogat¹ i charakterystyczn¹ szat¹ roœlinn¹, œwiatem grzybów 

48

i faun¹. Dominuj¹cymi zbiorowiskami s¹ tu: kwaœna buczyna ni¿owa (DH I), ¿yzna buczyna 

ni¿owa (DH I) i las dêbowo-bukowy (acydofilna d¹browa); wystêpuje równie¿ gr¹d 

gwiazdnicowy (DH I) i ³êg jesionowo-olszowy (DH I). Szczególnie cenne s¹ poroœniête 

zbiorowiskami nieleœnymi klify nadmorskie (DH I), objête naturalnymi procesami abrazji; 

na pozosta³ych obszarach procesy abrazyjne ograniczone s¹ dzia³alnoœci¹ cz³owieka. Za 

najcenniejszy element flory Kêpy Red³owskiej uwa¿a siê jarz¹b szwedzki (**, PG DD, PL 

V), którego populacja rejestrowana jest w rezerwacie od ponad 100 lat. Na uwagê zas³uguj¹ 

równie¿ gnieŸnik leœny (**, PG NT), wawrzynek wilcze³yko (**, PG LC), krwawnik 

pannoñski (PG NT) oraz rogownica drobna Cerastium pumilum (PG VU) (Buliñski i PrzewoŸniak 

1996a, b). Odnotowano tu równie¿ gatunki porostów bardzo rzadkie w Polsce 

pó³nocnej: Cladonia caespitica (PL EN, PG VU), Lecania cyrtellina (PL DD), Lecanora 

caenisia (PG EN) i Pyrenocollema halodytes (PL VU, PG VU) (S¹gin 1993). Kêpa Red³owska 

jest ostoj¹ bogatej fauny owadów, m.in. zwi¹zanych z nas³onecznionymi okrajkami 

i klifem. Wœród nich na uwagê zas³uguj¹ osy: Euodynerus notatus (PL DD), E. quadrifasciatus 

(PL DD) i Odynerus spinipes (PL DD), grzebacz Mimumesa beaumonti (PL NT, 

jedno z trzech stanowisk w kraju), trzmiel paskowany (**, PL VU) oraz chrz¹szcz ziolarka 

Phytoecia virgula (#). Bogata jest entomofauna zwi¹zana z martwym drewnem, wœród której 

do najcenniejszych nale¿¹ muchówki bzygowate Criorhina ranunculi (#), Myolepta 

luteola (#) i Temnostoma vespiforme (PL DD), biegacz pomarszczony (PL LC) oraz chrz¹szcze 

kózkowate: Clytus lama (#), Molorchus umbellatarum (#) i Oxymirus cursor (#). 

Z pozosta³ych owadów za szczególnie cenne nale¿y uznaæ paso¿yty gniazdowe os i mrówek, 

takie jak: przydanek Pseudogonalos hahnii (PL LC), z³otolitki Chrysis bicolor (PL 

LC) i Ch. ruddi (PL DD), muchówki Clitellaria ephippium (#) i Volucella inanis (#) (Kowalczyk, 

Zieliñski 1998a). Wzglêdnie ubog¹ awifaunê reprezentuje m.in. wyj¹tkowo liczna mucho³ówka 

ma³a (**, DP I) i dziêcio³ czarny (**, DP I) (Goc 1996); stwierdzono tu równie¿ 

zimowanie czterech gatunków nietoperzy (**) (Ciechanowski i Jarzembowski 1999). 

„Mewia £acha”. Obszar po obu stronach ujœcia Przekopu Wis³y. Gromadzi w okresie 

migracji i zimowania wielotysiêczne stada ptaków, m.in. mewy pospolitej Larus canus 

(**), mewy ma³ej L. minutus (**), rybitwy rzecznej Sterna hirundo (**, DP I), rybitwy 

czubatej S. sandvicensis (**, DP I, PK CR), rybitwy czarnej Chlidonia niger (**, DP I), 

biegusa zmiennego Calidris alpinus (**, DP I), siewnicy Pluvialis squatarola (**), œniegu- 

³y Plectrophenax nivalis (**, jedno z niewielu sta³ych zimowisk w kraju) oraz kaczek, 

w tym ogorza³ki Aythya marila (**), czernicy A. fuligula, lodówki Clangula hyemalis (**) 

i g¹go³a (**). Regularnie ¿eruje tu bielik (**, DP I, PK LC), gniazduje zaœ m.in. b¹k Botaurus 

stellaris (**, DP I, PK LC), ohar Tadorna tadorna (**, PK LC), ostrygojad (**, PK 

VU), sieweczka obro¿na (**, PK VU), sieweczka rzeczna Charadrius dubius (**) oraz do 

31 par rybitwy bia³oczelnej (**, DP I, PK NT). Awifauna obiektu wykazuje du¿e i nieprzewidywalne 

zmiany z roku na rok, w zwi¹zku z pojawianiem siê i znikaniem piaszczystych 

wysp w ujœciu Wis³y, st¹d w niektórych latach rejestrowano tu kolonie lêgowe œmieszki 

Larus ridibundus (**), rybitwy czubatej (**, DP I, PK CR, jedyne gniazdowisko w Polsce), 

rybitwy popielatej (**, DP I, PK LC, jedyne gniazdowisko w Polsce) i rybitwy zwyczajnej 

(**). Wyj¹tkowo obserwowano tu lêgi sieweczki morskiej Charadrius alexandrinus 

(**, DP I) (Gromadzki 2004, Gerstmannowa 2001, Tomia³ojæ i Stawarczyk 2003). Rezerwat 

jest równie¿ jedynym na ni¿u Polski stanowiskiem rzadkiego porostu Caloplaca crenulata 

(Kukwa 2000) oraz jednym z nielicznych w granicach Gdañska i metropolii stanowisk 

bobra (*, DH II) (Aszyk i Kistowski 2002). Najcenniejszymi elementami flory naczy- 

49

niowej s¹: kruszczyk rdzawoczerwony Epipactis atrorubens (**, PG VU, PL V) i miko³ajek 

nadmorski Eryngium maritimum (**, PG NT). 

„Ptasi Raj”. Obejmuje jeziora przybrze¿ne, powsta³e przy ujœciu Wis³y Œmia³ej oraz 

fragment mierzei nadmorskiej, z roœlinnoœci¹ wydmow¹ (DH I), szuwarami i resztkami 

zbiorowisk halofilnych (DH I) oraz lasem. We florze m.in.: mlecznik nadmorski Glaux 

maritima (**, PG VU), sit Gerarda Juncus gerardi (PL V, PG VU), aster solny Aster tripolium 

(**, PL V, PG VU), nasiêŸrza³ pospolity (**, PG VU) i miko³ajek nadmorski (**, PG 

NT) (Buliñski 1996). Jest to miejsce gniazdowania 20 gatunków ptaków wodno-b³otnych 

(Zieliñska 2004), w tym: zausznika Podiceps nigricollis (**, #), b¹ka (**, DP I, PK LC), 

ohara (**, PK LC), b³otniaka stawowego Circus aeruginosus (**, DP I), ¿urawia (**, DP I), 

zielonki Porzana parva (**, DP I, PK NT), kropiatki Porzana porzana (**, DP I, PL DD), 

ostrygojada Haematopus ostralegus (**, PK VU), sieweczki obro¿nej Charadrius hiaticula 

(**, PK VU), s³onki (PL DD), rybitwy bia³oczelnej Sterna albifrons (**, DP I, PK NT), 

podró¿niczka Luscinia svecica (**, DP I, PK NT) i w¹satki Panurus biarmicus (**, PK 

LC). W okresie migracji jeziora rezerwatu gromadz¹ tysi¹ce kaczek i setki ³abêdzi krzykliwych 

(**, DP I). S¹ te¿ miejscem rozrodu rzadkiej ropuchy paskówki Bufo calamita (**, #) 

i ropuchy zielonej Bufo viridis (**) (PrzewoŸniak red. 1996). Wœród owadów na uwagê 

zas³uguje wa¿ka Sympetrum depressiusculum (najdalsze na pó³nocy stanowisko w Europie) 

oraz rzadkie, tyrfofilne pluskwiaki Notonecta lutea i N. reuteri (Mielewczyk 1970); 

ssaki reprezentuje m.in. rzêsorek rzeczek (**), wyj¹tkowo obserwowano tu rozród foki 

pospolitej Phoca vitulina (**, DH II) (PrzewoŸniak red. 1996). 

Obszary Chronionego Krajobrazu: 

„Wyspy Sobieszewskiej” 

„¯u³aw Gdañskich”. 

V-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 11): 


95. „Bunkry przy Gaspolu”. Betonowe schrony na wydmach poroœniêtych lasem 

i zaroœlami – wa¿ne zimowisko nietoperzy: nocka Natterera (**) i nocka rudego (**), sporadycznie 

równie¿ nocka du¿ego (**, DH II) i gacka brunatnego (**) (Jarzembowski i in. 

2000). Zbiorniki wodne w schronach s¹ zimowiskiem p³azów, zw³aszcza ¿aby trawnej (**), 

a zbiornik na zapleczu wydm, nieopodal bunkrów, jest jednym z nielicznych w Gdañsku 

miejsc rozrodu grzebiuszki ziemnej Pelobates fuscus (**) (B³a¿uk dane niepubl.). 

96. „Karasiowe Jeziorka”. Oczka wodne, w ci¹gu zag³êbieñ miêdzywydmowych, 

w leœnym pasie Górek Zachodnich, ze zbiorowiskami wodnymi i bagiennymi, rozpowszechnionymi 

niegdyœ w pasie Mierzei Wiœlanej ko³o Gdañska, aktualnie zaœ zanikaj¹ (m.in. 

w wyniku wydobywania bursztynu metod¹ hydrauliczn¹). Stanowi¹ ostojê wielu gatunków 

rzadkich i gin¹cych w obszarze aglomeracji, zarówno roœlin, jak i zwierz¹t (Buliñski 

mat. niepubl.). 

97. „Leœne bagno na Stogach”. Œródleœne oczko, otaczone pasem zabagnienia, 

z interesuj¹c¹ roœlinnoœci¹ wodn¹ oraz gatunkami, jak np. bobrek trójlistkowy (*) (Buliñski 

2000h). W otoczaj¹cym lesie wystêpuje m.in.: paprotka zwyczajna Polypodium vulgare 

(**), bluszcz pospolity (*) oraz wiciokrzew pomorski (**, PG VU). 

98. „£acha na Stogach”. Obejmuje ciek £achê, wraz z szuwarowymi brzegami, oraz 

kompleks przyleg³ych, dawnych pastwisk (Buliñski 2000h), które wyró¿nia³a w przesz³o- 

50

œci obecnoœæ s³onaw – ³¹k z udzia³em gatunków halofilnych. Teraz dominuje roœlinnoœæ 

ruderalna, a halofity trwaj¹ g³ównie w rowach, jak np. mlecz b³otny (PG NT), koniczyna 

rozdêta Trifolium fragiferum (PG NT); roœnie tu równie¿ starzec gorczycznikowy Senecio 

barbaraeifolius (PG VU). W pobli¿u, nad Martw¹ Wis³¹, rosn¹ te¿: nostrzyk z¹bkowany 

Melilotus dentata (PG VU) (Buliñski 2000e) oraz aster solny (**, PL V, PG VU). 

99. „Ma³y Pusty Staw”. Podawanych st¹d by³o wiele bardzo rzadkich gatunków 

roœlin (por. Abromeit i in. 1898-1940), które niestety wyginê³y. Obiekt by³ objêty ochron¹ 

rezerwatow¹ na pocz¹tku XX w. (por. Schwarz 1967), a ostatnio (rok 2006) uleg³ powa¿nej 

degradacji, w wyniku hydraulicznego pozyskiwania tu bursztynu. 

100. „Oksywskie Nocki”. Ceglano-betonowy schron w zalesionym zboczu ko³o 

ul. Zielonej w dzielnicy Gdynia-Babie Do³y. Zimowisko nietoperzy: nocka du¿ego (**, 

DH II, IUCN LR: nt), nocka rudego Myotis daubetnonii (**), nocka Natterera Myotis 

nattereri (**), mroczka póŸnego Eptesicus serotinus (**) i gacka brunatnego Plecotus 

auritus (**). 

101. „Sobieszewska Pastwa i Szuwary”. Pas szuwaru trzcinowego, a tak¿e fragment 

terasy, zajêtej w przesz³oœci przez pastwiska, gdzie w obni¿eniach trwa roœlinnoœæ halofilna. 

Notowano tu m.in.: aster solny (**, PL V, PG VU), mlecznik nadmorski (**, PG VU), 

sit Gerarda (PL V, PG VU) i œwibkê morsk¹ Triglochin maritimum (PG VU) (Buliñski 

2002). Ponowienie wypasu oraz zalewania terenu mo¿e wzmocniæ zespo³y halofilne. 

102. „Szuwary w Przegalinie”. Szuwar trzcinowy wzd³u¿ brzegu Martwej Wis³y, 

z paskiem kidziny oraz skupieniem (zw³aszcza przy kamiennej opasce brzegu) roœlin s³onolubnych, 

jak np.: dziêgiel (arcydziêgiel) litwor nadbrze¿ny Angelica archangelica subsp. 

litoralis (**), aster solny (**, PL V, PG VU) i mlecznik nadmorski (**, PG VU). 

103. „Szuwary Wyspy Sobieszewskiej”. Pas szuwaru trzcinowego, z przylegaj¹cym 

zbiorowiskiem na tzw. kidzinie (szcz¹tki, g³ównie roœlinne, wyrzucone przez wodê). 

W lukach szuwaru obecna roœlinnoœæ b³otna i halofilna, z udzia³em m.in. astra solnego 

(**, PL V, PG VU); na skraju obiektu wystêpuje pop³och pospolity (PG NT). 

104. „W¹wóz Kalkucz”. Interesuj¹ce rozciêcie erozyjne klifu, poroœniête dobrze 

zachowanym lasem liœciastym – g³ównie kwaœn¹ buczyn¹ ni¿ow¹ (DH I) i ¿yzn¹ buczyn¹ 

ni¿ow¹ (DH I); kilka cennych gatunków roœlin, jak np. wawrzynek wilcze³yko (** PG LC), 

paprotka zwyczajna Polypodium vulgare (**) (Mieñko i in. 1995d). 

105. „Wiciokrzew pomorski, tajê¿a i pomocnik ko³o Orlinek”. Na zboczu najstarszego 

pasa wydmowego ko³o Orlinek, w leœnym zbiorowisku znajduj¹ siê stanowiska m.in.: 

wiciokrzewu pomorskiego (**, PG VU), tajê¿y jednostronnej (**, PG NT) i pomocnika 

baldaszkowego Chimaphila umbellata (**, PG NT) (Buliñski 2002). 

106. „Wielki Pusty Staw”. Jeden z wiêkszych zbiorników w Gdañsku, z bogat¹ flor¹ 

(np. ³¹czeñ baldaszkowy Butomus umbellatus) (Buliñski mat. niepubl.) oraz urozmaicon¹ 

faun¹; wa¿ny m.in. ze wzglêdu na odbywaj¹ce tu rozród p³azy: ropuchê szar¹ (**), ¿abê 

wodn¹ (**) i traszkê zwyczajn¹ (**) (B³a¿uk inf. ustna) oraz miejsce odpoczynku ptaków 

przelotnych. 

107. „Wydma w Górkach Zachodnich”. Najwy¿sza w tej czêœci Gdañska piaszczysta 

wydma (22,2 m n.p.m.), nazywana „•ródlan¹ Gór¹”, pokryta lasem oraz fragmentami 

muraw. Rosn¹ tu m.in.: ciemiê¿yk bia³okwiatowy Vincetoxicum hirundinaria (PG NT), 

kostrzewa poleska Festuca polesica (PG VU), paprotka zwyczajna (**), turzyca piaskowa 

Carex arenaria (*). W ramach ochrony zbocza przed erozj¹ wykonano p³otki zaporowe 

i nasadzenia drzew (pocz¹tek XXI w.), co prowadzi do zaniku muraw. 

51

108. „Zielone Wyspy na Wiœle Œmia³ej”. Rozleg³e szuwary trzcinowe oraz urozmaicona 

roœlinnoœæ l¹dowa, zajmuj¹ca refulat z pog³êbiania ujœcia Wis³y Œmia³ej (pocz¹tek lat 

60. XX w.), niegdyœ – skupienie roœlinnoœci halofilnej (por. Piotrowska 1980, 1986). Do 

dziœ rosn¹ tu m.in.: aster solny (**, PL V, PG VU), mlecz b³otny (PG NT), sit Gerarda (PL 

V, PG VU). Zaroœla tworzy m.in. jarz¹b szwedzki (**, PL V, PG DD) i rokitnik zwyczajny 

Hippophaë rhamnoides (**) (Buliñski 2002 mat niepubl.). Szuwar jest dogodnym miejscem 

gniazdowania ptaków oraz ostoj¹ dla zwierzyny z pobliskiego lasu. 

109. „Zimozió³ Wyspy Sobieszewskiej”. W pasie najstarszych wydm, ci¹gn¹cych 

siê miêdzy Sobieszewem i Orlinkami, znajduje siê obfite stanowisko zimozio³u pó³nocnego 

(**, PG NT) (Buliñski 2002). Wymaga ono objêcia ochron¹, dla zabezpieczenia przed 

ewentualn¹ degradacj¹ w wyniku rozmaitych dzia³añ cz³owieka. 


110. „Twierdza Wis³oujœcie” (to¿samy z SOOS PLH 220030). Kompleks XVII- 

XIX-wiecznych fortyfikacji ceglanych, wraz z otaczaj¹cym systemem fos i zieleni¹ wysok¹ 

porastaj¹c¹ wa³y. Najwiêksze zimowisko nietoperzy na terenie TOM – do 313 osobników 

z 9 gatunków: nocka du¿ego (**, DH II), nocka Natterera (**), nocka w¹satka (**), 

nocka Brandta Myotis brandtii (**, # jedyne stanowisko we wschodniej czêœci Pobrze¿a 

Ba³tyku), nocka rudego (**), nocka ³ydkow³osego Myotis dasycneme (**, PK EN, DH II, 

jedyne zimowisko w regionie), mroczka póŸnego Eptesicus serotinus (**), karlika wiêkszego 

(**) i gacka brunatnego (**) (Ciechanowski i Przesmycka 2001, Ciechanowski i 

Sachanowicz 2003b, Sachanowicz i Ciechanowski 2005). Z ptaków na uwagê zas³uguje 

zimorodek (**, DP I), z roœlin naczyniowych m.in.: lulek czarny (PG VU), mlecz b³otny 

Sonchus paluster (PG NT), perz sitowy Elymus farctus subsp. boreali-atlanticus (PL E, PG 

EN) (Buliñski dane niepubl.). 

Obszar VI. Zachodnie otoczenie Trójmiasta 

Peryferyjne w stosunku do Trójmiasta tereny rolno-leœne, objête procesami suburbanizacji, 

z liczn¹ zabudow¹ rekreacyjn¹. Posiadaj¹ szereg cennych przyrodniczo obiektów, 

rozproszonych g³ównie wœród mozaiki pól uprawnych, lasów, jezior i wsi. 

VI-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Œmieszka w Bojanie”. Œródpolne rozlewiska, zasiedlone przez najwiêksz¹ na Pojezierzu 

Kaszubskim koloniê mewy œmieszki (**). Przy niej gnie¿d¿¹ siê inne, cenne gatunki 

ptaków, m.in. perkoz zausznik (**, jedyne stanowisko na Poj. Kaszubskim), b³otniak stawowy 

(**, DP I), ¿uraw (**, DP I) i mewa czarnog³owa (**, DP I, #). Obecne granice 

u¿ytku wymagaj¹ rozszerzenia ich na ca³y obszar kolonii i przyleg³ych mokrade³ oraz podniesienia 

rangi obiektu do rezerwatu przyrody (PrzewoŸniak red. 2001). 

„Tuchomskie Moczary”. Zag³êbienie z torfowiskiem wysokim (DH I) i bogat¹ populacj¹ 

przygie³ki brunatnej (**, PL V, PG EN, jedno z dwóch stanowisk na Pojezierzu 

Kaszubskim). Towarzysz¹ jej m.in.: modrzewnica pospolita (PG NT), rosiczka okr¹g³olistna 

(**, PL R) i 10 gatunków torfowców, m.in. Sphagnum magellanicum (**), S. fuscum 

(**, PL V), S. contortum (**), S. fimbriatum (**) i S. russowii (**) (Budyœ i in. 2004). 

Niezbêdne jest rozszerzenie granic obiektu na s¹siednie torfowisko. 

52

VI-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 7, 8): 


111. „Pêpowskie Gr¹dy”. P³at dobrze wykszta³conego gr¹du subatlantyckiego (DH I) 

ze starodrzewem, na zboczach niewielkiej dolinki. Stanowisko bluszczu pospolitego (*) 

i kopytnika pospolitego (PG NT). 

112. „Œmieszka w Bojanie”. Proponowane powiêkszenie istniej¹cego u¿ytku ekologicznego 

i zmiana prawnej formy ochrony na rezerwat przyrody. 


113. „Bursztynnik”. Dolina strumienia Trzy Rzeki z p³atami cennej roœlinnoœci – 

œwie¿ych ³¹k (DH I), ³êgu (DH I) i gr¹du gwiazdnicowego (DH I). We florze m.in. tojad 

dzióbaty (**, PG VU, gatunek górski) oraz pe³nik europejski (**, PG VU) (Mieñko i in. 

1993a). 

114. „Byczy Moczar”. Rozleg³y kompleks potorfi na wsch. od Ma³kowa, czêœciowo 

zarastaj¹cy. Stanowisko m.in. wid³aka ja³owcowatego (**). 

115. „D¹brówka w D¹browie”. Œródpolna kêpa lasu z cennym zestawem gatunków, 

zw³aszcza typowych dla œd¹brów, m.in. bukwicy zwyczajnej Betonica officinalis (PG NT), 

turzycy pagórkowej Carex montana (PG NT), olszewnika kminkolistnego (PG NT). 

116. „Jezioro Jelonek”. Niedu¿e jezioro lobeliowe (DH I), z gatunkami typowymi 

dla tych cennych, gin¹cych zbiorników (Lenartowicz mat. niepubl.) oraz stanowisko interesuj¹cych 

gatunków wa¿ek: Sympetrum striolatum (gatunek œródziemnomorski), Lestes 

virens (#) i Leucorrhinia dubia (#, tyrfobiont) (Wendzonka 2003). Ochrona jest konieczna, 

zw³aszcza, ¿e w otoczeniu intensywnie rozwija siê zabudowa letniskowa. 

117. „Jezioro Wycztok i Torfowisko”. Jezioro lobeliowe (DH I), z obecnoœci¹ lobelii 

jeziornej (**, PL V, PG VU), brze¿ycy jednokwiatowej (**, PL R, PG VU) i poryblinu 

jeziornego (**, PL V, PG VU) – w bardzo obfitych populacjach (Buliñski i Lenartowicz 

mat. niepubl.). Na ochronê zas³uguje te¿ przylegaj¹ce torfowisko, z obecnoœci¹ m.in.: turzycy 

sk¹pokwiatowej Carex pauciflora (PG CR, PL V, jedno z dwóch wspó³czesnych 

stanowisk w regionie – Bloch-Or³owska 2005a), przygie³ki bia³ej (PG NT), a tak¿e trzech 

gatunków rosiczek (**, PL V, PG VU) (Buliñski mat. niepubl.). Jest tu stanowisko ¿mii 

zygzakowatej (**), w tym odmiany melanistycznej tego gatunku. Ze wzglêdu na rozwój 

zabudowy letniskowej w otoczeniu zbiornika, powinien on zostaæ szybko objêty ochron¹. 

118. „Kczewskie Turzyce”. Rozszerzenie rynny dolinnej bezimiennego cieku – dop³ywu 

strumienia Trzy Rzeki. Obejmuje wilgotne ³¹ki ekstensywnie u¿ytkowane (DH I), 

zaroœla wierzbowe i zbocza doliny poroœniête lasami liœciastymi. Stwierdzono tu stanowisko 

turzycy strunowej (**, PL V, PG EN) i w¹tlika b³otnego Hammarbya paludosa (**, PL V, 

PG EN) (Bloch-Or³owska, 2005b). 

119. „Klukowskie Oczko”. Niewielki zbiornik (wyrobisko) przy ul. Azymutowej 

w dzielnicy Gdañsk-Klukowo, stanowi¹cy wa¿ne miejsce rozrodu p³azów – traszki zwyczajnej 

(**), a zw³aszcza rzadkich na terenie Trójmiasta: kumaka nizinnego Bombina bombina 

(**, DH II, PL DD) i ropuchy paskówki (**, #). 

120. „Kuku³kowa M³aczka”. Niewielki fragment sk³onu z wysiêkami, ze zbiorowiskiem 

³¹kowo-zio³oroœlowym i obfit¹ populacj¹ (ponad 100 okazów) stoplamka (kuku³ki) 

Dactylorhiza spp. (**) (Buliñski mat. niepubl.). 

121. „Leœne Jary ko³o Kielna”. Enklawa lasu z pomnikowymi okazami buków 

i dêbów, porozcinana g³êbokimi jarami z wysiêkami i gr¹dem (DH I). We florze m.in. 

53

czerniec gronkowy (PZ V, PG LC) i gatunki górskie, np. manna gajowa (PZ R, PG NT), 

przetacznik górski (PG NT). 

122. „Lêgowisko ko³o Koleczkowa”. Torfowisko (DH I) z jeziorkiem – lêgowisko 

ptaków wodno-b³otnych. 

123. „£¹ki nad Jeziorem Wysockim”. Pó³nocna czêœæ rynny Jeziora Wysockiego 

na zapleczu Lasów Oliwskich, zajêta przez wilgotne i podmok³e ³¹ki ekstensywnie u¿ytkowane 

(DH I) lub porzucone i zarastaj¹ce krzewami, z bogat¹ flor¹ naczyniow¹. 

124. „Potorfia Bojana”. Dwa fragmenty potorfii, z bogat¹ flor¹; rosn¹ tu m.in.: przygie³ka 

bia³a (PG NT), rosiczka okr¹g³olistna (**, PL R), turzyca bagienna (**, PL V, PZ V, 

PG NT), turzyca dwupienna Carex dioica (PZ E, PG VU), zaœ na obrze¿ach – stoplamki (**). 

125. „Rosiczki Piekie³ka”. Obiekt obejmuje oczko dystroficzne, otoczone pasem p³a 

mszarnego oraz bór bagienny z potorfiami. Wystêpuj¹ tu m.in.: turzyca bagienna (**, PL V, 

PG NT), bagnica torfowa (**, PG VU) oraz trzy gatunki rosiczek – okr¹g³olistna (**, PL 

R), d³ugolistna (**, PL V, PG VU) i poœrednia (**, PL V, PG VU) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

126. „Rynny Dobrzewina”. Trzy rozciêcia erozyjne z ciekami, w zboczu rozleg³ej 

rynny – cenne enklawy lasu w rolniczym krajobrazie, z ³êgiem (DH I) i gr¹dem (DH I) oraz 

flor¹, z udzia³em licznych interesuj¹cych gatunków, w tym górskich. 

127. „Rynny Kielna”. Dwa rozciêcia erozyjne w zboczu rynny, z ciekami oraz gr¹dem 

(DH I) na zboczach. We florze m.in. gatunki górskie: koz³ek bzowy Valeriana sambucifolia, 

przetacznik górski, tojeœæ gajowa (Buliñski mat. niepubl.). 

128. „Stoplamek”. Obiekt maj¹cy chroniæ bogat¹ populacjê stoplamka (kuku³ki) szerokolistnego 

(**, PG NT) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

129. „Torfowiska ko³o Koleczkowa”. Torfowiska (DH I) z cennymi gatunkami, m.in. 

bagnic¹ torfow¹ (**, PG VU), turzyc¹ bagienn¹ (**, PL V, PG NT), turzyc¹ dwupienn¹ 

(PG VU), rosiczk¹ okr¹g³olistn¹ (**, PL R), ba¿yn¹ czarn¹, borówk¹ bagienn¹ i stoplamkami 

(kuku³kami) Dactylorhiza spp. (**) (Buliñski mat. niepubl.). 

130. „Torfowiska ko³o £ebna”. Dobrze zachowane p³aty zespo³ów torfowiskowych 

(DH I), z licznymi rzadkimi gatunkami (Lenartowicz mat. niepubl.). 

131. „Torfowisko Jeleñskiej Huty” („Otal¿ynko”). Torfowisko, w przesz³oœci eksploatowane, 

obecnie posiadaj¹ce interesuj¹c¹ roœlinnoœæ i florê, z udzia³em m.in. bagna 

zwyczajnego (**), modrzewnicy pospolitej (PZ V, PG NT), rosiczki okr¹g³olistnej (**, PL 

R) i obficie – ¿urawiny drobnoowocowej Oxycoccus cfr. microcarpus (PL V, PZ E, PG EN) 

(Lenartowicz mat. niepubl.). 

132. „Torfowisko ko³o Stoszewa”. Zespo³y torfowiskowe (DH I), z udzia³em wielu 

rzadkich gatunków, jak m.in.: gr¹¿el drobny Nuphar cfr. pumila (**, PZ V, PG VU), przygie³ka 

bia³a (PG NT), p³ywacz (**), rosiczka d³ugolistna (**, PL V, PG VU) i okr¹g³olistna 

(**, PL R), wrzosiec bagienny (**, PG VU), ¿urawina drobnoowocowa (PL V, PZ E, PG 

VU) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

133. „Torfowisko £ebieñskiej Huty”. Cenne torfowisko mszarne (DH I) z dobrze 

zachowanymi zespo³ami oraz obfitymi populacjami takich gatunków, jak rosiczka okr¹g³olistna 

(**, PL R), przygie³ka bia³a (PG NT), bagno zwyczajne (**) i ba¿yna czarna 

(Lenartowicz mat. niepubl). 

134. „Torfowisko Piekie³ka”. Torfowisko z cennymi p³atami roœlinnoœci torfowiskowej 

(DH I), z szeregiem rzadkich gatunków. Na uwagê zas³uguje m.in. bardzo obfita 

populacja bagnicy torfowej (**, PG VU) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

54

135. „Torfowiskowe oczka Dobrzewina”. Ma³e œródleœne torfowiska mszarne (DH 

I), z dobrze zachowanymi zespo³ami oraz bogatym zestawem gatunków, w tym m.in. bagnic¹ 

torfow¹ (**, PG VU), rosiczk¹ okr¹g³olistn¹ (**, PL R); miejsce gniazdowania ¿urawia 

(**, DP I) (Buliñski mat. niepubl.). 

136. „Torfy G³odawa”. Torfowisko z oczkami wodnymi i borem bagiennym (DH I), 

z cenn¹ flor¹ – m.in.: bagnica torfowa (**, PG VU), rosiczka okr¹g³olistna (**, PL R), 

turzyca bagienna (**, PL V, PZ V) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

137. „Wisz¹ca M³aczka”. Fragment zbocza doliny, z wysiêkami, zajêty przez p³at 

zbiorowiska ³¹kowo-zio³oroœlowego, z obecnoœci¹ storczyka stoplamka(**). 

138. „ ródliska ko³o Bojana i Koleczkowa”. Teren leœny z niszami Ÿródliskowymi, 

z których woda sp³ywa strumykami, zajêty przez zbiorowiska Ÿródliskowe oraz towarzysz¹ce 

im szuwary i zio³oroœla, m.in. z rze¿uch¹ gorzk¹ Cardamine amara (Buliñski mat. 

niepubl.). 


139. „Dolina Strzelenki”. Odcinek doliny Strzelenki, z p³atami gr¹du (DH I), zaroœlami 

g³ogów, ³¹kami i zio³oroœlami, m.in. z pe³nikiem europejskim (**, PG VU) i szczawiem 

wodnym Rumex aquaticus (PG NT). Stanowisko turzycy dr¿¹czkowatej (PG NT) 

(Lenartowicz, Buliñski mat. niepubl.). 

140. „Martenki”. Dolina strumienia ze stromymi zboczami i p³atami kwaœnej buczyny 

ni¿owej (DH I) (Mieñko i in. 1993a). 

141. „Rynna Jeziora Orzechowskiego”. Rynna z ciekiem i malowniczym jeziorem; 

interesuj¹ce zbiorowiska wodne, szuwarowe oraz torfowiskowe, z rzadkimi gatunkami, 

m.in. stoplamkami (**), pe³nikiem europejskim (**, PG VU) (Buliñski mat. niepubl.). Czêœæ 

zboczy rynny zajmuj¹ lasy oraz pastwiska i pola. 

142. „Rynna Kczewsko-Tuchomska”. Rynna glacjalna z wieloma cennymi siedliskami 

nieleœnymi (jeziora, Ÿródliska, torfowiska mszarne – DH I, ³¹ki storczykowe, ¿arnowczyska), 

p³atami lasów (nasadzenia sosnowe, gr¹dy – DH I) oraz z interesuj¹cym przyrodniczo 

grodziskiem nad Jeziorem Tuchomskim. Maj¹ tu swoje stanowiska m.in. zimozió³ 

pó³nocny (**, PG NT), tojeœæ gajowa (gatunek górski), dziurawiec rozes³any (PG NT) 

i przêstka pospolita Hippuris vulgaris (PG VU) (Buliñski mat. niepubl.). Nad Jeziorem 

Kczewskim odnotowano bobra europejskiego (*, DH II) (Aszyk i Kistowski 2002), zaœ nad 

Jeziorem Tuchomskim b³otniaka stawowego (**, DP I) i nurogêsia Mergus merganser (**). 

143. „Tokarskie Pnie”. W¹ska erozyjna dolina strumienia Trzy Rzeki, wraz z licznymi, 

zalesionymi w¹wozami; stanowiska rzadkich gatunków roœlin oraz drzewa o wymiarach 

pomnikowych (Mieñko i in. 1993a). 

144. „Zbocza Doliny Strzelenki”. Strome, lewe orograficznie zbocze doliny rzeki 

Strzelenki, m.in. z wykszta³conymi zbiorowiskami gr¹dowymi (DH I). 

Obszar VII. „Lasy Otomiñskie i okolice” 

Kompleks lasów, z przewag¹ kwaœnej buczyny ni¿owej (DH I) i lasu bukowo-dêbowego 

oraz licznymi mokrad³ami w zag³êbieniach terenu. Wystêpuje tu wiele interesuj¹cych 

gatunków roœlin, m.in. pomocnik baldaszkowy (**, PG NT), gruszycznik jednokwiatowy 

(PG NT), wroniec widlasty (**, PG PG NT, gatunek górski), jak te¿ zwierz¹t: m.in. 

grzebiuszka ziemna (** – Buliñski mat. niepubl.), ¿mija zygzakowata (**, stanowisko najbli¿sze 

Gdañska – B³a¿uk mat. niepubl.). 

55

VII-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

Rezerwat przyrody 

„Bursztynowa Góra”. Zalesione wyrobiska dawnej, odkrywkowej kopalni bursztynu 

(osobliwoœæ archeologiczno-geologiczna). Jedyny rezerwat przyrody nieo¿ywionej w 

regionie, który dziêki wy³¹czeniu jego drzewostanów z gospodarki leœnej, staje siê wa¿n¹ 

ostoj¹ ró¿norodnoœci biologicznej, np. zwi¹zanej z martwym drewnem. Cenne s¹: fragmenty 

olsu w zag³êbieniu terenu, miejsce gniazdowania ¿urawia (**, DP I), jak te¿ bogactwo 

gatunków – zw³aszcza grzybów. 

• Obszary Chronionego Krajobrazu: 

„Doliny Raduni” 

„Otomiñski”. 

VII-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 8): 


145. „Jezioro Otomiñskie”. Jezioro eutroficzne, wraz z przyleg³ymi p³atami olsów 

i torfowisk, o du¿ym znaczeniu dla nauki, stanowi locus typicus czterech, opisanych st¹d 

gatunków ma³¿oraczków: Candona alexandri, C. prespica pomeranica, Cyclocypris laevis 

var. labialis, Cypria ophtalmica var. lata (Sywula 1980). Stwierdzono tu równie¿ kilka 

innych, rzadko spotykanych skorupiaków z tej grupy, jak np. Cypridopsis obesa (Sywula 

i in. 1982). Na pó³wyspie, wcinaj¹cym siê w jezioro, jest grodzisko wczesnoœredniowieczne 

oraz cenna flora leœna, m.in. z geofitami wiosennymi, jak przylaszczka pospolita (**). 

Utworzenie u¿ytku nie wyklucza utrzymania obecnej funkcji rekreacyjnej jeziora. 

146. „£ozy w Kie³pinie Górnym”. Pod³u¿ne zag³êbienie terenu ze zbiornikiem, 

w wiêkszoœci zajêtym przez zaroœla ³ozy i zbiorowiska szuwarowe. Wystêpuj¹ tu m.in. 

osoka aloesowata Stratiotes aloides, okrê¿nica bagienna Hottonia palustris oraz du¿e bogactwo 

gatunków nadwodnych (Buliñski 2002 mat. niepubl.). Jest to dogodne miejsce bytowania 

i zatrzymywania siê na przelotach ptaków wodno-b³otnych oraz korzystne miejsce 

rozrodu p³azów, w tym du¿ej populacji traszki zwyczajnej (**) (B³a¿uk dane niepubl.). 

147. „Rzekotka w Kowalach”. Niewielkie, zaroœniête szuwarami rozlewiska na 

³¹kach, w pobli¿u wsi Kowale i granicy Gdañska. Jedyne w bezpoœrednim s¹siedztwie 

aglomeracji miejsce rozrodu rzekotki drzewnej Hyla arborea (**, #) (B³a¿uk i Madanecki 

dane niepubl.). 

148. „Smêgorzyñskie Bagno”. Nieckowate zag³êbienie terenu, otoczone ³agodnymi 

zboczami zajmuje czêœciowo zbiornik wodny i czêœciowo nachodz¹ce na niego torfowisko, 

z obrze¿em z szuwarów i roœlinnoœci bagiennej. Z gatunków rzadszych w aglomeracji 

rosn¹ tu np. trzcinnik lancetowaty Calamagrostis canescens, czermieñ b³otna, turzyca brzegowa 

Carex riparia, tojeœæ bukietowa Lysimachia thyrsiflora (Buliñski 2002 mat. niepubl.). 

149. „Torfowisko w Kie³pinie Dolnym”. Oczko wodne, czêœciowo zajête przez szuwary 

i zaroœla ³ozy, a tak¿e torfowisko, nasuwaj¹ce siê na zbiornik, z obecnoœci¹ procesów 

torfotwórczych i dobrze zachowanym pok³adem torfu. Stanowi ono rezerwuar gin¹cych 

gatunków roœlin mokrad³owych, a równie¿ ostojê zwierzyny, w okresach wzmo¿onej penetracji 

ludzi w przyleg³ych lasach (Buliñski 2002 mat. niepubl.). 

150. „Torfowisko w lesie na po³udnie od Smêgorzyna”. Œródleœne torfowisko na 

dnie obni¿enia pochodzenia wytopiskowego, cechuj¹ce siê specyficzn¹ roœlinnoœci¹ i flor¹. 

Bogat¹ populacjê ma tu bagnica torfowa (**, PG VU, jedyne stanowisko w Gdañsku), 

56

wystêpuj¹ m.in.: bagno zwyczajne (**), modrzewnica pospolita (PG NT), rosiczka okr¹g³olistna 

(**, PL R), borówka bagienna (Buliñski 2002 mat. niepubl.). 

151. „Uroczysko na po³udnie od Smêgorzyna”. Teren od dawna osuszonego i zalesionego 

torfowiska otoczony pó³koliœcie przez leœne zbocza. Wystêpuje tu m.in.: bogata 

populacja wid³aka ja³owcowatego (**), bagno zwyczajne (**). Obiekt stanowi ostojê zwierzyny, 

szczególnie w okresach masowej penetracji lasów (zbiór jagód i grzybów). 

Obszar. VIII. ¯u³awy w okolicach Gdañska i Dolina Dolnej Wis³y 

Fragment rozleg³ej równiny aluwialnej w delcie Wis³y, przylegaj¹cy do granic 

miasta Gdañska (czêœciowo w jego granicach). Wystêpuj¹ tu agrocenozy ze zbiorowiskami 

segetalnymi, rozleg³e ³¹ki, szuwary, gêsta sieæ kana³ów oraz ujœciowe odcinki 

kilku rzek. Stanowi ostojê ptaków, zarówno zwi¹zanych z krajobrazem rolniczym, jak 

i wodno-b³otnych. Odbywaj¹ tu równie¿ rozród liczne p³azy, np. du¿e populacje ¿aby 

œmieszki (**) i ¿aby wodnej (**) stwierdzone w Mot³awie (B³a¿uk dane niepubl.). Od 

strony wschodniej s¹siaduje z tym obszarem pó³nocna czêœæ doliny dolnej Wis³y, cennego 

przyrodniczo obszaru (patrz: Sid³o i in. 2004), z dominuj¹cymi siedliskami ekstensywnie 

u¿ytkowanych ³¹k nizinnych (DH I) i pastwisk, z towarzysz¹cymi zaroœlami 

wierzbowymi. Wystêpuje tu szereg gatunków roœlin charakterystycznych dla dolin du- 

¿ych rzek, znacznie wzbogacaj¹cych florê regionu o te sk³adniki. Jest wœród nich szereg 

taksonów rzadkich, zagro¿onych wyginiêciem. Poligon w Tczewie jest wskazywany 

jako ostoja populacji rzekotki drzewnej (**, #) (Bartel i in. 1995). Na terenach tych 

gniazduj¹ te¿ interesuj¹ce gatunki ptaków: rycyk (**), krwawodziób (**), sieweczka 

rzeczna Charadrius dubius (**), kszyk i pliszka cytrynowa (**, #, jedno 

z kilku miejsc gniazdowania w Polsce). Jednak miêdzynarodowe znaczenie Doliny Dolnej 

Wis³y widoczne jest dopiero w okresie wêdrówek ptaków, gdy¿ stanowi ona wa¿ny 

szlak migracyjny z pó³nocy na po³udnie i tym samym ponadregionalny korytarz migracyjny. 

Na ³¹kach lub w korycie rzeki gromadzi siê do 2500 gêsi bia³oczelnych Anser 

albifrons, do 1600 œwistunów Anas penelope (**, PK CR), ponad 2300 czajek Vanellus 

vanellus (**), do 6000 g¹go³ów (**, #) i do 1000 batalionów (**, DP I, PK EN). Rejestrowane 

s¹ te¿ m.in. migruj¹ce biegusy zmienne (**, DP I, PK EN), ³êczaki (**, DP I, 

PK CR), ro¿eñce Anas acuta (**, PK EN) i kuliki wielkie Numenius arquata (**, PK VU) 

(Gerstmannowa i in. 2001, Sid³o i in. 2004). 

VIII-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Dolina Dolnej Wis³y” (SOOS) PLB 040003 

„Ujœcie Wis³y” (OSOP) PLB 220004. 

Obszary Chronionego Krajobrazu: 

„Œrodkowo¿u³awski” 

„¯u³aw Gdañskich”. 

VIII-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 11): 


152. „£¹ki zalewowe w dolinie Wis³y”. Ekstensywnie u¿ytkowane ³¹ki, miejsce gromadzenia 

siê stad wielu gatunków ptaków na przelotach (Gerstmannowa i in. 2001). 

57

153. „Miêdzywale Raduni i Mot³awy”. Tereny tzw. miêdzywala na odcinkach Raduni 

i Mot³awy w granicach Gdañska. S¹ tu m.in. zespo³y wodne, np.: rdestnic, rzêsy garbatej 

Lemnetum gibbae, strza³ki wodnej Sagittario-Sparganietum emersi, gr¹¿ela ¿ó³tego 

(*), rukwi wodnej (**) i brodobrzanki wodnej (PG VU). Bogate i urozmaicone s¹ szuwary, 

z udzia³em m.in. dwóch gatunków pa³ek Typha spp., dziêgla (arcydziêgiela) litwora nadbrze¿nego 

(**), mlecza b³otnego (PG NT) i ³¹czenia baldaszkowego. Towarzysz¹ im zaroœla 

wierzbowe, zgrupowania drzew, roœlinnoœæ porzuconych ³¹k i ruderalna. 

154. „Szuwar przy P³oni”. Szuwar trzcinowy na brzegu Martwej Wis³y, do którego 

od strony wody wkracza rzêsa garbata Lemna gibba (PG NT) i kilka gatunków roœlin zanurzonych, 

a od l¹du – np. halofity: dziêgiel (arcydziêgiel) litwor nadbrze¿ny (**), aster solny 

(**, PL V, PG VU), sitowiec nadmorski Bolboschoenus maritimus, forma solniskowa ³obody 

oszczepowatej Atriplex prostrata (Buliñski 2002 mat. niepubl.). Szuwar jest miejscem bytowania 

licznych gatunków ptaków. 

155. „Szuwar przy Rafinerii”. Rozleg³y szuwar trzcinowy przy brzegu Martwej 

Wis³y, wzbogacony o zbiorowiska rzês, m.in. z rzês¹ garbat¹ (PG NT), a tak¿e kilku roœlin 

zanurzonych. Na obrze¿ach s¹ zbiorowiska welonowe z kielisznikiem zaroœlowym Calystegia 

sepium (Buliñski 2002 mat. niepubl.). 

Obszar IX. „Wybrze¿a Zatoki Puckiej” 

Rejon wybrze¿a Zatoki Puckiej posiada cenne pod wzglêdem przyrodniczym obszary 

kêp wysoczyznowych i ujœcia Pradoliny Redy-£eby. Zbocza kêp, schodz¹ce do morza, 

cechuj¹ siê obecnoœci¹ m.in. p³atów bogatych zbiorowisk leœnych – gr¹du (DH I) i buczyn 

(DH I), np. ko³o Rzucewa oraz zaroœli, jak np. w rejonie Swarzewa. Wiêksz¹ czêœæ obecnych 

tu brzegów klifowych charakteryzuje aktywnoœæ geomorfologiczna zboczy, a w zwi¹zku 

z tym istnienie ci¹gów sukcesji roœlinnoœci od zbiorowisk inicjalnych z podbia³em Tussilago 

farfara i skrzypem polnym Equisetum arvense, po zaroœla z rokitnikiem zwyczajnym 

(**). Charakterystycznym i cennym elementem szaty roœlinnej s¹ urozmaicone wrzosowiska 

¿arnowcowe (¿arnowczyska), obecne m.in. miêdzy Os³oninem i Mrzezinem (Gerstmannowa, 

Lenartowicz 2000). Cenne s¹ równie¿ elementy zieleni kulturowej, jak np. 

s³ynna aleja lipowa do Rzucewa i resztki parku przy pa³acu (m.in. stary okaz tulipanowca 

Liriodendron tulipifera, pomnikowe kasztany jadalne). Pas wybrze¿a jest tak¿e wartoœciowy 

ze wzglêdów archeologicznych. Tereny kêp stanowi¹ obszary od pradziejów wykorzystywane 

rolniczo przez cz³owieka. St¹d bogata i interesuj¹ca flora segetalna, jakiej przyk³adem 

mo¿e byæ pszeniec ró¿owy (PG VU; stanowisko ko³o W³adys³awowa odnalezione 

w roku 2004 (Buliñski mat. niepubl.). 

Przyleg³y do skraju Kêpy Swarzewskiej, podmok³y pas brzegu Zatoki Puckiej ko³o 

W³adys³awowa, objêty jest ochron¹ ze wzglêdu na zbiorowiska i gatunki halofilne (DH I), 

jako rezerwat przyrody „S³one £¹ki”. Wystêpuje tu wiele bardzo rzadkich i gin¹cych ostatnio 

gwa³townie gatunków, jak np. centuria nadbrze¿na (**, PL V, PG EN), ostrzew sp³aszczony 

Blysmus compressus, ostrzew rudy B. rufus (PG EN, PL V), babka nadmorska 

(**, PG VU), a zw³aszcza jarnik solankowy Samolus valerandi (PL R, PG EN, jedyne 

stanowisko w regionie). Niestety trwaj¹ obecnie intensywne dzia³ania w³aœcicieli ³¹k, na 

których utworzono rezerwat, na rzecz zlikwidowania tego chronionego obiektu. Lasy na 

klifie, miêdzy Swarzewem a Puckiem, maj¹ istotne znaczenie dla migruj¹cych drobnych 

ptaków, g³ównie wróblowych. Wynika to z ca³kowitego odlesienia przyleg³ych terenów, 

co wymusza koncentracjê przelotu na w¹skim pasie wybrze¿a (Mieñko i in. 1996a, b). Na 

58

s³onych ³¹kach ko³o W³adys³awowa podczas wêdrówek zatrzymuj¹ siê niekiedy gêsi Anser 

spp. oraz ptaki siewkowe: biegus zmienny (**, DP I, PK EN), kszyk Gallinago gallinago 

i ³êczak (**, DP I, PK CR) (Meissner 1997). 

W bezpoœrednim s¹siedztwie kêp po³o¿one jest ujœcie Pradoliny Redy-£eby do Zatoki 

Puckiej. Znajduj¹ siê tu najwiêksze i jedne z najlepiej zachowanych w regionie p³atów 

roœlinnoœci halofilnej – s³onych ³¹k (tj. s³onaw) Juncetum gerardi (DH I), pó³halofilnych 

szuwarów Scirpetum maritimi i zespo³u mannicy odstaj¹cej Puccinellio-Spergularietum. 

Pewne obszary zajmuj¹ równie¿ glikofilne i kalcyfilne ³¹ki na wysiêkach (DH I), olsy 

i murawy napiaskowe na wydmach, dominuj¹ natomiast szuwary trzcinowe, zaroœla wierzbowe 

i zmeliorowane ³¹ki. Reprezentowanych jest tu ponad 40 ró¿nych zbiorowisk nieleœnych. 

Flora obfituje w rzadkie i zagro¿one gatunki, w tym halofity: mlecznik nadmorski 

(**, PG VU), sit Gerarda (PL V, PG VU), sitowiec nadmorski, aster solny (**, PL V, PG 

VU), dziêgiel (arcydziêgiel) litwor nadbrze¿ny (**), koniczyna rozdêta (PG NT), babka 

nadmorska (**, PG VU) i centuria nadbrze¿na (**, PG EN, PL V). Na wale wydmowym 

w rezerwacie „Rzeczne £¹ki” liczn¹ populacjê (oko³o 1.800 osobników) tworzy miko³ajek 

nadmorski (**, PG NT). Z roœlin niezasolonych ³¹k warto wymieniæ takie, jak: t³ustosz 

pospolity Pinguicula vulgaris (**, PG CR), groszek b³otny Lathyrus palustris (PG VU, PL 

V), rutewka ¿ó³ta Thalictrum flavum (PG NT), gnidosz b³otny Pedicularis palustris (**, 

PG VU) oraz storczyki, jak: stoplamek plamisty (**, PG VU, PL V), stoplamek Traunsteinera 

(**, PG DD, PL V) i kruszczyk b³otny Epipactis palustris (**, PG VU, PL V); z roœlin 

wodnych na uwagê zas³uguje przêstka pospolita (PG VU) (Mieñko i in. 1995d, Herbich 

i Meissner 1997, Herbich i in. 1997). 

Rejon ujœcia Redy i okolice wsi Rewa cechuj¹ siê niezwykle bogat¹ awifaun¹ 

lêgow¹, reprezentowan¹ m.in. przez b¹ka (**, DP I, PK LC), ohara (**, PK LC), gêgawê 

Anser anser, szlachara (**, PK EN), b³otniaka stawowego (**, DP I), b³otniaka zbo¿owego 

Circus cyanus (**, DP I, PK VU), b³otniaka ³¹kowego C. pygargus (**, DP I), zielonkê (**, 

DP I, PK NT), kropiatkê (**, DP I, PL DD), ostrygojada (**, PK VU), biegusa zmiennego 

(**, DP I, PK EN, jedno z kilku miejsc gniazdowania w Polsce), sieweczkê obro¿n¹ (**, PK 

VU), krwawodzioba (**), kszyka, rybitwê bia³oczeln¹ (**, DP I, PK NT), pliszkê cytrynow¹ 

(**, # jedno z kilku miejsc gniazdowania w Polsce), w¹satkê (**, PK LC), potrzeszcza Miliaria 

calandra (**, #), g¹siorka Lanius collurio (**, DP I) i jarzêbatkê (**, DP I). W olsie ko³o 

Mostów znajduje siê kolonia czapli siwej Ardea cinerea (*), licz¹ca oko³o 80 gniazd (Meissner 

1997, Wójcik i in. 2002, Sid³o i in. 2004). W okresie migracji tutejsze ³¹ki i pla¿e gromadz¹ 

wiele tysiêcy ptaków siewkowych, m.in. ³êczaków (**, DP I, PK CR), batalionów (**, 

DP I, PK EN), biegusów zmiennych, biegusów krzywodziobych Calidris ferruginea (**) i 

biegusów rdzawych C. canutus (**). Przymorskie rozlewiska gromadz¹ równie¿ wiosn¹ migruj¹ce 

stada kaczek, g³ównie œwistuna Anas penelope (**, PK CR), ro¿eñca A. acuta 

(**, PK EN) i p³askonosa A. clypeata (**). S¹ one tak¿e miejscem rozrodu wszystkich trzech 

krajowych ropuch: szarej (**), zielonej Bufo viridis (**) i paskówki B. calamita (**, #). 

IX-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Przybrze¿ne Wody Ba³tyku” (OSOP) PLB990002 

„Zatoka Pucka” (OSOP) PLB 220005 

„Zatoka Pucka i Pó³wysep Helski” (SOOS) PLH 220032. 

59

• Nadmorski Park Krajobrazowy. 


„Beka”. Kompleks ³¹k halofilnych i glikofilnych z cenn¹ flor¹ i awifaun¹. 

„Rzeczne £¹ki”. Kompleks szuwarów i s³onaw z cenn¹ awifaun¹. 

„S³one £¹ki”. Kompleks szuwarów i s³onaw z cenn¹ flor¹ halofiln¹. 

IX-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6): 

• U¿ytek ekologiczny (Mieñko i in. 1995d) 

156. „Rewskie B³ota”. Szuwary, ³¹ki i zbiorniki wodne z cenn¹ flor¹ oraz ostoja 


• Zespó³ przyrodniczo-krajobrazowy (Gerstmannowa red. 2000) 

157. „Rzucewsko-Os³oniñski”. Ochrona zespo³ów dworsko-parkowych oraz charakterystycznego 

krajobrazu leœno-³¹kowo-polnego w strefie krawêdziowej Kêpy Puckiej. 

Obszar X. „Puszcza Dar¿lubska” 

Jest to najdalej wysuniêty na pó³noc Polski zwarty kompleks leœny, wraz z przyleg³ym 

fragmentem doliny Redy (miêdzy Kana³em Redy, a jej starym korytem), nieck¹ Jeziora 

¯arnowieckiego oraz dolin¹ œrodkowego biegu rzeki Czarnej Wody. Wœród zbiorowisk 

leœnych dominuj¹: suboceaniczny bór œwie¿y, kwaœna buczyna ni¿owa (DH I), las 

dêbowo-bukowy (acydofilna d¹browa) oraz ¿yzna buczyna pomorska (DH I). Rzadsze s¹ 

dobrze wykszta³cone p³aty wielogatunkowego gr¹du gwiazdnicowego (DH I), zaœ w dolinach 

strumieni, na Ÿródliskach i wysiêkach – ³êgu jesionowo-olszowego (DH I) i ³êgu wi¹zowo-jesionowego 

(DH I) (D¹browski 1978). Znaczn¹ powierzchniê zajmuj¹ starodrzewy 

w wieku powy¿ej 150 lat, w tym p³aty nadal zasobne w martwe drewno i drzewa dziuplaste. 

Liczne s¹ lokalne, bezodp³ywowe zag³êbienia z niewielkimi mokrad³ami; w niektórych 

z nich wykszta³ci³y siê bory bagienne (DH I), brzeziny bagienne i niewielkie p³aty 

mszarów przejœciowotorfowiskowych; zlokalizowanych jest tu równie¿ kilka jezior dystroficznych 

(DH I), np. jezioro Witalicz. Najwiêksze z jezior (Jezioro Dobre) opisywano 

jako jezioro lobeliowe (DH I). Na œródleœnych polanach i obrze¿ach kompleksu zachowa³y 

siê p³aty wilgotnych ³¹k zio³oroœlowych, w czêœci pó³nocnej (projektowany obszar Natura 

2000 „Trzy M³yny”) – rozleg³e nisze Ÿródliskowe oraz unikalne na Pomorzu gleby typu 

pararêdzin wapiennych z rozwiniêtymi torfowiskami alkalicznymi (DH I). 

Na terenie Puszczy znajduj¹ siê stanowiska wielu rzadkich i zagro¿onych gatunków 

roœlin, takich jak m.in.: tojad dzióbaty (**, PG VU, podgórsko-górski), wroniec widlasty 

(**, PG NT, podgórsko-górski), wielosi³ b³êkitny (**, PK VU, PG VU), wrzosiec bagienny 

(**, PG VU), dzwonek szerokolistny (**, PG NT, PL R), d¹brówka piramidalna Ajuga 

pyramidalis (PG NT), sit têpokwiatowy (PG VU, PL V), turzyca dwustronna Carex disticha 

(PG NT), goŸdzik pyszny Dianthus superbus (**, PG EN, PL V), olszewnik kminkolistny 

(PG NT), gr¹¿el drobny (**, PK EN, PG VU), rzêœl hakowata Callitriche hamulata 

(PG VU) i rzêœl d³ugoszyjkowa C. cophocarpa (PG NT). Liczne s¹ tak¿e storczyki, jak: 

stoplamki – Fuchsa Dactylorhiza fuchsii (**, PG VU), plamisty (**, PG VU, PL V), krwisty 

(**, PG VU), szerokolistny (**, PG NT), listera jajowata (**), tajê¿a jednostronna (**, 

PG NT), gnieŸnik leœny (**, PG NT) i podkolan bia³y (**, PG VU) (D¹browski 1978, 

Mieñko i in. 1995a, Turek 2002). W wodach niektórych cieków (Piaœnica, dop³ywy Piaœnicy 

i Redy) wystêpuje górski krasnorost – hildenbrandia rzeczna (**, PL V) (Markowski 

60

1980). Puszcza jest ostoj¹ szeregu rzadkich gatunków porostów, jak np.: Anisomeridium 

nyssaegenum (#), Bacidia rubella (PL VU), Hypnomyce caradocensis (#) i Lecidea nylanderi 

(#) (Kowalewska i in. 2000). 

W wartkich wodach Redy i jej starego koryta wystêpuj¹ górskie chrz¹szcze z rodzaju 

Oredytes (#) (Buczyñski inf. ustna), pstr¹g potokowy, lipieñ Thymallus thymallus (PL DD), 

na tar³o wchodzi te¿ troæ wêdrowna. L¹dow¹ entomofaunê reprezentuj¹ m.in. saproksyliczne 

chrz¹szcze: cio³ek matowy (**, PL VU), miedziak sosnowy Buprestis mariana (#) 

i pêtlak pstrokaty (#) (Zieliñski 1985, Ciechanowski dane niepubl.). Bogata jest awifauna 

kompleksu – stanowi on m.in. jedn¹ z 10 w Polsce najwa¿niejszych ostoi w³ochatki (**, DP 

I, PK LC), gniazduj¹ tu równie¿: bocian czarny (**, DP I), bielik (**, DP I, PK LC), jarz¹bek 

Tetrastes bonasia (DP I, PL DD), derkacz Crex crex (**, DP I, PL DD), sóweczka 

Glaucidium passerinum (**, DP I, PK LC), lelek Caprimulgus europaeus (**, DP I), samotnik 

(**), dziêcio³ czarny (**, DP I), mucho³ówka ma³a (**, DP I), lerka (**, DP I) 

i zimorodek (**, DP I) (Sid³o i in. 2004). Wœród ssaków na uwagê zas³uguje wydra (*, DH II), 

rzêsorek mniejszy Neomys anomalus (**, PK LC) oraz 11 gatunków nietoperzy, w tym 

borowiaczek (**, PK VU), mroczek posrebrzany Vespertilio murinus (**, PK LC) i nocek 

³ydkow³osy (**, DH II, PK EN) (Ciechanowski 2001c, 2003 i dane niepubl.). 

X-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Puszcza Dar¿lubska” (OSOP) PLB 220007 

„Trzy M³yny” (SOOS) PLH 220029. 


„Dar¿lubskie Buki”. Kwaœna buczyna ni¿owa – starodrzew z naturalnym odnowieniem, 

obfituj¹cy w martwe drewno. 

„ ródliska Czarnej Wody”. Kompleks Ÿródlisk i urozmaiconych zbiorowisk leœnych, 

a zw³aszcza cennych ³êgów (Mieñko i in. 1995a). 

• U¿ytki ekologiczne (Kostarczyk i PrzewoŸniak red. 2002): 

„Dar¿lubskie ródliska”. •ródliska z szuwarami turzycowymi. 

„G³uszewskie Moczary”. Torfowisko przejœciowe. 

„Jezioro Witalicz”. Jezioro eutroficzne i oczka ze stanowiskiem gr¹¿ela drobnego. 7 

„Kêpiñski Moczar”. Torfowisko przejœciowe (DH I). 

„Ksiê¿a £¹ka”. Wilgotne ³¹ki i torfowiska przejœciowe (DH I). 

„Lisewskie £¹ki”. Wilgotne ³¹ki i szuwary turzycowe. 8 

„£uczywne B³oto”. Torfowisko mszarne (DH I) z cennymi gatunkami flory. 9 

„Mechowska £¹ka”. Wilgotna ³¹ka. 

„Muzowa £¹ka”. Podmok³a ³¹ka. 

„Nanicka £¹ka”. £¹ka zio³oroœlowa. 

„Nanicki Szuwar”. £¹ka zio³oroœlowa. 

7 

Niezbêdne jest w³¹czenie w granice u¿ytku terenów wokó³ jeziorek, zgodnie z koncepcj¹ Mieñki 

i in. (1995a). 

8 

Wskazane jest poszerzenie granic u¿ytku na przyleg³e p³aty ³êgu jesionowo-olszowego (Mieñko 

i in. 1995a). 

9 

Wskazane jest znaczne poszerzenie granic u¿ytku, zgodnie z koncepcj¹ Mieñki i in. (1995a). 

61

„Piaœnickie Oparzelisko”. Oczko wodne. 

„Por¹bski Moczar”. Torfowisko przejœciowe. 

„Pryœniewska £¹ka”. £¹ka nawapienna. 10 

„Œwiêciñska Topiel”. Szuwary turzycowe i olsy. 

• Obszar Chronionego Krajobrazu „Puszczy Dar¿lubskiej”. 

X-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6): 

• Obszary Natura 2000 (nowe propozycje): 

158. SOOS „Puszcza Dar¿lubska”. Dominacja siedlisk z DH I. Charakterystyka 

obszaru w opisie powy¿ej. 

159. OSOP „W³ochatka Puszczy Dar¿lubskiej”. Ostoja w³ochatki na obszarze Puszczy 

Dar¿lubskiej. 

• Rezerwaty przyrody (Mieñko i in. 1995a, 2002, W³odarczak 2002): 

160. „Lasy Puszczy Dar¿lubskiej”. Kompleks starodrzewi, g³ównie acydofilnych 

d¹brów oraz buczyn. 

161. „£êgi w Rybnie”. Nisze Ÿródliskowe z dobrze zachowanymi fitocenozami ³êgów, 

fragmentami ¿yznej i kwaœnej buczyny. 

162. „Opaliñskie Wzgórza”. Kulminacja strefy krawêdziowej wysoczyzny, z kompleksem 

dobrze zachowanych p³atów ¿yznej i kwaœnej buczyny. 

163. „Zamkowa Góra”. Kompleks starodrzewi, p³aty buczyny i ³êgu, porastaj¹ce 

grodzisko i strome zbocza wysoczyzny. 

164. „ ródliska w Nadolu”. Kompleks Ÿródlisk z dobrze zachowanymi p³atami ³êgów 

i gr¹du. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1995a, 1996a, 1996c, 1999, 2002): 

165. „Dar¿lubskie W¹wozy”. Dolina strumienia, ze zbiorowiskami Ÿródliskowymi 

i dobrze wykszta³conymi p³atami ³êgu podgórskiego. 

166. „Lisewskie £êgi”. P³at ³êgu ze starym drzewostanem oraz bogatym florystycznie 

runem. 

167. „£¹ka w Dolinie Czarnej Wody”. Podmok³e ³¹ki oraz p³aty ³êgów i olsów. 

168. „£êg w Krokowej”. £êg jesionowo-olszowy. 

169. „£uczywne B³oto”. Propozycja powiêkszenia istniej¹cego u¿ytku ekologicznego 

z torfowiskiem mszarnym i cennymi gatunkami flory. 

170. „Muzowy Bór”. Dobrze zachowany bór bagienny, ze 120-letnim drzewostanem. 

171. „Œmiechowskie W¹wozy”. Zalesione rozciêcie erozyjne. 

Obszar XI. „Pradolina Redy-£eby” 

Rozleg³y, malowniczy pas p³askiego obni¿enia, z obu stron obramowanego wzniesieniami, 

przewa¿nie zalesionymi, zajmuj¹ przede wszystkim siedliska torfowisk niskich, 

przekszta³conych na ³¹ki lub zajêtych przez urozmaicone szuwary. W szeregu miejscach 

zachowa³y siê jeszcze cenne zbiorowiska, jak np. w rejonie jeziora Orle, gdzie wystêpuj¹ 

p³aty rzadkiego, atlantyckiego zespo³u Juncetum subnodulosi (Markowski, Stasiak 1988). 

10 

62 

Niezbêdne jest poszerzenie u¿ytku w kierunku po³udniowo-wschodnim, w celu objêcia ochron¹ 

bogatej populacji stoplamka krwistego (Minasiewicz i in. 2004).

Buduje go sit têpokwiatowy (PL V, PG VU), a wskazany teren jest jego g³ówn¹ ostoj¹ 

w regionie. Obecny tu kompleks ³¹kowo-torfowiskowy wykszta³ci³ siê na najwiêkszym 

w Polsce z³o¿u postglacjalnych, jeziornych osadów wapiennych (mi¹¿szoœæ 6,7 m), zalegaj¹cych 

w Pradolinie Redy (ponad 50% udzia³u CaCO 3 ). Na uwagê zas³uguje bogactwo wielu 

rzadkich i chronionych gatunków, jak np. storczyków – stoplamka: Fuchsa (**, PG VU), 

krwistego (**, PG VU), plamistego (**, PL V, PG VU), Russowa Dactylorhiza russowi 

(**, PL V, PG DD; s¹ w¹tpliwoœci czy wystêpuje w Polsce), kruszczyka b³otnego (**, PL V, 

PG VU), listery jajowatej (**) oraz innych, jak np. goŸdzika pysznego (**, PL V, PG EN), 

groszku b³otnego (PL V, PG VU), wielosi³u b³êkitnego (**, PG VU). Na rozleg³ych powierzchniach 

torfowiskowo-szuwarowych Pradoliny mo¿na równie¿ w innych jej rejonach 

odnaleŸæ wiele rzadkich taksonów, jak np. przetacznik d³ugolistny Veronica longifolia (PG 

VU) oraz storczyki – lipiennik Loesela (**, DH II, PL V, PG VU) i stoplamki (**). W granicach 

obszaru znajduj¹ siê równie¿ niewielkie p³aty torfowisk przejœciowych (DH I). 

Na leœnych zboczach Pradoliny dominuj¹ siedliska buczyn (DH I) i lasu dêbowobukowego, 

przewa¿nie ze zniekszta³conymi drzewostanami przez nasadzenia sosny i œwierka. 

Na ich tle wyró¿nia siê fragment strefy krawêdziowej wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego 

ko³o Paraszyna, z bogatym systemem dolin i rozciêæ erozyjnych. Pokrywaj¹ go 

zwarte, dobrze zachowane p³aty rozleg³ych buczyn – ¿yznej i kwaœnej, fitocenozy gr¹du 

gwiazdnicowego i ³êgu jesionowo-olszowego (wszystkie – DH I) (Mieñko i in. 1998b). 

Szczególnie cenne s¹ zbocza z kompleksami Ÿródlisk, gdzie w zbiorowiskach leœnych obecne 

jest skupienie gatunków górskich, takich jak: wroniec widlasty (**, PG NT), manna gajowa 

(PG NT), przetacznik górski (PG NT), tojeœæ gajowa, kokoryczka okó³kowa (PG VU), 

a zw³aszcza najobfitsze w regionie populacje podrzenia ¿ebrowca (**, PG VU). Obecne s¹ 

tak¿e fitocenozy „ciep³ego” zbiorowiska, m.in. z licznym udzia³em krzewów (np. berberysu 

Berberis vulgaris) i rzadkimi gatunkami w runie (jak ¿ywiec cebulkowy PG VU, gnieŸnik 

leœny **, PG NT i in.). Nawet na zrêbach pojawiaj¹ siê interesuj¹ce gatunki, jak np. 

obficie niekiedy wystêpuj¹ca naparstnica zwyczajna (**, PG NT). Nierzadkie s¹ interesuj¹ce 

zbiorowiska czy¿ni – zaroœli na miedzach i wzd³u¿ dróg, z udzia³em zw³aszcza tarniny 

i g³ogów (Mieñko i in. 1998b). 

Informacje o faunie s¹ ograniczone niemal wy³¹cznie do krêgowców. P³azy reprezentowane 

s¹ m.in. przez traszkê grzebieniast¹ Triturus cristatus (**, DH II, PK NT). Wœród 

ptaków obserwowano tu ³abêdzia krzykliwego (**, DP I, #), derkacza (**, DP I, PL DD), 

s³onkê (PL DD), sieweczkê rzeczn¹ (**), czajkê (**), kszyka, jarz¹bka Bonasia bonasia 

(PL DD), zimorodka (**, DP I), potrzeszcza (**, #) i mucho³ówkê ma³¹ (**, DP I). Szczególnie 

bogat¹ awifaun¹ cechuje siê Jezioro Orle – notowano tu m.in. ro¿eñca (**, PK EN), 

kuliczka piskliwego Actitis hypoleucos (**), rybitwê zwyczajn¹ (**, DP I), rybo³owa Pandion 

haliaetus (**, DP I, PK VU), bielika (**, DP I, PK LC) i brzêczkê Locustella luscinioides 

(**) (Mieñko i in. 1998a-b, 1999, 2005a, B³a¿uk mat. niepubl.). Wœród ssaków nale¿y 

odnotowaæ wystêpowanie rzêsorka rzeczka (**) i nietoperza – mroczka posrebrzanego (**, 

PK LC) (Ciechanowski 2001d, B³a¿uk mat. niepubl.). 

XI-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Orle” (SOOS) PLH 220019 

„Paraszyñskie Buczyny” (SOOS) PLH (shadow – pltmp 244). 

63

• Rezerwaty przyrody (Mieñko i in. 1999): 

„Paraszyñskie W¹wozy”. Zbiorowiska Ÿródliskowe oraz ciek o du¿ym spadku i kamienistym 

dnie. 

„Wielistowskie £êgi”. Cyrk Ÿródliskowy z bardzo dobrze wykszta³conymi p³atami 

³êgów i fragmentami gr¹du. 

„Wielistowskie ródliska”. Kompleks Ÿródlisk, w mozaice z ³êgiem olszowym, otoczony 

p³atami ¿yznej i kwaœnej buczyny. 

• Obszar Chronionego Krajobrazu „Pradoliny Redy-£eby”. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1999): 

„Torfowisko w Roz³azinku”. Torfowisko przejœciowe, otaczaj¹ce zbiornik dystroficzny. 

„ ródliska Redy”. Kompleks Ÿródlisk rzeki Redy. 

„ ródliskowa £¹ka”. •ródlisko i górny bieg strumienia ze zbiorowiskiem ³êgowym. 

XI-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6): 


172. SOOS „Paraszyñskie Buczyny”. Jeden z najwiêkszych w regionie kompleksów 

dobrze zachowanych kwaœnych i ¿yznych buczyn, porastaj¹cych krawêdŸ wysoczyzny, 

z bogatym systemem dolin i rozciêæ erozyjnych oraz licznymi Ÿródliskami. 

• Park Krajobrazowy (Kostarczyk i PrzewoŸniak red. 2002) 

173. „Lêborski PK” – obszar strefy krawêdziowej wysoczyzny morenowej pó³nocnej 

czêœci Pojezierza Kaszubskiego, w rejonie od Doliny £eby na wschodzie po 

doliny Unieszynki i Pogorzeliczanki na zachodzie. Obecnie chroniony w postaci OChK: 

Pradolina Redy £eby i Dolina £eby. Teren o unikalnej strukturze œrodowiska przyrodniczego 

– silnie rozciêta erozyjnie strefa krawêdziowa z buczyn¹ pomorsk¹. Park stanowi³by 

po³¹czenie z Kaszubskim Parkiem Krajobrazowym w rejonie doliny £eby, 

której koñcowy odcinek – Dolina Paraszyñska – stanowi unikat przyrodniczo-kulturowy 

i krajobrazowy. 

• Rezerwaty przyrody (Markowski, Stasiak 1988; Mieñko i in. 1999): 

174. „Orle”. Ochrona kompleksu torfowisk i wilgotnych ³¹k na pod³o¿u wapiennym 

(DH I), z cennymi zbiorowiskami i rzadkimi gatunkami roœlin. 

175. „Paraszyñskie Buczyny”. Pó³nocne zbocza Paraszyñskiej Góry z licznymi Ÿródliskami, 

pokryte przez p³aty buczyn, gr¹du i ³êgów. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1998a, 1999): 

176. „Bielawa ko³o Zelewa”. Kompleks ³¹kowo-szuwarowy oraz fragmenty ³êgu 

i olsu, z cenn¹ flor¹, m.in. sitem têpokwiatowym. 

177. „£êg nad Jeziorem Lubowidzkim”. Kompleks ³êgu i zbiorowisk Ÿródliskowych, 

z obecnoœci¹ gatunków górskich. 

178. „£êgi w Bo¿ympolu”. Kompleks roœlinnoœci Ÿródliskowej i ³êgu oraz skarpa 

z fragmentem gr¹du i pomnikowymi dêbami. 

179. „Zielnowo”. Dobrze zachowane torfowisko przejœciowe z cenn¹ flor¹, m.in. 

bogat¹ populacj¹ bagnicy torfowej (**, PG VU). 

180. „ ródlisko”. Obszar Ÿródliskowy z cennymi p³atami ³êgu i gr¹du. 

64

Obszar XII. „Doliny Bolszewki i Goœciciny” 

Doliny niedu¿ych cieków z leœnymi zboczami i dominacj¹ siedliska gr¹du gwiazdnicowego 

(DH I), a nad ciekiem – zbiorowisk ³êgowych – zw³aszcza ³êgu jesionowo-olszowego 

(DH I), z czêstymi te¿ u podstawy zboczy wysiêkami, skupiaj¹cymi rzadkie gatunki 

(w tym górskie, jak np. tojeœæ gajowa, przetacznik górski – PG NT). Mimo przekszta³conych 

drzewostanów (g³ównie nasadzenia sosny) utrzymuje siê jeszcze w wielu p³atach bogata 

flora leœna, typowa dla gr¹du (m.in. wawrzynek wilcze³yko **, PG LC). £¹ki nad 

ciekami, w szeregu miejscach, zw³aszcza przy ich mniejszych powierzchniach i ekstensywnym 

u¿ytkowaniu, posiadaj¹ charakter zio³oroœlowy, z udzia³em interesuj¹cych taksonów, 

m.in. stoplamków (**, PG VU/NT) i wielosi³u b³êkitnego (**, PK VU, PG VU). 

W dolinach tych notowano tak¿e skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia (**, PG NT) oraz 

pióropusznik strusi (**, PG NT) (m.in. Mieñko i in. 1998a). Interesuj¹ce s¹ zbiorowiska 

segetalne, obecne na po³ogich zboczach, z obecnoœci¹ gin¹cych w Europie roœlin polnych, 

jak np. k¹kolu Agrostemma githago, jak równie¿ p³aty psiar z Nardetalia (DH I). W zlewni 

wystêpuj¹ równie¿ niewielkie p³aty torfowisk przejœciowych (DH I) i zasadowych oraz 

borów bagiennych (DH I). Wœród s³abo zbadanej fauny, na uwagê zas³uguj¹: minóg strumieniowy 

(**, DH I, PL NT) oraz reofilne ryby: pstr¹g potokowy, œliz (**) i g³owacz 

bia³op³etwy Cottus gobio (**, PL DD), korzystaj¹ce z podgórskiego charakteru cieków 

(Grochowski i Radtke 2000). Z ptaków warto wymieniæ dziêcio³a zielonego (**, #), s³owika 

szarego (**) i pliszkê górsk¹ (**, #) (Mieñko i in. 1998a). Ssaki reprezentuje m.in. 

rzêsorek mniejszy (**, PK LC) (Koñczyk 1988). 

XII-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Luziñski Moczar”. Zbiorowiska torfowiskowe i mszarne. 

„Robakowski Moczar”. Torfowisko przejœciowe. 

„Torfowisko w Zielonym Dworze”. Torfowisko przejœciowe. 


„Doliny £eby” 

„Pradoliny Redy-£eby”. 

XII-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6, 7): 

• Rezerwaty przyrody (Mieñko i in. 1998a, Buliñski i Lenartowicz – mat. niepubl.): 

181. „Jezioro Czarne ko³o G³azicy”. Jezioro otoczone lasem i torfowiskiem (DH I), 

z wieloma cennymi gatunkami, jak m.in. p³ywacze Utricularia spp. (**), rosiczka okr¹g³olistna 

(**, PL R) (Buliñski mat. niepubl.). Teren ten stanowi równie¿ cenne lêgowisko 


182. „Pióropusznik nad Bolszewk¹”. Fragment doliny cieku, zajêty przez p³aty gr¹du 

i ³êgu (DH I), z obecnoœci¹ m.in. pióropusznika strusiego. 

183. „Zêblewska Struga”. Torfowiska zasadowe (DH I) o charakterze m³ak, turzycowisk 

i mechowisk, z cenn¹ roœlinnoœci¹ i flor¹ kalcyfiln¹ oraz interesuj¹c¹ awifaun¹ 

(Lenartowicz, Buliñski mat. niepubl.). 

184. „ ródliska nad Goœcicin¹”. Kompleks Ÿródlisk ze stanowiskiem m.in. skrzypu 

olbrzymiego i wielosi³u b³êkitnego. 

65


185. „Bagnowy Moczar”. Fragment zatorfionego dna doliny, z borem bagiennym 

oraz cennymi mszarami – stanowisko we³nianeczki darniowej (**, PL V, PZ V, PG VU), 

a tak¿e m. in.: rosiczki okr¹g³olistnej (**, PL R), modrzewnicy pospolitej (PZ V, PG NT), 

narecznicy grzebieniastej Dryopteris cristata (PL V, PZ V, PG NT) (Lenartowicz mat. 

niepubl.). 

186. „Dolina Goœciciny”. Leœny fragment doliny cieku, z obecnoœci¹ wysiêków i cenn¹ 

flor¹ (gatunki górskie i rzadsze leœne) oraz drzewami pomnikowymi. 

187. „G³odowa Struga”. Dolinka erozyjna z ciekiem, wyró¿nia siê p³atami gr¹du na 

skarpach (DH I), z bogat¹ flor¹ leœn¹, w tym m.in. bluszczem pospolitym (*), paprotk¹ 

zwyczajn¹ (**) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

188. „Gr¹dowe Wide³ki”. Dwa ³¹cz¹ce siê rozciêcia erozyjne, zajête przez p³aty 

gr¹du (DH I), z bogat¹ flor¹ leœn¹, m.in. bluszczem pospolitym (*), przytuli¹ wonn¹ (*) i 

tojeœci¹ gajow¹ – górskim gatunkiem (Lenartowicz mat. niepubl.). 

189. „Jar do Lipek”. Zalesione, malownicze rozciêcie erozyjne, z p³atami gr¹du 

(DH I), o starym drzewostanie grabowo-bukowym. We florze m.in. paprotka zwyczajna 

(**) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

190. „Jezioro Bia³e”. Dystroficzny zbiornik otoczony p³em torfowym (DH I), z obecnoœci¹ 

cennej flory. 

191. „Kamlotowy Jar”. Rozciêcie erozyjne, wyró¿niaj¹ce siê m.in. nagromadzeniem 

g³azów wyp³ukanych z polodowcowego materia³u oraz dobrze zachowanymi p³atami 

gr¹du gwiazdnicowego (DH I), z bogat¹ flor¹ leœn¹ (Lenartowicz mat. niepubl.). 

192. „Potorfia G³odowa”. Torfowisko eksploatowane w przesz³oœci, z regeneruj¹cymi 

potorfiami (DH I) i cennymi gatunkami, jak np. bogat¹ populacj¹ wid³aczka torfowego 

Lycopodiella inundata (**, PL V, PG EN), p³ywaczami (**), je¿og³ówk¹ najmniejsz¹ 

Sparganium minimum (PG VU) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

193. „Szemudzkie Storczyki”. Fragment skarpy bocznej dolinki od doliny Goœciciny; 

na wysiêkach zio³oroœla z obfit¹ obecnoœci¹ m.in. stoplamków (kuku³ek), g³ównie – 

szerokolistnego (**, PG NT) (Buliñski mat. niepubl.). 

194. „Wielosi³”. Fragment dna doliny z wysiêkami wód, zajêtymi m.in. przez zio³oroœla 

o cennej florze (np. z wielosi³em b³êkitnym **, PK VU, PG VU). 

195. „Wroñcowy Jar”. Rozciêcie erozyjne, z meandruj¹cym ciekiem, m.in. z dobrze 

zachowanymi p³atami gr¹du (DH I) i bogat¹ flor¹ leœn¹, w tym m.in.: wroñcem widlastym 

(**, PG NT, gatunek górski), d¹brówk¹ piramidaln¹ (PG NT), fio³kiem przedziwnym (PG 

NT) oraz obfitym udzia³em bluszczu pospolitego (*) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

196. „Wyszeciñski W¹wóz”. Rozciêcie erozyjne zbocza doliny Bolszewki z wysiêkami; 

dobrze zachowany p³at gr¹du (DH I) oraz roœlinnoœæ Ÿródliskowa. 

197. „Zakole Minogów”. Fragment koryta rzeki Bolszewki oraz pas ³¹k: stanowisko 

minoga strumieniowego (**, DH II, PL NT) oraz cennej roœlinnoœci ze zwi¹zku Potamion 

(DH I) (Lenartowicz mat. niepublikowane). 

Obszar XIII. „Okolice Kartuz” 

Rozleg³e, choæ rozcz³onkowane kompleksy leœne, tworzone g³ównie przez dobrze 

zachowane kwaœne buczyny ni¿owe (DH I) i ¿yzne buczyny ni¿owe (DH I), z fragmentami 

gr¹dów (DH I), ³êgów (DH I) i brzezin bagiennych. Wiek najstarszych drzewostanów bukowych 

przekracza 240 lat (PrzewoŸniak red. 2000). Osobliwoœci¹ rezerwatu „Stare Mo- 

66

drzewie” jest grupa modrzewi europejskich Larix decidua, posadzonych tu przesz³o 200 lat 

temu, osi¹gaj¹cych 40 m wysokoœci i oko³o 1 m pierœnicy (PrzewoŸniak, Rolbiecki 1995). 

Spoœród zbiorowisk nieleœnych, na uwagê zas³uguj¹ mokre i wilgotne ³¹ki ekstensywnie 

u¿ytkowane (DH I), m.in. ze stoplamkiem szerokolistnym (**, PG NT) oraz torfowiska 

przejœciowe (DH I) i wysokie (DH I), zaœ w okolicach Pomieczyna – wyeksploatowane 

torfowisko wysokie typu ba³tyckiego (Pawlaczyk i in. 2005). Liczne jeziora s¹ w wiêkszoœci 

eutroficzne, z typowo wykszta³conymi strefami roœlinnoœci na brzegach i typow¹ flor¹, 

m.in. grzybieniami bia³ymi Nymphaea alba (*, PG DD) i osok¹ aloesowat¹ Stratiotes aloides 

(np. Herbich 1994, Wendzonka 2003). Wystêpuj¹ tu równie¿ jeziora lobeliowe (DH I), 

s¹ jednak silnie zdegradowane przez u¿ytkowanie turystyczne i eutrofizacjê – ze wskaŸnikowych 

gatunków utrzyma³a siê ju¿ tylko brze¿yca jednokwiatowa (**, PG VU, PL R) 

w jeziorach: Karlikowskim i Sitnie oraz wyw³ócznik skrêtoleg³y Myriophyllum alterniflorum 

(PG VU) w ostatnim z wymienionych zbiorników. Jeziora te s¹ równie¿ stanowiskami 

interesuj¹cych gatunków wa¿ek – zalotki bia³oczelnej Leucorrhinia albifrons (**, 

PL LC), L. dubia (#, tyrfobiont) i Sympetrum striolatum (#, gatunek œródziemnomorski) 

(Wendzonka 2003). Niewiele wiadomo o pozosta³ych grupach fauny, choæ znane 

s¹ tu letnie kryjówki i/lub kolonie rozrodcze nietoperzy: karlika wiêkszego (**), karlika 

drobnego Pipistrellus pygmaeus (** #) i gacka brunatnego Plecotus auritus (**) 

(Ciechanowski dane niepubl.). Na torfowisku w Za³ê¿u obserwowano rybitwê zwyczajn¹ 

Sterna hirundo (**, DP I). 

XIII –A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

• Kaszubski Park Krajobrazowy. 


„Stare Modrzewie”. Grupa modrzewi o wymiarach pomnikowych. 

„Zamkowa Góra”. Grodzisko z kompleksem starych buczyn. 11 

• Obszar Chronionego Krajobrazu „Kartuski”. 

XIII–B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 7, 8): 

• Rezerwat przyrody (Mieñko i in. 1993a,d; PrzewoŸniak red. 2000): 

198. „Lasy Kartuskie”. Dobrze zachowane p³aty kwaœnej buczyny i gr¹dów. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1993a,d; PrzewoŸniak red. 2000): 

199. „Jezioro Ciche”. Kalcioligotroficzne jezioro z kalcyfilnymi mechowiskami 

i ³¹kami Ÿródliskowymi. 

200. „Jezioro G³êbokie”. Dawne jezioro lobeliowe, obecnie zeutrofizowane, z liczn¹ 

populacj¹ grzybieni bia³ych i torfowiskiem mszarnym. 

201. „Jezioro Karlikowskie”. Jezioro lobeliowe. 

202. „Jezioro Sitno”. Jezioro lobeliowe (Wendzonka 2004). 

203. „£apalice”. Torfowisko przejœciowe oraz zaroœla wierzbowe i szuwary turzycowe. 

204. „Mezowo”. Mokre i wilgotne ³¹ki oraz szuwary turzycowe, na dnie dawnego 

jeziora, z rzadkimi gatunkami roœlin. 

11 

Wskazane powiêkszenie rezerwatu o doln¹ czêœæ wschodniego zbocza i przyleg³y odcinek doliny 

ma³ego strumienia (J. Herbich w: PrzewoŸniak red. 2000). 

67

205. „Osokowe Jeziorko”. Niewielkie, eutroficzne jeziorko, poroœniête osok¹ aloesowat¹. 

206. „Prokowo”. Zespó³ dziesiêciu rozciêæ erozyjnych z p³atami buczyn i gr¹du. 

207. „Ramleje”. £¹ki ze stanowiskiem storczyka – stoplamka szerokolistnego. 

208. „Torfowisko w Za³ê¿u”. Potorfia i zdegradowane torfowisko. 

209. „Torfowisko w Kosach”. Torfowisko wysokie i przejœciowe, regeneruj¹ce po 

wczeœniejszej eksploatacji. 

210. „Zdroje”. Dobrze zachowane wilgotne i mokre ³¹ki oraz ³êg. 

211. „Turzyca w Za³ê¿u”. Torfowisko z liczn¹ populacj¹ turzycy sk¹pokwiatowej 

(PG CR, PL V, jedno z dwóch wspó³czesnych stanowisk w regionie) (Bloch-Or³owska 

2005a). 

Obszar XIV. „Doliny rzek Raduni i Reknicy” 

Sp³ywaj¹ce z centralnej czêœci Pojezierza Kaszybskiego w kierunku pn.-wsch. rzeki 

Radunia i Reknica stanowi¹ dobrze wykszta³cone morfologicznie formy dolinne, z g³êbokimi 

odcinkami jarów i zachowanymi interesuj¹cymi siedliskami. S¹ te¿ wa¿nymi korytarzami 

ekologicznymi rangi lokalnej. Radunia ³¹czy kr¹g Jezior Raduñskich z dolin¹ Wis³y. 

Posiada kilka odcinków prze³omowych, gdzie przybiera charakter podgórski. Najwa¿niejszymi 

zespo³ami leœnymi w jej zlewni s¹: subatlantycki gr¹d zboczowy (DH I), ³êg jesionowo-olszowy 

(DH I), ³êg wi¹zowo-jesionowy (DH I). Wystêpuj¹ tu równie¿: ekstensywnie 

u¿ytkowane ³¹ki (DH I), niewielkie powierzchnie zio³oroœli nadrzecznych i zbiorowisk 

okrajkowych (DH I), m.in. Aegopodio-Petasitetum, a tak¿e torfowiska alkaliczne (DH I). 

We florze naczyniowej na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ bogate populacje gatunków górskich 

i podgórsko-górskich: przewiercienia d³ugolistnego (PG EN), ¿ebrowca górskiego 

(PG EN), wroñca widlastego (**, PG NT), tojadu dzióbatego (**, PG VU), œwierz¹bka 

orzêsionego (PG NT), olszy szarej i kokoryczki okó³kowej (PG VU). Inne, godne uwagi 

roœliny, to m.in. widlicz sp³aszczony Diphasiastrum complanatum 

(**, PG VU), pe³nik europejski (**, PG VU), dzwonek szerokolistny (PG NT, PL R), turówka 

leœna Hierochloë australis (PG VU, PL R), wiechlina odleg³ok³osa (PG VU, PL V), 

poziomka wysoka Fragaria moschata (PG VU, PL V), stok³osa Benekena Bromus benekenii 

(PG NT), wierzbownica rózgowata Epilobium obscurum (PG NT), fio³ek przedziwny 

(PG NT), lilia z³otog³ów Lilium martagon (**, PG NT), gruszycznik jednokwiatowy (PG 

NT) i bodziszek krwisty Geranium sanguineum (PG NT). Storczyki reprezentowane s¹ przez 

takie gatunki, jak: obuwik pospolity (**, DH II, PK VU, PG EN), kruszczyk rdzawoczerwony 

(**, PG VU), storzan bezlistny (**, PG EN, PL V), gnieŸnik leœny (**, PG NT), stoplamek 

szerokolistny (**, PG NT), stoplamek plamisty (**, PG VU, PL V) i podkolan bia³y 

(**, PG VU) (Piotrowska i Stasiak 1982, Markowski, Chojnacki 1982, Urbanowicz 2001). 

Wystêpuje tu szereg rzadkich i zagro¿onych gatunków porostów, m.in.: Arthopyrenia 

lapponina (PG DD, nowy dla Pojezierza Pomorskiego), Bacidia arnoldiana (PL NT, 

PG DD), Bacidina chloroticula (PG DD), Chaenotheca brunneola (PL NT, PG EN), 

Cybebe gracilenta (PL CR, PG CR), Graphis scripta (PL NT), Hypogymnia tubulosa 

(**, PL NT), Microcalicium disseminatum (PG VU), Opegrapha viridis (PL VU, PG 

VU), Porina chlorotica (PG LC), Pyrenula nitidella (PL VU, PG EN), Ramalina fraxinea 

(**, PL EN, PG VU), Thelocarpon epibolium (PL LC, PG DD), Verrucaria hydrela 

(PL VU, PG EN), V. aquatilis (PL VU, PG EN) (Fa³tynowicz i Królak 2001, Kowalewska 

i in. 2001b). 

68

Fauna tego obszaru by³a dok³adniej badana jedynie w okolicach Babiego Do³u i PrzyjaŸni-Niestêpowa. 

Wœród owadów na uwagê zas³uguje górski chrz¹szcz z rodziny ryjkowcowatych 

– rozpucz lepiê¿nikowiec (#, jedno z kilku stanowisk na ni¿u) oraz muchówki: 

Sericomyia lappona (PL NT, czêstsza w górach), Cheilosia scutellata (#) i Ch. intonsa (#). 

Cenne s¹ owady zwi¹zane z martwym drewnem, m.in. muchówki Temnostoma vespiforme 

(PL DD) i Sphegina elegans (#) oraz chrz¹szcze: Anoplodera sexguttata (#), Dinoptera 

collaris (#), krêpieñ górski (#) i cio³ek matowy (**, PL VU). Warto te¿ wymieniæ motyle 

dzienne: pazia królowej (PL LC) i mieniaka têczowca (PL LC) oraz trzmiela ró¿nobarwnego 

Bombus sorooensis (**, PL VU) (Kadulski 1979, Burakowski i in. 1995, Ciechanowski 

i in. 2001). W wodach Raduni wystêpuje rzadki gatunek ma³¿a – skójka gruboskorupowa 

Unio crassus (**, DH II, PK EN). Wystêpowanie borealnego motyla nocnego – wstêgówki 

Catocala pacta (**, PL CR) (Kadulski 1979) wymaga potwierdzenia. Zbiornik wodny ko³o 

Hopowa jest ostoj¹ du¿ej populacji strzebli b³otnej (**, DH II, PK EN) (Kusznierz i in. 

2005). Herpetofauna reprezentowana jest m.in. przez rzekotkê drzewn¹ (**, #) i kumaka 

nizinnego (**, DH II, PL DD) (Ciechanowski i in. 2001). Bogata jest awifauna tego regionu 

– gnie¿d¿¹ siê tu m.in. derkacz (**, DP I, PL DD), go³¹b siniak (**, #), dziêcio³ czarny 

(**, DP I), strumieniówka Locustella fluviatilis (**, #), mucho³ówka ma³a (**, DP I), pliszka 

górska (**, #) i g¹siorek (**, DP I) (Koz³owski 1967, Ciechanowski i in. 2001), obserwowano 

tu orzechówkê (**, #, borealno-górski) i turkawkê Streptopelia turtur (**, PL DD, 

#) (Koz³owski 1967, Kadulski 1979). Dolina jest miejscem regularnego zimowania pluszcza 

(**, #) (Sikora 1993). Wœród ssaków na uwagê zas³uguje borsuk (#), ³asica Mustela 

nivalis (**) i wydra (*, DH II) (Koñczyk, Schmid 1992, Ciechanowski i in. 2001). 

Dolina Reknicy, rzeki o bardzo du¿ym spadku, posiada równie¿ odcinki basenowe 

oraz prze³omowe – leœne, o szczególnie cennej szacie roœlinnej. W górnym biegu rzeka 

³¹czy jeziora przep³ywowe, otoczone przez tereny ³¹k i torfowisk, z szeregiem rzadkich 

gatunków, jak np. pe³nik europejski (**, PG VU), turzyca dwupienna (PG VU), kruszczyk 

b³otny (**, PL V, PG VU), rutewka ¿ó³ta i rutewka w¹skolistna Thalictrum lucidum (obie 

PG NT) oraz szereg innych. Przyleg³e leœne zbocza zajmuj¹ p³aty g³ównie ¿yznej buczyny 

(DH I), m.in. z obfit¹ populacj¹ ¿ywca cebulkowego (PG VU) oraz starymi nasadzeniami 

jod³y. W leœnym odcinku prze³omowym ko³o Jod³owna udzia³ gatunków górskich niewiele 

ustêpuje stwierdzonemu w rezerwacie „Jar Rzeki Reknicy” (Buliñski 1979 oraz mat. niepubl.). 

W obszarze tym, stanowi¹cym czêœæ bardzo g³êboko wciêtej rynny polodowcowej, 

o wysokich zboczach i nachyleniu przekraczaj¹cym miejscami 30 o , koryto Reknicy jest 

zas³ane g³azami narzutowymi, na których wystêpuje hildenbrandia rzeczna (**, PL V). Na 

terasie nadrzecznej, w zbiorowiskach ³êgowych (DH I), wystêpuje wiele cennych gatunków, 

jak np. bogata populacja pióropusznika strusiego (**, PG NT), œwierz¹bka orzêsionego 

(PG NT, gatunek górski), tojadu dzióbatego (**, PG VU, gatunek górski), dzwonka 

szerokolistnego (PL R, PG NT), wiele geofitów wiosennych, jak m.in. kokorycz pusta (PG 

NT). Na zboczach, z ró¿nego wieku niszami osuwiskowymi, w p³atach buczyny i gr¹du 

gwiazdnicowego (DH I) bytuje bogata flora, m.in.: naparstnica zwyczajna (**, PG NT), 

przewiercieñ d³ugolistny (PG EN, gatunek górski), storczyki – storzan bezlistny (**, PL V, 

PG EN) i gnieŸnik leœny (**, PG NT), a tak¿e ¿ebrowiec górski (PG EN, gatunek górski), 

lilia z³otog³ów (**, PG NT), wroniec widlasty (**, PG NT, gatunek górski) i wiele innych 

(Buliñski 1979). Na g³azach w jarze wystêpuj¹ bardzo rzadkie gatunki porostów (Fa³tynowicz 

1981, 1991) oraz mchów (Rusiñska 1981, Hajek mat. niepubl.). Obok wartoœci szaty 

roœlinnej i bogatego œwiata zwierz¹t, teren posiada wybitne walory krajobrazowe. Czêœæ 

69

doliny poza rezerwatem zas³uguje na ochronê w postaci proponowanego zespo³u przyrodniczo-krajobrazowego 

„Dolina rzeki Reknicy”. 

XIV-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Dolina Reknicy” (SOOS) PLH 220008 

„Hopowo” (SOOS) PLH 220010 

„Jar Rzeki Raduni” (SOOS) PLH 220008. 

· Rezerwaty przyrody: 

„Jar rzeki Raduni”. Prze³om rzeki z kompleksem gr¹dów zboczowych i ³êgów oraz 

jednym z najbogatszych skupieñ roœlin górskich w regionie. 

„Jar rzeki Reknicy”. Chroni leœny, prze³omowy odcinek doliny Reknicy, z obecnoœci¹ 

gr¹dów i ³êgów oraz bogat¹ flor¹, w tym gatunkami górskimi. 


„Przywidzki” 

„Doliny Raduni”. 

XIV-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 8, 10): 

• Rezerwat przyrody: 

212. „PrzyjaŸñ”. Dolina strumienia, z dobrze zachowanymi gr¹dami i ³êgami oraz 

puszczañskimi i podgórsko-górskimi elementami w faunie i florze. 12 


213. „Borcz”. Wilgotne ³¹ki ze stanowiskami pe³nika europejskiego i storczyka – 

stoplamka szerokolistnego. 

214. „Liliowy Jar”. G³êboko wciêty erozyjny jar leœny z Ÿródliskami oraz gr¹dem 

zboczowym (DH I) i szeregiem cennych gatunków, jak np. lilia z³otog³ów i gruszycznik 

jednokwiatowy (Buliñski mat. niepubl.). 

215. „Nowy Dwór”. Stanowisko strzebli b³otnej i grzybieni pó³nocnych; obiekt to¿samy 

z SOOS PLH 220010. 

216. „¯ukowski Gr¹d”. P³aty gr¹du subatlantyckiego (DH I) i nadrzecznych ³¹k nad 

Raduni¹ w ¯ukowie; stanowiska interesuj¹cych roœlin. 


217. „Dolina Rzeki Reknicy”. Celem jego powo³ania by³aby ochrona nieprzeciêtnych 

wartoœci krajobrazu, szaty roœlinnej i elementów kulturowych doliny rzeki Reknicy. 

Obszar XV. „Pó³wysep Helski” 

Na terenie Pó³wyspu Helskiego, wzd³u¿ brzegu morskiego, dominuj¹ siedliska wydmowe, 

na których wystêpuj¹ zbiorowiska muraw nadmorskich nawydmowych: tzw. wydmy bia- 

³ej, z charakterystycznym zespo³em Elymo-Ammophiletum (DH I) oraz wydmy szarej, z zespo- 

³em Helichryso-Jasionetum (DH I), w których bytuj¹ m.in. miko³ajek nadmorski (**, PG NT), 

groszek nadmorski Lathyrus japonicus subsp. maritimus (**, PG VU), lnica wonna (**, PG 

VU), rukwiel nadmorska Cakile maritima (PG NT) oraz szereg gatunków pospolitych w kraju, 

12 

70 

W granicach zaproponowanych przez Ciechanowskiego i in. (2001) i Urbanowicz (2001).

ale tu wystêpuj¹cych w specyficznych podgatunkach lub odmianach, znanych tylko z wydm 

nadmorskich. Zbiorowiska nawydmowe s¹ cennym elementem œrodowiska przyrodniczego 

Pó³wyspu, mimo sta³ych dzia³añ Urzêdu Morskiego, ingeruj¹cego w tej strefie i sztucznie utrwalaj¹cego 

pas wydmowy, m.in. poprzez nasadzenia roœlin zielnych oraz krzewów i drzew. Tereny 

leœne pó³wyspu, obok sztucznych nasadzeñ sosny, posiadaj¹ jeszcze cenne fragmenty ba¿ynowego 

boru nadmorskiego, miejscami o piêknie wykszta³conych p³atach, jak np. miêdzy Jurat¹ 

i Helem, z ogromnymi poduchami ba¿yny czarnej i innymi gatunkami charakterystycznymi 

zespo³u. Wilgotne fargmenty boru, z udzia³em m.in. borówki bagiennej, bagna zwyczajnego 

(**) i wrzoœca bagiennego (**, PG VU) zachowa³y siê znacznie s³abiej, np. w rejonie Jastarni. 

Wyj¹tkowo cenne by³y torfowiska, jakie niegdyœ zajmowa³y fragmenty brzegu pó³wyspu 

od strony Zatoki Puckiej. Dziœ jeszcze s¹ obecne, chocia¿ znacznie zubo¿a³e, np. 

w u¿ytku “Torfowe K³yle”, gdzie kiedyœ wystêpowa³a w oczkach wodnych strzebla b³otna 

(**, DH II, PK EN) (Radtke 1995). Do lat siedemdziesi¹tych XX w. cenne by³y wrzosowiska 

ci¹gn¹ce siê nad Zatok¹ Puck¹, jednak obecnie nieomal zupe³nie zdewastowane przez 

potworzone na ich terenie parkingi i kempingi. Wci¹¿ wartoœciowy, na czêœci odcinków, 

jest sam brzeg Zatoki, z obecnoœci¹ na mulistych pasach roœlin halofilnych 

i innych rzadkich (namuliskowych) oraz ¿eruj¹cych tu ptaków siewkowych. 

Dane o faunie pó³wyspu nale¿y uznaæ za nadal niewystarczaj¹ce, szczególnie w odniesieniu 

do bezkrêgowców. Do najcenniejszych mo¿na zaliczyæ paj¹ka Philodromus fallax 

(PL EN, #), œciœle zwi¹zanego z wydmami nadmorskimi (Izdebska i in. 1997), a zw³aszcza 

gin¹cego w regionie skorupiaka – zmieraczka zatokowego Talorchestia deshaesii (PL 

NT) (Gerstmannowa red. 2000). W okolicach Jastarni i KuŸnicy odbywa rozród ropucha 

paskówka (**, #) (Mieñko i in. 1993). Najwiêcej informacji posiadamy o awifaunie. Z ptaków 

lêgowych na uwagê zas³uguje kobuz Falco subbuteo (**), pustu³ka F. tinnunculus (**), 

dziêcio³ czarny (**, DP I), lerka (**, DP I) i wójcik (**, #) (Janowski 1999, Tomia³ojæ 

i Stawarczyk 2003). Pó³wysep ma kluczowe znaczenie dla ptaków migruj¹cych i jest miejscem 

ich wielkich koncentracji w tym okresie. Dotyczy to zw³aszcza ptaków wróblowych 

i drapie¿nych (szponiastych); wœród tych ostatnich na uwagê zas³uguje intensywny, wiosenny 

przelot trzmielojada (**, DP I), krogulca Accipiter nissus (**) i dominuj¹cego w tym 

okresie myszo³owa w³ochatego Buteo lagopus (**) (Meissner 1997). Pó³wysep znany jest 

z du¿ej liczby obserwacji gatunków tylko sporadycznie pojawiaj¹cych siê w Polsce – m.in. 

regularnych pojawów poœwierki szponiastej Calcarius lapponicus (**, #) i czeczotki tundrowej 

Carduelis hornemanni (**, #, DP I), prób lêgów czarnowrona Corvus corone corone 

(*, #) oraz jedynych w kraju notowañ œwistunki pó³nocnej Phylloscopus borealis (**, #) 

i pokrzewki aksamitnej Sylvia melanocephala (**, #) (Tomia³ojæ i Stawarczyk 2003). Na 

skutek zaniku podmok³ych ³¹k, spad³o natomiast znaczenie Pó³wyspu dla wêdruj¹cych ptaków 

siewkowych (Meissner 1997). Pla¿e s¹ niekiedy miejscem odpoczynku (sporadycznie 

rozrodu) foki szarej Halichoerus grypus (**, DH II, PK EN). 

XV-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Zatoka Pucka” (OSOP) PLB 220005 

„Zatoka Pucka i Pó³wysep Helski” (SOOS) PLH 220032. 


• U¿ytki ekologiczne (Gerstmannowa red. 2000): 

71

„Helskie Wydmy”. Zachowuje zró¿nicowane zbiorowiska roœlinne, charakterystyczne 

dla obszarów wydmowych Pó³wyspu Helskiego oraz chroni procesy brzegowe, eoliczne 

i glebotwórcze, jakie je kszta³tuj¹. Aktualnie – powiêkszenie i objêcie ochron¹ rezerwatow¹. 

„Torfowe K³yle”. Ochrona miejsc ¿erowania i odpoczynku ptaków przelotnych 

i zró¿nicowanych nieleœnych zbiorowisk roœlinnych. 

XV-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6): 

• Rezerwat przyrody 

218. „Bory Ba¿ynowe Helu”. Fragment leœnego kompleksu po³o¿onego pomiêdzy 

Jurat¹ i Helem od strony Zatoki Puckiej. Tereny te przez d³ugi czas by³y pod kontrol¹ wojska. 

Zachowa³y siê tu p³aty boru ba¿ynowego w bardzo dobrym stanie (Buliñski mat. niepubl.). 

• U¿ytki ekologiczne (Gerstmannowa red. 2000): 

219. „Góra Lubek”. Wydmowy krajobraz, z dobrze wykszta³conymi nadmorskimi 

borami oraz bogata populacja paprotki zwyczajnej (**). 

220. „Ka¿a”. Kompleks wrzosowisk, muraw bliŸniczkowych (DH I), turzycowisk 

i ³¹k halofilnych (DH I), typowych dla zatorfionych wybrze¿y Pó³wyspu Helskiego. 

221. „Zmieraczek zatokowy”. Odcinek pla¿y z bogat¹ populacj¹ gin¹cego skorupiaka 

– zmieraczka zatokowego. 


222. „Cypel Helski”. Krajobraz mierzejowy, z pe³nym zestawem form wydmowych, 

nadmorskimi zbiorowiskami leœnymi i murawowymi oraz historyczn¹ osad¹ latarnian¹ 

w Helu (Gerstmannowa red. 2000). 

Obszar XVI. „Wybrze¿e miêdzy W³adys³awowem a Mierzej¹ Sarbsk¹” 

Odcinek wybrze¿a cechuj¹cy siê zró¿nicowaniem form brzegowych, a co siê z tym 

wi¹¿e – szaty roœlinnej i krajobrazu. Na odcinku W³adys³awowo – Jastrzêbia Góra wystêpuje 

jeden z najpiêkniejszych w Polsce i drugi co do wysokoœci (po Wolinie) fragment wybrze¿a 

klifowego. Jego walory podnosz¹ rozciêcia erozyjne, schodz¹ce jarami do morza, jak np. 

znany W¹wóz Ch³apowski. Skarpy zajmuj¹ bujne ¿arnowczyska oraz zaroœla, a fragmentami 

zbiorowiska leœne (zw³aszcza buczyny – DH I), z wieloma cennymi gatunkami. Czêœæ odcinków 

dawnego aktywnego klifu, zosta³a w ostatnich latach zabudowana w Jastrzêbiej Górze 

œcianami gabionowymi. Dalszy odcinek opisywanego wybrze¿a stanowi fragment Mierzei 

S³owiñskiej. Jest ona zró¿nicowana, czêœciowo (przy Karwieñskich B³otach) prezentuj¹c zaledwie 

jeden, w¹ski wa³ wydmowy (sztucznie umacniany); dalej na zachód pas wydmowy 

jest szerszy, wydmy s¹ wysokie (do ponad 20 m n.p.m.) i miejscami abradowane (klify wydmowe). 

Wystêpuj¹ tu ró¿norodne ich formy, w tym wydmy paraboliczne. Pas lasu ci¹gn¹cy 

siê wzd³u¿ morza tworzy na Wybrze¿u S³owiñskim du¿e kompleksy. Dominuj¹ tu dwa zbiorowiska: 

nadmorski bór ba¿ynowy, zró¿nicowany na cztery podzespo³y (w tym dwa rzadsze 

– gruszyczkowy oraz wrzoœcowy z wrzoœcem bagiennym **, PG VU) i las brzozowo-dêbowy 

Betulo-Quercetum (DH I), równie¿ reprezentowany przez kilka postaci (z konwali¹ majow¹ 

Convallaria majalis (*), leszczyn¹, orlic¹ pospolit¹ Pteridium aquilinum i trzêœlic¹ modr¹ 

Molinia coerulea). Inne zbiorowiska leœne, jak np. olsy i brzeziny bagienne oraz wielogatunkowe 

¿yzne lasy liœciaste o nieustalonej genezie, pojawiaj¹ siê rzadziej. Oprócz p³atów dobrze 

wykszta³conych i zachowanych, lasy nosz¹ piêtno dzia³alnoœci cz³owieka: dawnej intensywnej 

gospodarki leœnej, a obecnie – bardzo silnego naporu turystycznego. 

72

Do interesuj¹cych gatunków tutejszej flory leœnej nale¿¹ m.in.: d³ugosz królewski 

Osmunda regalis (**, PL V, PG VU), wid³ak goŸdzisty Lycopodium clavatum (**), naparstnica 

zwyczajna (**, PG NT) oraz storczyki: listera sercowata Listera cordata (**), kruszczyk 

rdzawoczerwony (**, PG VU, PL V), podkolan bia³y (**, PG VU) i tajê¿a jednostronna 

(**, PG NT). Na uwagê zas³uguj¹ równie¿ bogate populacje bluszczu pospolitego 

(*) (Mieñko i in. 1995c, Gerstmannowa red. 2000). Szczególnie cennymi obiektami w pasie 

omawianego wybrze¿a s¹ torfowiska mszarne (DH I), zw³aszcza inicjalne w zag³êbieniach 

miêdzywydmowych, jak np. ko³o Bia³ogóry (Herbichowa 1998). Cech¹ ich flory jest m.in. 

wystêpowanie wielu rzadkich i zagro¿onych gatunków, w tym szeregu o atlantyckim typie 

zasiêgu. Wystêpuj¹ tu np.: ponik³o wielo³odygowe Eleocharis multicaulis (**, PL E, PG CR; 

jedno z piêciu stanowisk krajowych, jedyne na Pomorzu i najdalej wysuniête na wschód), 

przygie³ka brunatna (**, PL V, PG EN; jedno z najobfitszych stanowisk w kraju), we³nianeczka 

darniowa niemiecka Baeothryon cespitosum subsp. germanicum (**, PL V, PG VU), rosiczka 

poœrednia Drosera intermedia (**, PL V, PG VU), p³ywacz œredni Utricularia intermedia 

(**, PG VU), gnidosz rozes³any Pedicularis sylvatica (**, PG EN), rdestnica pod³ugowata 

Potamogeton polygonifolius (PL V, PG CR), je¿og³ówka pokrewna (PL V, PG VU), a tak¿e 

cenne torfowce (np. Sphagnum molle ** PL V, S. papillosum ** PL V) oraz w¹trobowce: 

natorfek torfowcowy Odontoschisma sphagni (**, #), Gymnocoela inflata (#) i Fossombronia 

doumortieri (#). Interesuj¹ca jest flora porostów, reprezentowana w samym rezerwacie „Babnica” 

przez 61 gatunków, m.in. Lobaria pulmonaria (**, PL EN, PG VU), Thelotrema lepadinum 

(**, PL EN, PG EN) oraz bardzo rzadkie na ni¿u: Bacidia beckhausii (PL VU, PG 

VU), B. incompta (PL EN, PG DD), Cladonia polydactyla (PG LC), Buellia alboatra (PL 

VU), Opegrapha vermicellifera (PL EN, PG VU) i Sphinctrina gelasinata (Fa³tynowicz 1988, 

Jando 2000). Aktywny klif w Jastrzêbiej Górze jest siedliskiem porostów efemerofitycznych 

– Collema limosum (#) i Steinia geophana (#, PG DD), zaœ du¿a wilgotnoœæ i znikome zanieczyszczenie 

powietrza sprzyjaj¹ rozwojowi okaza³ych plech Pseudevernia furfuracea (**), 

Usnea hirta (**, PL VU) czy Bryoria fuscescens (**, PL EN, PG VU). 

Fauna tego terenu jest s³abo poznana, wiêkszoœæ informacji ogranicza siê do okolic 

rezerwatu „Bia³ogóra”. Wœród owadów rozwijaj¹cych siê w astatycznych zbiornikach miêdzywydmowych, 

na uwagê zas³uguj¹ wa¿ki Aeshna juncea (PL DD) i Lestes virens (#) 

oraz tyrfobiontyczny pluskwiak Notonecta lutea (#). Do regionalnie rzadkich chrz¹szczy 

l¹dowych nale¿¹ m.in. – z rodziny ¿ukowatych – bycznik Typhoeus typhoeus (PL NT) oraz 

przedstawiciele kózkowatych: zmorsznik krwisty (#), wonnica pi¿mówka (#), œciga matowa 

Tetropium fuscum (#), d³u¿ynka dwukropkowa Oberea oculata (#) i naœliwiec lilipucik 

Tetrops preusta (#). Warto równie¿ wymieniæ okaza³ego motyla – skalnika semele Hipparchia 

semele (#, znany z rozproszonych stanowisk w kraju) (Herbichowa i in. 2005, Buczyñski 

mat. niepubl.). Za najcenniejszych przedstawicieli awifauny lêgowej nale¿y uznaæ: 

dziêcio³a czarnego (**, DP I), lelka (**, DP I), ¿urawia (**, DP I), s³onkê (PL DD), czeczotkê 

Carduelis flammea (**, PK LC), paszkota (**, #) (Sikora 2001, Herbichowa i in. 

2005), zaœ w okolicach Osetnika i Kopalina równie¿ puchacza Bubo bubo (**, DP I, PK 

NT) i bociana czarnego (**, DP I) (Mieñko i in. 1995c). Wyj¹tkowo notowano tu lêgi ¿o³ny 

Merops apiaster (**, PK NT) (Meissner 1997). Wœród s³abo poznanej teriofauny warto 

wymieniæ borsuka Meles meles (#) oraz nietoperze: mroczka posrebrzanego (**, PK LC), 

karlika drobnego (#), wyj¹tkowo zaœ mroczka poz³ocistego Eptesicus nilssonii (**, PK NT, 

jedyne stwierdzenie w TOM) (Ciechanowski, Szkudlarek 2003; Ciechanowski, Sachanowicz 

2003a, Ciechanowski, mat. niepubl.). W Bychowskiej Strudze (wody pstr¹gowo-li- 

73

pieniowe) stwierdzono wystêpowanie wydry (*, DH II) (Mieñko i in. 1995a) i górskiego 

chruœcika Rhyacophila dorsalis (#) (Czachorowski 1989). 

XVI-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Bia³ogóra” (SOOS) PLH 220003 

„Mierzeja Sarbska i Jezioro Sarbskie” (SOOS) PLH 220018 

„Piaœnickie £¹ki” (SOOS) PLH 220021 

„Widowo” (SOOS) PLH 220054. 


• Rezerwaty przyrody (Gerstmannowa red. 2000): 

„Babnica”. Wydma paraboliczna z lasem bukowo-dêbowym, z wyj¹tkowo bogatym 

zestawem gatunków porostów (w tym – bardzo rzadkich). 

„Bia³ogóra”. Chroni unikatowe zbiorowiska atlantyckie w zatorfionych zag³êbieniach 

miêdzywydmowych, z obecnoœci¹ rzadkich gatunków roœlin, jak równie¿ zró¿nicowane 

postacie boru ba¿ynowego. 

„Choczewskie Cisy”. Prê¿na, odnawiaj¹ca siê naturalnie populacja cisa pospolitego 

w zbiorowisku leœnym na miejscu dawnego parku; stanowisko wielu innych rzadkich 

i chronionych roœlin (Fa³tynowicz i in. 1984). 

„Mierzeja Sarbska”. Chroni cenne zbiorowiska nawydmowe oraz bagienne, wykszta³cone 

na w¹skim pasie mierzei nadmorskiej, a tak¿e naturalne procesy sukcesyjne, od 

wydm ruchomych po zbiorowiska leœne. 

„Przyl¹dek Rozewie”. Odcinek wybrze¿a z martwym klifem i kompleksem starych 

drzewostanów gr¹du oraz kwaœnej i ¿yznej buczyny ni¿owej. 

„Rudnik”. Utworzony w celu zachowania krajobrazu nadmorskiej doliny erozyjnej 

wraz z charakterystyczn¹ roœlinnoœci¹, m.in. ¿arnowczyskami. 

„Widowo”. Zespó³ form wydmowych, kompleks nadmorskich d¹brów i lasów dêbowo-brzozowych, 

z bogatymi populacjami chronionych gatunków roœlin, zw³aszcza storczyków13 

. 

• Obszar Chronionego Krajobrazu „Nadmorski”. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1995c): 

„Bia³ogórskie Torfowisko”. Torfowisko przejœciowe (DH I). 

„Gajówka”. Torfowisko przejœciowe (DH I), z dobrze zachowanymi p³atami zbiorowisk 

tworz¹cych mozaikowy uk³ad. 

„Lubiatowskie Bluszcze”. Fragment soœniny i parku podworskiego z bogat¹ populacj¹ 

bluszczu pospolitego, w tym obecnoœci¹ wielu okazów kwitn¹cych14 . 

„Osoczne Oczko”. Oczko wodne zaroœniête osok¹ aloesowat¹; w otoczeniu wystêpuje 

m.in. wrzosiec bagienny. 

„Torfowisko w Szklanej Hucie”. Torfowisko przejœciowe (DH I). 

„ ródliska Bezimiennej”. Obszar Ÿródliskowy niewielkiego strumienia. 

13 

14 

Niezbêdne powiêkszenie rezerwatu o teren przyleg³y od wschodu, zgodnie z koncepcj¹ Mieñki 

i in. (1995a). 

Niezbêdne jest powiêkszenie obiektu do granic proponowanych przez Mieñkê i in. (1995c). 

74

XVI-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6): 

• Rezerwaty przyrody (Mieñko i in. 1995a, c, Gerstmannowa red. 2000): 

223. „Bia³ogarda”. Krajobraz mierzejowy, z potê¿n¹ wydm¹ paraboliczn¹, torfowiskami 

w zag³êbieniach miêdzywydmowych i nadmorskimi zbiorowiskami leœnymi. 

224. „Lisi Jar”. Ochrona krajobrazu doliny erozyjnej, rozcinaj¹cej krawêdŸ Kêpy 

Swarzewskiej, z kwaœn¹ buczyn¹ ni¿ow¹ i stanowiskiem bluszczu pospolitego. 

225. „Rosettowe Buki”. Fragment klifu Kêpy Swarzewskiej, z wysiêkami wody 

i obecnoœci¹ naklifowych lasów liœciastych oraz zaroœli, a tak¿e cennej flory. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1995a, c, Gerstmannowa red. 2000): 

226. „Brzezina w Stilo”. Dobrze zachowane p³aty brzeziny bagiennej i boru bagiennego, 

z licznymi cennymi gatunkami roœlin. 

227. „Bór w Stilo”. P³at wrzoœcowego boru ba¿ynowego ze 130-letnim drzewostanem 

z sosen „sztandarowych” i typowym runem. 

228. „Dolina Bychowskiej Strugi”. Dolina wartkiego cieku z dobrze zachowanymi 

p³atami ³êgu (DH I), gr¹du (DH I) oraz ³¹k ekstensywnie u¿ytkowanych (DH I). 

229. „¯arnowczysko w Jastrzêbiej Górze”. Kompleks wrzosowisk i ¿arnowczysk 

z udzia³em ja³owca Juniperus communis, charakterystycznych dla ekstensywnie u¿ytkowanych 

terenów strefy krawêdziowej wysoczyzn pobrze¿a15 . 

230. „ ród³o Roztoka”. Kompleks Ÿródlisk, otoczony dobrze zachowanymi p³atami 

lasu dêbowo-bukowego, obok olsu torfowcowego o starym drzewostanie. 

Obszar XVII. „Równina B³ot Przymorskich” 

Pod wzglêdem geobotanicznym obszar ten posiada wybitne walory i wyró¿nia siê 

zachowaniem cennych elementów szaty roœlinnej – tak na Pomorzu, jak i w skali Polski 

Ni¿owej. Do najcenniejszych siedlisk nale¿¹ tu torfowiska niskie oraz zmiennowilgotne 

³¹ki (DH I) i szuwary, szczególnie w rejonie ujœciowego odcinka Piaœnicy, z racji specyficznych 

wahañ poziomu wód (okresowe zalewy i okresowe przesuszenie), w przesz³oœci 

zawsze jedynie ekstensywnie u¿ytkowane. Najlepiej zachowany fargment takich siedlisk 

jest obecny w rezerwacie “Piaœnickie £¹ki”, gdzie wystêpuje kilkanaœcie zbiorowisk roœlinnych, 

w tym tak unikatowe, jak zespó³ z turzyc¹ Buxbauma Carex buxbaumii (**, PL V, 

PG CR, gatunek rzadki w ca³ej Europie, zespó³ – DH I). Obszar ten stanowi swoist¹, unikatow¹ 

enklawê dla trwania wielu wybitnie rzadkich gatunków ³¹kowych, niskoturzycowych 

i szuwarowych. Ich przyk³adami s¹: mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus (**, PG 

EN), kosaciec syberyjski (**, PL V, PG VU), fio³ek mokrad³owy Viola stagnina (**, PL V, 

PG CR), selernica ¿y³kowana Cnidium dubium (PL V, PG EN), okrzyn ³¹kowy Laserpitium 

prutenicum (PG EN), turzyca Hartmana Carex hartmanii (PG CR), turzyca Hosta C. hostiana 

(PG CR), turzyca pchla C. pulicaris (**, PL V, PG EN), oman wierzbolistny Inula 

salicina (PG VU), nerecznica grzebieniasta (PL V, PG NT), nasiêŸrza³ pospolity (**, PG 

VU), storczyki – jak np. podkolan zielonawy (**, PG EN) (Herbichowa i Herbich 1993). 

Dla wiêkszoœci z nich teren rezerwatu jest jedyn¹ ostoj¹ lub jedn¹ z nielicznych na Pomorzu 

Gdañskim. Mo¿na tu spotkaæ te¿ wiele innych rzadszych w regionie gatunków, jak np. 

turówkê wonn¹ Hierochloë odorata (*, PL R, PG EN) (Buliñski mat. niepubl.). 

15 

Alternatywna nazwa – „Jastrzêbiogórskie Wrzosowiska” (Gerstmannowa red. 2000). 

75

Za niezywkle cenne nale¿y uznaæ rozleg³e pozosta³oœci torfowisk atlantyckich (DH I), 

a zw³aszcza licz¹ce pierwotnie ponad 2.000 ha Bielawskie B³ota, z kompleksem wrzosowisk 

i mszarów, nadal utrzymuj¹cych (mimo przesuszenia i po¿arów) wysokie walory florystyczne, 

z takimi gatunkami, jak: je¿og³ówka poœrednia (PG VU), przygie³ka brunatna 

(**, PL V, PG EN), woskownica europejska Myrica gale (**, PG VU), czy malina moroszka 

(**, PG EN, PL V). Silnie zniszczone torfowisko ba³tyckie, utrzymuj¹ce jednak wci¹¿ 

populacje cennych gatunków roœlin (np. wrzoœca bagiennego **, PG VU) znajduje siê równie¿ 

po obu stronach drogi £ebcz-Starzyno. P³aty lasów powsta³ych na dawnych torfowiskach 

w po³udniowej i zachodniej czêœci obszaru s¹ ostojami takich rzadkoœci, jak wiciokrzew 

pomorski (**, PG VU), d³ugosz królewski (**, PL V, PG VU), czy ¿³obik koralowy 

Corallorhiza trifida (**, PL V, PG EN) (Gerstmannowa red. 2000, Budyœ 2001, 2002, Pawlaczyk 

i in. 2005). 

Fauna jest wci¹¿ s³abo poznana. Rowy melioracyjne i P³utnica s¹ ostoj¹ zagro¿onej 

ryby – ró¿anki Rhodeus sericeus amarus (**, DH II, PK NT), zaœ przyleg³e obszary Puckich 

B³ot – miejscem obserwacji kulika wielkiego (**, PK VU) (Mieñko i in. 1996a). Niezwykle 

cenna jest awifauna Bielawskiego B³ota – gnie¿d¿¹ siê tu m.in.: ³êczak (**, DP I, 

PK CR, jedyne miejsce gniazdowania w Polsce), b³otniak zbo¿owy (**, DP I, PK VU), 

b³otniak ³¹kowy (**, DP I), derkacz (**, DP I, PL DD), uszatka b³otna Asio flammeus (**, 

DP I, PK VU) i turkawka (**, PL DD); du¿e liczebnoœci osi¹gaj¹ równie¿ lêgowe: lelek 

(**, DP I), lerka (**, DP I), œwiergotek polny Anthus campestris (**, DP I), jarzêbatka 

(**, DP I) i g¹siorek (**, DP I). Teren ten jest tak¿e miejscem gniazdowania ¿urawia (**, 

DP I) i miejscem najwiêkszych w regionie koncentracji tego gatunku w okresie wêdrówek 

(do 800 osobników). Zbieraj¹ siê tu równie¿ migruj¹ce stada kobczyków (**, DP I, 

PK EX), drzemlików Falco columbarius (**, DP I) i pustu³ek (**) (Sid³o i in. 2004, 

Sikora i in. 2004). Ze ssaków Bielawskiego B³ota na uwagê zas³uguje rzêsorek mniejszy 

(**, PK LC), zaœ wœród p³azów traszka grzebieniasta (**, DH II, PK NT) (£upiñski i in. 

2005). W po³o¿onych na Bielawie jeziorkach dystroficznych od³awiano larwy interesuj¹cych 

wa¿ek: ¿agnicy torfowej (PL DD), ¿agnicy torfowcowej (**, PL NT) i zalotki 

wiêkszej (#) (Mielewczyk 1969). 

XVII-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

• Obszary Natura 2000: 

„Piaœnickie £¹ki” (SOOS) PLH 220021. 


• Rezerwaty przyrody (Gerstmannowa red. 2000): 

„Bielawa”. Torfowisko wysokie typu atlantyckiego, kompleks wrzosowisk oraz ostoja 

interesuj¹cej awifauny. 

„D³ugosz Królewski w Wierzchucinie”. Stanowisko d³ugosza królewskiego i ¿³obika 

koralowego oraz czêœæ torfowiska atlantyckiego. 

„Piaœnickie £¹ki”. Bogate florystycznie ³¹ki, z wybitnie rzadkimi na ni¿u zespo³ami 

roœlinnymi oraz gin¹cymi gatunkami roœlin. 

„Zielone”. Bogate stanowisko wiciokrzewu pomorskiego. Niezbêdne jest powiêkszenie 

rezerwatu o teren przyleg³y od zachodu (Mieñko i in. 1995a). 

• Obszar Chronionego Krajobrazu „Nadmorski”. 

76

XVII-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6): 


231. OSOP i SOOS „Bielawskie B³ota”. Rozleg³e torfowisko wysokie typu ba³tyckiego, 

ostoja wielu gatunków ptaków – m.in. b³otniaka ³¹kowego, ³êczaka, sowy b³otnej, 

lelka i ¿urawia – w granicach istniej¹cego rezerwatu „Bielawa”. 

• U¿ytek ekologiczny 

232. „M³aka nad Jeziorem ¯arnowieckim”. Wyp³ycona zatoka jeziora z m³akami 

turzycowymi i stanowiskami rzadkich roœlin, m.in. storczyków. 

Obszar XVIII. „Lasy Lêborskie i Dolina Che³stu” 

Kompleksy leœne, z obecnoœci¹ fragmentów dobrze zachowanych p³atów buczyn (DH I), 

a tak¿e gr¹dów (DH I) i ³êgów (DH I) w dolinach cieków, takich jak np. dolina Che³stu. 

Szczególnie wartoœciowa jest obecnoœæ Ÿródlisk oraz licznych torfowisk mszarnych (DH 

I), borów bagiennych (DH I), brzezin bagiennych, a tak¿e ³¹k i zio³oroœli. Cenn¹ florê 

reprezentuj¹ m.in. tak rzadkie gatunki, jak: malina moroszka (**, PG EN, PL V), d³ugosz 

królewski (**, PL V, PG VU), pe³nik europejski (**, PG VU), stoplamek plamisty (**, PL V, 

PG VU), przygie³ka brunatna Rhynchospora fusca (**, PL V, PG EN) i rosiczka okr¹g³olistna 

(**, PL R), p³ywacz drobny Utricularia minor (**, PG VU), bagnica torfowa (**, PG 

VU) oraz reprezentuj¹ce element podgórski: wroniec widlasty (**, PG NT), tojeœæ gajowa, 

przetacznik górski (PG NT) i manna gajowa (PG NT). Wystêpuj¹ tu równie¿ interesuj¹ce 

jeziora lobeliowe (DH I) i dystroficzne (DH I), jak Saliñskie i pobliskie Czarne, ze stanowiskami 

wybitnie rzadkiego gatunku – poryblinu kolczastego (**, PL E, PG EN) oraz najbogatsza 

w województwie populacja cisa (**, PG VU). Teren ten posiada cenn¹ awifaunê; 

gnie¿d¿¹ siê tu m.in. w³ochatka (**, DP I, PK LC, jedna z najwa¿niejszych ostoi w Polsce), 

bielik (**, DP I, PK LC), ¿uraw (**, DP I), lelek (**, DP I), dziêcio³ czarny (**, DP I), 

zimorodek (**, DP I), go³¹b siniak (**, #), lerka (**, DP I), dzierlatka Galerida cristata 

(**, PL DD, #), mucho³ówka ma³a (**, DP I) i g¹siorek (**, DP I) (Mieñko i in. 1995c, 

Sid³o i in. 2004). 

XVIII-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

• Obszar Natura 2000 „Lasy Lêborskie” (SOOS) PLB 220006. 

• Rezerwaty przyrody (Mieñko i in. 1995c, 1999): 

„Borkowskie W¹wozy”. Fragment doliny Che³stu z p³atami buczyn i ³êgów; obecnoœæ 

Ÿródlisk oraz cennej flory (zgrupowanie gatunków górskich) .16 

„D³ugosz Królewski w £êczynie”. Dwa torfowiska – bogate stanowisko rzadkiej 

paproci – d³ugosza królewskiego. 

„Pu¿yckie £êgi” („£¹ki i ³êgi w Pu¿ycach”). Dobrze zachowany kompleks ³êgu, 

³¹k i zio³oroœli z cenn¹ flor¹, m.in. pe³nikiem europejskim. 


„Choczewsko-Saliñski” 


16 

Niezbêdne w³¹czenie do rezerwatu s¹siedniego w¹wozu, zgodnie z pierwotn¹ koncepcj¹ Mieñki 

i in. (1995 c). 

77

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1995c, Ciechanowski mat. niepubl.): 

„Brzeziñski Moczar”. Ma³e torfowisko mszarne z fragmentem boru bagiennego 

i cennymi gatunkami roœlin 17 . 

„Diabelski Opar”. Torfowisko przejœciowe, z zarastaj¹cymi potorfiami oraz borem 

bagiennym; stanowisko p³ywacza drobnego. 

„Dwojaczki” („Trojaczki”). Zespó³ trzech torfowisk z oczkiem wodnym oraz leœnych 

zbiorowisk bagiennych; obecnoœæ wielu cennych gatunków roœlin 18 . 

„Maluszek”. Niewielkie torfowisko wysokie i przejœciowe, z licznymi chronionymi 

i rzadkimi gatunkami. 

„Kacza £apa”. Mszarne torfowisko przejœciowe, z rzadkimi gatunkami roœlin. 

„Wysokie”. Torfowisko przejœciowe, z potorfiami z p³em mszarnym oraz bogat¹ 

populacj¹ przygie³ki brunatnej. 

„Zolnica”. Torfowisko wysokie i przejœciowe, z chronionymi i rzadkimi gatunkami. 

„Zwartówko”. Torfowisko przejœciowe z bogat¹ populacj¹ bagnicy torfowej oraz 

p³at boru bagiennego. 

XVIII-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6): 


233. OSOP „Lasy Lêborskie” – kompleks lasów z jeziorami, obfitoœci¹ bagien 

i wilgotnych siedlisk leœnych. Istotna w skali kraju ostoja w³ochatki, osi¹gaj¹cej tu wysokie 

zagêszczenie populacji. 

• Rezerwaty przyrody (Mieñko i in. 2002): 

234. „Borkowskie W¹wozy”. Proponowane powiêkszenie istniej¹cego rezerwatu 

przyrody, obejmuj¹cego fragment doliny Che³stu z p³atami buczyn i ³êgów (DH I). 

235. „Dworski Las”. P³aty gr¹du i kwaœnej buczyny (DH I) ze starodrzewem w dolinie strumienia, 

z rzadkimi gatunkami roœlin; prawdopodobnie pozosta³oœæ dawnego za³o¿enia parkowego. 

236. „S³uszewskie ródliska”. Dolina strumienia z niszami Ÿródliskowymi, dobrze 

zachowanymi p³atami ³êgów, buczyn i gr¹dów (DH I) oraz rzadkimi gatunkami roœlin. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1999, Mieñko i in. 2002): 

237. „D¹brski Moczar”. Dobrze uwodnione torfowisko przejœciowe (DH I), z fragmentami 

boru bagiennego i mszaru sosnowego. 

238. „Jezioro Czarne”. Dystroficzny zbiornik, z obecnoœci¹ wybitnie rzadkiego 

w Polsce gatunku – poryblinu kolczastego. 

239. „Malina Moroszka w D¹brówce”. Jezioro D¹brze z kompleksem borów i brzezin 

bagiennych oraz stanowiskiem maliny moroszki. 

240. „Œwietliñski Moczar”. Torfowisko przejœciowe, z dobrze zachowanymi p³atami 

zbiorowisk torfowiskowych, z cenn¹ flor¹ i faun¹. 


241. „Jezioro Salino”. Jezioro lobeliowe z obecnoœci¹ poryblinu kolczastego, w przesz³oœci 

tak¿e stanowisko paproci wodnej – ga³uszki kulecznicy (**, PL E, PG RE), posia- 

17 

Niezbêdne jest powiêkszenie obiektu, zgodnie z koncepcj¹ Mieñki i in. (1999). 

18 

Wskazane przy³¹czenie s¹siedniego, trzeciego torfowiska, zgodnie z projektem u¿ytku ekologicznego 

„Trojaczki”, autorstwa Mieñki i in. (1999). 

78

daj¹ce interesuj¹c¹ roœlinnoœæ (m.in. szuwarow¹ oraz na wyspie z grodziskiem œredniowiecznym), 

otoczone cennymi pod wzglêdem kulturowym i przyrodniczym terenami (kurhany, 

stary cmentarz z cenn¹ flor¹, zbiorowiska leœne i nieleœne). 

Obszar XIX. „ Zlewnia Górnej £eby” 

Poligenetyczna forma dolinna, o szerokoœci do 1,5 km, z silnie porozcinanymi zboczami, 

licznymi dop³ywami i malowniczymi odcinkami prze³omowymi £eby, która miejscami 

osi¹ga spadek do 4 ‰ (na odcinku oko³o 50 km, wynosi on a¿ 96 m). Zbocza doliny, 

o wysokoœci nierzadko przekraczaj¹cej 100 m, maj¹ nachylenie do oko³o 40° w prze³omach. 

£eba zasilana jest wod¹ z licznych Ÿródlisk i wysiêków wystêpuj¹cych na zboczach 

doliny i rynien, m.in. z obfitych Ÿróde³ rezerwatu „Staniszewskie Zdroje” oraz z Mirachowskiej 

Strugi. W rezerwacie „Staniszewskie Zdroje”, na stromym stoku cyrku Ÿródliskowego, 

podcinanego przez erozjê wsteczn¹, wystêpuje p³at buczyny storczykowej (DH I) 

(Herbich 1998). W dolinie zlokalizowane s¹ liczne ostoje ptaków wodno-b³otnych, w tym 

pó³naturalne zbiorowiska wilgotnych ³¹k i pastwisk, zbiorowiska szuwarowe, jeziora (Sianowskie, 

Osuszyno), torfowiska niskie dna doliny oraz przejœciowe na terasach zboczowych, 

gdzie spotkaæ tak¿e mo¿na p³aty m³ak, Ÿródlisk i wysiêków, nierzadko w fizjocenotycznych 

kompozycjach z p³atami zbiorowisk leœnych. P³atom tym, bêd¹cym pozosta³oœciami 

dominuj¹cych tu w przesz³oœci zbiorowisk leœnych, przypisywana jest rola refugiów 

(Herbich 1982), tak¿e w kontekœcie roli ostojowej dla leœnej fauny (Zieliñski 2004). 

•ródliskowe ³êgi, które wystêpuj¹ niemal wy³¹cznie w centralnej czêœci Pojezierza 

Kaszubskiego na Ÿródliskach w dolinie górnej £eby (i Mirachowskiej Strugi), nale¿¹ do 

dwu zespo³ów – podgórskiego ³êgu jesionowego Carici remotae-Fraxinetum (DH I), odznaczaj¹cego 

siê m.in. ³anowym wystêpowaniem skrzypu olbrzymiego (**, PG NT), oraz 

Ÿródliskowej postaci ³êgu jesionowo-olszowego (DH I). Fitocenozy te (zajmuj¹ce razem ze 

zbiorowiskami zaroœli wierzbowych a¿ oko³o 15% powierzchni obiektu), wraz ze zbiorowiskami 

z klasy Montio-Cardaminetea, fitocenozami szuwaru manny gajowej i innych 

szuwarów (Caricetum acutiformis, Caricetum paniculatae, Glycerietum maximae) oraz 

³¹kami ostro¿eniowymi, z udzia³em m.in. pe³nika europejskiego (**, PG VU) i wielosi³u 

b³êkitnego (**, PG VU), nale¿¹ do najbardziej wartoœciowych sk³adników roœlinnoœci Kaszubskiego 

Parku Krajobrazowego, w sk³ad którego wchodzi opisywany obiekt (PrzewoŸniak 

red. 2000). Wœród zbiorowisk leœnych dominuj¹ powierzchniowo ¿yzna i kwaœna buczyna 

ni¿owa (DH I); mniejsze udzia³y maj¹ zbiorowiska subatlantyckiego gr¹du (DH I) 

i kwaœnej d¹browy. Na zboczach doliny wystêpuj¹ w paru miejscach Ÿródliskowe torfowiska 

wisz¹ce, m.in. z turzyc¹ prosow¹ Carex paniculata i œwierz¹bkiem orzêsionym (PG 

NT, gatunek górski). Ogó³em torfowiska (w wiêkszoœci alkaliczne – DH I) zajmuj¹ oko³o 

10% powierzchni tego obszaru. W bezpoœrednim s¹siedztwie doliny znajduj¹ siê równie¿ 

torfowiska mszarne (DH I) z wrzoœcem bagiennym (**, PG VU) i bagnem zwyczajnym 

(**). Podmok³e ³¹ki dna doliny i dolnych partii jej zboczy, w tym m.in. zmiennowilgotne 

³¹ki trzêœlicowe (DH I), stanowi¹ miejsca wystêpowania interesuj¹cych roœlin, np. storczyka 

– stoplamka plamistego (**, PL V, PG VU), z³oci pochwolistnej Gagea spathacea (PL 

V, PG NT) (Buliñski mat. niepubl.), olszewnika kminkolistnego (PG NT) i innych. 

Spoœród interesuj¹cych roœlin, stwierdzonych w lasach na zboczach doliny, warto 

wymieniæ: obuwik pospolity (**, DH II, PK VU, PG EN), fio³ek przedziwny (PG NT), 

wroniec widlasty (**, PG NT, gatunek górski) i turówkê leœn¹ (*, PG VU, PL R). W granicach 

obszaru stwierdzono 8 typów siedlisk z za³¹cznika I Dyrektywy Siedliskowej, zajmu- 

79

j¹cych ponad 90% powierzchni tego terenu, jednoczeœnie posiada on wybitne walory krajobrazowe. 

Jezioro Osuszyno stanowi ostojê reliktowego gatunku muchówki Cladotanytarsus 

teres (#) z rodziny ochotkowatych (Gi³ka 1997). Na wyspie tego jeziora stwierdzono 

wystêpowanie rzadkiego na tym obszarze chrz¹szcza z rodziny kózkowatych – rzemlika 

Saperda perforata (Zieliñski 2004). Przecinaj¹ce dolinê w kilku miejscach przydro¿ne aleje 

lipowe – to z kolei miejsce wystêpowania niedawno w ogóle nie stwierdzanego na Pojezierzu 

Pomorskim chrz¹szcza z rodziny kózkowatych Exocentrus lusitanus; inne interesuj¹ce 

kózkowate to: tryk dêbowiec Clytus arietis (#), kurtek (#), kozulka dêbowa (#) i rodzaj 

obwê¿yn Stenostola sp. (#) (Zieliñski 2004). Dolina stanowi obszar ¿erowania bocianów 

i ptaków drapie¿nych, a ponadto lokalny szlak migracyjny, zw³aszcza fauny nieleœnej. Pod 

wzglêdem ichtiofauny, £eba zaliczana jest tutaj do wód pstr¹gowo-lipieniowych. Awifaunê 

lêgow¹ reprezentuje m.in. ¿uraw (**, DP I), derkacz (**, DP I, PL DD), zimorodek (**, 

DP I), mucho³ówka ma³a (**, DP I), pliszka górska (**, #) i siniak (**, #) (PrzewoŸniak 

red. 2000); zimuje tu równie¿ pluszcz (**, #) (Sikora 1993). W dolinie odnotowano wystêpowanie 

6 gatunków nietoperzy (**) (Jarzembowski i in. 1997). Ze Smolnego B³ota pochodz¹ 

te¿ niepotwierdzone informacje o obserwacjach chrz¹szcza z rodziny jelonkowatych 

– jelonka rogacza (**, PK EN, DH II) (Walkusz, Klebba, inf. ustna). 

W pd.-wsch. czêœci zlewni £eby, zlokalizowane jest znakomicie zachowane torfowisko 

kot³owe Bia³e B³oto, z aktywnymi procesami torfotwórczymi oraz bardzo du¿ymi populacjami 

roœlin torfowiskowych, po³o¿one w krajobrazie sandrowym. Ca³y teren zajmuj¹ zbiorowiska 

torfowisk wysokich (DH I), torfowisk przejœciowych (DH I) oraz obni¿eñ dolinkowych 

i p³a mszarnego (DH I). We florze m.in. turzyca bagienna (**, PG NT, PL V), rosiczka okr¹g³olistna 

(**, PL R), rosiczka d³ugolistna (**, PG VU, PL V). Liczne s¹ chronione gatunki 

mszaków, jak np. torfowce: Sphagnum cuspidatum (**), S. rubellum (**), 

S. magellanicum (**), S. papillosum (**, PL V), S. fimbriatum (**), S. russowii (**), 

S. balticum (**, PL V) i S. fuscum (**, PL V). We wsch. czêœci obszaru znajduje siê równie¿ 

zdewastowane i w wiêkszoœci zalesione torfowisko wysokie typu ba³tyckiego – Smolne B³oto, 

na którym zachowa³y siê nadal p³aty roœlinnoœci mszarnej oraz zbiorniki dystroficzne (DH 

I) z typow¹ dla nich awifaun¹. Nale¿y rozwa¿yæ przywrócenie ochrony prawnej tego obszaru, 

w którego centralnej czêœci do lat 70. istnia³ rezerwat przyrody (Pawlaczyk i in. 2005). 

XIX -A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Bia³e B³oto” (SOOS) PLH 220002 

„Dolina Górnej £eby” (SOOS) PLH 220006 

„Lasy Mirachowskie” (OSOP) PLB 220008 

„Paraszyñskie Buczyny” (SOOS) PLH 220023. 


„Staniszewskie Zdroje”. Zespó³ Ÿródlisk, cenne zbiorowiska roœlinne (m.in. buczyny 

storczykowej oraz podgórskiego ³êgu jesionowego) oraz cenne gatunki roœlin, a tak¿e 

zachodz¹ce, specyficzne procesy geodynamiczne (np. Herbich 1998). 



„Doliny £eby” 


80


„Bór w Betlejem”. Torfowisko przejœciowe. 

„Dargolewski Moczar”. Zbiorowiska mszarne i bagienne. 

„Torfowisko w Strzepczu”. Torfowisko przejœciowe. 


„Dolina £eby w Kaszubskim Parku Krajobrazowym” (czêœæ). 

XIX-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 6, 7): 


242. „Bia³e B³oto” (w granicach pokrywaj¹cych siê z granicami SOOS) – œródleœne 

torfowisko z doskonale zachowanymi zbiorowiskami oraz flor¹. 

243. „Smolne B³oto”. Kompleks leœny z mozaik¹ jeziorek i œródleœnych torfowisk; 

ostoja ptactwa leœno-wodno-b³otnego. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1992d, 1993c, PrzewoŸniak red. 2000): 

244. „Cyrk ródliskowy w Cieszonku” (2 czêœci). Cyrk Ÿródliskowy z ³êgiem jesionowym 

i obecnoœci¹ skrzypu olbrzymiego. 

245. „Czy¿nie w Cieszonku”. Jedyne na tym obszarze ciep³olubne, nazboczowe zbiorowisko 

zaroœlowe ze œliw¹ tarnin¹ i interesuj¹cym stanowiskiem drewno¿ernych chrz¹szczy 

na ró¿ach (Zieliñski 2004). 

246. „Grodzisko nad Dêbnic¹”. Odcinek doliny Dêbnicy wraz z boczn¹ dolink¹ 

oraz grodziskiem. Gr¹dy zboczowe (DH I), czêsto z wysiêkami, a na dnie doliny 

– ³¹ki. W bogatej florze m.in.: stoplamek (kuku³ka) szerokolistny (**, PG NT – 

wyj¹tkowo liczna populacja), manna gajowa (PG NT), wyka leœna (PL R), fio³ek przedziwny 

(PZ R, PG NT). 

247. “Jezioro Ma³e Osuszyno”. Pó³nocna czêœæ jeziora Osuszyno z zespo³em lilii 

wodnych oraz pasem szuwarów, zaroœli i mechowisk wzd³u¿ brzegów. 

248. „Kêtrzyno”. Torfowisko z cenn¹ flor¹, w tym wrzoœcem bagiennym i obfitymi 

populacjami bagna zwyczajnego. 

249. „Kompleks ródlisk Doliny £eby” (2 czêœci). Kompleks Ÿródlisk i dolinek na 

zboczach doliny £eby, w tym – najwiêksza kopu³a torfowiska Ÿródliskowego wisz¹cego 

w regionie gdañskim; cenna szata roœlinna. 

250. „Lêgowisko na Jeziorze Wielkie £¹ki”. Wyspa na œródleœnym jeziorze, ostoja 


251. „Mi³oszewo”. Dobrze zachowany p³at ³êgu nad dop³ywem £eby. 

252. „Prze³om £eby Dolny M³yn – Górny M³yn”. Fragment dna i dolnych czêœci 

zboczy doliny £eby, z obecnoœci¹ Ÿródlisk i cenn¹ szat¹ roœlinn¹. 

253. „Prze³om £eby poni¿ej Mi³oszewa”. Unikatowy kompleks torfowisk Ÿródliskowych 

i Ÿródlisk na obu brzegach £eby, z cenn¹ roœlinnoœci¹. 

254. „Tojeœciowy Lasek”. Œródpolny lasek na wysiêkach w zboczu doliny Dêbnicy, 

w górnym biegu £eby, stanowi¹cy kompleks gr¹du oraz ³êgu, z obfitym skupiskiem tojeœci 

gajowej (Lenartowicz mat. niepubl.). 

255. „Torfowisko ko³o T³uczewa”. Mezooligotroficzne torfowisko przejœciowe (DH I) 

z cenn¹ flor¹ torfowiskow¹. 

256. „Torfowisko w Cieszeniu”. Œródpolne zag³êbienie z oczkami wodnymi i kwaœnymi 

torfowiskami oraz wrzosowiskami i psiarami (DH I). 

81

257. „W¹wozy nad Jeziorem Sianowskim”. Lesiste w¹wozy, g³êboko wciête 

w zbocza rynny Jeziora Sianowskiego, ze Ÿród³ami i ciekami oraz cenn¹ szat¹ roœlinn¹. 

258. „Wyspa na Jeziorze Osuszyno”. Wyspa w po³udniowej czêœci jeziora Osuszyno 

ze stanowiskiem rzadkiego chrz¹szcza (Zieliñski 2004). 

259. „¯arnowczysko ko³o Nowej Huty”. Dolinka z malowniczymi zaroœlami ¿arnowca 

miotlastego Sarothamnus scoparius – lokalny korytarz ekologiczny. 

260. „ ródliska nad Jeziorem Sianowskim”. Œródleœne Ÿródliska w ³êgu jesionowo-olszowym. 


261. „Dolina £eby Osiek-Paraszyno”. Prze³omowy odcinek doliny £eby, z fragmentami 

dobrze zachowanych ³êgów (w tym Ÿródliskowych), Ÿródlisk, gr¹du gwiazdnicowego, 

¿yznej i kwaœnej buczyny (DH I). Stanowiska górskich roœlin jak : podrzeñ ¿ebrowiec 

(**, PG VU), wroniec widlasty (**, PG NT), przetacznik górski (PG NT), tojeœæ 

gajowa (Mieñko i in. 1992d, 1999). 

Obszar XX. „Lasy Mirachowskie i dolina Mirachowskiej Strugi” 

Lasy Mirachowskie stanowi¹ najwiêkszy zwarty kompleks leœny centralnej czêœci 

Pojezierza Kaszubskiego. £¹cznikiem ekologicznym, po³o¿onych na dwóch wysoczyznach 

(Staniszewskiej i Kamienicko-Sierakowickiej) lasów, jest rynna Jeziora B¹ckiego (tzw. 

Rynna Mirachowska) – rozcinaj¹ca w centralnej czêœci kompeks leœny. Na terenie Lasów 

Mirachowskich wyró¿niono co najmniej 50 zespo³ów roœlinnych. Roœlinnoœæ tutejsza ma 

charakter podgórsko-subatlantycki, z wp³ywami subkontynentalnymi i borealnymi. Du¿¹ 

rolê odgrywaj¹ siedliska stosunkowo ubogie i ch³odne, natomiast siedliska ¿yzne lub ciep³e 

i zarazem ubogie odgrywaj¹ wielokrotnie mniejsz¹ rolê (Herbich 1982). Najbardziej rozpowszechnionymi 

leœnymi zbiorowiskami s¹: kwaœna buczyna ni¿owa (DH I) oraz las bukowo-dêbowy; 

najmniejsz¹ powierzchniê zajmuj¹ ³êgi (DH I). Znaczna czêœæ drzewostanów 

zosta³a zniekszta³cona lub zast¹piona przez nasadzenia œwierka, jednak wykszta³cone 

obecnie starodrzewy œwierkowe stanowi¹ siedlisko szeregu cennych gatunków fauny. Rozleg³e 

obszary zajmuj¹, zmeliorowane niestety, torfowiska wysokie i przejœciowe (DH I), 

bory bagienne (DH I) i brzeziny bagienne, m.in. z niezwykle bogatymi populacjami wid³aka 

ja³owcowatego (**). Liczne s¹ jeziora dystroficzne, nierzadko z wykszta³conym p³em 

(DH I). Na WysoczyŸnie Staniszewskiej i w kilku innych punktach, rozwinê³y siê na wysiêkach 

(przyzboczowych lub w dnach dolin b¹dŸ rynien) – eutroficzne m³aki, o swoistej 

florze. Roœnie tu m.in. koz³ek bzowy, rzadkie turzyce – dwupienna (PG VU), ¿ó³ta Carex 

flava i pchla (**, PL V, PG EN), a tak¿e interesuj¹ce mchy (por. Rusiñska 1981). 

Wyrazem zró¿nicowania tutejszej flory jest obecnoœæ w niej wielu gatunków o odmiennych 

typach zasiêgów, jakich przyk³adami s¹: wrzosiec bagienny (**, PG VU), skrzyp 

olbrzymi (**, PG NT), czy d¹brówka piramidalna (PG NT). Zwraca uwagê wystêpowanie 

w tutejszej florze gatunków reliktowych, a wœród nich: glacjalnych (ba¿yna czarna), postglacjalnych 

(grzybienie pó³nocne **, PG DD), borealnych (lobelia jeziorna **, PL V, PG 

VU, torfowiec brunatny Sphagnum fuscum**), okresu atlantyckiego (k³oæ wiechowata Cladium 

mariscus **, PG NT), o górskim typie zasiêgu (podrzeñ ¿ebrowiec **, PG VU). 

O du¿ej wartoœci flory tego obszaru œwiadcz¹ stanowiska roœlin rzadkich i bardzo rzadkich 

na Ni¿u Polskim, a nawet w skali Polski. Nale¿¹ do nich np.: czartawa poœrednia Circaea 

intermedia (PG DD), dzwonek szerokolistny (**, PL R, PG NT), gnieŸnik leœny (**, PG 

NT), wiechlina odleg³ok³osa (PG VU), przygie³ka brunatna (**, PL V, PG EN, jedno 

82

z dwóch stanowisk na Pojezierzu Kaszubskim) i inne. Wœród mchów stwierdzono m.in.: 

naleŸlin Andreaea petrophila (**, #), Grimmia trichophylla (#), oraz torfowce Sphagnum 

papillosum (**, PL V), S. subnitens (**), S. tenellum (**, PL V) i S. girgensohnii (**), zaœ 

wœród w¹trobowców – biszczycê trójwrêbn¹ Bazzania trilobata (**) oraz Cladopodiella 

fluitans (PL V) (Rusiñska 1981, Garbalewski i in. 1993, PrzewoŸniak red. 2000, Herbich 

i in. 2005a). 

Bogata i interesuj¹ca jest równie¿ lichenoflora tego obszaru. Porosty badano dok³adnie 

na g³azach narzutowych; stwierdzono m.in.: Rhizocarpon geographicum (PG VU, górski), 

R. lecanorinum (PL VU, PG VU), Psilolechia lucida (PL LC), Mycobylimbia sabuletorum 

i Protoparmelia badia (PG VU, PL NT). Niestety uleg³o zniszczeniu jedyne na Ni¿u 

Œrodkowoeuropejskim stanowisko Sphaerophorus globosus (górski, PL CR, PG RE) (Fa³tynowicz 

1997a). Interesuj¹ce s¹ równie¿ porosty rezerwatów torfowiskowych, wœród nich 

m.in. p³ucnica p³otowa Cetraria sepincola (**, PL EN, PG EN), trzonecznica brunatnawa 

Chaeonotheca brunneola (PL EN, PG EN), pustu³ka oprószona Hypogymnia farinacea 

(**, PL VU, PG VU), czy ochrost pyszny Ochrolechia androgyna (PL VU, PG VU) (Herbich 

i in. 2005b). Niemal brak jest informacji o grzybach wielkoowocnikowych, ale znane 

jest st¹d stanowisko podgrzybka paso¿ytniczego (**, PL R) (Wilga, Zieliñski 1998). 

W dolinie Mirachowskiej Strugi na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ wyj¹tkowo dobrze 

zachowane zespo³y wilgociolubne: Ÿródliskowy ³êg jesionowo-olszowy (DH I), ³êg wi¹zowo-jesionowy 

(DH I), szuwar manny gajowej (podgórsko-górski), a tak¿e – zajmuj¹ce dno 

Rynny Jeziora B¹ckiego – rozleg³e szuwary wielkoturzycowe, turzycowiska mszyste 

i mechowiska. Za szczególn¹ osobliwoœæ nale¿y uznaæ torfowiska wisz¹ce, powstaj¹ce na 

wysiêkach wód gruntowych i poroœniête szuwarem turzycy prosowej Caricetum paniculatae. 

Wystêpuj¹ tu równie¿ p³aty gr¹du gwiazdnicowego (DH I); mniejsze powierzchnie zajmuj¹ 

ekstensywnie u¿ytkowane ³¹ki koœne (DH I), pastwiska i murawy. Odnotowano tu co 

najmniej 487 gatunków roœlin naczyniowych (w tym 63 gatunki i mieszañce drzew 

i krzewów) oraz 128 gatunków grzybów. O florystycznej randze obiektu œwiadczy wystêpowanie 

na jego terenie m.in. przywrotnika karbowanego Alchemilla cfr. subcrenata (PL EN), 

g³ogu wielkoowocowego (PG NT), jaskra kaszubskiego (PG NT), olszewnika kminkolistnego 

(PG NT), gwiazdnicy bagiennej Stellaria uliginosa (PG NT), dzwonka szerokolistnego 

(**, PG NT, PL R), szczawiu gajowego Rumex sanguineus (PG NT), szczawiu wodnego (PG 

NT) oraz gin¹cych ju¿ antropofitów – szczwo³u plamistego Conium maculatum (PG LC) 

i o¿êdki groniastej Neslia paniculata. Na szczególn¹ troskê zas³uguj¹ gatunki górskie, takie 

jak: tojad dzióbaty (**, PG VU), manna gajowa (PG NT) i wroniec widlasty (**, PG NT). 

Wystêpuj¹ tu równie¿ storczyki: listera jajowata (**) i stoplamek plamisty (**, PG VU, PL 

V). Z roœlin zarodnikowych na uwagê zas³uguj¹ rzadkie na ni¿u: mech Diphyscium foliosum 

(#), w¹trobowiec Porelia cordeana (#) i krasnorost hildenbrandia rzeczna (**, PL V). Liczne 

gatunki specjalnej troski stwierdzono wœród porostów, s¹ to m.in.: Dermatocarpon luridum 

(PL EN, PG RE, jedyne wspó³czesne stanowisko na ni¿u), Lecanora intumescens (PL EN, 

PG VU), Bacidia rubella (PL VU), Tephromela atra (PL NT, PG VU), Pleurosticta acetabulum 

(**, PL EN, PG VU), Bacidina inundata (PL NT), Porpidia glaucophaea (PL VU) 

i Pseudosagedia chlorotica (#). Rzadkie i zagro¿one gatunki odnaleziono tak¿e wœród grzybów 

wielkoowocnikowych – np. szyszkowiec ³uskowaty (**, PL I), Phylloporus pelletieri 

(#, PL R), czarka szkar³atna Sarcoscypha coccinea (PL V) (Ciechanowski i in. 2004). 

W Lasach Mirachowskich – zg³oszonych jako OSOP – stwierdzono wystêpowanie 

co najmniej 19 gatunków ptaków wymienionych w Za³¹czniku I Dyrektywy Ptasiej (w tym 

83

14 lêgowych). Lasy Mirachowskie s¹ jedn¹ z najwa¿niejszych w Polsce ostoi w³ochatki 

(**, DP I, PK LC). Do cennych przedstawicieli awifauny lêgowej kompleksu nale¿¹ ponadto: 

cyraneczka Anas crecca, g¹go³ (**), kropiatka (**, DP I, PL DD), ¿uraw (**, DP I), 

s³onka (PL DD), samotnik (**, #), œmieszka (**), lelek (**, DP I), go³¹b siniak (**, #), 

dziêcio³ czarny (**, DP I), dziêcio³ œredni Dendrocopos medius (**, DP I, #), orzechówka 

(**, #), lerka (**, DP I), mucho³ówka ma³a (**, DP I), wójcik (**, #) i zniczek (**, #). 

W okresie migracji listê tê uzupe³niaj¹ m.in. bocian czarny (**, DP I), trzmielojad (**, DP I), 

kania ruda Milvus milvus (**, DP I, PK NT), b³otniak stawowy (**, DP I) i rybo³ów (**, DP I, 

PK VU) (PrzewoŸniak red. 2000, Sid³o i in. 2004). Lasy Mirachowskie stanowi¹ jedn¹ 

z najwa¿niejszych ostoi na Pomorzu Œrodkowym ¿mii zygzakowatej; wystêpuj¹ tu licznie 

wszystkie trzy jej odmiany barwne (Zieliñska i in. 1998). Z wiêkszych ssaków, szczególnie 

cennych, bytuj¹ tu: wydra (**, DH II) i borsuk (#). Z drobnych ssaków stwierdzono m.in. 

rzêsorka mniejszego (**, PK LC) (Pucek, Raczyñski 1983). 

Fauna bezkrêgowców Lasów Mirachowskich zbadana jest jedynie wyrywkowo. 

Wystêpuje tu miêdzy innymi stenotopowy, tyrfobiontyczny motyl dostojka akwilonaris 

(**, PK VU), gatunek uwa¿any za relikt tundry, œciœle zwi¹zany z torfowiskami mszarnymi 

i ¿urawin¹ b³otn¹ Oxycoccus palustris, jako roœlin¹ pokarmow¹ g¹sienic. Równie¿ z torfowiskami 

mszarnymi zwi¹zana jest niezwykle cenna fauna stenobiontycznych owadów 

wodnych, jak m.in.: pluskwiak Notonecta lutea (#), chruœciki Rhadicoleptus alpestris (PL 

NT) i Hagenella clathrata (PK EN), wa¿ki ¿agnica torfowa Aeshna juncea (PL DD), ¿agnica 

torfowcowa A. subarctica elisabethae (**, PL NT), miedziopierœ pó³nocna Somatochlora 

arctica (**, PK VU) i zalotka wiêksza Leucorrhinia dubia (#), chrz¹szcze z rodzaju 

halawnik Hydroporus gyllenhalii (PL EN) i H. melanocephalus (PL EN), wreszcie okaza³y 

chrz¹szcz p³ywak lapoñski Dytiscus lapponicus (**, PL VU). Niektóre z nich, jak ¿agnica 

torfowcowa, zalotka wiêksza i oba halawniki, tworz¹ na tych terenach silne i liczne metapopulacje 

(Herbich i in. 2005b). Na doœæ licznych stanowiskach stwierdzono pazia królowej 

(PL LC). Wystêpuje tutaj co najmniej piêæ gatunków drapie¿nych chrz¹szczy z rodziny 

biegaczowatych (Carabus convexus** PL NT, C. glabratus**, C. hortensis**, C. nemoralis**, 

C. violaceus**) (Zieliñski dane niepubl.). Z kolei badania saproksylicznych chrz¹szczy 

z rodziny kózkowatych zaowocowa³y stwierdzeniem szeregu gatunków puszczañskich 

i parapuszczañskich, m.in.: kozioroga bukowca (**, PL DD), ostrokrywki (#), Anoplodera 

sexguttata (#), Stenurella nigra (#), Leptura aethiops (#) oraz, nieoznaczonych do gatunku, 

przedstawicieli rodzajów obwê¿yn Stenostola spp. i wêglarek Rhopalopus spp. Na uwagê 

zas³uguje wystêpowanie silnej populacji lokalnego w Polsce krêpienia górskiego (#) oraz 

notowanego czêœciej na pogórzu i w górach trykonia Obrium brunneum (#), a tak¿e zagwoŸdzika 

z³ocistozielonego (#), Exocentrus lusitanus (#), œredzinki Mesosa curculionoides 

(#) i Opplosia fennica (#) (Zieliñski 2004). Z innych saproksylobiontów warto wymieniæ 

rohatyñca Oryctes nasicornis (PL NT) (Ciechanowski dane niepubl.). 

W dolinie Mirachowskiej Strugi, stwierdzono jak dot¹d 316 taksonów zwierz¹t, w tym: 

215 owadów i 97 krêgowców (Ciechanowski i in. 2004, Radtke i in. 2005). Niezwykle 

bogata jest fauna owadów zwi¹zanych z martwym drewnem; w grupie tej za najcenniejsze 

nale¿y uznaæ: chrz¹szcze kózkowate, jak Anoplodera sexguttata (# gatunek puszczañski), 

rzemlik (#), d³u¿ynka leszczynówka Oberea linearis (#) i Dinoptera collaris (#), muchówki, 

jak Ctenophora pectinicornis (PL NT), Brachypalpoides lentus (PL DD), Temnostoma 

vespiformis (PL DD) i Xylota tarda (#), a tak¿e drapie¿na ¿¹d³ówka (grzebacz) Crossocerus 

assimilis (#). Liczne s¹ gatunki borealne, górskie, gatunki rzadkie na ni¿u, jak pliszka 

84

górska (#), muchówki: Paratanytarsus austriacus (#), Rheotanytarsus ringei (#, 4 stanowiska 

w Polsce), Leucozona lucorum (#) i Eristalis oestracea (#), E. picea (#, 4 stanowiska 

w Polsce), Stratiomys potamida (PL EN), Oxycera pardalina (PL VU, #, 2 stanowiska 

w Polsce) i O. nigricornis (PL VU, #, 6 stanowisk w Polsce). Wartki nurt Mirachowskiej 

Strugi umo¿liwia tak¿e rozwój chruœcika Hydropsyche instabilis (#, nowy dla Pomorza) 

oraz tar³o reofilnych gatunków: minoga strumieniowego (**, DH II, PK NT) i ryb – lipienia 

(PL DD), œliza (**) i g³owacza prêgop³etwego Cottus poecilopus (**, PL NT). Spokojny, 

górny bieg tego samego cieku jest siedliskiem ró¿anki (**, DH II, PK NT). Gatunki borealno-górskie, 

zwi¹zane z ch³odnymi i cienistymi lasami, to m.in. orzechówka (**, #), chrz¹szcz 

zmorsznik krwisty (#), osy Dolichovespula adulterina (#) i D. media (#). Owady ciep³olub 

œwiat³olubne reprezentowane s¹ m.in. przez z³otolitkê Pseudomalus violaceus (#), muchówkê 

Dioctria rufipes (#), trzmiela szarego Bombus veteranus (**, PL VU) oraz motyle: 

przeplatkê diamina Melitaea diamina (PL VU) i kraœnika piêcioplamka Zygaena trifolii 

(PL VU). Spoœród ssaków, za najcenniejszy gatunek nale¿y uznaæ rzêsorka mniejszego 

(**, PK LC). Mokrad³a w rynnie Jeziora B¹ckiego s¹ terenami lêgowymi ptaków wodnob³otnych: 

cyraneczki (#), cyranki Anas querquedula (**), p³askonosa (**), kropiatki (**, 

DP I, PL DD), rybitwy rzecznej (**, DP I), brodŸca p³awnego Tringa stagnatilis (**, PK 

EN) i samotnika (**, #). 

Wiele walorów omawianego terenu wymaga natychmiastowego przeprowadzenia 

dzia³añ ochronnych – w tym ponownego spiêtrzenia wód strugi przez zastawkê dawnej 

pstr¹garni na Mirachowskiej Strudze (otwart¹ od 1998 roku) oraz koszenia ³¹k i szuwarów. 

Warto przypomnieæ te¿ projekt utworzenia na terenie Lasów Mirachowskich parku narodowego, 

w nawi¹zaniu do przedwojennej koncepcji Krawca i Wodziczki i propozycji Garbalewskiego 

i in. (1993). Nale¿y tak¿e rozwa¿yæ zasadnoœæ koncepcji objêcia ca³ej Rynny 

Potêgowskiej ochron¹ rezerwatow¹ (w tym m.in. istniej¹ce rezerwaty „Szczelina Lechicka” 

i „Lubygoœæ” oraz proponowany u¿ytek ekologiczny „Lêgowisko Rynny Potêgowskiej” 

wg niniejszego opracowania) (Buliñski 1995a, Zieliñski 2004) oraz utworzenia du- 

¿ego rezerwatu „Kurze Grzêdy II”, w sk³ad którego wesz³yby istniej¹ce rezerwaty „Kurze 

Grzêdy” i „Jezioro Turzycowe” oraz kilka proponowanych w tym rejonie u¿ytków ekologicznych. 

XX-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody (ryc. 7): 

• Obszary Natura 2000: 

„Kurze Grzêdy” (SOOS) PLH 220014 

„Staniszewskie B³oto” (SOOS) PLH 220027. 



„Jezioro Turzycowe”. Jezioro dystroficzne z dobrze rozwiniêtym p³em mszarnym. 

„Kurze Grzêdy”. Zestaw dystroficznych jeziorek z unikaln¹ entomofaun¹ torfowiskow¹ 

w kompleksach borów i brzeziny bagiennej na torfie; dawna ostoja g³uszca. 

„Leœne Oczko”. Jezioro dystroficzne, z dobrze rozwiniêtym p³em mszarnym. 

„Lubygoœæ”. Dystroficzne jezioro rynnowe, z dojrza³ymi buczynami na zboczach 

rynny oraz fragmentami gr¹dów. 

„Staniszewskie B³oto”. Kompleks borów bagiennych na sztucznie odwodnionej kopule 

torfowiskowej, miejscami osi¹gaj¹cej jedenastometrow¹ mi¹¿szoœæ torfu. 

85

„Szczelina Lechicka”. Kompleks buczyn, rozmieszczonych w wyj¹tkowo urozmaiconej 

konfiguracji rynny polodowcowej. 

„¯urawie B³ota”. Kilka jezior dystroficznych w kompleksie torfowisk mszarnych wraz 

z dawniej lobeliowym Jeziorem Kamiennym, na którego brzegu znajduje siê jeden 

z najwiêkszych g³azów narzutowych na Pomorzu, z interesuj¹cymi epilitycznymi porostami. 

„¯urawie Chrusty”. Jezioro dystroficzne i torfowisko,mszarne z klasycznie wykszta³conym 

ci¹giem sukcesji zbiorowisk torfowiskowych i leœnych. 


„Fragment pradoliny £eby i wzgórza morenowe na po³udnie od Lêborka” 

„Gowidliñski”. 


„Rynna Kamienicka”. Malownicza rynna polodowcowa Kamienickiej Strugi, ze 

zbiorowiskami wilgotnych ³¹k i turzycowisk oraz leœnych i nieleœnych zbiorowisk na stokach 

rynny, w tym zwi¹zanych z nasypami i wykopami nieczynnej ju¿ linii kolejowej. 

„Rynna Mirachowska”. Obszar o wysokich walorach krajobrazowych i zró¿nicowaniu 

siedliskowym, z terenami podmok³ymi i lêgowiskami ptaków wodno-b³otnych. 

„Rynna Potêgowska”. Atrakcyjna krajobrazowo rynna polodowcowa, g³êboko wciêta 

w wysoczyznê, o zró¿nicowanych ekosystemach na dnie i zboczach: jeziora, wilgotne ³¹ki, 

lasy ze starodrzewami, pastwiska, ró¿ne stadia sukcesji na terenach porolnych. 

XX-B. Proponowane formy ochrony przyrody: 

Obszar Natura 2000 (nowa propozycja) 

262. OSOP „Lasy Mirachowskie”. Istotna w skali kraju populacja w³ochatki. Charakterystyka 

obszaru wg opisu powy¿ej. 

• Rezerwaty przyrody (PrzewoŸniak red. 2000, mat. w³asne): 

263. „Dolina Mirachowskiej Strugi”. Lesisty, prze³omowy odcinek doliny, z cennymi 

zbiorowiskami oraz wieloma rzadkimi gatunkami, z ró¿nych grup systematycznych 

(Ciechanowski i in. 2004). 19 

264. „Przygie³kowy Mszar ko³o Skrzeszewa”. Torfowisko przejœciowe (DH I) 

z oczkami wodnymi i stanowiskiem przygie³ki brunatnej. 

265. „Torfowisko nad Jeziorem Junno”. Torfowisko powsta³e wskutek zl¹dowienia 

zatoki jeziora. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1993 c, PrzewoŸniak red. 2000): 

266. „Brzegi Jeziora Odnoga”. Szuwary, wilgotne ³¹ki, mezotroficzne torfowiska. 

267. „Czapliniec”. Kolonia lêgowa czapli siwej. 

268. „Jelenie Moczary”. Oligotroficzne, œródleœne torfowiska przejœciowe. 

269. „Jezioro D³ugie”. Jezioro lobeliowe. 

270. „Jezioro Glinne”. Wilgotne ³¹ki wokó³ jeziora, z interesuj¹c¹ flor¹. 

271. „Jezioro Miemino”. Jezioro lobeliowe. 

272. „Jezioro Okuniewko”. Jezioro otoczone p³em mszarnym. 

273. „Jezioro Trzcinowe”. Eutroficzne jezioro z pasowym uk³adem zbiorowisk szuwarowych; 

ostoja ptaków wodno-b³otnych. 

19 

Obiekt o znaczeniu priorytetowym; wskazane objêcie ochron¹ w mo¿liwie krótkim czasie. 

86

274. „Lêgowisko ko³o Miechucina”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

275. „Lêgowisko ko³o Mojuszewskiej Huty”. Lêgowisko ptaków wodnob³otnych. 

276. „Lêgowisko ko³o Okuniewka”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

277. „Lêgowisko ko³o Kurzych Grzêd”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

278. „Lêgowisko Mozaika Leœna”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

279. „Lêgowisko Rynny Potêgowskiej”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

280. „Kawle”. Fragment doliny rzecznej z mokrymi ³¹kami, gr¹dem i buczyn¹ (DH I). 

281. „Kobylasz”. Torfowisko przejœciowe i wysokie oraz wrzosowiska. 

282. „M³yñskie B³ota”. Mokre ³¹ki i m³¹ki, zbiorowiska szuwarowe. 

283. „Mokrad³a na po³udnie od Niepoczo³owic”. Dwa œródpolne zag³êbienia z oczkami 

wodnymi, kwaœnymi m³akami i turzycowiskami. 

284. „Mokrad³a na pó³noc od Jeziora Junno”. Kwaœne m³aki i turzycowiska. 

285. „Nockowy Tunel”. Przystrumykowy ³êg oraz tunel pod nasypem nieczynnej 

linii kolejowej, stanowi¹cy ostojê nietoperzy. 

286. „Po³udniowy koniec Jeziora B¹ckiego”. Turzycowiska i mechowiska. 

287. „Puzdrowski M³yn”. Niewielkie, dobrze zachowane torfowisko w dolinie rzecznej, 

z cenn¹ flor¹. 

288. „Siedlisko w Korytach”. Opuszczona osada leœna, z rzadkimi gatunkami owadów, 

zw³aszcza kózkowatych (Zieliñski 2004). 

289. „Stare Staniszewo”. Opuszczona osada leœna, z rzadkimi gatunkami porostów 

oraz owadów, zw³aszcza kózkowatych (Zieliñski 2004). 

290. „Szuwary Jeziora Mirachowskiego”. Szuwary wielkoturzycowe. 

291. „Torfowiska na pó³noc od Jeziora Folwarcznego”. Torfowisko z licznymi 

potorfiami. 

292. „Torfowisko Mi³oszewo-G³odnica”. Du¿y kompleks torfowisk z potorfiami 

i stadiami regeneracji roœlinnoœci torfowiskowej. 

293. „Torfowisko na zachód od ¯urawich Chrustów”. Œródleœne torfowisko poroœniête 

borem bagiennym. 

294. „Torfowisko w B¹ckiej Hucie”. Oczka wodne, szuwary w³aœciwe i turzycowe, 

oligotroficzne torfowisko przejœciowe i wysokie. 

295. „Torfowiska w Mojuszu”. Kwaœne oligotroficzne i mezotroficzne torfowiska 

oraz szuwary. 

296. „Torfowisko w Szopie”. Oczko wodne, niskie turzycowiska i mokre ³¹ki. 

297. „Turzycowe Oczka”. Oligotroficzne torfowisko przejœciowe i lêgowisko ptaków 

wodno-b³otnych. 

298. „Ujœcie Bukowiny do Jeziora Kamienieckiego”. Kwaœne, mezotroficzne torfowisko 

z szuwarami i koloni¹ mewy œmieszki. 

299. „W¹wóz w Borze”. G³êbokie rozciêcie erozyjne ze strumieniem. 

300. „Za³akowo”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

301. „Za³akowo Wybudowanie”. Kompleks brzeziny bagiennej i boru bagiennego 


302. „¯mijowa Górka”. Roœlinnoœæ ciep³ych muraw oraz wrzosowisk i zaroœli. 


303. Dolina Bukowiny. Fragment doliny z ciekiem, z p³atami ³êgów (DH I) i gr¹dów 

i interesuj¹c¹ flor¹. 

87

304. Dolina Czarnej Wody. Fragment doliny z ciekiem, z p³atami ³êgów i gr¹dów 

(DH I) i interesuj¹c¹ flor¹. 

Obszar XXI. „Jeziora Raduñskie i Wzgórza Szymbarskie” 

Osnowê tego obszaru stanowi¹ du¿e zbiorniki wodne, usytuowane w rynnach subglacjalnych, 

tworz¹ce charakterystyczne ci¹gi o uk³adzie kaskadowym, odwadniane przez 

wspólny system hydrologiczny. S¹ wœród nich – jedne z najwiêkszych i najg³êbszych jezior 

w Polsce – Jeziora Raduñskie Górne i Dolne. Wystêpuj¹ tu g³ównie zbiorniki przep³ywowe, 

o zró¿nicowanej intensywnoœci wymiany horyzontalnej (np. Jeziora Raduñskie, Brodno 

Ma³e), rzadziej odp³ywowe (Lubowisko). Na terenie tym wystêpuje równie¿ szereg drobnych 

zbiorników bezodp³ywowych i nieliczne wiêksze, np. mezotroficzne jezioro Kniewo. 

Wystêpuj¹ tu pagóry i wzgórza moreny czo³owej (najwy¿sze wzniesienie na Ni¿u Œrodkowoeuropejskim 

– Wie¿yca 329 m n.p.m.), falista morena denna, wspomniane ci¹gi rynien 

jeziornych i niezajêtych przez wody jezior mniejszych rynien polodowcowych (PrzewoŸniak 

red. 2000). 

Znaczne obszary (zw³aszcza w rejonie Wzgórz Szymbarskich) zajête s¹ przez kwaœne 

buczyny ni¿owe (DH I), wiêksza czêœæ terenu jest jednak u¿ytkowana rolniczo, a obecnie 

coraz intensywniej przeznaczana pod zabudowê. Unikatowym zbiorowiskiem roœlinnym, 

wystêpuj¹cym w rezerwacie „Ostrzycki Las”, jest wykszta³cona na kredzie jeziornej 

kaszubska wilgotna buczyna nawapienna (zbiorowisko Fagus sylvatica-Cypripedium calceolus 

– por. Matuszkiewicz 2001; DH I, jedyne znane stanowisko w Polsce), z wyj¹tkowo 

bogat¹ flor¹ storczyków, m.in. obuwikiem pospolitym (**, DH II, PK VU, PG EN, najbogatsze 

stanowisko w regionie), bu³awnikiem czerwonym Cephalanthera rubra (**, PG 

EN, PL E), ¿³obikiem koralowym (**, PG EN, PL V) i podkolanem bia³ym (**, PG VU) 

(Fa³tynowicz i Machnikowski 1982a, b). 

Cech¹ opisywanego obszaru s¹ dobrze zachowane, czêsto niewielkie p³aty torfowisk, 

w czêœci których – pomimo antropopresji – zachodz¹ procesy torfotwórcze. Najcenniejsze 

tego typu ekosystemy od dawna proponowane s¹ do objêcia ochron¹ rezerwatow¹ 

(patrz wykaz proponowanych rezerwatów przyrody). Wœród cennych gatunków 

siedlisk bagiennych mo¿na wymieniæ: torfowce – Sphagnum tenellum (**, PL V), 

S. papillosum (**, PL V), S. balticum (**, PL V), S. subnitens (**), S. fuscum (**, PL V), 

S. contortum (**), mchy brunatne – Scorpidium scorpioides (**, PL V), Paludella squarrosa 

(PL V), Cinclidium stygium (**, PL V) i Helodium blandowii (**, PL V), rosiczki – 

okr¹g³olistn¹ (**, PL R) i d³ugolistn¹ (**, PL V, PG VU), kruszczyk b³otny (**, PL V, 

PG VU), wielosi³ b³êkitny (**, PG VU), lipiennik Loesela (**, DH II, PL V, PG VU), 

a tak¿e turzyce: strunow¹ (**, PL V, PG EN), pchl¹ (PG EN, PL V) i ob³¹ Carex diandra 

(PG NT). W projektowanym rezerwacie ko³o Skrzeszewa wystêpuje przygie³ka brunatna 

(**, PL V, PG EN). Na torfowiskach wêglanowych rozwija siê unikatowy w skali kraju 

zespó³ zwi¹zany z eutroficznymi m³akami nakredowymi Eleocharitetum quinqueflorae 

(DH I). Zbiorowiska wykszta³cone na pok³adach kredy jeziornej s¹ charakterystycznym 

wyznacznikiem tego obszaru. Oprócz wspomnianych fitocenoz, na uwagê zas³uguj¹ nakredowe 

postaci ³¹ki ostro¿eniowej, zespó³ nakredowych m³ak Campylio-Caricetum dioicae, 

Ÿródliskowe postaci turzycowisk (g³ównie Caricetum paniculatae i Caricetum acutiformis) 

oraz mszary Menyantho-Sphagnetum. Nakredowe torfowisko w okolicach Go- 

³ubia stanowi ostojê t³ustosza pospolitego (**, PG CR), a w rejonie grodziska ko³o Starych 

Czapli rosn¹ m.in.: pe³nik europejski (**, PG VU), wielosi³ b³êkitny (**, PG VU) 

88

i przedstawiciel rodzaju zaraza Orobanche sp. (**)(Herbich 2000, PrzewoŸniak red. 2000, 

Buliñski mat. niepubl.). Wœród grzybów na uwagê zas³uguje purchawica olbrzymia (**) 

(Steliga 1977). 

Jeziora Raduñskie s¹ ostoj¹ ptaków o randze krajowej. Stanowi¹ one jedn¹ 

z najwa¿niejszych ostoi szlachara (**, PK EN). W po³owie lat 90-tych ubieg³ego wieku 

na Jeziorach Raduñskich gniazdowa³o 15-20 samic tego gatunku (Sikora 1996), co 

stanowi³o oko³o 30% krajowej populacji. Rynna Jezior Raduñskich jest tak¿e wa¿n¹ 

ostoj¹ tracza nurogêsia (**), g¹go³a (**), b³otniaka stawowego (**, DP I), brodŸca 

piskliwego (**), dziêcio³a zielonego (**, #) oraz ¿erowiskiem rybo³owa (**, DP I, PK 

VU) (PrzewoŸniak red. 2000). Mniejsze, np. œródleœne zbiorniki, s¹ siedliskiem ¿urawia 

(**, DP I), samotnika (**) i kszyka (Mieñko i in. 1992b). Charakterystycznym 

rysem ichtiofauny jezior jest wystêpowanie sielawy Coregonus albula (PL DD) i znacznie 

rzadziej spotykanej siei C. lavaretus (PL DD). Spotykany jeszcze nie tak dawno rak 

szlachetny (*, PL VU) najprawdopodobniej wygin¹³ (PrzewoŸniak red. 2000). Do interesuj¹cych 

gatunków owadów nale¿y zaliczyæ tyrfofilnego motyla dostojkê akwilonaris 

(**, PK VU), notowan¹ w okolicach Stê¿ycy (Buszko 1997), zaœ historycznie – 

gin¹c¹ tyrfofiln¹ wa¿kê – iglicê ma³¹ Nehalennia speciosa, znan¹ z okolic Chmielna 

(**, PK EN) (Bernard 1998). 

XXI-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

Obszar Natura 2000 „Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego” (SOOS) PLH 220050. 


„Ostrzycki Las”. Kompleks buczyn: kwaœnej, ¿yznej oraz nawapiennej, (storczykowej) 

z unikaln¹ flor¹, m.in. storczyków. 

„Szczyt Wie¿yca”. Kulminacja moreny czo³owej, ze starodrzewem bukowym; 

obiekt zagro¿ony przez siln¹ presjê turystyczn¹, m.in. na skutek budowy wie¿y widokowej. 



„Dolina £eby w Kaszubskim Parku Krajobrazowym” 

„Obni¿enie Chmieleñskie” 

„Rynna Brodnicko-Kartuska” 

„Rynna D¹browsko-Ostrzycka” 

„Rynna Raduñska”. 

XXI-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 9): 

• Rezerwaty przyrody (PrzewoŸniak red. 2000, Mieñko i in. 1992b): 

305. „Bukrzyno Ma³e”. Œródleœne jezioro w rynnie na przedpolu sandrowym; unikatowa 

roœlinnoœæ, zwi¹zana ze zbiorowiskami wystêpuj¹cymi na pok³adach kredy jeziornej 

i w obrêbie wysiêków i torfowisk Ÿródliskowych. 

306. „Czapielski M³yn”. Torfowisko przep³ywowe oraz minero-organiczne i kredowe 

pagórki na przesmyku miêdzyjeziornym; rzadkie w regionie zbiorowiska nieleœne, 

z grup torfowisk mszarnych, turzycowisk, ³¹k oraz pastwisk. 

307. „Czaple”. Torfowisko przejœciowe z ¿erowiskiem ¿urawia. 

89

308. „£¹ki nad Jeziorem Patulskim”. Wilgotna, przyjezierna ³¹ka na namu³ach 

i torfach, z interesuj¹cymi zbiorowiskami szuwarowymi, Ÿródliskowymi, mechowiskami 

i turzycowiskami. 20 

309. „Torfowisko miêdzy Go³ubiem i Skorzewem”. Nakredowe torfowisko z rzadkimi 

i chronionymi gatunkami roœlin, w tym – stanowiskiem t³ustosza zwyczajnego. 

310. „Wzgórza Szymbarskie”. Dobrze zachowane p³aty acydofilnych buczyn (DH I) 

i d¹brów na po³udniowych stokach Wzgórz Szymbarskich ko³o K³obuczyna. 

311. „¯uromino”. Torfowiska kot³owe, z klasycznym zestawem roœlinnoœci torfowiskowej, 

w tym mszarem przygie³kowym oraz Jezioro ¯uromiñskie z aktywnym torfowiskiem 

zarastaj¹cym zatokê. 

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1992b, 1993c, d, PrzewoŸniak red. 2000): 

312. „Borzestowska Huta”. Œródpolne torfowiska wysokie i przejœciowe. 

313. „Brzegi Jeziora Stê¿yckiego”. Klifowy brzeg jeziora, ze zbiorowiskami murawowymi 

i Ÿródliskowymi. 

314. „Chmielno”. Fragmenty torfowisk przejœciowych i zaroœli wierzbowych. 

315. „Dolina Borucinki”. Mokre ³¹ki, m³aki turzycowe i szuwary wokó³ Jeziora Glinno. 

316. „Garcz”. Dobrze zachowana wilgotna ³¹ka z rzadkimi gatunkami roœlin. 

317. „Grodzisko”. Jeziorko dystroficzne zarastaj¹ce p³em torfowym. 

318. „Jezioro Bia³e”. Dobrze zachowane, bogate florystycznie ³¹ki, szuwary i zaroœla 

wierzbowe. 

319. „Jezioro Nierzostowo”. Wilgotna ³¹ka ostro¿eniowa, na pó³nocnym brzegu jeziora, 

z bogat¹, interesuj¹c¹ flor¹. 

320. „Jezioro Raduñskie Dolne”. Dobrze zachowane szuwary wielkoturzycowe 

i zaroœla wierzbowe na zachodnim brzegu jeziora. 

321. „Jezioro R¹ty”. Jezioro w koñcowej fazie l¹dowienia, z wykszta³caj¹c¹ siê kopu³¹ 

Ÿródliskowego torfowiska. 

322. „Jezioro Reskowo”. Roœlinnoœæ nieleœna i zaroœlowa oraz fragmenty nadjeziornych 

olsów. 

323. „Ko¿yczkowo”. Doœæ dobrze zachowane fragmenty leœnych i nieleœnych zbiorowisk 

na torfach przejœciowych. 

324. „£¹ki w Grzebieñcu”. Nadjeziorne szuwary, mechowiska i turzycowiska. 

325. „Mestwin”. Jeziorko dystroficzne zarastaj¹ce p³em torfowym. 

326. „Mokrad³a w Brodnicy Dolnej”. Mokre ³¹ki i mechowiska na kredzie jeziornej 

oraz nadjeziorne szuwary. 

327. „Piotrowo”. Jezioro Piotrowskie i przyleg³e mokrad³a,wraz z lêgowiskiem ptaków 


328. „Po³udniowa wyspa na Jeziorze Raduñskim Górnym”. Lêgowisko szlachara. 

329. „Potu³y”. Jeziorko dystroficzne i dobrze zachowane torfowisko. 

330. „Pó³nocny koniec Jeziora Wielkie Brodno”. Nawêglanowe, nadjeziorne mokre 

³¹ki i turzycowiska. 

331. „Pó³nocna wyspa na Jeziorze Raduñskim Górnym”. Lêgowisko szlachara. 

332. „Pó³wysep i zatoka ko³o £¹czyñskiej Huty”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

20 

90 

Obiekt o znaczeniu priorytetowym – niezbêdne jak najszybsze rozpoczêcie dzia³añ z zakresu ochrony 

czynnej.

333. „Przemuszewo”. Dobrze zachowane torfowiska i szuwary z rzadkimi gatunkami 

roœlin. 

334. „Przesmyk Jezior Lubowisko-D¹browskie”. Roœlinnoœæ szuwarowa i bagienna 

przystrumykowa, izolowane torfowisko, kredowy pagórek. 

335. „Przesmyk Jezior Patulskie-Ostrzyckie”. Interesuj¹ca roœlinnoœæ mokrad³owo-segetalna 

miêdzyjeziornego przesmyku. 

336. „Pypkowo”. Fragmenty zbiorowisk szuwarowych i torfowiskowych. 

337. „Radunia pomiêdzy Jeziorami K³odno i Ma³e Brodno”. Szuwary turzycowe, 

trzcinowiska, zaroœla wierzbowe. 

338. „Torfowisko na pó³nocnym brzegu Jeziora D¹browskiego”. Szuwary, kwaœne 

oligotroficzne torfowiska przejœciowe, bory bagienne i ³ozowiska. 

339. „Torfowisko na zachód od Ma³ego Bukrzyna”. Œródleœne torfowisko z ró¿nymi 

postaciami p³a mszarnego i regeneruj¹ce potorfia. 

340. „Torfowisko na zachód od Pierszczewa”. Œródpolne zag³êbienie z oligotroficznymi 

kwaœnymi torfowiskami. 

341. „Torfowisko w Delowie”. Torfowisko Ÿródliskowe i zbiorowiska mokrych ³¹k. 

342. „Torfowisko w Kucborowie”. Kompleks ró¿nych zbiorowisk torfowiskowych, 

w czêœci Ÿródliskowych. 

343. „Torfowisko w Przewozie”. Œródpolne zag³êbienie z p³em mszarnym, turzycowiskiem 

i zaroœlami wierzbowymi. 

344. „Torfowiska w Starych Czaplach”. Oligotroficzne, kwaœne zag³êbienia z p³em 

mszarnym i turzycowiskami. 

345. „Torfowisko w Zdrêbowie”. Kompleks ró¿nych zbiorowisk z dominacj¹ turzyc. 

346. „Ujœcie Borucinki”. Wilgotne ³¹ki, turzycowiska, mechowiska i szuwary 

w dolinie oraz murawy napiaskowe na jej stokach. 

347. „Ujœcie Raduni do Jeziora K³odno”. Roœlinnoœæ segetalna na kredowym pagórku 

oraz zaroœlowa i leœna na jego klifowych brzegach. 

348. „Uniradze”. Niewielkie jeziorka z cennymi gatunkami fauny. 

349. „Wyspa na Jeziorze Brodno Wielkie”. Lêgowisko ptaków wodno-b³otnych. 

350. „Wyspa na Jeziorze Rekowo”. Wyspa z wilgotnymi ³¹kami; lêgowisko ptaków 


351. „Wyspa wschodnia na Jeziorze Ostrzyckim”. Potencjalna ostoja awifauny. 

352. „Wyspa zachodnia na Jeziorze Ostrzyckim”. Lêgi ptaków wodno-b³otnych. 

353. „Zachodni koniec Jeziora Lubowisko”. Kwaœne, oligotroficzne torfowisko ze 

zbiorowiskami mechowisk, mszaru dolinkowego i kêpowego. 

354. „Zamkowisko”. Dobrze zachowane torfowisko œródleœne. 

355. „Zatoka Jeziora Ostrzyckiego”. Lêgi ptaków wodno-b³otnych. 

356. „Zgorza³e”. Fragmenty torfowisk i zregenerowanych potorfi. 

Obszar XXII. „Jeziora Sulêczyñsko-Gowidliñskie i Dolina Górnej 

S³upi” 

Obszar cenny przyrodniczo, z obecnoœci¹ odcinka doliny rzecznej o wysokiej wartoœci, 

jak równie¿ du¿ych jezior, z otaczaj¹cymi je urozmaiconymi ekosystemami. Najcenniejszym 

elementem œrodowiska przyrodniczego jest kompleks Ÿródliskowych oraz przejœciowych 

torfowisk alkalotroficznych ko³o Sulêczyna, znanych jako „Mechowiska Sulêczyñskie” 

(„Karwêczyno”) i od wielu lat zg³aszanych do ochrony rezerwatowej. Po³o¿one 

91

s¹ wœród pagórków moreny czo³owej, a podœcielone osadami gytii wapiennej. Stanowi¹ 

ostojê wielu rzadkich i gin¹cych zespo³ów oraz gatunków, jak m.in. storczyków – stoplamka: 

krwistego (**, PG VU), szerokolistnego (**, PG NT), Traunsteinera Dactylorhiza traunsteineri 

(**, PL V, PG DD), Russowa (**, PL V, PG DD; s¹ w¹tpliwoœci czy wystêpuje w 

Polsce), kruszczyka b³otnego (**, PL V, PG VU), listery jajowatej (**) oraz wybitnie 

rzadkich: w¹tlika b³otnego (**, PL V, PG EN) i lipiennika Loesela Liparis loeseli (**, 

DH II, PG VU, PL V), a tak¿e turzycy bagiennej (**, PG NT, PL V), rosiczki d³ugolistnej 

(**, PG VU, PL V), rosiczki okr¹g³olistnej (**), przygie³ki bia³ej (PG NT), grzybieni 

pó³nocnych (**, PG DD), wid³aczka torfowego (**, PL V, PG EN). Bardzo bogaty jest 

zestaw gatunków torfowców, w tym rzadkie: Sphagnum fuscum (**, PL V), S. contortum 

(**), S. magellanicum (**), S. teres (**), S. warnstorfianum (**), a tak¿e interesuj¹ce 

mchy brunatne, jak Paludella squarrosa (PL V), Helodium blandowii (**, PL V) i Scorpidium 

scorpioides (**, PL V). 

Równie¿ pozosta³a czêœæ regionu obfituje w torfowiska mszarne (DH I), m.in. z bagnic¹ 

torfow¹ (**, PG VU), a tak¿e jeziora dystroficzne (DH I) i jeziora lobeliowe (DH I), 

z lobeli¹ jeziorn¹ (**, PG VU, PL V), brze¿yc¹ jednokwiatow¹ (**, PG VU, PL R) i poryblinem 

jeziornym (**, PG VU, PL V). Istniej¹ jedynie przypadkowe dane na temat fauny 

tego terenu. W S³upi notowano interesuj¹ce gatunki ryb: pstr¹ga potokowego, œliza (**) 

i g³owacza bia³op³etwego (**, PL DD), natomiast w najwiêkszych jeziorach wystêpuje 

sieja (PL DD). Za najcenniejszy gatunek p³aza nale¿y uznaæ traszkê grzebieniast¹ (**, DH 

II, PK NT). Awifaunê reprezentuj¹ m.in. podgorza³ka Aythya nyroca (**, DP I, PK EN), 

nurogêœ (**, #), puchacz (**, DP I, PK NT), kobuz (**, #), jastrz¹b Accipiter gentilis (**), 

¿uraw (**, DP I), dziêcio³ czarny (**, DP I), zimorodek (**, DP I), brzegówka Riparia 

riparia (**), g¹siorek (**, DP I), œwiergotek polny (**, DP I), œwierszczak Locustella naevia 

(**) i rokitniczka Acrocephalus schoenbaenus (**) (Mieñko i in. 1997). Nie wiadomo 

jednak niczego pewnego na temat statusu lêgowego tych gatunków. 

XXII-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Dolina S³upi” (SOOS) PLH 220052 

„Jeziorka Choœnickie” (SOOS) PLH 220012 

„Mechowiska Sulêczyñskie” (SOOS) PLH 220017. 


„Jeziorka Choœnickie” – kompleks 7 jeziorek dystroficznych i torfowiska wysokiego, 

poroœniêtego przez bory bagienne (Pawlaczyk i in. 2005). 

• Obszar Chronionego Krajobrazu „Gowidliñski”. 

XXII-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 9): 

• Rezerwat przyrody (Mieñko i in. 1992a, 1997) 

357. „Mechowiska Sulêczyñskie”. Unikalny kompleks torfowisk, m.in. kalcyfilnych 

(DH I). Pokrywa siê z ostoj¹ SOOS PLH 22001721 . 

21 

92 

Niezbêdne jest jak najszybsze powo³anie rezerwatu i rozpoczêcie dzia³añ z zakresu ochrony czynnej 

(m.in. budowa zastawek na rowach melioracyjnych, usuwanie krzewów i koszenie trzciny).

• U¿ytki ekologiczne (Mieñko i in. 1992a, 1997): 

358. „Bagnica”. Œródleœne torfowisko, z dobrze zachowanymi zbiorowiskami 

i cenn¹ flor¹. 

359. „Jezioro Ostrowickie”. Jedno z najcenniejszych w regionie jezior lobeliowych. 

360. „Jezioro Warleñskie”. Jezioro lobeliowe. 

361. „Kistowski Moczar”. Dobrze zachowane torfowisko przejœciowe. 

362. „Ko³odzieje”. Rozleg³e, regeneruj¹ce potorfia z cenn¹ flor¹ (gat. rzadkie 

i chronione). 

363. „Moczyd³o”. Jezioro lobeliowe. 

364. „Pustka”. Niewielkie torfowisko i jeziorko dystroficzne. 

365. „Skarszyno”. Jezioro lobeliowe. 

366. „Stacinko Ma³e i Œrednie”. Dystroficzne zbiorniki wodne, z p³em torfowym. 

367. „Stacino”. Jezioro lobeliowe. 

368. „Sumiñski Moczar”. Torfowisko przejœciowe w wyp³yconej zatoce jeziora Sumino, 

z obecnoœci¹ cennej flory i fauny. 

369. „Tuchlino”. Dobrze zachowane p³aty ¿yznej i kwaœnej buczyny (DH I) na zboczach 

doliny S³upi oraz mokre ³¹ki nad rzek¹. 

370. „Zdunowickie Torfowisko”. Dobrze zachowane torfowisko przejœciowe 


• Zespó³ przyrodniczo-krajobrazowy (Mieñko i in. 1992a, 1997) 

371. „Dolina Czystej Wody”. Fragment doliny rzecznej z dobrze zachowanymi fitocenozami 

szuwarów i ³¹k, olsem i buczyn¹ (DH I); stanowiska rzadkich gatunków roœlin, 

m.in. storczyków. 

Obszar XXIII. „ Okolice Przywidza” 

Teren urozmaicony, zarówno pod wzglêdem fizjograficznym, jak te¿ przyrodniczym. 

Pocz¹tek bierze tu kilka cieków, m.in. K³odawa i Wietcisa. Obok Jeziora Przywidzkiego, 

na którym znajduje siê wyspa (rezerwat przyrody) z cenn¹ flor¹ naczyniow¹, 

otaczaj¹ce tereny równie¿ posiadaj¹ znaczne walory. Czêœciowo s¹ one pokryte 

lasami, m.in. buczynami (DH I) i gr¹dem gwiazdnicowym (DH I). W bogatej florze 

naczyniowej notowano tu m.in. takie gatunki, jak: ¿ywiec cebulkowy (PG VU), gnieŸnik 

leœny (**, PG NT), z³oæ pochwolistna (PL V, PG NT), wawrzynek wilcze³yko (**, 

PG LC). Teren jest równie¿ interesuj¹cy ze wzglêdów historycznych: na pó³wyspie 

jeziora zlokalizowane jest grodzisko œredniowieczne, a w pobliskim lesie znajduj¹ siê 

kurhany. Na po³udnie od jeziora, ko³o Gromadzina, pomiêdzy morenowymi pagórkami, 

znajduje siê zbiornik dystroficzny, otoczony torfowiskiem. Jest to jedno ze stanowisk 

strzebli b³otnej (**, DH II, PK EN) w województwie pomorskim (SOOS PLH 

220025) (Radtke i in. 2003, Kusznierz i in. 2005); wystêpuj¹ tu równie¿ traszki – zwyczajna 

i grzebieniasta (B³a¿uk mat. niepubl.). Nad Jeziorem Przywidzkim obserwowano 

¿eruj¹ce nietoperze – karlika malutkiego Pipistrellus pipistrellus (**) i nocka rudego 

(**) (Ciechanowski mat. niepubl.). 

XXIII–A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 

Obszar Natura 2000 „Przywidz” (SOOS) PLH 220025. 


93

„Wyspa na jeziorze Przywidz”. Chroni starodrzew bukowo-dêbowy i rzadkie gatunki 

flory. 

• Obszar Chronionego Krajobrazu „Przywidzki”. 

XXIII–B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 10): 


372. „Grodzisko nad Jeziorem Przywidzkim”. Grodzisko na pó³wyspie, pokryte 

p³atami buczyny i gr¹du (DH I), z cenn¹ flor¹ naczyniow¹ (Buliñski mat. niepubl.). 

373. „Piekielne £¹ki”. Fragment doliny górnego biegu Wietcisy ko³o Piek³a Dolnego. 

Dobrze zachowane p³aty bujnych ³¹k z obfitym stanowiskiem m.in. pe³nika europejskiego 

(**, PG VU, PZ V) oraz wielu innych cennych gatunków, jak np. stoplamka (kuku³ki) 

szerokolistnego (**, PG NT) (Lenartowicz mat. niepubl.). 

374. „Strzebla w Gromadzinie”. Ostoja strzebli b³otnej – obszar Natura 2000 (SOOS) 

„Przywidz” PLH 220025. 

Obszar XXIV. „Mierzeja Wiœlana i zlewnia Szkarpawy” 

Obszar obejmuje piaszczyst¹ mierzejê, oddzielaj¹c¹ Zalew Wiœlany od Zatoki Gdañskiej, 

oraz przyleg³y fragment ¯u³aw Wiœlanych (gmina Sztutowo) wraz z Delt¹ Szkarpawy. 

Szata roœlinna obszaru cechuje siê du¿ym bogactwem, wysokim stopniem heterogenicznoœci 

(gatunki z wielu grup synsocjologicznych), wysokim stopniem naturalnoœci, obecnoœci¹ 

wielu gatunków zagro¿onych (Lenartowicz i in. 2001). Wzd³u¿ brzegu morza 

ci¹gn¹ siê wydmy – bia³a (DH I) i szara (DH I), z relatywnie dobrze wykszta³conymi 

zespo³ami roœlinnymi. Czêste s¹ tu stanowiska interesuj¹cych gatunków, takich jak 

m.in. miko³ajek nadmorski (**, PG NT), groszek nadmorski (**, PG VU), lnica wonna 

(**, PG VU), rukwiel nadmorska (PG NT), paprotka zwyczajna (**) oraz bogactwo 

porostów, w tym rzadkich taksonów, jak p³ucnica niwalna Cetraria nivalis (PL EN, PG 

VU) (Fa³tynowicz i Budzbon 1986). Mimo dawnych nasadzeñ oraz wspó³czesnych 

dzia³añ Urzêdu Morskiego (por. Buliñski 1987), szata roœlinna wydm jest wci¹¿ wartoœciowa. 

W przylegaj¹cych lasach, pokrywaj¹cych wysokie wydmy nadmorskie, dominuje 

nadmorski bór, najczêœciej w podzespole gruszyczkowym Empetro nigri-Pinetum 

piroletosum, a na suchych wierzchowinach wydm – E.n.-P. cladonietosum; wœród flory 

borów za najcenniejsze nale¿y uznaæ: zimozió³ pó³nocny (**, PG NT) i storczyk – 

tajê¿ê jednostronn¹ (**, PG NT). 

Starsze wydmy, oddalone od morza, stanowi¹ siedlisko acydofilnych d¹brów – zubo- 

¿a³ej postaci Betulo-Quercetum (DH I) oraz lasu bukowo-dêbowego, gdzie miejscami masowo 

wystêpuje konwalia majowa (*, najobfisze populacje w regionie) oraz orlica pospolita 

(dorastaj¹ca do 3 m), trafiaj¹ siê kwitn¹ce okazy wiciokrzewu pomorskiego (**, PG VU, 

krañcowe stanowiska gatunku w kraju, na wschodniej granicy zasiêgu). W zag³êbieniach 

miêdzywydmowych wystêpuje ols porzeczkowy Ribeso nigri-Alnetum (w kontakcie z borem 

nadmorskim), brzezina bagienna Betuletum pubescentis (w powi¹zaniu z d¹browami), 

obecne s¹ równie¿ torfowiska wysokie (DH I) i przejœciowe (DH I), m.in. z rosiczk¹ okr¹g³olistn¹ 

(**, PL R). Zag³êbienia w pobli¿u Zalewu Wiœlanego zajmuje najczêœciej ols 

(Lenartowicz i in. 2001, Herbich i Markowski 1998). Na wydmach widoczne s¹ miejscami 

pozosta³oœci intensywnych dzia³añ cz³owieka, zmierzaj¹cych do utrwalenia wydm, w przesz³oœci 

fragmentami ca³kowicie odlesionych (XVIII w., np. rejon Sztutowa i Przebrna), 

94

w tym charakterystyczne nasadzenia kosodrzewiny Pinus mugo. Interesuj¹ce s¹ odcinki 

wysokiego brzegu od strony Zalewu, ulegaj¹ce abrazji. 

W ¿u³awskiej czêœci obszaru wyró¿niaj¹ siê kompleksy starorzeczy, odnóg Wis³y, 

kana³ów i stawów z ró¿norodnymi zespo³ami hydrofitów o liœciach p³ywaj¹cych. Te ostatnie 

s¹ tworzone m.in. przez wyj¹tkowo bogate i jedyne na obszarze TOM populacje grzybieñczyka 

wodnego Nymphoides peltata (**, PG VU, PL V), a tak¿e gr¹¿ela ¿ó³tego Nuphar 

lutea (*), grzybieni bia³ych Nymphaea alba (*, PG DD) i paproci – salwinii p³ywaj¹cej 

(**, PG VU, PL V). W kilku zbiornikach stwierdzono równie¿ obecnoœæ najmniejszej 

na œwiecie roœliny naczyniowej – wolffii bezkorzeniowej Wolffia arrhiza (PG VU). Równie¿ 

pasy szuwarów wzd³u¿ kana³ów i wybrze¿y Zalewu gromadz¹ cenne gatunki roœlin, 

jak kielisznik zaroœlowy Calystegia sepium, starzec nadrzeczny Senecio fluviatilis (PG VU), 

starzec bagienny S. paludosus (PG VU) i pó³halofity, m.in. mlecz b³otny (PG NT) (Gerstmannowa 

red. 2001, Lenartowicz i in. 2004, Afranowicz 2005a-b). 

Interesuj¹ca, choæ wci¹¿ s³abo poznana, jest fauna tego obszaru. Tereny wydmowe s¹ 

m.in. siedliskiem rzadkiego ¿uka – wa³karza lipczyka Polyphylla fullo (PL NT). Wœród 

chrz¹szczy biegaczowatych na uwagê zas³uguj¹: Odocantha melanura (PL VU), Amara 

praetermissa (#, jedyne wspó³czesne stanowisko na pó³nocy kraju), Bradycellus verbasci 

(#, notowanego g³ównie na po³udniu kraju), Carabus arvensis (**), C. glabratus (**), C. 

granulatus (**), C. hortensis (**) i C. violaceus (**) (Aleksandrowicz 2004), na torfowiskach 

obserwowano p³ywaka szerokobrze¿ka Dytiscus latissimus (**, PK) (Buliñski mat. 

niepubl.). Gady reprezentowane s¹ m.in. przez ¿mijê zygzakowat¹ (**) i licznie tu wystêpuj¹c¹, 

turkusow¹ odmianê padalca Anguis fragilis (**). Do najcenniejszych przedstawicieli 

awifauny lêgowej nale¿¹: dudek Upupa epops (**, PL DD, #), turkawka (**, PL DD, 

#), b³otniak stawowy (**, DP I), bielik (**, PK LC, DP I), ohar (**, PK LC), rybitwa czarna 

Chlidonias niger (**, DP I), dziêcio³ czarny (**, DP I), lerka (**, DP I), œwiergotek polny 

(**, DP I), jarzêbatka (**, DP I), wójcik zielony (**, #), mucho³ówka ma³a (**, DP I), 

g¹siorek (**, DP I) i dziwonia Carpodacus erythrinus (**). Na Mierzei znajduje siê te¿ 

najwiêksza w Europie kolonia kormorana czarnego (**, DP I). 

Szczególne znaczenie Mierzeja Wiœlana ma dla ptaków migruj¹cych – wiosn¹ i jesieni¹ 

regularnie przez jej teren wêdruje oko³o 130 gatunków, koncentruj¹cych siê na tym 

w¹skim pasie l¹du. Wœród nich nale¿y wymieniæ tak cenne gatunki, jak orze³ przedni (**, 

DP I, PK EN), rybo³ów (**, DP I, PK VU), kania czarna Milvus migrans (**, DP I, PK NT), 

jak równie¿ ogromne koncentracje drobnych ptaków wróblowych, pod¹¿aj¹cych skandynawsko-iberyjskim 

szlakiem wêdrówkowym (korytarz ekologiczny Wybrze¿a Ba³tyku). 

Mierzeja Wiœlana koncentruje równie¿ odbywaj¹ce sezonowe wêdrówki nietoperze, zw³aszcza 

karlika wiêkszego (**); stwierdzono tu równie¿ 5 innych gatunków tych chronionych 

zwierz¹t. Pla¿e regionu s¹ odwiedzane przez foki szare (**, PK EN) (Gerstmannowa i in. 

2001). Historycznie rejestrowano tu równie¿ rzadkie gatunki gryzoni: popielicê (**, 

PK NT) i orzesznicê Muscardinus avellanarius (**, #, IUCN LR: nt) (Pucek, Raczyñski 

1983); niewykluczone, ¿e przynajmniej ta ostatnia jest wci¹¿ do stwierdzenia w lasach 

o bogatym podszycie. 

XXIV-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Ostoja w ujœciu Wis³y” (OSOP) PLH 220044 

95

„Ujœcie Wis³y” (OSOP) PLB 220004 

„Zalew Wiœlany” (OSOP) PLB 280010 

„Zalew Wiœlany i Mierzeja Wiœlana” (SOOS) PLH 280007. 

Park Krajobrazowy Mierzeja Wiœlana. 


„K¹ty Rybackie”. Chroni koloniê lêgow¹ kormorana czarnego i czapliniec. Jest tu 

najwiêksza w Europie kolonia kormorana, obejmuj¹ca ponad po³owê polskiej populacji 

tego gatunku (Tomia³ojæ i Stawarczyk 2003). 

„Buki Mierzei Wiœlanej”. Chroni stary drzewostan bukowy oraz leœne gatunki runa 

(Gerstmannowa red. 2001). 

• Obszar Chronionego Krajobrazu „Rzeki Szkarpawy”. 

XXIV-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 11): 

• Rezerwaty przyrody (Gerstmannowa red. 2001, Lenartowicz i in. 2004): 

375. „Bory Mierzei”. Ochrona najlepiej wykszta³conych na Mierzei Wiœlanej nadmorskich 

borów sosnowych. 

376. „Grzybieñczykowe Starorzecze”. Dawne ramiê Szkarpawy z bogatymi populacjami 

nymfoidów, zw³aszcza grzybieñczyka wodnego. 

377. „Miko³ajkowe Wydmy”. Ochrona: naturalnej sekwencji m³odych form wydmowych, 

naturalnych procesów rozwojowych zbiorowisk nawydmowych oraz bogatej 

populacji miko³ajka nadmorskiego. 

378. „Moczary”. Ochrona najlepiej zachowanych na Mierzei Wiœlanej mszarnych 

torfowisk oligotroficznych. 

379. „Wielb³¹dzi Garb”. Zachowanie najwy¿szej, jednej z najpóŸniej utrwalonych 

roœlinnoœci¹ wydm Mierzei Wiœlanej oraz specyficznych dla tego obszaru lasów z grupy 

acydofilnych d¹brów, z chronionymi gatunkami roœlin. 

380. „Zatoka K¹cka”. Projektowany dla zachowania rzadkich gatunków roœlin oraz 

zbiorowisk roœlinnoœci wodnej i szuwarowej, a tak¿e miejsc odpoczynku i ¿erowania ptaków. 

• U¿ytki ekologiczne (Gerstmannowa red. 2001, Lenartowicz i in. 2004): 

381. „Grzybieñczykowe Stawy”. Stanowisko grzybieñczyka wodnego i szuwarów 

pó³halofilnych na starorzeczu Wis³y Królewieckiej. 

382. „Jantarowe Oczko”. Œródpolne zbiorniki wodne z roœlinnoœci¹ wodno-szuwarow¹. 

383. „Junoszyñskie Starorzecze”. Pozosta³oœæ œródpolnego starorzecza z roœlinnoœci¹ 

wodno-szuwarow¹. 

384. „Królewieckie Nymfoidy”. Bogate populacje grzybieñczyka wodnego i salwinii 

p³ywaj¹cej Salvinia natans (**, PG VU, PZV, PLV) w korycie Wis³y Królewieckiej. 

385. „Liliowe Wody”. Zespó³ grzybieni bia³ych i gr¹¿ela ¿ó³tego, wystêpuj¹cych tu 

³anowo. 

386. „P³ucnicowa £ysia”. Stanowisko rzadkiego porostu – p³ucnicy niwalnej. 

387. „Stegnieñskie Nenufary”. Pozosta³oœæ œródpolnego starorzecza z roœlinnoœci¹ 

wodno-szuwarow¹ i bogat¹ populacj¹ gr¹¿ela ¿ó³tego. 


388. „Delta Szkarpawy”. Krajobraz kulturowy ¯u³aw Wiœlanych, z sytemem kana- 

³ów, roœlinnoœci¹ szuwarow¹ i wodn¹. 

96

389. „Krajobrazy Mierzei”. Pe³na sekwencja siedlisk i zbiorowisk roœlinnych od 

wybrze¿a Zatoki Gdañskiej po brzegi Zalewu Wiœlanego. 

Obszar XXV. „Pó³nocna czêœæ Pojezierza Starogardzkiego”. 

Obejmuje urozmaicony krajobraz rolniczy, z licznymi zag³êbieniami i dolinami erozyjnymi, 

z niewielkimi kompleksami leœnymi w strefach krawêdziowych dolin (m.in. K³odawy, 

Szpêgawy, Styny, Wierzycy). Fragmentarycznie zachowane siedliska ³êgów (DH I) 

i gr¹du gwiazdnicowego (DH I), a tak¿e szuwary, ³¹ki, murawy, ze stanowiskami szeregu 

interesuj¹cych gatunków, zarówno leœnych oraz siedlisk wilgotnych, muraw i zaroœli, takich 

jak np. wawrzynek wilcze³yko (**), turówka leœna (*, PG VU, PL R), sierpnica pospolita 

(PG VU) oraz bogaty zestaw geofitów wiosennych. (Buliñski mat. niepubl.). 

XXV-A. Istniej¹ce formy ochrony przyrody: 


„Dolina K³odawy” (SOOS) PLH 220007 

„Dolina Wierzycy” (SOOS) PLH 220048 

„Waæmierz” (SOOS) PLH 220042. 


„Dolina K³odawy”. Chroni fragment prze³omowego odcinka doliny z cenn¹ szat¹ 

roœlinn¹, w tym – p³atami ³êgów i gr¹du gwiazdnicowego. Cechuje siê bogatym runem, 

w którym wystêpuj¹ liczne geofity, jak np. z³ocie Gagea spp., oraz przylaszczka pospolita 

(**) i miodunka æma Pulmonaria obscura. Do najcenniejszych sk³adników flory naczyniowej 

doliny nale¿y m.in. ¿ebrowiec górski (PG EN, gatunek górski), tojad dzióbaty (**, PG VU, 

gatunek górski), dzwonek szerokolistny (PL R, PG NT), kopytnik pospolity (*, PG NT). 

W warstwie krzewów, obok leszczyny, roœnie m.in. wawrzynek wilcze³yko (**, PG LC), 

szak³ak pospolity Rhamnus cathartica, dereñ œwidwa Cornus sanguinea. 


„Doliny Wierzycy” 

„Doliny Wietcisy”. 

XXV-B. Proponowane formy ochrony przyrody (ryc. 10): 


390. „Las w Dolinie Szpêgawy”. W obrêbie postulowanego zespo³u przyrodniczokrajobrazowego, 

wskazane jest rozpoznanie najlepiej zachowanego fragmentu zbiorowisk 

leœnych i utworzenie rezerwatu przyrody. Wyznaczenie jego granic wymaga jednak dok³adniejszych 

badañ. 

• Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe (Buliñski mat niepubl.): 

391. „Dolina Szpêgawy Wêdkowy-Lubiszewo”. Pas doliny z dominacj¹ zbiorowisk 

leœnych, szczególnie ³êgów i gr¹dów (DH I), murawami, ³¹kami oraz zbiornikami z roœlinnoœci¹ 

wodn¹ i szuwarow¹. 

392. „Jezioro Zduñskie”. Malowniczy zbiornik, otoczony stromymi, leœnymi zboczami, 

z p³atami gr¹du (DH I) i stanowiskami interesuj¹cych gatunków roœlin. 

393. „Sobowidzki Las”. Izolowana enklawa lasu w rolniczym krajobrazie zlewni 

Styny, z siedliskami gr¹du (DH I) i interesuj¹c¹ flor¹ leœn¹, umo¿liwiaj¹c¹ te¿ bytowanie 

97

urozmaiconej fauny. W jego obrêbie konieczne jest rozpoznanie najlepiej zachowanych 

p³atów zbiorowisk leœnych i utworzenie rezerwatu przyrody. Wymaga to jednak dok³adniejszych 

badañ, bez których niemo¿liwe jest wskazanie granic takiego obiektu. 

4.2. Problem ochrony roœlinnoœci kulturowej w centralnej czêœci Trójmiejskiego 

Obszaru Metropolitalnego 

Dla zachowania to¿samoœci przyrodniczej, kulturowej i krajobrazowej obszaru metropolitalnego 

wa¿ne s¹ równie¿ uk³ady ukszta³towane dziêki dzia³alnoœci cz³owieka, zw³aszcza 

tej pradawnej. Nale¿¹ do nich np. zbiorowiska zwi¹zane z wielowiekowym osadnictwem 

lub z obecnoœci¹ gatunków – reliktów dawnej uprawy i roœlin od pradziejów spontanicznie 

towarzysz¹cych cz³owiekowi (tzw. archeofity). Przyk³adem jest wystêpowanie czosnku 

wê¿owego Allium scorodoprasum (PG NT), spo¿ywanego do póŸnego œredniowiecza, 

a trwaj¹cego do naszych czasów jedynie w miejscach dawnego osadnictwa (np. grodziska 

œredniowieczne – por. Buliñski 1992) lub rejonach intensywnej dzia³alnoœci gospodarczej 

cz³owieka. W Gdañsku takimi miejscami s¹ np. Twierdza Wis³oujœcie (tu obecnie prawdopodobnie 

stanowisko zginê³o) oraz wa³y Kana³u Raduni, budowanego przez Krzy¿aków 

w XIV w. (Schwarz 1967, Buliñski 2000g). 

Istotn¹ wartoœæ przyrodnicz¹ posiadaj¹ te¿ obiekty z zieleni¹ kulturow¹, jak parki, 

rozleg³e ogrody i skwery. Du¿e, bogate w rozmaite gatunki ogrody, z jakich niegdyœ s³yn¹³ 

Gdañsk w Europie (por. Schwarz, ¯mijewska 1995) – od dawna nie istniej¹. Z wielu wspania³ych 

parków pozosta³o do dziœ zaledwie kilka i to w zubo¿a³ej postaci. Do najbardziej 

obecnie wartoœciowych, pod wzglêdem przyrodniczym, nale¿y Park Oliwski (wraz z czêœci¹ 

ogrodow¹ i palmiarni¹) oraz Park Oruñski. Skromne pozosta³oœci po Parku w KuŸniczkach 

(wiêksz¹ czêœæ jego terenu przeznaczono pod browar budowany sto lat temu) 

zosta³y ostatnio „zrewaloryzowane” z wielkimi stratami dla dendroflory, jak te¿ roœlinnoœci 

zielnej. Podobnie wykonano takie zabiegi w parku Doliny Królewskiej. Wartoœciowy, 

starszy drzewostan posiadaj¹ jeszcze parki: w BrzeŸnie, Park Jelitkowski oraz ma³y park na 

Przymorzu. W Sopocie cenny jest niedu¿y Park Po³udniowy oraz Park Pó³nocny, w znacznej 

czêœci o charakterze leœnym. Rolê parkow¹ spe³nia te¿ Skarpa Sopocka. Stare parki 

ciesz¹ obecnoœci¹ wiekowych drzew, których jednak stale ubywa. Wymagaj¹ zatem szczególnie 

pieczo³owitego uzupe³niania ubytków, a w³aœciwie nasadzeñ uprzedzaj¹cych wypadanie 

starych drzew. 

Z nowszych parków, wiêksz¹ wartoœæ przyrodnicz¹, jak te¿ kulturow¹, posiadaj¹ obiekty 

utworzone ze zlikwidowanych cmentarzy (wzd³u¿ Alei Zwyciêstwa – od B³êdnika – do 

Politechniki Gdañskiej). Obecne tu cenne nasadzenia w wiêkszoœci pochodz¹ z dawnych 

lat, jako pozosta³oœæ alei cmentarnych lub nasadzeñ przy grobowcach. 

W Gdyni brak parku miejskiego zastêpuj¹ fragmenty zieleni na skarpie klifu nadmorskiego 

(m.in. zbocza Kamiennej Góry i rezerwat przyrody „Kêpa Red³owska”) oraz przyleg³e 

lasy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Do wiêkszych obiektów zieleni kulturowej 

mo¿na zaliczyæ miejskie skwery – np. otoczenie Skweru Koœciuszki oraz skwer i ci¹g 

zieleni przy ul. Marsza³ka Pi³sudskiego. Na realizacjê metropolitalnego ogrodu botanicznego 

proponowano przeznaczyæ tereny w Kolibkach – przy granicy Gdyni i Sopotu. Niestety 

jak dot¹d plany te nie s¹ realizowane, mimo deklarowanej gotowoœci miasta Gdyni do 

przeznaczenia terenu na taki cel. W innych miastach TOM stare parki ulegaj¹ degradacji, 

wymagaj¹c intensywnych podsadzeñ i dba³oœci, zaœ nowych obiektów brak, mimo rozra- 

98

stania siê nowych osiedli. W Trójmieœcie formalnie znajduje siê jeden, niedu¿y ogród 

o charakterze botanicznym, nastawiony na kszta³cenie przysz³ych farmaceutów w zakresie 

znajomoœci roœlin, g³ównie leczniczych. Jest to Ogród Roœlin Leczniczych przy Wydziale 

Farmaceutycznym AMG (przy ul. gen. J. Hallera). Cennym sk³adnikiem zieleni aglomeracji, 

jak te¿ ca³ego TOM, s¹ aleje przydro¿ne i szpalery drzew przy trasach komunikacyjnych. 

Najbardziej znane spoœród nich i szczególnie cenne, jak np. lipy na Alei Zwyciêstwa 

w Gdañsku, lipowa aleja ul. gen. J. Hallera, s¹ pod sta³¹ opiek¹, konserwowane i uzupe³niane. 

Jednak na pozosta³ym obszarze opracowania, podobnie jak w ca³ym regionie i kraju, 

w ostatnich latach nasili³a siê wycinka starych drzew przydro¿nych. Jest ona czêsto prowadzona 

w sposób rabunkowy, a zmienione niedawno przepisy w znacznym stopniu j¹ usankcjonowa³y. 

Zadrzewienia przydro¿ne, zw³aszcza stare i malownicze, s¹ jednym z bardzo 

wa¿nych elementów krajobrazu TOM, istotnym równie¿ ze wzglêdów przyrodniczych (por. 

np. Fa³tynowicz 1998). Obecnie trwa batalia o ratowanie drzew przydro¿nych Polski (por. 

np. Pawlaczyk 2005), mimo ¿e czêœæ mediów przedstawia je jako najwa¿niejsz¹ przyczynê 

œmierci ofiar wypadków na polskich drogach (por. np. Paw³owski 2005, Zieliñski 2005). 

Ogród Roœlin Leczniczych przy Wydziale Farmaceutycznym Akademii Medycznej w Gdañsku – 

przy ul. Hallera (fot. J. Zarembska) 

99

100 

5. PROPOZYCJE DZIA£AÑ OCHRONNYCH 

NA OBSZARACH PRZYRODNICZO CENNYCH 

Zestawione w tym rozdziale wskazania ochronne dotycz¹ praktycznie wszystkich 

obszarów, jeœli tylko na danym terenie wystêpuj¹ siedliska, do których odnosz¹ siê propozycje 

poszczególnych dzia³añ. Czêœæ z nich mo¿e byæ wprowadzana w ¿ycie opcjonalnie – 

np. tylko na obszarach wskazanych jako przyrodniczo cenne, z pominiêciem pozosta³ej 

czêœci obszaru metropolitalnego. Tylko niektóre mog¹ byæ wprowadzone w ¿ycie w oparciu 

o plany zagospodarowania przestrzennego (punkty 1-5, 13, czêœciowo 10-12, 14, 18, 20). 

Reszta powinna byæ implementowana w oparciu o odpowiednie plany ochrony obszarów 

chronionych, akty tworz¹ce (w przypadku u¿ytków ekologicznych, zespo³ów przyrodniczo-krajobrazowych 

i pomników przyrody) oraz operaty urz¹dzeniowe Lasów Pañstwowych. 

Odnosi siê to zarówno do obiektów chronionych ju¿ powo³anych, jak te¿ proponowanych 

do powo³ania w niniejszym opracowaniu. 

1. Podobnie, jak w przypadku innych obszarów, stanowi¹cych mozaikê terenów 

o zró¿nicowanej wartoœci przyrodniczej, równie¿ w Trójmiejskim Obszarze Metropolitalnym 

konieczne jest zastosowanie odmiennych rygorów planistycznych, 

w odniesieniu do terenów przyrodniczo cennych: 

a. w obszarach o ma³ej powierzchni p³atów szczególnie cennych siedlisk lub stanowisk 

unikalnych gatunków i zespo³ów (rezerwaty, u¿ytki ekologiczne) konieczne 

jest wy³¹czenie z u¿ytkowania stricte gospodarczego i ukierunkowanie 

wszystkich dzia³añ na ich terenie oraz w najbli¿szym otoczeniu na zachowanie 

walorów przyrodniczych tych obiektów. Umo¿liwi to utrzymanie ich podstawowych 

funkcji ochronnych – zachowania cennych walorów przyrody oraz wa¿noœci 

naukowej i edukacyjnej. Podejœcie takie nie wyklucza utrzymania tradycyjnych, 

dotychczasowych form gospodarki (np. w ekosystemach nieleœnych), przy 

zachowaniu celu priorytetowego – tj. ochrony cennych siedlisk i gatunków. 

b. w wielkoobszarowych obiektach chronionych lub proponowanych do ochrony, 

stanowi¹cych mozaikê kompleksów osadniczych i terenów u¿ytkowanych gospodarczo 

(parki krajobrazowe, obszary Natura 2000), niezbêdne jest integrowanie 

potrzeb inwestycji i ekonomii z zasadami zrównowa¿onego rozwoju. 

Umo¿liwi to aktywizacjê regionów po³o¿onych poza centrum metropolii, czêsto 

znajduj¹cych siê w gorszej sytuacji gospodarczej, przy zachowaniu i racjonalnym 

wykorzystaniu potencja³u ich walorów przyrodniczych. 

c. p³aty naturalnych i pó³naturalnych siedlisk, w obrêbie zabudowy metropolii, 

nale¿y traktowaæ jako wa¿ny element struktury przestrzennej centrum metropolii, 

kszta³tuj¹cy warunki ¿ycia mieszkañców, zas³uguj¹cy na ochronê, nawet 

jeœli s¹ one w powa¿nym stopniu przekszta³cone. Ich waloryzacja wymaga pewnego 

z³agodzenia kryteriów odnoœnie do rangi gatunków i siedlisk, kwalifikuj¹cych 

teren do ochrony, gdy¿ dla wielu taksonów osobliwoœci¹ jest samo przetrwanie 

w obrêbie miasta. S¹ to zwykle obiekty ma³opowierzchniowe, dziêki 

swojej roli krajobrazotwórczej niezbêdne dla podniesienia i utrzymania jakoœci 

¿ycia, poprzez zapewnienie kontaktu z namiastk¹ tzw. „dzikiej przyrody”. Poza 

funkcj¹ rekreacyjn¹ (wymagaj¹c¹ zreszt¹ niekiedy ograniczenia i skierowania

na urz¹dzone tereny zielone), ci¹gle niewykorzystana jest funkcja edukacyjna 

tych obiektów, mimo du¿ej koncentracji szkolnictwa wszystkich szczebli na 

terenie centrum metropolii (zajêcia w terenie z przedmiotów zwi¹zanych z przyrod¹). 

Funkcja rekreacyjna miejskiej przyrody jest realizowana tym skuteczniej, 

w im wiêkszym stopniu zachowane p³aty naturalnych siedlisk i umiarkowanie 

pielêgnowanej zieleni miejskiej stanowi¹ trwa³e schronienie zró¿nicowanej 

flory, mykoflory i fauny, w tym grup ciesz¹cych siê powszechn¹ sympati¹ 

z powodów emocjonalnych i estetycznych (atrakcyjnie kwitn¹ce roœliny, ptaki 

œpiewaj¹ce, motyle dzienne). 

2. Funkcja osadnicza na terenach chronionych i proponowanych do ochrony – o niskim 

re¿imie ochronnym oraz w ich bezpoœrednim s¹siedztwie musi byæ ograniczona 

do przeznaczania pod zabudowê terenów w bezpoœrednim s¹siedztwie ju¿ 

istniej¹cych terenów zabudowanych. Nie nale¿y dopuszczaæ do tworzenia nowych 

oœrodków osadniczych, ani zabudowy rozproszonej, której trudno zapewniæ obs³ugê 

infrastruktur¹ ochrony œrodowiska. Nie nale¿y rozwijaæ nowych terenów 

zabudowanych w obrêbie p³atów cennych siedlisk przyrodniczych. W konsekwencji 

w takich terenach dzia³ki o innym przeznaczeniu nie powinny byæ przekwalifikowywane 

na cele budowlane. Dotyczy to równie¿ budowli o przeznaczeniu publicznym 

i rekreacyjnym. W szczególnoœci ograniczenie to musi byæ egzekwowane 

na terenie po³udniowego kompleksu Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, 

pe³ni¹cego funkcjê ochronn¹ wobec centrum metropolii i najbardziej nara¿onego 

na niekontrolowan¹ dzia³alnoœæ inwestycyjn¹, zw³aszcza zaœ agresywn¹ zabudowê 

od strony zachodniej, pó³nocnej i po³udniowej. Masowy rozwój zabudowy letniskowej 

w obrêbie parków krajobrazowych Kaszubskiego i Nadmorskiego mo¿e 

– paradoksalnie – doprowadziæ do drastycznego spadku nie tylko ich wartoœci przyrodniczej 

i krajobrazowej, ale równie¿ zwi¹zanej z nimi atrakcyjnoœci turystycznej 

gmin po³o¿onych w ich obrêbie. Konsekwencj¹ mo¿e byæ zahamowanie ich rozwoju 

gospodarczego. 

3. Za podstawê rozwoju gospodarczego obszarów przyrodniczo cennych nale¿y uznaæ 

realizacjê funkcji turystycznych, edukacyjnych, rekreacyjnych i proekologicznej 

gospodarki rolnej, co wymaga utrzymania obecnych walorów przyrodniczych 

i krajobrazowych. W mozaikowym krajobrazie leœno-rolniczym takich terenów 

nale¿y promowaæ niedestrukcyjne formy inwestycji turystycznych, wykorzystuj¹ce 

ju¿ istniej¹c¹ infrastrukturê, nastawione na agroturystykê i turystykê kwalifikowan¹. 

W miejscowoœciach po³o¿onych na terenie parków krajobrazowych i obszarów 

Natura 2000 dopuszczalna jest realizacja inwestycji niewp³ywaj¹cych destrukcyjnie 

na wartoœci przyrodnicze tych terenów i nie zmniejszaj¹ca ich zasobów 

przyrodniczych (tereny leœne, torfowiskowo-bagienne, dna dolin – musz¹ pozostawaæ 

nieraruszone). 

4. Nale¿y odst¹piæ od planów tworzenia nowych ci¹gów komunikacyjnych na najcenniejszych 

przyrodniczo terenach – w tym silnie pofragmentowanego Trójmiejskiego 

Parku Krajobrazowego. Ju¿ obecnie po poszerzeniu jezdni i wprowadzaniu 

orgodzeñ, ograniczaj¹ one migracje w populacji zwierz¹t naziemnych, zw³aszcza 

du¿ych ssaków, które osi¹gaj¹ niewielkie zagêszczenia i (co za tym idzie) niewielkie 

liczebnoœci w poszczególnych, izolowanych p³atach lasów. Wielokierunkowe 

zagro¿enia niesie koncepcja budowy tunelu przez wzgórza Trójmiejskiego PK, 

101

102 

jako fragmentu tzw. Nowej Spacerowej w rejonie wzgórza Pacho³ek, lansowana 

nadal, pomimo niekorzystnej dla ewentualnej budowy ekspertyzy hydrogeologicznej. 

Zalecenie zawarte w tym punkcie dotyczy równie¿ koncepcji budowy dróg 

wodnych – za generalnie szkodliwy dla œrodowiska nale¿y uznaæ, forsowany ostatnio 

intensywnie, projekt budowy kana³u ¿eglugowego w okolicy K¹tów Rybackich, 

przecinaj¹cego Mierzejê Wiœlan¹ wraz z torem wodnym przez Zalew Wiœlany 

do Elbl¹ga. 

5. Inwestycje na terenie wyró¿nionych w tym opracowaniu korytarzy ekologicznych 

– nawet jeœli nie zaproponowano ich ochrony prawnej – musz¹ byæ ograniczone 

do stopnia, w którym nie bêd¹ narusza³y ich ci¹g³oœci przestrzennej i funkcjonalnej. 

Ograniczenie to powinno przejawiaæ siê zw³aszcza w utrzymaniu ci¹g³oœci 

pasów terenów niezabudowanych i wolnych od przegród terenowych (np. ogrodzeñ). 

Minimalna szerokoœæ takich korytarzy, w przypadku zadrzewieñ, nie powinna 

byæ mniejsza ni¿ 25-50 m, zaœ w przypadku terenów otwartych powinna 

mieæ optymalnie 200 m. W miejscu, gdzie ruchliwe, wielopasmowe drogi ko³owe 

(drogi szybkiego ruchu i autostrady) przecinaj¹ wyró¿nione korytarze ekologiczne 

i obszary chronione lub te¿ stanowi¹ granicê tych ostatnich, niezbêdna jest minimalizacja 

ich negatywnego wp³ywu przez: 

a. grodzenie pasa drogowego p³otami z siatki, w miejscach o potencjalnie du¿ej 

œmiertelnoœci i natê¿eniu migracji naziemnych krêgowców (np. w s¹siedztwie 

zbiorników wodnych, stanowi¹cych godowiska p³azów); 

b. budowê (co kilkaset metrów oraz w s¹siedztwie zbiorników wodnych) przejœætuneli 

(o œrednicy 1,00 m) dla p³azów, gadów oraz drobnych i œrednich ssaków. 

Ich dno musi byæ wysypane ziemi¹ lub piaskiem, z wejœciami obsadzonymi 

gêst¹ roœlinnoœci¹, tworz¹c¹ ekran o wysokoœci 1,5 m; 

c. budowê œcian z pni, konarów i ga³êzi œciêtych drzew, u³o¿onych pod wiaduktami 

dróg; 

d. budowê przejœæ dla drapie¿ników i ssaków kopytnych. W miejscu przebiegu 

drogi przez zwarty kompleks leœny tam, gdzie umo¿liwiaj¹ to warunki geomorfologiczne, 

kilkusetmetrowy (co najmniej 150 m) fragment drogi nale¿y poprowadziæ 

po estakadzie, pozostawiaj¹c lub dosadzaj¹c pod ni¹ pas zadrzewieñ 

i zakrzewieñ. Za zupe³nie nieprzydatne nale¿y uznaæ natomiast proponowane 

niekiedy k³adki nad drog¹ o szerokoœci kilku-kilkunastu metrów; 

6. Kompleksy leœne, wskazane jako cenne ostoje ró¿norodnoœci biologicznej, powinny 

podlegaæ ekstensyfikacji gospodarki leœnej – zarówno w odniesieniu do pozyskania 

drewna, jak i samych zabiegów hodowlano-pielêgnacyjnych. Szczególny 

nacisk na to zalecenie musi byæ po³o¿ony na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego 

(utrzymanie jednej z najwy¿szych w kraju œredniej wieku drzewostanów, 

stanowi¹cych lasy ochronne i pe³ni¹cych wa¿n¹ funkcjê rekreacyjn¹ dla mieszkañców 

aglomeracji), Lasów Mirachowskich i Puszczy Dar¿lubskiej. Kluczowym 

zadaniem jest zachowanie w nich maksymalnej mo¿liwej iloœci martwego drewna 

in situ, w ró¿nej postaci i stopniu rozk³adu, w tym tak¿e grubszego sortymentu 

(k³ody i pnie o œrednicy powy¿ej 40 cm). Umo¿liwia to przetrwanie wielu reliktowych, 

tzw. puszczañskich gatunków: chrz¹szczy, których larwy ¿eruj¹ w próchnie, 

b¹dŸ drewnie (np. rodziny kózkowatych Cerambycidae, jelonkowatych Lucanidae, 

¿ukowatych Scarabaeidae, sprê¿ykowatych Elateridae), gniazduj¹cych

w drewnie drapie¿nych ¿¹d³ówek (np. z rodziny grzebaczowatych Sphecidae), drapie¿nych 

chrz¹szczy (np. biegaczowatych, zagwozdnikowatych, przekraskowatych), 

innych drapie¿nych bezkrêgowców (np. wijów), gatunków wybieraj¹cych 

martwe drewno na noclegowiska (np. nietoperze Chiroptera), b¹dŸ zimowiska (np. 

biedronkowate Coccinelidae), epiksylicznych mchów, w¹trobowców, porostów, 

œluzowców i grzybów (Gutowski i in. 2004). Wiele z nich umieszczonych jest na 

krajowych i regionalnych czerwonych listach, b¹dŸ podlega ochronie prawnej 

w kraju i Unii Europejskiej (por. Adamski i in. 2004, G³owaciñski, Nowacki 

2004). Zapewnienie przetrwania tych organizmów wi¹¿e siê z wype³nianiem 

zaleceñ Zarz¹dzenia 11 A Dyrektora Generalnego Lasów Pañstwowych, co nie 

pozostaje jednak w bezpoœredniej gestii w³adz gminnych i wojewódzkich. Dlatego 

szczególn¹ rolê w ich ochronie ma ekstensyfikacja gospodarki drzewostanem 

w lasach komunalnych, utrzymanie starych „przyrodniczo nieuporz¹dkowanych” 

parków (por. Burakowski 1997, Konwerski 2001), a tak¿e zadrzewieñ 

i zakrzewieñ przydro¿nych i œródpolnych (Oleksa i in. 2003), poniewa¿ s¹ wy³¹czone 

z planowej gospodarki leœnej, a ich utrzymanie zale¿y od rad i zarz¹dów 

gmin. Organy te mog¹ skutecznie chroniæ takie enklawy poprzez odpowiednie 

zapisy w planach zagospodarowania przestrzennego, a tak¿e (przynajmniej 

w miastach i wiejskich parkach podworskich) poprzez rezygnacjê z zabiegów 

pielêgnacyjnych zieleni (zw³aszcza tzw. „leczenia” lub usuwania obumieraj¹cych 

i martwych drzew) wszêdzie tam, gdzie nie s¹ one niezbêdne z punktu widzenia 

bezpieczeñstwa publicznego lub zachowania innych cennych osobników 

(np. rzadkie gatunki drzew egzotycznych). Równie¿ drzewa pomnikowe nie powinny 

byæ poddawane „leczeniu”, za wyj¹tkiem okazów wa¿nych z kulturowego 

punktu widzenia lub ze wzglêdów bezpieczeñstwa ludzi (np. w centrach miast). 

Konieczne jest jednak skuteczne obalenie stereotypu postrzegania martwego drewna 

jako Ÿród³a tzw. „szkodników”, zagra¿aj¹cych ¿ywym drzewom, a w domyœle 

– egzystencjalnym potrzebom cz³owieka. W leœnych rezerwatach przyrody 

nie nale¿y w ogóle usuwaæ martwego drewna, co zapewniæ musz¹ jednak wprowadzane 

w ¿ycie plany ochrony tych obiektów. Nale¿y pamiêtaæ tak¿e o tym, ¿e 

wiekowe drzewa (b¹dŸ ich fragmenty), bêd¹ce miejscem wystêpowania gatunków 

chronionych, np. chrz¹szcza z rodziny ¿ukowatych pachnicy próchniczki 

Osmoderma eremita, s¹ tak¿e chronione w myœl zapisów ustawy o ochronie przyrody. 

Ochrona ta zaœ to nic innego, jak zachowanie optymalnych dla gatunków 

chronionych parametrów przestrzeni ich wystêpowania i rozrodu, tj. np. – pozostawienie 

próchnowiska w pniu drzewa bez prób ingerencji w jego strukturê, 

wilgotnoœæ, temperaturê, itd. 

7. Ochrona zwi¹zanych ze starymi drzewostanami ptaków (liczne sowy Strigiformes, 

g¹go³, go³¹b siniak, krêtog³ów Jynx torquilla) i ssaków (pilchowate Gliridae, wiewiórka 

Sciurus vulgaris, nietoperze: np. borowiec wielki Nyctalus noctula, borowiaczek 

N. leisleri) wymaga pozostawiania maksymalnej mo¿liwej iloœci drzew 

dziuplastych. Podstaw¹ do utrzymywania ich zasobów w lasach jest jednak znaczny 

udzia³ zwartych starodrzewów, a przynajmniej pewnej liczby starych i obumieraj¹cych 

drzew, umo¿liwiaj¹cych wykuwanie dziupli dziêcio³om (w tym gatunkom 

cennym w regionie: dziêcio³owi czarnemu, zielonemu i œredniemu Dendrocopus 

medius). Wszêdzie tam, gdzie istnieje powa¿ny niedobór takich kryjówek, 

103

104 

niezbêdne jest zapewnienie ich ekwiwalentu – ró¿nych modeli i wymiarów skrzynek 

lêgowych dla ptaków, skrzynek dla nietoperzy i pilchowatych. Sposób ten 

powinien byæ traktowany jako ostateczna alternatywa, nie jako metoda zastêpcza 

wzglêdem niedoboru dziupli naturalnych b¹dŸ wykutych przez dziêcio³y. Akcje 

rozwieszania skrzynek powinny uzupe³niaæ standardowe w tym zakresie dzia³ania 

administracji Lasów Pañstwowych – zw³aszcza w odniesieniu do zadrzewieñ zarz¹dzanych 

przez inne podmioty. Nale¿y jednak dbaæ, aby przeznaczane na ten cel 

œrodki finansowe nie by³y marnowane. Mo¿na to uzyskaæ dziêki instalowaniu skrzynek 

wy³¹cznie w siedliskach o powa¿nym niedoborze dziupli (nie rozwieszaj¹c 

ich w starych, dojrza³ych drzewostanach, zw³aszcza liœciastych – np. Ciechanowski 

2005 – ani w biotopach naturalnie ubogich w dziuple). Dla ochrony leœnej 

awifauny i nadrzewnych ssaków, równie wa¿ne, jak pozostawianie dziuplastych 

drzew, jest utrzymywanie w³aœciwej dla danego zbiorowiska leœnego fizjonomii 

(stopnia zwarcia koron, struktury przestrzennej – wielopiêtrowej w gr¹dach i ³êgach, 

praktycznie jednopiêtrowej w buczynach). 

8. Nale¿y d¹¿yæ do doprowadzenia sk³adu gatunkowego drzewostanów (zarówno 

w lasach pañstwowych, prywatnych jak i komunalnych), do zgodnoœci z potencjalnym 

siedliskiem i obszarem geograficznym. Nale¿y równie¿ unikaæ rozpowszechniania 

obcych gatunków dendroflory, zw³aszcza, gdy tworz¹ one zwarte 

drzewostany, zuba¿aj¹c znacznie florê runa oraz faunê danego terenu – w wiêkszoœci 

nie s¹ bowiem atrakcyjne dla rodzimych próchno-, liœcio-, drzewo- i drewno¿erców, 

w konsekwencji równie¿ dla leœnej czy parkowej awifauny. Ten ostatni 

postulat powinien dotyczyæ równie¿ zadrzewieñ o charakterze nieleœnym; tak¿e 

w zasobach zieleni miejskiej niezbêdne jest promowanie rodzimych gatunków 

drzew i krzewów. Nie zmienia to faktu, ¿e pojedyncze drzewa gatunków obcego 

pochodzenia (lub ich grupy) mog¹ byæ pozostawiane, a nawet chronione, zw³aszcza 

jeœli posiadaj¹ wymiary pomnikowe, stanowi¹ osobliwoœæ florystyczn¹, czy 

ciekawostkê natury dydaktycznej i estetycznej, zarazem nie wykazuj¹c tendencji 

do ekspansji. Dotyczy to tak¿e sytuacji ochrony zadrzewieñ przyulicznych 

(aleje, szpalery) tych gatunków obcych na ziemiach polskich, które s¹ odporne 

na zanieczyszczenia powietrza (np. sosna czarna Pinus nigra, d¹b czerwony). 

Funkcja edukacyjna i estetyczna zadrzewieñ ma znaczenie w zabytkowych parkach 

miejskich i podworskich, stanowi¹cych nierzadko unikalne kolekcje egzotycznej 

dendroflory, jednak nie powinna stanowiæ zachêty do kszta³towania miejskiej 

zieleni w oparciu o m³ode osobniki ³atwo dostêpnych komercyjnie, obcych 

taksonów (srebrne odmiany œwierka, ¿ywotniki). Specyficznego podejœcia wymaga 

œwierk pospolity Picea abies, drzewo obce dla flory wiêkszoœci terenów 

TOM, powszechnie jednak tu uprawiane na jego terenie, wykazuj¹ce ekspansywne 

tendencje i degraduj¹ce zajmowane siedliska. Zasadniczo nie powinno 

byæ ono rozpowszechniane w tutejszych lasach, przynajmniej w zwartych drzewostanach. 

Jednak pewne p³aty starych œwierczyn lub lasów ze znaczn¹ domieszk¹ 

œwierka musz¹ byæ utrzymane, ze wzglêdu na ochronê zwi¹zanych z nimi cennych 

gatunków fauny – sowy w³ochatki, krzy¿odzioba œwierkowego Loxia curvirostra, 

czy górskiego chrz¹szcza tryka œwierkowca. Dotyczy to zw³aszcza 

wa¿nych w skali ca³ego kraju ostoi w³ochatki w Lasach Mirachowskich, Lasach 

Lêborskich i Puszczy Dar¿lubskiej (Sid³o i in. 2004).

9. Istotne znaczenie, dla utrzymania ró¿norodnoœci fauny w centrum metropolii, 

ma podejœcie do pielêgnacji zieleni w parkach miejskich. Konieczne jest utrzymanie 

w nich du¿ego zwarcia koron w górnym piêtrze drzewostanu, analogicznego 

do drzewostanów leœnych, a powszechnie utrzymywanego w innych miastach 

Polski (np. Warszawie). Umo¿liwi to m.in. gniazdowanie licznych i zró¿nicowanych 

gatunkowo ptaków œpiewaj¹cych, co – w po³¹czeniu z odpowiednim 

zacienieniem – pozwoli zachowaæ wysok¹ jakoœæ pe³nionych przez te tereny 

funkcji rekreacyjnych. Za szkodliwe nale¿y uznaæ maksymalne zmniejszanie 

objêtoœci koron (w tym obcinanie wierzcho³ków pni) i ich zwarcia, co prowadzi 

do przeobra¿ania parków miejskich w tereny niemal pó³otwarte, co ma czêsto 

miejsce na terenie aglomeracji trójmiejskiej (przyk³ad – Park KuŸniczki w 

Gdañsku-Wrzeszczu). Ta sama uwaga dotyczy szpalerów drzew przy ulicach 

starych, willowych dzielnic Gdañska i Sopotu, które zawsze utrzymywane by³y 

w charakterze zieleni wysokiej. Zachowania wymagaj¹ te¿ zakrzaczenia, które 

czêsto w ramach utrzymania zieleni miejskiej s¹ obcinane do wysokoœci kilkudzisiêciu 

centymetrów. 

10. Cenne faunistycznie p³aty siedlisk nieleœnych powsta³y najczêœciej na skutek tradycyjnej 

gospodarki cz³owieka, dla ich utrzymania niezbêdna jest zatem ochrona 

czynna (np. koszenie z usuwaniem wykoszonej biomasy roœlinnej, wypas, usuwanie 

nalotu drzew i krzewów). Dotyczy to takich biotopów, jak: wrzosowiska, 

murawy kserotermiczne i napiaskowe, ekstensywnie u¿ytkowane pastwiska, wilgotne 

i podmok³e ³¹ki – np. trzêœlicowe, nadmorskie ³¹ki halofilne (s³onolubne). 

S¹ one nie tylko ostoj¹ unikalnej, nigdzie indziej nie spotykanej, flory i entomofauny 

(w których wystêpuj¹ liczne gatunki zagro¿one, o nieprzeciêtnych walorach 

dydaktycznych i estetycznych), ale równie¿ – w przypadku ³¹k – gniazdowania 

cennych gatunków ptaków (np. pliszki ¿ó³tej Motacilla flava, derkacza, 

siewkowych: czajki Vanellus vanellus, kszyka, krwawodzioba – O¿arowski 2000, 

Gromadzki 2004). Zw³aszcza na obszarach chronionych i proponowanych do 

objêcia ochron¹, musz¹ zostaæ podjête wszelkie dzia³ania dla utrzymania obecnego 

stanu tych siedlisk. Zarówno zanik tradycyjnej gospodarki, z powodu jej 

nieop³acalnoœci (skutkuj¹cy zarastaniem ³¹k i pastwisk krzewami i lasem, b¹dŸ szuwarami), 

jak i próby jej intensyfikacji (zaorywanie, melioracje osuszaj¹ce, dosiewanie 

wysoko produktywnych gatunków traw) musz¹ byæ powstrzymane, poprzez 

maksymalne wykorzystanie programów rolnoœrodowiskowych (na obszarach Natura 

2000 równie¿ funduszu LIFE 22 ) i oferowanych przez nie dop³at, jako Ÿród³a 

alternatywnych dochodów. B³êdem na takich terenach jest promowanie zalesieñ, 

które na gruntach nieleœnych posiadaj¹ znikom¹ wartoœæ przyrodnicz¹, natomiast 

doprowadzaj¹ w ten sposób do zaniku cennych siedlisk i gatunków zwi¹zanych 

z ³¹kami, murawami czy wrzosowiskami. Zagro¿enie to ma szczególne znaczenie 

w odniesieniu do ³¹k œródleœnych, zarz¹dzanych przez Lasy Pañstwowe – s¹ one 

kluczowe dla wielu zagro¿onych gatunków fauny leœnej (np. Zieliñski 1998). Konieczne 

jest zarazem wykorzystanie ró¿norodnoœci biologicznej ³¹k i pastwisk (wp³ywaj¹cych 

na ró¿norodnoœæ i z³o¿onoœæ krajobrazu) do rozwoju agroturystyki, jako 

22 

O ile dotyczy siedlisk lub gatunków z Za³. I Dyrektywy Ptasiej oraz Za³. I i II Dyrektywy Siedliskowej. 

105

106 

jednej z najwa¿niejszych dróg rozwoju gospodarczego miejscowoœci po³o¿onych 

w granicach obszarów Natura 2000 i parków krajobrazowych. 

11. Agrocenozy (pola uprawne), mimo ¿e nie s¹ zwykle podstaw¹ delimitacji obszarów 

przeznaczonych do ochrony, grupuj¹ cenne, zagro¿one w zachodniej Europie 

gatunki i ich zespo³y. Wiele z nich jest jeszcze pospolitych w regionie i utrzymuj¹ 

tu silne populacje (np. skowronek Alauda arvensis, trznadel Emberiza citrinella, 

œwiergotek polny Anthus campestris, kuropatwa Perdix perdix), które ulegn¹ 

jednak drastycznej redukcji, zarówno w zwi¹zku z intensyfikacj¹ produkcji rolnej, 

jak i z ca³kowitym jej zaniechaniem, np. na skutek sprzeda¿y dzia³ek na 

domki letniskowe, czy przeznaczeniem gruntów pod zalesienia. Dotyczy to nie 

tylko ptaków i owadów, ale równie¿ specyficznych, barwnie kwitn¹cych roœlin 

segetalnych – chwastów polnych, m.in. decyduj¹cych o piêknie krajobrazu. Ró¿norodnoœæ 

biologiczn¹ terenów rolniczych, w warunkach obecnej struktury w³asnoœci 

ziemi, zwiêksza znacznie obecnoœæ sieci miedz œródpolnych, zarówno 

poroœniêtych drzewami i krzewami, jak i trawiastych. Równie¿ one grupuj¹ specyficzne 

gatunki fauny (np. niektóre ptaki, jak g¹siorek Lanius collurio, gady, 

liczne owady prostoskrzyd³e, ¿¹d³ówki i motyle dzienne), pe³ni¹ te¿ funkcjê korytarzy 

migracyjnych dla drobnych i œrednich zwierz¹t. Podobnie, jak tradycyjnie 

utrzymane agrocenozy, równie¿ miedze i zakrzewienia œródpolne s¹ powa¿nie 

zagro¿one zarówno przez intensyfikacjê gospodarki rolnej, jak i jej ca³kowity 

zanik. Dlatego, zw³aszcza na obszarach Natura 2000 i w parkach krajobrazowych, 

promowaæ nale¿y programy rolnoœrodowiskowe, a nie dop³aty bezpoœrednie, 

jako g³ówne Ÿród³o dofinansowania rolnictwa ze œrodków Unii Europejskiej. 

Programy te umo¿liwi¹ utrzymanie ekstensywnej produkcji rolnej i zwi¹zanej 

z ni¹ specyficznej flory i fauny. Jej walory i kszta³towany przez ni¹ tradycyjny 

krajobraz wiejski powinny na tych terenach staæ siê kolejnym – obok wymienionych 

wy¿ej ³¹k i pastwisk – z elementów umo¿liwiaj¹cych promocjê regionu 

i rozwój agroturystyki, jako wa¿nej ga³êzi lokalnej gospodarki. 

12. W miastach (zw³aszcza w centrum metropolii) za istotny element ró¿norodnoœci 

biologicznej nale¿y uznaæ równie¿ zbiorowiska roœlinnoœci ruderalnej. Bez nak³adów 

ze strony cz³owieka przeciwdzia³aj¹ one erozji wodnej i wietrznej terenów 

o zdegradowanej przez jego dzia³alnoœæ powierzchni, utrwalaj¹c pod³o¿e. 

Dziêki obecnoœci licznych, barwnie kwitn¹cych roœlin (jak m.in. ¿mijowiec Echium 

vulgare, marchew Daucus carota, maki Papaver spp., nostrzyki Melilotus spp., 

ognicha Sinapis arvensis, wrotycz Tanacetum vulgare) wp³ywaj¹ one pozytywnie 

na estetykê miasta. S¹ one równie¿ ostoj¹ ciep³olubnej entomofauny (np. motyli 

dziennych, ¿¹d³ówek), wreszcie – np. w otoczeniu ci¹gów torów kolejowych – 

gin¹cych w regionie przedstawicieli awifauny (dzierlatka Galerida cristata) lub 

entomofauny (np. chrz¹szcz ziolarka). Z pewnoœci¹ zas³uguj¹ one na znacznie 

szersz¹ obecnoœæ w miastach, ni¿ to ma miejsce obecnie (tak, jak w niektórych 

krajach s¹siednich – np. Niemczech), wymagaj¹ te¿ znacznie mniejszych nak³adów 

finansowych, ni¿ ja³owe biocenotycznie i w¹tpliwe estetycznie (zw³aszcza 

w okresie letniej suszy) krótko strzy¿one trawniki. 

13. Doliny rzek i ma³ych cieków nale¿y traktowaæ jako priorytetowe obszary w regionie, 

bêd¹ce ostojami ró¿norodnoœci biologicznej, zw³aszcza w obrêbie bardziej 

przekszta³conych i zubo¿onych przez cz³owieka terenów (Herbich i Górski

1993), oraz kluczowe korytarze ekologiczne regionu. Nale¿y dbaæ o ich ci¹g³oœæ 

przestrzenn¹, zw³aszcza w odniesieniu do lasów ³êgowych – siedlisk ujêtych 

w Za³¹czniku I Dyrektywy Siedliskowej UE. £¹czna ich powierzchnia oraz wartoœæ 

rynkowa produkowanego przez nie drewna s¹ znikome (w porównaniu 

z pozosta³ymi lasami Obszaru Metropolitalnego), dlatego drzewostany ich nie 

powinny byæ w ogóle eksploatowane gospodarczo, ani pielêgnowane. Po³o¿one 

w dolinach siedliska nieleœne powinny byæ utrzymane i dofinansowane wed³ug 

wskazówek zawartych w punktach 10 i 11 niniejszego rozdzia³u. Zupe³nie niecelowe, 

a nawet szkodliwe (przyrodniczo i finansowo) s¹ wszelkie próby regulacji 

ma³ych i œrednich rzek. Zwiêksza to drastycznie zagro¿enie powodziowe ni¿ej 

po³o¿onych terenów, ogranicza mo¿liwoœæ samooczyszczania wód, niszcz¹c zarazem 

bezpowrotnie bogate i ró¿norodne biocenozy samych cieków i ich otoczenia 

oraz walory krajobrazowe. Do najbardziej dotkliwych, bezpoœrednich skutków 

takich dzia³añ nale¿y uznaæ degradacjê wilgotnych ³¹k, dolinnych torfowisk 

niskich, lasów i zaroœli ³êgowych (ubijanie brzegów ciê¿kim sprzêtem, budowa 

dróg dojazdowych, gromadzenie wydobytego z koryta rzeki urobku) oraz ubo¿enie 

i niszczenie bazy pokarmowej, kryjówek i tarlisk reofilnych ryb i minogów 

(pstr¹g potokowy, troæ wêdrowna, lipieñ Thymallus thymallus, g³owacze Cottus 

spp., œliz Orthrias barbatulus, minóg strumieniowy). To ostatnie dotyczy w szczególnoœci 

odcinków o charakterze podgórskim, zasiedlanych równie¿ przez unikaln¹ 

faunê bezkrêgowców, bogat¹ w elementy górskie i borealno-górskie 

(chrz¹szcze z rodzajów Oredytes i Helmis, wyp³awek alpejski Crenobia alpina). 

Zahamowanie procesów erozyjnych wzd³u¿ uregulowanych cieków skutkowaæ 

bêdzie równie¿ zanikiem siedlisk dla szeregu gatunków roœlin (z rzadkimi, czêsto 

kalcyfilnymi lub górskimi taksonami, np. ¿ebrowcem górskim) i mo¿liwoœci 

gniazdowania specyficznych gatunków ptaków (np. zimorodka, pliszki górskiej, 

pluszcza). Ostateczn¹ konsekwencj¹ regulacji ma³ych i œrednich rzek mo¿e byæ 

utrata walorów turystycznych i rekreacyjnych ich dolin (atrakcyjne tereny wêdkarskie 

i kajakarskie), wreszcie zahamowanie rozwoju gospodarczego po³o¿onych 

w nich miejscowoœci. PóŸniejsze próby renaturyzacji oka¿¹ siê bardzo kosztowne 

(przewy¿szaj¹c koszty prac regulacyjnych), nie zawsze te¿ umo¿liwiaj¹ 

powrót do stanu wyjœciowego. 

14. Powa¿nym problemem ochrony ró¿norodnoœci biologicznej na wiêkszoœci obszaru 

województwa jest obni¿aj¹cy siê poziom wód gruntowych i wysychanie siedlisk 

hydrogenicznych (mokrad³a, torfowiska, podmok³e ³¹ki). Kluczowym zadaniem 

jest wiêc powstrzymanie i w miarê mo¿liwoœci odwrócenie zgubnych skutków przeprowadzonych 

melioracji osuszaj¹cych, wed³ug nastêpuj¹cych zasad: 

a. na terenach chronionych lub proponowanych do ochrony mo¿na to czêœciowo 

osi¹gn¹æ wznosz¹c na kana³ach sieæ zastawek, blokuj¹cych odp³yw wody 

z rowów (Pawlaczyk i in. 2002, 2005) – z powodzeniem stosuje siê je m.in. 

w rezerwatach torfowiskowych „Staniszewskie B³oto” i „Kurze Grzêdy”. Budowê 

takich konstrukcji mo¿na sfinansowaæ z unijnego funduszu LIFE (na 

obszarach wystêpowania gatunków i siedlisk z list Natura 2000); 

b. torfowiska mszarne (budowane przez mchy torfowce Sphagnum spp.) i turzycowiska, 

nie mog¹ w ogóle byæ osuszane i meliorowane; nie przynosi to ¿adnych 

korzyœci gospodarczych, powoduje natomiast wymierne szkody przyrodnicze; 

107

108 

c. postêpowanie z ³¹kami i pastwiskami powinno byæ zró¿nicowane – likwidacja 

sieci odwadniaj¹cej (oraz nie wydawanie pozwoleñ wodnoprawnych na tworzenie 

nowej) niezbêdna jest w przypadku najcenniejszych i dobrze zachowanych 

³¹k, np. halofilnych, trzêœlicowych, czy z licznymi populacjami storczyków; 

d. na terenie gmin po³o¿onych w obrêbie ¯u³aw Wiœlanych, system melioracyjny 

i przeciwpowodziowy musi byæ utrzymany zgodnie z przyjêtymi zasadami, 

jeœli tereny te maj¹ utrzymaæ dotychczasow¹ funkcjê osadnicz¹ i produkcjê 

roln¹. Nawet tutaj jednak, wskazane jest wprowadzenie pewnych zmian do 

re¿imu prowadzonych prac konserwacyjnych, umo¿liwiaj¹cych pe³nienie przez 

kana³y roli ostoi ró¿norodnoœci biologicznej w krajobrazie rolniczym. Do czynnoœci 

takich nale¿y m.in. naprzemienne koszenie trzciny po jednej lub drugiej 

stronie kana³u w kolejnych sezonach. Umo¿liwi to przetrwanie w szuwarach 

populacji licznych gatunków ptaków (np. perkozów, b¹ka, wodnika Rallus 

aquaticus, trzciniaka, w¹satki) oraz ssaków (³asicy, gronostaja, tchórza 

Mustela putorius, karczownika Arvicola terrestris, badylarki). Równie¿ czyszczenie 

samych kana³ów nale¿y przeprowadzaæ naprzemiennie, w ró¿nych odcinkach, 

tak aby utrzymaæ silne jeszcze na ¯u³awach populacje zagro¿onych 

gatunków roœlin wodnych (salwinia, grzybieñczyk wodny); 

e. wa¿ne jest utrzymanie licznych wci¹¿, ma³ych oczek, mokrade³ i zag³êbieñ bezodp³ywowych 

w krajobrazie rolniczym, lokalnie retencjonuj¹cych znaczne iloœci 

wody i bêd¹cych lokalnymi ostojami flory oraz fauny (m. in. miejsca rozrodu 

p³azów, wa¿ek i ptaków, ¿erowiska nietoperzy). Powinny byæ zachowane wraz 

z otaczaj¹c¹ i porastaj¹c¹ je roœlinnoœci¹ oraz w obecnym kszta³cie. Na terenach 

chronionych lub proponowanych do ochrony w ogóle nie nale¿y ich przekszta³caæ, 

co jest niestety doœæ powszechn¹ praktyk¹ (budowa – z zastosowaniem ciê¿kiego 

sprzêtu – g³êbokich oczek wodnych dla celów rekreacyjnych i hodowli 

ryb). Na pozosta³ych terenach, przynajmniej reprezentatywna czêœæ takich obiektów 

(zajmuj¹cych w sumie znikomy procent powierzchni gruntów rolnych), powinna 

byæ zinwentaryzowana i objêta ochron¹, jako u¿ytki ekologiczne. Zachowanie 

ich mo¿e byæ wsparte dop³atami z programów rolnoœrodowiskowych, na 

podobnych zasadach, jak w przypadku miedz i zadrzewieñ œródpolnych. 

f. ma³e zbiorniki wodne w miastach (tak¿e parkowe) i w ich otoczeniu powinny 

byæ utrzymywane, jako ostoje fauny i flory, a prace porz¹dkowe (prowadzone 

wy³¹cznie jesieni¹) – ograniczane do niezbêdnego minimum. Zasadê tê nale¿y 

przyj¹æ przynajmniej w odniesieniu do wszystkich du¿ych godowisk p³azów 

w granicach centrum metropolii oraz zbiorników, gdzie wyprowadzane s¹ lêgi 

ptasie, np. kaczki krzy¿ówki Anas platyrhynchos, ³yski Fulica atra, czy kokoszki 

wodnej Galinula chloropus (równie¿ funkcja edukacyjna). 

g. modna obecnie „ma³a retencja” wody w lasach mo¿e pe³niæ wa¿n¹ rolê w zubo¿onym 

hydrologicznie krajobrazie tylko, o ile nie zagra¿a istniej¹cym ju¿ 

walorom przyrodniczym. Za niedopuszczalne nale¿y uznaæ lokalizowanie zbiorników 

retencyjnych na torfowiskach, Ÿródliskach czy podmok³ych ³¹kach; równie¿ 

na ciekach w strefie krawêdziowej wysoczyzn konieczne jest utrzymanie 

jak najd³u¿szych odcinków o wartkim nurcie i podgórskim charakterze. Retencjê 

wody w lasach nale¿y oprzeæ raczej na ochronie istniej¹cych ju¿ torfowisk 

(potrafi¹cych zmagazynowaæ znacznie wiêcej wody ni¿ podobnej objê-

toœci zbiorniki), zalegaj¹cym w korytach strumieni martwym drewnie, zaœ 

w silnie zdegradowanych (zwykle b³êdnie zmeliorowanych) dolinach ma³ych 

cieków – równie¿ na reintrodukcji bobra europejskiego i tworzonych przezeñ 

stawach bobrowych. Dzia³alnoœæ tego ssaka pozytywnie wp³ywa równie¿ na 

ogólne zró¿nicowanie biocenoz zasiedlonych przezeñ dolin rzecznych i terenów 

przyleg³ych. Przyk³adem takich oddzia³ywañ jest dostarczanie bazy pokarmowej 

ksylobiontycznym grzybom i owadom, przez ¿eruj¹ce na ró¿nych 

gatunkach drzew i krzewów bobry. Wa¿ne dla retencji wody jest równie¿ zachowanie 

ju¿ istniej¹cych sztucznych zbiorników (stawów m³yñskich, ma³ych elektrowni 

wodnych, stawów rybnych i parkowych itp.) oraz utrzymanie zwi¹zanych 

z nimi urz¹dzeñ hydrotechnicznych (jazów, mnichów, grobli, zastawek, 

przepustów). S¹ one – podobnie jak stawy bobrowe – ostojami stagnofilnej flory 

i fauny w dolinach ma³ych rzek (np. roœlinnoœæ szuwarowa i zwi¹zana z ni¹ 

awifauna, miejsca rozrodu p³azów i wa¿ek, ¿erowiska nietoperzy). Zbiorniki te 

utrzymaj¹ jednak swoje znaczenie przyrodnicze wy³¹cznie wtedy, gdy presja 

cz³owieka na porastaj¹c¹ je roœlinnoœæ i osady denne bêdzie ograniczona do niezbêdnego 

minimum (dyktowanego potrzebami gospodarczymi i technicznymi). 

h. nie nale¿y lokalizowaæ jakiejkolwiek zabudowy hydrotechnicznej na rzekach 

przymorskich (np. Reda, £eba, S³upia i ich dop³ywy), stanowi¹cych tarliska 

lub szlaki migracji dwuœrodowiskowych ryb ³ososiowatych (³osoœ, troæ wêdrowna), 

jeœli zabudowa taka mia³aby uniemo¿liwiaæ wêdrówki tych gatunków. 

Inwestycje tego typu nios¹ powa¿ne szkody równie¿ o charakterze ekonomicznym, 

jako ¿e gatunki te s¹ bardzo atrakcyjne dla rybo³ówstwa. Wzniesione 

wczeœniej konstrukcje, w miarê mo¿liwoœci, powinny byæ zaopatrywane 

w specjalne przep³awki dla wêdruj¹cych ryb. Za szkodliwe nale¿y równie¿ uznaæ 

lokalizowanie nowych elektrowni wodnych na odcinkach rzek zlewni Wis³y 

(Radunia, Wierzyca, K³odawa), po³o¿onych na obszarach przyrodniczo cennych. 

i. kompleksy Ÿródlisk, zw³aszcza w strefie krawêdziowej, powinny byæ obligatoryjnie 

chronione (w formie u¿ytków ekologicznych lub rezerwatów), jako 

unikalne siedliska przyrodnicze, zarazem praktycznie niemo¿liwe do racjonalnego 

wykorzystania gospodarczego. S¹ one jedynym miejscem wystêpowania 

zagro¿onych zespo³ów roœlinnych (³êg podgórski Carici remotae-Fraxinetum), 

rzadkich gatunków roœlin (manna gajowa) i zwierz¹t (np. chruœcik – krynicznia 

wilgotka Crunoecia irrorata) (np. Herbich i Stasiak 1971, Herbich 1981). 

Zwi¹zane ze Ÿródliskami lasy i uk³ady ekologiczne, powstaj¹ce pod ich os³on¹, 

nie wymagaj¹ jakichkolwiek zabiegów ochrony czynnej. Zabiegi takie s¹ natomiast 

niezbêdne dla utrzymania niektórych zbiorowisk nieleœnych, takich 

jak mechowiska, czy szuwar turzycy prosowej. 

15. Strategicznym problemem dla ochrony zespo³ów flory i fauny wodnej jest utrzymanie 

w³aœciwej danemu typowi zbiornika trofii oraz parametrów fizykochemicznych 

jego wody. Ich zmiany mog¹ w krótkim czasie doprowadziæ do ca³kowitego 

zaniku silnie zagro¿onych, stenotopowych gatunków – np. zimno- i tlenolubnych 

muchówek z rodziny ochotkowatych (rodzaje Micropsectra, Rheotanytarsus 

i Paratanytarsus), pstr¹ga potokowego, minoga strumieniowego Lampetra 

planeri, czy roœlin typowych dla jezior lobeliowych (tzw. izoetydy: lobelia jeziorna 

Lobelia dortmanna, porybliny Isoëtes spp.). Aby zachowaæ obecn¹ ró¿no- 

109

110 

rodnoœæ wodnej flory i fauny obszaru metropolitalnego, niezbêdne jest przestrzeganie 

nastêpuj¹cych wskazañ i zaleceñ: 

a. co najmniej ograniczenie sp³ywu œcieków komunalnych i (g³ównie na terenach 

wiejskich) zawartoœci nieszczelnych szamb do zbiorników i cieków wodnych 

regionu, a w odniesieniu do obszarów chronionych i proponowanych do 

ochrony, ze wzglêdu na cenne ekosystemy wodne, niezbêdne jest ca³kowite 

zahamowanie tego zjawiska. W przypadku jezior lobeliowych, torfowisk i jezior 

dystroficznych wa¿na jest równie¿ maksymalna mo¿liwa redukcja sp³ywu 

biogenów z pól uprawnych, najlepiej poprzez zakaz stosowania nawozów 

sztucznych w obrêbie zlewni. Eutrofizacja zbiornika, poprzez dop³yw œcieków 

i rozwój zabudowy mieszkalnej w jego otoczeniu, sta³a siê przyczyn¹ ca³kowitej 

i nieodwracalnej degradacji wielu jezior lobeliowych, czego przyk³adem 

mo¿e byæ Jezioro Ksiê¿e w gminie Przodkowo. To samo zagro¿enie – choæ nie 

tak gwa³towne i nieodwracalne – dotyczy g³êbokich, mezotroficznych jezior 

rynnowych, ze specyficzn¹ faun¹ bezkrêgowców profundalu i cennymi gospodarczo 

gatunkami ryb (sieja, sielawa); 

b. konieczne jest ca³kowite zahamowanie dop³ywu zakwaszonej, bogatej w substancje 

humusowe wody, np. ze zmeliorowanych torfowisk, do jezior lobeliowych. 

Nie powinny byæ udzielane jakiekolwiek pozwolenia wodnoprawne na 

budowê, udro¿nianie i konserwacjê rowów uchodz¹cych do tych jezior. Acydyfikacja 

i humifikacja wód, poprzez odwodnienie s¹siedniego torfowiska 

mszarnego, sta³a siê przyczyn¹ ca³kowitego i nieodwracalnego zniszczenia flory 

izoetydów w Jeziorze Kamiennym ko³o Mirachowa i to pomimo, ¿e by³o objête 

ochron¹ rezerwatow¹. Podobne zagro¿enie dotyczy równie¿ jeziora Pa³sznik 

w rezerwacie „Pe³cznica” (Trójmiejski Park Krajobrazowy), jednego z kilku 

w Polsce stanowisk poryblina kolczastego; 

c. za powa¿ne zagro¿enie dla jezior lobeliowych i dystroficznych, nale¿y uznaæ 

hodowlê ryb – a zw³aszcza wapnowanie wody, w celu podniesienia pH i dostarczanie 

do wody znacznych iloœci karmy (np. ³ubinu). Po d³u¿szym czasie powoduje 

to ca³kowit¹ zmianê parametrów fizykochemicznych wody, nie tylko 

w samym jeziorze, ale równie¿ w przyleg³ych doñ torfowiskach. Podobne skutki 

mo¿e wywo³aæ stosowana na du¿¹ skalê przez wêdkarzy zanêta, wreszcie eksploatacja 

rekreacyjna jezior (k¹pieliska), czego przyk³adem mo¿e byæ ulegaj¹ce 

stopniowej degradacji lobeliowe jezioro Zawiat w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym. 

Dlatego w obiektach chronionych i proponowanych do ochrony jezior 

lobeliowych i dystroficznych dzia³alnoœæ taka powinna byæ ca³kowicie zakazana. 

Stanowi¹ one niewielki procent wszystkich zbiorników wodnych w regionie 

(równie¿ na terenie parków krajobrazowych), dlatego zakazy takie nie 

wp³yn¹ w jakikolwiek sposób na rozwój turystyki w objêtych nimi miejscowoœciach. 

Zarazem utrzymanie unikalnych w skali Europy jezior lobeliowych, 

z niezwykle czyst¹ wod¹ i specyficzn¹ flor¹, o du¿ych walorach dydaktycznych 

i estetycznych, mo¿e wp³yn¹æ pozytywnie na popularnoœæ poszczególnych gmin, 

zapewniaj¹c im (przy odpowiedniej promocji) atrakcyjnoœæ turystyczn¹; 

d. nale¿y wyeliminowaæ, powszechne dziœ na terenie obszaru metropolitalnego, 

wykorzystywanie ma³ych zbiorników wodnych (jeziorka, oczka œródpolne 

i œródleœne, kompleksy Ÿródlisk, torfowiska, wyrobiska poeksploatacyjne), jako

nielegalnych wysypisk œmieci. Niewiele jest ju¿ obiektów wolnych od œmieci 

pochodz¹cych z gospodarstw domowych, czêsto trafia do nich te¿ gruz budowlany, 

co prowadzi nie tylko do zmiany trofii takich zbiorników, ale wrêcz 

do ich ca³kowitego zasypania. Przyk³adem wykorzystania gruzu budowlanego 

do remontu drogi o znacznym spadku, w bezpoœrednim s¹siedztwie rezerwatu 

przyrody, jest okolica po³udniowo-wschodniego skraju jeziora Lubygoœæ 

w Lasach Mirachowskich. Problem zaœmiecania œrodowiska przyrodniczego 

szczególnie nasilony jest w centrum metropolii, nawet na terenach objêtych 

ochron¹ (rezerwaty i u¿ytki ekologiczne), prowadz¹c do utraty walorów przyrodniczych 

i estetycznych takich obiektów; 

e. do odprowadzania wód opadowych z parkingów, centrów handlowych i osiedli 

mieszkaniowych w zachodniej czêœci aglomeracji trójmiejskiej nie mog¹ 

byæ wykorzystywane wartkie, krótkie cieki sp³ywaj¹ce z krawêdzi wysoczyzny 

w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym (np. Strzy¿a, Potok Rynarzewski, 

Potok Oliwski, Swelinia). Wody te nios¹ du¿e iloœci zawiesin mineralnych, 

a nawet soli (stosowanych do odœnie¿ania nawierzchni), s¹ niekiedy ska¿one 

równie¿ substancjami ropopochodnymi. Powoduje to stopniowy zanik unikalnej, 

reofilnej fauny (Gi³ka i Kadulski 1999), wœród której liczne s¹ gatunki 

reliktowe, o górskim lub borealno-górskim typie rozmieszczenia (np. muchówka 

Paratanytarsus austriacus), a nawet atrakcyjnych wêdkarsko gatunków ryb 

(pstr¹g potokowy), co stwierdzono np. w Potoku Oliwskim (Grochowski 

i Radtke 2000). Wszystkim obiektom parkingowym nale¿y zapewniaæ pó³przepuszczaln¹ 

powierzchniê; 

f. za niedopuszczalne na terenach prawnie chronionych nale¿y uznaæ wprowadzanie 

do zbiorników wodnych œrodków chemicznych, w celu ograniczenia liczebnoœci 

populacji niektórych uci¹¿liwych dla cz³owieka gatunków (np. komarów). 

Tego typu próby – na etapie eksperymentalnym – czynione by³y w œródleœnych 

zbiornikach torfowiskowych w okolicach Krynicy Morskiej (Zieliñski 2000). 

16. Utrzymanie i zwiêkszenie dotychczasowych wysi³ków, na rzecz redukcji zanieczyszczenia 

powietrza na obszarze TOM, jest istotne nie tylko z punktu widzenia 

zdrowia cz³owieka, ale i ochrony ró¿norodnoœci biologicznej. Zanieczyszczenia 

powietrza dwutlenkiem siarki, w istotny sposób ograniczaj¹ wystêpowanie porostów 

krzaczkowatych z rodzajów: brodaczka Usnea, w³ostka Bryoria, odno¿yca 

Ramalina, m¹kla Evernia i m¹klik Pseudevernia, zaœ w centrach miast – uniemo¿liwiaj¹ 

bytowanie jakichkolwiek porostów nadrzewnych (Fa³tynowicz 1997a,b, Fa³tynowicz 

i in. 1991). Zahamowanie i odwrócenie procesów wymierania tych taksonów 

w regionie wymaga minimalizacji emisji SO 2 , maj¹cej swe Ÿród³o w zak³adach 

przemys³owych, ogrzewaniu mieszkañ, ale równie¿ motoryzacji – w tym ostatnim 

wypadku, przynajmniej na terenach chronionych, konieczna jest redukcja ruchu 

ko³owego i planowanie sieci dróg (por. punkt 4 niniejszego rozdzia³u). 

17. Kluczowym lub wrêcz jedynym siedliskiem dla specyficznej, epilitycznej flory 

zarodnikowej – s¹ na obszarach nizinnych g³azy narzutowe, dlatego od ich skutecznej 

ochrony zale¿y utrzymanie stanowisk wielu gatunków na terenie TOM. 

Odnosi siê to przede wszystkim do taksonów górskich, w tym reliktów polodowcowych, 

rosn¹cych wy³¹cznie na ska³ach krystalicznych – mchów (np. rodzaj 

naleŸlina Andreaea ** – Rusiñska 1981) oraz porostów (np. rodzaje: Rhizocar- 

111

112 

pon, Aspicilia, Lecidea i Porpidia – Fa³tynowicz 1997b). Ochrony wymagaj¹ nie 

tylko g³azy bêd¹ce pomnikami przyrody, ale te¿ wchodz¹ce w sk³ad zabytków 

archeologicznych, np. krêgów kamiennych. Du¿e i pokryte bogat¹ flor¹ epilityczn¹ 

eratyki musz¹ byæ zabezpieczone nie tylko przed ich eksploatacj¹, jako materia³ 

budowlany, ale te¿ przed presj¹ turystyczn¹ (wspinanie siê, wydrapywanie napisów 

itp.). St¹d te¿ obiekty znajduj¹ce siê w pobli¿u szlaków turystycznych, czy 

w miejsach powszechnie odwiedzanych, powinny byæ otaczane np. p³otkami i zaopatrywane 

w tablice informacyjne. Pod ¿adnym pozorem nie nale¿y czyœciæ powierzchni 

pomnikowych eratyków z mchów i porostów (por. Fa³tynowicz i Zieliñski 

1996). G³azy zinwentaryzowane jako ostoje gin¹cych, œwiat³olubnych taksonów 

powinny byæ – jeœli zachodzi taka potrzeba – chronione przed zacienieniem, 

poprzez wycinanie otaczaj¹cych drzew i krzewów (por. Fa³tynowicz 1997). 

18. Specyficznym siedliskiem przyrodniczym, wystêpuj¹cym w regionie, s¹ pla¿e 

nadmorskie, okresowo wykorzystywane przez liczne gatunki zwierz¹t. Zaledwie 

kilka gatunków ptaków nielicznie gniazduje na pla¿ach (np. sieweczka obro¿na), 

choæ wiele siewkowców intensywnie ¿eruje w tym biotopie; jest on równie¿ sporadycznie 

miejscem rozrodu fok, oraz miejscem ¿erowania lub rozwoju halofilnych 

gatunków muchówek z rodzin bzygowatych (Kaczorowska 2004) i ochotkowatych 

(Gi³ka 2001), b¹dŸ chrz¹szczy z rodziny biegaczowatych (np. œwiêtka 

Panageus crux-major). Liczne drobne bezkrêgowce odbywaj¹ tam nawet ca³y 

cykl ¿yciowy (np. skorupiak zmieraczek pla¿owy Talitrus saltator **). Inne z kolei 

drobne bezkrêgowce (zw³aszcza owady) trafiaj¹ w ten biotop poprzez wywiewanie 

znad l¹du na morze, a nastêpnie wyrzucanie na pla¿e przez fale. Bogata flora 

bakteryjna, glonowa i wyspecjalizowana mezofauna (g³ównie nicienie), zamieszkuj¹ca 

wody interstycjalne , w po³¹czeniu z procesami fizycznymi, nadaj¹ pla- 

¿om istotn¹ rolê w oczyszczaniu przybrze¿nych wód. Intensywne u¿ytkowanie 

rekreacyjne pla¿ w miejscowoœciach wypoczynkowych (wydeptywanie, mechaniczne 

sprz¹tanie) prowadzi zwykle do degradacji tych wra¿liwych siedlisk, jak 

równie¿ do ca³kowitego zaniku specyficznej makrofauny – np. zmieraczka pla- 

¿owego (Fanini i in. 2005), objêtego ju¿ w Polsce ochron¹ œcis³¹. Przy znacznej 

d³ugoœci wybrze¿a w otoczeniu TOM istnieje mo¿liwoœæ, bez powa¿niejszych 

skutków ekonomicznych dla nadmorskich gmin, pozostawienia pewnych odcinków 

pla¿ (zw³aszcza na terenach parków krajobrazowych: Nadmorskiego i Mierzei 

Wiœlanej) bez jakiegokolwiek zainwestowania turystycznego, zw³aszcza 

w bezpoœrednim otoczeniu terenów chronionych. 

19. Istniej¹ce ju¿ wyrobiska po eksploatacji ¿wiru, piasku lub gliny mog¹ byæ niekiedy 

wa¿nymi ostojami specyficznej fauny, grupuj¹cej wiele gatunków objêtych 

ochron¹ œcis³¹ lub zagro¿onych wyginiêciem. Nale¿y tu wymieniæ np. gniazduj¹ce 

w gliniastych zboczach ptaki (tworz¹ca kolonie jaskó³ka brzegówka, wyj¹tkowo 

– ¿o³na) oraz ¿¹d³ówki (np. z rodziny pszczolinkowatych Andrenidae). Tworz¹ce 

siê na dnie wyrobisk zbiorniki s¹ miejscem rozrodu gatunków p³azów, niechêtnie 

zasiedlaj¹cych innego typu zbiorniki (ropucha zielona, ropucha paskówka), 

oraz specyficznej fauny wa¿ek, chrz¹szczy i pluskwiaków wodnych. Na ich 

brzegach gnie¿d¿¹ siê równie¿ sieweczki rzeczne (np. w zbiornikach powyrobiskowych 

rejonu dzielnicy Gdañsk-Osowa) i – wymagaj¹ce wód w inicjalnych 

stadiach sukcesji – perkozy rdzawoszyje Podiceps grisegena. Bior¹c pod uwagê

te przes³anki, nie nale¿y zbyt szablonowo podchodziæ do spraw rekultywacji takich 

wyrobisk. Przynajmniej kolonie brzegówek i miejsca rozrodu p³azów w piaskowniach 

i ¿wirowniach nie powinny byæ poddawane ¿adnej rekultywacji, nale¿y 

je natomiast chroniæ przed zaœmiecaniem i bezpoœrednim zabijaniem wystêpuj¹cych 

tam zwierz¹t. 

20. Osobn¹ kategori¹ problemów, zwi¹zanych z ochron¹ ró¿norodnoœci biologicznej 

regionu, jest zachowanie fauny synantropijnej, zasiedlaj¹cej zabudowê miast 

i wsi. Rola domostw wiejskich, dla zachowania interesuj¹cych gatunków zwierz¹t, 

jest generalnie niedoceniana. Jej sztandarowym przyk³adem jest gniazdowanie 

bociana bia³ego Ciconia ciconia, który to gatunek uwa¿any jest za symbol 

tradycyjnego krajobrazu wiejskiego i jeden z elementów jego atrakcyjnoœci 

w zakresie agroturystyki. Utrzymywanie ekstensywnego charakteru otoczenia domostw 

wiejskich w istotny sposób wp³ywa na zachowanie ró¿norodnoœci biologicznej 

fauny – tak w skali lokalnej, jak i ca³ego województwa. Powa¿ne zmiany 

w architekturze (zw³aszcza na terenach wiejskich), szczególnie niemal ca³kowity 

zanik starej zabudowy na obszarze Pojezierza Kaszubskiego, mo¿e doprowadziæ 

do ust¹pienia z regionu szeregu gatunków zwierz¹t, w tym rzadkich, zagro¿onych 

i objêtych ochron¹ prawn¹. Te same procesy wi¹¿¹ siê z nieodpowiednio 

prowadzonymi pracami konserwatorskimi w miastach. Najmniejsze natê¿enie tych 

zagro¿eñ mo¿na odnotowaæ na Pobrze¿ach – S³owiñskim i Gdañskim, g³ównie 

ze wzglêdu na gorsz¹ – w porównaniu z Kaszubami – sytuacjê maj¹tkow¹ mieszkañców; 

architektura tych obszarów cechuje siê jednak odmiennym charakterem 

(por. Pankau 2002). Aby zachowaæ bogactwo fauny synantropijnej metropolii, 

wskazane jest uwzglêdnianie poni¿szych zaleceñ w lokalnych dokumentach planistycznych 

i dzia³aniach z zakresu konserwacji zabytków: 

a. nale¿y powstrzymaæ zanik tradycyjnego budownictwa na obszarach wiejskich 

Kaszub. Skutkiem tego procesu – jeœli nie zostanie zahamowany – bêdzie ca³kowita 

dewastacja krajobrazu wsi i osad regionu (w wielu miejscowoœciach 

ju¿ dokonana). Stanie siê ona przyczyn¹ nie tylko utraty odrêbnoœci kulturowej 

kaszubskich gmin, ale równie¿ znacznego spadku ich atrakcyjnoœci turystycznej 

– w konsekwencji równie¿ stagnacji gospodarczej. Najwa¿niejszym 

efektem przyrodniczym bêdzie powa¿ne zubo¿enie fauny synantropijnej. Manifestuje 

siê ono m.in. poprzez stopniowy zanik niektórych gatunków nietoperzy, 

preferuj¹cych star¹ zabudowê (np. gacek brunatny, mroczek póŸny), czy 

ust¹pienie zwierz¹t wymagaj¹cych swobodnego dostêpu do wnêtrza budynków, 

pe³ni¹cych funkcje niemieszkalne – stodó³, obór, strychów koœcielnych 

(nocek du¿y, sowa p³omykówka Tyto alba, jaskó³ka dymówka). Szczególnie 

zagro¿ona jest bogata fauna ciep³olubnych owadów, gnie¿d¿¹cych siê w glinianych 

œcianach tradycyjnych kaszubskich budynków, zw³aszcza o konstrukcji 

szachulcowej (wœród nich rzadkie w kraju: osy samotnice Odynerus reniformis, 

Ancistrocerus oviventris i Symmorphus murarius, z³otolitka Pseudospinolia 

neglecta, muchówka bujanka drogosz Anthrax anthrax – np. Kowalczyk 

1997). Oprócz ochrony nielicznych ju¿ obiektów tego typu, jako swoistych 

pomników architektoniczno-przyrodniczych, niezbêdne s¹ odpowiednie 

dzia³ania kompensacyjne, przynajmniej na obszarach przyrodniczo cennych. 

Do dzia³añ takich mo¿na zaliczyæ: instalacjê sztucznych schronieñ dla 

113

114 

nietoperzy na œcianach budynków (równie¿ osad leœnych, ambon myœliwskich, 

czy paœników), pozostawianie dla nich wlotów na strychy i miêdzy warstwy 

dachów, wreszcie wznoszenie platform lêgowych dla bocianów bia³ych i specjalnych, 

glinianych konstrukcji dla gniazduj¹cych ¿¹d³ówek; 

b. konieczne jest zachowanie w obejœciach gospodarstw wiejskich i osadach leœnych 

obiektów ma³ej architektury u¿ytkowej – murowanych, nieogrzewanych 

piwnic wolnostoj¹cych (np. do przechowywania bulw roœlin okopowych) oraz 

murowanych studni na wodê. Konstrukcje takie s¹ najwa¿niejszym miejscem 

zimowania nietoperzy z rodzajów Myotis i Plecotus na terenach wiejskich, 

po³o¿onych z dala od jaskiñ i wiêkszych kompleksów fortyfikacji. Wykorzystanie 

piwnic i studni przez nietoperze nie koliduje w ogóle z u¿ytkowaniem 

tych obiektów przez ludzi, a nawet bywa od niego uzale¿nione (utrzymanie 

drzwi lub klap chroni¹cych wnêtrza przed wymarzaniem). Na Pojezierzu Kaszubskim 

i znacznej czêœci Pobrze¿a s¹ one powszechnie wyburzane i zasypywane, 

jako swego rodzaju prze¿ytek; wiele miejscowoœci jest ju¿ ca³kowicie 

ich pozbawionych. Odpowiednia promocja i edukacja mieszkañców umo¿liwi³aby 

zachowanie znacznej czêœci tych kryjówek, zaœ na obszarach chronionych 

(parki krajobrazowe i obszary Natura 2000) ³atwiejsze by³oby zdobycie 

œrodków na ich ochronê, w ramach lokalnych projektów, finansowanych np. 

z WFOŒiGW, Eko-Funduszu czy GEF; 

c. wiêksze zimowiska nietoperzy w budowlach fortyfikacyjnych powinny byæ 

obejmowane obligatoryjn¹ ochron¹ prawn¹ (np. jako u¿ytki ekologiczne), poniewa¿ 

s¹ w regionie bardzo nieliczne, a gromadz¹ zwierzêta z obszarów 

o promieniu nawet do 300 km. Nale¿y je równie¿ zabezpieczaæ przed niekontrolowan¹ 

penetracj¹ ludzi, poprzez instalowanie specjalnych krat w otworach 

wejœciowych; 

d. chronione gatunki zwierz¹t, zasiedlaj¹ce zwart¹ zabudowê wielkomiejsk¹ 

w centrum metropolii, nale¿y traktowaæ jako wa¿ny element miejskiego œrodowiska, 

zas³uguj¹cy na utrzymanie, mimo prowadzonych prac modernizacyjnych 

i konserwatorskich budowli. Do gatunków nara¿onych na szczególn¹ 

presjê z tym zwi¹zan¹, nale¿¹ gniazduj¹ce na budynkach ptaki – jerzyki Apus 

apus, pustu³ki i wróble Passer domesticus. Ich populacje lokalnie mog¹ w powa¿ny 

sposób zmniejszaæ liczebnoœæ, w zwi¹zku z niszczeniem lêgów i miejsc 

do gniazdowania w czasie np. prac ociepleniowych, podczas których zamyka 

siê wszelkie szczeliny i otwory, istniej¹ce uprzednio w elewacjach. Zjawisku 

temu mo¿na zapobiec, poprzez instalowanie specjalnych skrzynek lêgowych, 

zak³adanych na œcianach budynków lub pod izolacj¹ termiczn¹, pozostawianie 

dostêpnych wlotów do szczelin dylatacyjnych w blokach wielkop³ytowych itp. 

Bardzo zbli¿one metody pozwalaj¹ te¿ chroniæ liczne na niektórych osiedlach 

aglomeracji nietoperze, wœród których nie brak gatunków rzadkich w skali 

kraju (jak np. mroczek posrebrzany – Ciechanowski 2001d); 

e. wa¿nym elementem ochrony synantropijnej fauny jest przestrzeganie pewnych 

zasad przy pracach remontowych w budynkach zasiedlonych przez podlegaj¹ce 

tej ochronie gatunki zwierz¹t. Nale¿y do nich ograniczenie terminu prac do 

okresów, kiedy w obiektach tych nie ma kolonii rozrodczych nietoperzy, ani 

wysiadywanych jaj i nielotnych piskl¹t ptaków. W przypadku strychów z ko-

loniami nietoperzy, istotne jest równie¿ stosowanie wy³¹cznie œrodków ochrony 

drewna (owado- i grzybobójczych) nietoksycznych dla ssaków; 

f. podlegaj¹ce wtórnej sukcesji, opuszczone siedliska ludzkie na terenach wiejskich, 

wewn¹trz kompleksów leœnych i w ich ekotonach – s¹ cennymi ostojami 

ró¿norodnych gatunków, szczególnie jeœli obejmuj¹ równie¿ ogrody i sady, 

z tradycyjnymi odmianami drzew owocowych. Gromadz¹ one zagro¿one gatunki 

owadów, np. antofilne, ksylofilne i saproksylofilne (Zieliñski 1997a), gin¹ce 

taksony roœlin, porostów (np. Bacidia rubella), prawdopodobnie równie¿ liczne, 

chronione gatunki krêgowców (zw³aszcza ptaki i gady). Obiekty takie – o znikomej 

powierzchni w skali ca³ego TOM – powinny byæ pozostawiane bez prób 

rekultywacji czy zainwestowania, przynajmniej na terenach chronionych lub proponowanych 

do ochrony (niezale¿nie od rangi danej formy ochrony). Ochronê 

czynn¹ tego typu biotopów nale¿y prowadziæ tylko wyj¹tkowo, w celu mo¿liwie 

d³ugiego utrzymywania specyficznej roœlinnoœci, np. poprzez ograniczanie sukcesji 

pionierskich gatunków drzew i krzewów (np. topoli osiki, wierzb, brzóz); 

g. miejscem nasilenia liczebnoœci niektórych gatunków drewno- i próchnojadów 

oraz ich drapie¿ców i parazytoidów s¹ sk³adowiska drewna i tartaki. Stosy tartacznych 

trocin stanowi¹ obecnie nieomal wy³¹czne siedlisko wystêpowania bliskiego 

zagro¿enia w kraju i rzadkiego w rejonie chrz¹szcza rohatyñca nosoro¿ca 

Oryctes nasicornis. Jednym z kierunków ochrony elementów fauny zwi¹zanych 

z takimi siedliskami mog³oby byæ ograniczenie do minimum stosowania œrodków 

chemicznych tzw. „ochrony drewna”. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e miejsca 

takie mog¹ stanowiæ groŸn¹ pu³apkê dla ksylofagów – powoduj¹c z jednej strony 

straty w populacjach gatunków próbuj¹cych odbywaæ rozwój w drewnie przeznaczonym 

do dalszej obróbki, z drugiej zaœ straty gospodarcze poprzez ¿erowanie 

larw w tym¿e drewnie; wydaje siê wiêc, ¿e powinno byæ ono zabezpieczane 

przed nalatywaniem owadów szukaj¹cych siedlisk do rozrodu. 

21. Na terenie TOM brak jest powa¿niejszych konfliktów, zwi¹zanych z realnymi szkodami 

gospodarczymi powodowanymi przez gatunki chronione, choæ rozpowszechnionych 

jest wiele wyolbrzymionych informacji na ten temat. Szczegó³owej analizy 

wymagaj¹ przyk³ady trzech rodzimych gatunków zwierz¹t, co do których pojawiaj¹ 

siê – lub mog¹ siê pojawiæ – ¿¹dania kontroli liczebnoœci populacji: 

a. obecny system odszkodowañ za straty spowodowane przez bobry nie powinien 

– w przeciwieñstwie do terenu Borów Tucholskich – stanowiæ powa¿niejszego 

obci¹¿enia dla bud¿etu Skarbu Pañstwa, poniewa¿ zamieszkuje tu zaledwie kilka 

rodzin bobrzych (Aszyk i Kistowski 2002). Powinno siê wrêcz d¹¿yæ do zwiêkszenia 

liczebnoœci bobra europejskiego w zdegradowanych ekosystemach hydrogenicznych 

na obszarze TOM, celem ich renaturyzacji; nale¿y jednak zachowaæ 

ostro¿noœæ przy wprowadzaniu go na tereny, gdzie wystêpuj¹ ma³e, izolowane 

p³aty ocala³ych jeszcze fitocenoz leœnych, zbli¿onych do naturalnych. Odszkodowania 

za straty spowodowane przez ten gatunek powinny byæ szybko 

i sprawnie wyp³acane, jednak po dok³adnym zbadaniu zasadnoœci roszczeñ, 

w przeciwnym razie mog¹ staæ siê podstaw¹ do wy³udzania œrodków ze szczup³ych 

funduszy publicznych, przeznaczonych na rzecz ochrony przyrody; 

b. podnoszona coraz czêœciej w mediach sprawa konfliktu wokó³ innego gatunku 

chronionego – kormorana czarnego – nie ma ¿adnego naukowego uzasadnie- 

115

116 

nia, przynajmniej w odniesieniu do 1) najwiêkszej w kraju kolonii lêgowej 

w K¹tach Rybackich, 2) nielêgowych ptaków, gromadz¹cych siê na wybrze- 

¿ach Zatoki Gdañskiej. Kormorany te ¿ywi¹ siê w przewadze b¹dŸ zupe³nie 

nieatrakcyjnymi dla gospodarki rybackiej gatunkami ryb (jazgarz Acerina cernua, 

ciernik Gasterosteus aculeatus – obserwacje w³asne), b¹dŸ niepo¿¹danymi 

w naszych wodach gatunkami obcymi (babka bycza) (Stempniewicz i in. 

1996, Stempniewicz i Grochowski 1997). W zwi¹zku z tym, nale¿y konsekwentnie 

odrzucaæ wszelkie postulaty redukcji liczebnoœci populacji przez 

odstrza³, zaœ próby p³oszenia kormoranów w miejscach lêgów prowadzi³y tylko 

do przenoszenia siê ich na teren otaczaj¹cych lasów gospodarczych (Goc 

i Nitecki 1997). Mimo, ¿e kormoran czarny nie jest aktualnie gatunkiem zagro¿onym, 

obecnoœæ tak du¿ej kolonii lêgowej nale¿y uznaæ za wyj¹tkowo 

cenn¹ dla prowadzonych tam obecnie badañ naukowych, jest ona równie¿ jedn¹ 

z najwiêkszych atrakcji turystycznych gminy Sztutowo; 

c. lis Vulpes vulpes (gatunek ³owny) jest ssakiem drastycznie zwiêkszaj¹cym swoj¹ 

liczebnoœæ, zw³aszcza w krajobrazie rolniczym. Za jedn¹ z istotnych przyczyn 

tego zjawiska uwa¿a siê krajowy program szczepienia lisów przeciwko wœciekliŸnie, 

stanowi¹cej wa¿niejszy z czynników ograniczaj¹cych populacjê tego 

ssaka. Konsekwencj¹ tych dzia³añ jest zwiêkszona liczebnoœæ lisów i ich silna 

presja drapie¿nicza na liczne gatunki ptaków, gniazduj¹cych w agrocenozach 

(Tryjanowski i in. 2002), a tak¿e zaj¹ce. Aby chroniæ ten istotny element fauny 

terenów wiejskich, niezbêdne jest albo odst¹pienie od szczepieñ dziko ¿yj¹cych 

drapie¿ników przeciwko wœciekliŸnie, albo – gdyby by³o to niedopuszczalne 

z przyczyn sanitarnych – utrzymanie pozyskania ³owieckiego lisów na 

odpowiednio wysokim poziomie (co musi byæ jednak wymuszone, gdy¿ brak 

jest ostatnio zainteresowania myœliwych t¹ zwierzyn¹). 

22. Istotnym zagro¿eniem dla ró¿norodnoœci biologicznej Obszaru Metropolitalnego 

mog¹ staæ siê introdukcje ekspansywnych, obcych gatunków, zarówno w skali 

lokalnej, jak i ca³ego regionu. Problem obcych drzew i krzewów omówiono ju¿ 

w punkcie 8. Jeszcze silniej wyra¿a siê on w odniesieniu do niektórych zwierz¹t, 

np. norki amerykañskiej Mustela vison i (potencjalnie) szopa pracza Procyon 

lotor. Mog¹ one doprowadziæ do znacznego przetrzebienia rodzimej awifauny 

wodno-b³otnej, w tym licznych gatunków rzadkich. •ród³em przynajmniej znacz¹cej 

czêœci wolno¿yj¹cych w Europie norek i szopów s¹ wielkie fermy futerkowe, 

dlatego niedopuszczalne jest wydawanie pozwoleñ na budowê takich obiektów 

na terenach chronionych, a zw³aszcza na obszarach Natura 2000, powo³anych 

w oparciu o Dyrektywê Ptasi¹. W przypadku silnej presji obcych drapie¿ników 

– norki amerykañskiej czy jenota Nyctereutes procyonoides na rodzim¹ faunê, 

niezbêdna bêdzie redukcja liczebnoœci tych pierwszych np. poprzez intensywne 

pozyskanie ³owieckie. Odrêbn¹ kwesti¹ jest wprowadzanie do wód regionu 

obcych gatunków ryb. Gospodarka rybacka na terenach chronionych i proponowanych 

do ochrony (przynajmniej poza zamkniêtymi stawami rybnymi) powinna 

opieraæ siê na gatunkach rodzimych, co mo¿e byæ promowane przez mechanizmy 

finansowe (odpowiednia dystrybucja dop³at itp.). Nale¿y równie¿ zahamowaæ 

niekontrolowane wprowadzanie przez wêdkarzy jakichkolwiek ryb 

(równie¿ rodzimych gatunków) do ma³ych zbiorników, na terenach wskazanych

jako ostoje zagro¿onej fauny wodnej. Dzia³ania takie doprowadzi³y do zaniku 

w regionie niektórych stanowisk strzebli b³otnej (Kusznierz i in. 2005), mog¹ 

równie¿ spowodowaæ wymarcie lokalnych populacji chronionych gatunków owadów 

wodnych, np. zwi¹zanych ze zbiornikami dystroficznymi na torfowiskach. 

23. Narzêdziem odtwarzania flory i fauny regionu, mo¿e byæ reintrodukcja wymar- 

³ych taksonów. Nale¿y j¹ jednak stosowaæ wy³¹cznie po uprzednim rozpoznaniu 

przyczyn, z jakich gatunek ust¹pi³ z danego terenu, uwarunkowañ siedliskowych 

i biocenotycznych, wreszcie – przy starannym doborze miejsca pochodzenia 

materia³u do reintrodukcji, tak¿e pod wzglêdem struktury genetycznej populacji 

wyjœciowej i wype³nieniu wymogów prawnych. Spe³nienie tych wymagañ umo¿liwi 

m.in. zabezpieczenie przed marnotrawieniem szczup³ych œrodków publicznych 

na te kosztowne dzia³ania. Dlatego te¿, reintrodukcja (ewentualnie w po³¹czeniu 

z rozrodem ex situ) powinna byæ stosowana wyj¹tkowo i raczej w odniesieniu 

do gatunków okreœlanych jako flagowe lub charyzmatyczne, tak aby realizowaæ 

równolegle jej funkcjê edukacyjn¹. Przyk³adem takich dzia³añ w regionie 

mo¿e byæ projekt odbudowy populacji foki szarej przez Stacjê Morsk¹ UG 

w Helu. Cenne by³oby rozwiniêcie w regionie dalszych projektów tego typu – 

np. przywrócenie starym lasom bukowym chronionego gryzonia – popielicy, któr¹ 

z powodzeniem reintrodukowano ju¿ na terenie województwa zachodniopomorskiego. 

Ewentualna reintrodukcja g³uszca – choæ atrakcyjna z promocyjnego 

punktu widzenia – wymaga³aby ju¿ odtworzenia silnie zdegradowanych siedlisk 

(wielkopowierzchniowych torfowisk wysokich), co nie mo¿e nast¹piæ w krótkim 

okresie czasu. Reintrodukcja raka szlachetnego, do wód Pojezierza Kaszubskiego, 

wymaga³aby odejœcia od intensywnej gospodarki wêgorzowej w jeziorach, 

jak równie¿ oparcia projektu o zbiorniki wolne od sztucznie tu wprowadzonego 

raka prêgowanego Ortonectes limosus (PrzewoŸniak red. 2000). Wydaje siê, ¿e 

programy reintrodukcyjne mo¿na – jako znacznie tañsze – stosowaæ na szersz¹ 

skalê w odniesieniu do roœlin naczyniowych. Godn¹ wprowadzenia w ¿ycie koncepcj¹ 

by³aby – postulowana wielokrotnie – reintrodukcja turzycy sk¹pokwiatowej 

w rezerwacie „Jezioro Turzycowe” w Lasach Mirachowskich. 

117

118 

6. PODSUMOWANIE 

Tereny objête rozmaitymi formami ochrony przyrody, zatwierdzonymi w polskim 

prawie (Ustawa o ochronie przyrody), posiadaj¹ zakres re¿imu ochronnego narzucony przez 

dan¹ formê ochrony. Dla rezerwatu przyrody powinny to byæ zapisy planu ochrony, opracowane 

dla danego obiektu, zgodnie z jego specyfik¹, a zw³aszcza celem ochrony, jaki 

zosta³ dla niego zatwierdzony (Rozporz¹dzenie w sprawie rodzajów, typów i podtypów 

rezerwatów przyrody). Inna sprawa, ¿e wiele obiektów nie posiada aktualnych planów, co 

utrudnia w praktyce realizacjê zadañ ochronnych. 

Takie obiekty, jak u¿ytki ekologiczne i zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe, równie¿ 

musz¹ posiadaæ ustalony zakres zakazów oraz ewentualnych dzia³añ ochrony czynnej, 

jakie s¹ niezbêdne dla zachowania ich wartoœci przyrodniczej. Mo¿liwoœci u¿ytkowania 

musz¹ wiêc byæ podporz¹dkowane nadrzêdnemu celowi ochrony, je¿eli dany 

obiekt w ogóle dopuszcza jakiekolwiek u¿ytkowanie. Warto w tym miejscu poruszyæ 

problem, jaki pojawia siê w polskich obiektach chronionych w ostatnich latach. Uznano, 

¿e rezerwat przyrody lub u¿ytek ekologiczny musi wype³niaæ funkcjê dydaktyczn¹ 

i popularyzatorsk¹ dla spo³eczeñstwa. Jest to zgodne z mod¹, jaka panowa³a przez wiele 

lat na zachodzie i dotar³a do nas z opóŸnieniem. Podejœcie takie pe³ni równie¿ wa¿n¹ 

rolê w ca³oœciowej strategii ochrony przyrody w regionie – nie jest mo¿liwe zachowanie 

geo- i bioró¿norodnoœci w szerszej skali, bez dog³êbnej edukacji spo³eczeñstwa 

i zaprezentowania mu wartoœci przyrody in situ. Funkcje te musz¹ jednak¿e pe³niæ rolê 

uzupe³niaj¹c¹ wzglêdem nadrzêdnej ochrony przyrody danego obiektu, musz¹ równie¿ 

uwzglêdniaæ stopieñ zagro¿enia i wra¿liwoœci jego walorów. Mo¿liwoœæ udostêpnienia 

uzale¿niona jest tak¿e od powierzchni danego obiektu, zapewniaj¹cego okreœlon¹ 

pojemnoœæ turystyczn¹. 

Celem powo³ania obiektów chronionych jest zabezpieczenie trwania szczególnych 

wartoœci œrodowiska przyrodniczego oraz prowadzenie badañ naukowych. Œcie¿ki dydaktyczne, 

trasy spacerowe, organizowanie turystyki w obiektach chronionych – musz¹ byæ 

zawsze planowane w taki sposób, aby nie doprowadziæ do degradacji walorów przyrodniczych, 

na skutek nadmiernej i niekontrolowanej penetracji. Masowa rekreacja powinna byæ 

realizowana g³ównie na terenach niechronionych, natomiast agroturystyka, turystyka kwalifikowana 

i szeroka edukacja przyrodnicza – równie¿ na terenach parków krajobrazowych 

i obszarów Natura 2000. Niektóre ma³oobszarowe obiekty chronione (rezerwaty i u¿ytki 

ekologiczne) mog¹ byæ otwarte dla ukierunkowanej na edukacjê turystyki przyrodniczej 

i stanowiæ wa¿n¹ atrakcjê turystyczn¹ miejscowoœci czy regionu. Natomiast obiekty, których 

walory s¹ niemo¿liwe do wyeksponowania, bez nara¿ania ich na degradacjê, powinny 

byæ udostêpniane jedynie dla specjalistycznej dydaktyki (np. zajêcia terenowe dla studentów 

biologii). S¹ wreszcie i takie obiekty, w których dzia³alnoœæ niezwi¹zana z ochron¹ 

przyrody powinna byæ ograniczona do badañ naukowych, o niewielkim stopniu inwazyjnoœci. 

Trzeba jak najszybciej wprowadzaæ w ¿ycie te regu³y, aby nie pope³niæ b³êdów, 

jakie w innych krajach zmusza³y niekiedy do wycofywania siê z dydaktycznej i turystycznej 

eksploatacji obiektów chronionych, w zwi¹zku z niszczeniem ich walorów. Granice 

obszarów chronionych musz¹ byæ odpowiednio oznakowane w terenie, zaœ w przypadku 

obiektów ma³oobszarowych (rezerwatów i u¿ytków) zaopatrywane w profesjonalne tabli-

ce edukacyjne 23 . Te ostatnie musz¹ w atrakcyjny sposób przybli¿aæ najcenniejsze elementy 

przyrody rezerwatu czy u¿ytku i uœwiadamiaæ potrzebê ich ochrony – nawet, jeœli nie s¹ 

one bezpoœrednio dostêpne ze wzglêdu na chroni¹cy je zakaz penetracji. Umo¿liwi to budowanie 

lokalnej dumy z posiadania w s¹siedztwie cennych obiektów i przynajmniej zredukuje 

mo¿liwoœæ nieœwiadomego ich niszczenia. 

Inn¹ kwesti¹ jest gospodarka na terenach zespo³ów przyrodniczo-krajobrazowych 

oraz dzia³ania ochrony czynnej, konieczne dla podtrzymania wartoœci przyrodniczych 

szeregu obiektów; mimo ich powo³ania, ulegaj¹ one czêsto degradacji, na skutek zaniku, 

z przyczyn ekonomicznych, pewnych form gospodarki (g³ównie ³¹karskiej i pasterskiej). 

Nigdy jednak nie mo¿na zapominaæ, ¿e ka¿dorazowo nie mog¹ to byæ dzia³ania to¿same 

ze zwyk³¹, rutynow¹ gospodark¹ leœn¹, roln¹, czy zagospodarowaniem turystycznym terenów 

niechronionych. Zw³aszcza obecny model gospodarki leœnej mo¿e prowadziæ do 

degradacji najcenniejszych drzewostanów, szczególnie w warunkach wzrostu pozyskania 

drewna, wskutek nacisków przemys³u drzewnego i meblarskiego. Nale¿y tu podkreœliæ, 

¿e – w przeciwieñstwie do ekstensywnego rolnictwa, ³¹karstwa i pasterstwa – gospodarka 

leœna nie jest niezbêdna do utrzymania pe³nej ró¿norodnoœci biologicznej regionu, 

ani do podtrzymania egzystencji ekosystemów, w których jest prowadzona. Cele 

gospodarki leœnej – jako dzia³alnoœci o du¿ym znaczeniu ekonomicznym – mog¹ i powinny 

byæ godzone z ochron¹ przyrody, poza najcenniejszymi biologicznie obszarami, 

jednak jej dopuszczalnoœæ bêdzie zawsze wynikiem kompromisu, a nie koniecznoœci 

wynikaj¹cej z potrzeb „ochrony drzewostanów”. 

Dla zachowania wartoœci œrodowiska przyrodniczego na obszarze kraju, województwa 

pomorskiego, czy Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego, jednym z priorytetowych 

zadañ powinno byæ nie dopuszczenie do dalszego rozcz³onkowywania kompleksów leœnych. 

Wszelkie planowane inwestycje, zw³aszcza drogi szybkiego ruchu, obszary intensywnej 

urbanizacji, powinny byæ planowane i tworzone poza enklawami lasu, na ich obrze- 

¿ach. Tereny leœne powinny posiadaæ ³¹cz¹ce je korytarze, dla swobodnej wymiany organizmów 

pomiêdzy poszczególnymi kompleksami leœnymi, st¹d bezwzglêdnie nale¿y wymuszaæ 

na inwestorach ochronê takich terenów oraz d¹¿yæ do ich tworzenie. 

Najwiêksze bogactwo zró¿nicowanych ekosystemów, z nagromadzeniem wyj¹tkowo 

bogatego wachlarza siedlisk, zespo³ów oraz gatunków roœlin, zwierz¹t i grzybów na 

relatywnie ma³ej powierzchni – zapewniaj¹ doliny rzeczne. Dla rzeczywistej realizacji zrównowa¿onego 

rozwoju TOM, tereny ca³ych, obecnych tu dolin rzecznych powinny zostaæ 

objête specjaln¹ ochron¹. Oprócz objêcia ich odcinków, o wy¿szej wartoœci przyrodniczej, 

ustawowymi formami ochrony odpowiednimi do ich walorów i powierzchni, pozosta³e 

odcinki powinny mieæ narzucony, ograniczony zakres wykorzystania gospodarczego. Na 

terenach zurbanizowanych, zajmuj¹cych doliny rzek, powinno siê d¹¿yæ do tworzenia zieleni 

wzd³u¿ cieku, gdzie to tylko mo¿liwe (parki, skwery, zadrzewienia), zw³aszcza z zieleni¹ 

wysok¹. Doliny rzeczne s¹ najbardziej wartoœciowymi korytarzami ekologicznymi 

23 

W ostatnich latach powa¿nym problemem jest instalowanie na granicach rezerwatów (np. przez 

gminy lub nadleœnictwa) tablic edukacyjnych o treœci nieuzgadnianej ze specjalistami, zawieraj¹cych 

niekiedy kuriozalne b³êdy, nieudanych estetycznie lub ra¿¹cych pseudospecjalistycznym jêzykiem. 

Mog¹ one podwa¿yæ sens edukacji przyrodniczej spo³eczeñstwa i doprowadziæ do fiaska 

jej za³o¿eñ. 

119

i, przy najmniejszej powierzchni, zapewniaj¹ utrzymywanie ró¿norodnoœci biologicznej 

danego obszaru (np. Buliñski 1995). 

W konkluzji, nawi¹zuj¹c do kwestii ogólnych, trzeba stwierdziæ, ¿e jednym ze 

sposobów skutecznej ochrony walorów przyrody jakiegokolwiek obszaru (w tym TOM) 

powinno staæ siê prowadzenie m¹drej i spójnej polityki przestrzennej (tak na etapie planistycznym, 

jak i realizacyjnym), zapobiegaj¹cej powszechnemu i nieuporz¹dkowanemu od 

wielu ju¿ lat przenikaniu niepo¿¹danych elementów antropogennych do œrodowiska przyrodniczego. 

Ten proces permanentnej antropizacji przestrzeni, bêdzie (byæ mo¿e) mo¿liwy 

do powstrzymania i odwrócenia tylko wtedy, gdy m¹dre planowanie, wsparte wszechstronnym 

rozeznaniem zasobów i walorów przyrody, krajobrazu i kultury, znajdzie sojusznika 

w powszechnych proœrodowiskowych procesach decyzyjnych, niesprzecznych z twórczym 

rozwojem lokalnych spo³ecznoœci. 

120

Piœmiennictwo 

Abromeit J., Neuhoff W. & Steffen H. 1898–1940. Flora von Ost- und Westpreussen. 1–6. Kommissionsverlag 

Gräfe und Unzer, Berlin–Königsberg. 

Adamski P., Bartel R., Bereszyñski A., Kepel A., Witkowski Z. (red.). 2004. Gatunki zwierz¹t 

(z wyj¹tkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – poradnik metodyczny. 

Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa, tom 6: 500 ss. 

Afranowicz R. 2005a. Nowe stanowisko Nymphoides peltata (S. G. Gmel.) Kuntze na ¯u³awach 

Wiœlanych. Acta Bot. Cassubica 5: 127–130. 

Afranowicz R. 2005b. Nowe stanowiska Wolffia arrhiza (L.) Horkel ex Wimm. na ¯u³awach Wiœlanych. 

Acta Bot. Cassubica 5: 141–144. 

Aleksandrowicz O. 2004. Nowe dane o wystêpowaniu biegaczowatych (Coleoptera, Carabidae) Parku 

Krajobrazowego Mierzeja Wiœlana. Parki nar. Rez. przyr. 23: 495–503. 

Anonim. 1909. Exkursion durch die Mirchauer Forst zum Libagosch-See und nach Mirchau im Kreise 

Karthaus. Bericht der Westpreussichen Botanish-Zoologischen Vereins, 31: 18–20. 

Aszyk M., Kistowski M., 2002. Monitoring bobra w województwie pomorskim. Ekologiczne, sozologiczne 

i spo³eczne uwarunkowania rozmieszczenia gatunku w regionie. Uniwersytet Gdañski, 

Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Gdañsk – Poznañ, 79 ss. 

Bartel R., Goc M., Gromadzki M., Wieloch M. 1995. Ochrona fauny (zwierzêta krêgowe), W: PrzewoŸniak 

M. (red.), Ochrona przyrody w regionie gdañskim. Bogucki Wyd. Nauk. Poznañ. 

Bernard R. 1998. Stan wiedzy o rozmieszczeniu i ekologii Nehalennia speciosa (Charpentier, 1840) (Odonata: 

Coenagrionidae) w Polsce. Rocz. Nauk. Pol. Tow. Ochr. Przyr. „Salamandra”, 2: 67–93. 

Bloch-Or³owska J., 2005a, Carex pauciflora Lighft. na Pomorzu. Acta Bot. Cassubica 5: 71–76. 

Bloch-Or³owska J., 2005b. Nowe stanowisko Hammarbya paludosa (L.) Kuntze na Pomorzu Gdañskim. 


Browicz K. 1961. Jarz¹b szwedzki Sorbus intermedia (Ehrh.) Pers. w Polsce. Ochr. Przyr. 27. 

Budyœ A. 2001. Aktualny stan populacji Rhynchospora fusca (L.)W.T.Aiton na Bielawskim B³ocie 

(Pobrze¿e Kaszubskie). Acta Botanica Cassubica 2: 77–82. 

Budyœ A. 2002. Nowe stanowisko ¿³obika koralowego Corallorhiza trifida Chat. na Pobrze¿u Kaszubskim. 

Acta Bot. Cassub. 3: 109–112 

Budyœ A., Æwikliñska P., Doborzyñska A. 2004. Nowe stanowisko Rhynchospora fusca (L.) W. T. 

Aiton na Pojezierzu Kaszubskim. Acta Bot. Cassub. 4: 197–199. 

Buliñski M. 1979. Wybrane zagadnienia florystyczne doliny rzeki Reknicy na Pojezierzu Kaszubskim. 

Zesz. Nauk. Wydz. BiNoZ UG, Biologia 1: 15–27. 

Buliñski M. 1992. Grodziska œredniowieczne – ostoj¹ interesuj¹cych gatunków roœlin naczyniowych 

w woj. gdañskim. 49. Zjazd Pol. Tow. Bot., Kielce, 1–5.09.1992. Roœlina a cz³owiek. Streszczenia 

referatów i plakatów, Kielce. 

Buliñski M., 1993. Flora roœlin naczyniowych Doliny Wierzycy w warunkach antropogenicznych 

przemian œrodowiska przyrodniczego. Acta Biol., GTN, Wydz. II Nauk Med. i Biol., Wyd. 

Gdañskie: 9–52. 

Buliñski M. 1995 a. Potrzeba ochrony dolin rzecznych na ni¿u, jako terenów o szczególnych wartoœciach 

przyrodniczych. Przegl¹d Przyr. 6.3/4: 227–234. 

Buliñski M. 1995 b. Zabytkowy szpaler g³ogów nad Op³ywem Mot³awy w Gdañsku – „prezent” od 

artylerii pruskiej. W: Drzewa w krajobrazie historycznym. Materia³y Seminarium. Studia 

i Materia³y – Krajobrazy 10(22): 117–120. 

Buliñski M. 1996. Roœliny Brêtowa. Miasto jak ogród – Brêtowo.1: 10–12. 

Buliñski M. 1997. ¯ebrowiec górski Pleurospermum austriacum (L.) Hoffm. w Trójmiejskim Parku 

Krajobrazowym. Przegl¹d Przyr. 8,3: 47–56. 

Buliñski M. 2000a. Roœliny naczyniowe ciep³olubnych muraw i ich otoczenia w Gdañsku Oruni. 


121

Buliñski M. 2000b. Stanowisko Asplenium trichomanes L. w Gdañsku. Acta Bot. Cassubica 1: 79–81. 

Buliñski M. 2000c. Wystêpowanie Carex brizoides L. w Lasach Oliwskich w Gdañsku. Acta Bot. 

Cassubica 1: 83–85. 

Buliñski M. 2000d. Wystêpowanie Cymbalaria muralis P. Gaertn., B. Mey. & Scherb. w Gdañsku. 


Buliñski M. 2000e. Wystêpowanie Melilotus dentata (Waldst. & Kit.) Pers. nad Wis³¹ w Gdañsku. 


Buliñski M. 2000f. Wystêpowanie Nasturtium officinale R. Br. w Gdañsku. Acta Bot. Cassubica 1: 

99–103. 

Buliñski M. 2000g. Oczami przyrodnika. Miasto jak ogród – Orunia. 4: 12–16. 

Buliñski M. 2000h. Przyroda Stogów. Miasto jak ogród – Stogi. 6: 17–21. 

Buliñski M. 2000i. Roœliny zza morza. Miasto jak ogród – Nowy Port. 7: 13–16. 

Buliñski M. 2001a. 10. Szata roœlinna. W: J. T. Czochañski (red.). Opracowanie ekofizjograficzne do 

planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego. Pomorskie Studia Regionalne. 

Urz¹d Marsza³kowski Województwa Pomorskiego, Gdañsk, 78–91. 

Buliñski M. 2001b. Nowe stanowiska Poa chaixii Vill. na Pomorzu Gdañskim. Acta Bot. Cassubica 

2: 83–87. 

Buliñski M. 2001c. Szuwary, g³ogi, jarzêbiny. Miasto jak ogród – Œródmieœcie – Dolne Miasto. 8. 

Buliñski M. 2001d. Lasy, pola, murawy. Zielony œwiat Piecek-Migowa. Miasto jak ogród – Piecki- 

Migowo. 9: 15–20. 

Buliñski M. 2001e. Ochrona przyrody, jako wa¿ny element równowa¿enia rozwoju Gdañska. Pomorski 

Biuletyn Proekologiczny 24/25: 15–19. 

Buliñski M. 2002a. Zieleñ w cieniu falowców. Miasto jak ogród – Dolna Oliwa – Przymorze. 

10: 15–21. 

Buliñski M. 2002b. Roœlinny œwiat. Nad jeziorem i przy lesie. Miasto jak ogród – Osowa. 11: 13–21. 

Buliñski M. 2002c. Nasadzenia i samosiejki. Zieleñ wœród starych murów. Miasto jak ogród – Stare 

Przedmieœcie. 12: 10–14. 

Buliñski M. 2002d. Przyrodniczy raj. Za krawêdzi¹ wydm. Miasto jak ogród – Wyspa Sobieszewska. 

13: 17–20. 

Buliñski M. 2002e. 2.2.2. Obszary o unikalnych walorach szaty roœlinnej. W: A. Kostarczyk, M. PrzewoŸniak 

(red.) 2002. Diagnoza stanu i koncepcja ochrony œrodowiska przyrodniczo-kulturowego 

w województwie pomorskim. Materia³y do monografii przyrodniczej regionu gdañskiego 

8: 31–36. 

Buliñski M. 2002 mscr. 2.2. Szata roœlinna. W: M. Buliñski, M. PrzewoŸniak. Studium i dokumentacja 

dla powo³ania 23 u¿ytków ekologicznych w Gdañsku. PROEKO, Gdañsk. 

Buliñski M. 2005a. Okiem przyrodnika. Parki, ogrody i pastwiska. Miasto jak ogród – Suchanino – 

Anio³ki. 16: 11–17. 

Buliñski M. 2005b. Okiem przyrodnika. Wœród wzgórz i lasów. Moje miasto Gdynia – Wielki Kack 

– Karwiny – D¹browa: 20–18. 

Buliñski M. 2005c. Wystêpowanie Juncus subnodulosus Schrank w Gdañsku. Acta Bot. Cassubica 

5: 145–147. 

Buliñski M., Czochañski J. T., Zieliñski S. 2001. 14. Procesy w œrodowisku przyrodniczym. W: J. T. 

Czochañski (red.). Opracowanie ekofizjograficzne do planu zagospodarowania przestrzennego 

województwa pomorskiego. Pomorskie Studia Regionalne. Urz¹d Marsza³kowski Województwa 

Pomorskiego, Gdañsk, 110–120. 

Buliñski M., PrzewoŸniak M. 1996a. Monografia rezerwatu przyrody „Kêpa Red³owska”. W: PrzewoŸniak 

M. (red.) Nadmorskie rezerwaty przyrody (czêœæ 1). Materia³y do monografii przyrodniczej 

regionu gdañskiego 1:5–76, Wyd. Gdañskie, Gdañsk. 

Buliñski M., PrzewoŸniak M. 1996b. „Kêpa Red³owska” – najstarszy rezerwat przyrody w regionie 

gdañskim. Gdañski Biuletyn Proekologiczny 15/16: 8–13, Gdañsk. 

122

Buliñski M., PrzewoŸniak M. 1997. Dolina Potoku Oruñskiego – unikat przyrodniczo-krajobrazowy. 

Gdañski Biuletyn Proekologiczny 17/18: 18–21. 

Buliñski M., PrzewoŸniak M. 2001. Zespó³ przyrodniczo–krajobrazowy „Dolina Strzy¿y” w Gdañsku. 

Pomorski Biuletyn Proekologiczny 24/25: 19–29. 

Burakowski B. 1997. Uwagi i spostrze¿enia dotycz¹ce chrz¹szczy (Coleoptera) ¿yj¹cych w próchnowiskach. 

Wiad. Entomol. 14 (4): 197–206. 

Burakowski B., Mroczkowski M., Stefañska J., 1995. Chrz¹szcze (Coleoptera). Ryjkowcowate – 

Curculionidae. Cz. II. Katalog fauny Polski cz. 23, t. 20, Dzia³ Wydawnictw Muzeum i Instytutu 

Zoologii PAN, Warszawa, 310 pp. 

Buszko J. 1997. Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce 1986–1995. Turpress, Toruñ, 170 ss. 

Ciechanowski M. 1998. Przyczynek do znajomoœci drobnych ssaków Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. 

Przegl¹d Przyr. 9, 4: 100–102. 

Ciechanowski M. 1999a. Ssaki Dolin Samborowo i Radoœci. W: M. S. Wilga, M. Buliñski, W. Fa³tynowicz, 

J. B³a¿uk, A. Sikora, M. Ciechanowski. Œcie¿ki przyrodniczo-dydaktyczne w Trójmiejskim 

Parku Krajobrazowym. Wydawnictwo Gdañskie, Gdañsk: 113–137. 

Ciechanowski M. 1999b. Rok 1999 u gdañskich nietoperzy. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ochrony 

Przyrody „Salamandra”, 11 (2): 6–8. 

Ciechanowski M. 2001a. Drobne ssaki (Micromammalia) wybranych siedlisk Trójmiejskiego Parku 

Krajobrazowego. Badania Fizjograficzne nad Polska Zachodnia, Seria C–Zoologia, 48: 65–76. 

Ciechanowski M. 2001b. Nowe u¿ytki ekologiczne w województwie pomorskim. Biuletyn PTOP 

„Salamandra”, 2 (15): 3–4. 

Ciechanowski M. 2001c. Stanowisko rzêsorka mniejszego Neomys anomalus Cabrera 1907 (Insectivora: 

Soricidae) w rezerwacie przyrody „•ródliska Czarnej Wody” na Pobrze¿u Kaszubskim. 

Przegl¹d Przyr. 12 (1–2): 162–163. 

Ciechanowski M. 2001d. Wystêpowanie mroczka posrebrzanego Vespertilio murinus Linnaeus, 1758 

w regionie gdañskim. Studia Chiropterologica 2: 81–83. 

Ciechanowski M. 2003. Chiropterofauna Puszczy Dar¿lubskiej. Nietoperze 4 (1): 45–59. 

Ciechanowski M. 2005. Utilization of artificial shelters by bats (Chiroptera) in three different types 

of forest. Folia Zoologica 54 (1–2): 31–37. 

Ciechanowski M., Fa³tynowicz F. & Zieliñski S. (red.). 2004. Przyroda projektowanego rezerwatu 

„Dolina Mirachowskiej Strugi” na Pojezierzu Kaszubskim. Acta Bot. Cassubica 4: 5–137. 

Ciechanowski M., Garbalewski A., Kowalczyk J. K., O¿arowski D. 2001. Waloryzacja faunistyczna 

wybranych dolin Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Przegl¹d Przyr., 1–2: 69–91. 

Ciechanowski M. i Jarzembowski T. 1999. Zimowisko nietoperzy (Chiroptera) w klifie nadmorskim. 

Przegl¹d Zoologiczny 43 (3 – 4): 219–221. 

Ciechanowski M., Kowalczyk J. K., Bla¿uk J., Jasku³a R., Zieliñski S. 2001. Wstêpna inwentaryzacja 

i waloryzacja faunistyczna postulowanego rezerwatu przyrody „PrzyjaŸñ” na Pojezierzu 

Kaszubskim. Roczniki naukowe PTOP „Salamandra”, 5: 5–25. 

Ciechanowski M. i Przesmycka A. 2001. Stwierdzenie nocka ³ydkow³osego Myotis dasycneme (Boie, 

1825) i nocka w¹satka Myotis mystacinus (Kuhl, 1817) w Gdañsku. Nietoperze 2 (3): 69–73. 

Ciechanowski M. i Sachanowicz K. 2003a. Rozród mroczka posrebrzanego Vespertilio murinus Linnaeus, 

1758 w regionie gdañskim. Nietoperze 4 (1): 107–108. 

Ciechanowski M. i Sachanowicz T. 2003b. Pierwsze stwierdzenie nocka Brandta Myotis brandtii 

(Eversmann, 1845) we wschodniej czêœci polskiego Pobrze¿a Ba³tyku. Nietoperze 4 (2): 

178–179. 

Ciechanowski M. i Szkudlarek R. 2003. Pierwsze stwierdzenia mroczka poz³ocistego Eptesicus nilssonii 

(Keyserling & Blasius, 1839) na Pomorzu. Nietoperze 4 (1): 105–107. 

Cieœliñski S., Czy¿ewska K., Fabiszewski J. 2003. Czerwona lista porostów wymar³ych i zagro¿onych 

w Polsce. – W: Czy¿ewska K. (red.). Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 

13–49. 

123

Czachorowski S. 1989. Chruœciki (Trichoptera) nowe dla Pojezierza Pomorskiego. Prz. Zool. 33 (2): 

267–269. 

Czochañski J.T., Ha³uzo M., Kubicz G., Wojcieszyk H., 2006, Studium ekofizjograficzne województwa 

pomorskiego, Pomorskie Studia Regionalne, UMWP, Gdañsk 

Czubiñski Z. 1950. Zagadnienia geobotaniczne Pomorza. Bad. Fizjogr. Pol. Zach. 2(4): 439–658. 

D¹browski A., 1978, mscr., Zespo³y leœne Puszczy Dar¿lubskiej na tle sledliskowych typów lasów. 

Prac.dr. ZUL SGGW w Warszawie, Gdañsk. 

Fa³tynowicz W. 1981. Nowe stanowisko Collema flaccidum (Ach.) Ach. (Lichenes) na Pomorzu 

Zachodnim. Fragm. Flor. Geobot. 27.1–1: 261–263. 

Fa³tynowicz W. 1991. Porosty Pomorza Zachodniego. Studium ekologiczno–geograficzne. Wyd. 

Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk, 187 ss. 

Fa³tynowicz W. 1992. The lichens od Western Pomerania (NW Poland). An ecogeographical study. 

Polish Botanical Studies 4: 1–182. 

Fa³tynowicz W. 1997 a. Zagro¿enia porostów i problemy ich ochrony. Przegl¹d Przyr. 8.3: 35–46. 

Fa³tynowicz W. 1997 b. Porosty g³azów narzutowych parków krajobrazowych Trójmiejskiego i Kaszubskiego. 

Monogr. Bot. 81: 1–54. 

Fa³tynowicz W. 1998. Porosty regionu gdañskiego – specyfika, zagro¿enia i problemy ochrony. W: 

J. Herbich, M. Herbichowa (red.). Szata roœlinna Pomorza. Zró¿nicowanie, dynamika, zagro- 

¿enia, ochrona. Przewodnik sesji terenowych 51. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego. 

15–19 IX 1998. Wyd. Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk 293–303. 

Fa³tynowicz W., Budzbon E. 1986. Drugie stanowisko Cetraria nivalis (L.) Ach. na ni¿u polskim. 

Fragm. Flor. Geobot. 29 (3–4): 451–456. 

Fa³tynowicz W., Herbichowa M., Herbich J., Markowski R., Szmeja J. 1984. Flora i zbiorowiska 

roœlinne projektowanego rezerwatu przyrody „Jeziora lobeliowe Pa³sznik i Wygoda” w Trójmiejskim 

Parku Krajobrazowym. Zesz. Nauk. Wydz. BiNoZ UG, Biologia 5: 61–91. 

Fa³tynowicz W., Izydorek I. Budzbon E. 1991. The lichen flora as bioindicator of air pollution of 

Gdañsk, Sopot and Gdynia. Monogr. Bot. 73: 1–52. 

Fa³tynowicz W., Królak D. 2001. Porosty rezerwatu “Jar rzeki Raduni” na Pojezierzu Kaszubskim 

(pó³nocna Polska) Acta Bot. Cassub. 2: 133–142. 

Fa³tynowicz W., Kukwa M. 2003. Czerwona lista porostów zagro¿onych na Pomorzu Gdañskim. W: 

K. Czy¿ewska (red.). Zagro¿enie porostów w Polsce. Monogr. Bot. 91: 63–77. 

Fa³tynowicz W., Machnikowski M. 1982 a. Zbiorowiska roœlinne rezerwatu „Las Ostrzycki” na Pojezierzu 

Kaszubskim. Zesz. Nauk. Wydz. BiNoZ UG, Biol. 3: 37–54. 

Fa³tynowicz W., Machnikowski M. 1982 b. Interesuj¹ce gatunki roœlin naczyniowych rezerwatu „Las 

Ostrzycki” na Pojezierzu Kaszubskim. Zesz. Nauk. Wydz. BiNoZ UG, Biol. 3: 55–62. 

Fa³tynowicz W., Marcinkowski E., Rutkowski P. 2000. Porosty rezerwatu „Dolina Zagórskiej Strugi” 

ko³o Rumi na Pojezierzu Kaszubskim. Acta Bot. Cassub. 1: 119–127. 

Fa³tynowicz W., Zieliñski S. 1996. Nie skrobaæ g³azów. Przegl¹d Leœniczy 2/96: 14. 

Fanini L., Cantarino C. M., Scapini F. 2005. Relationships between the dynamics of two Talitrus saltator 

populations and the impact of activities linked to tourism. Oceanologia 47 (1): 93–112. 

Fehlauer M. 2000 mscr. Porównanie awifauny lêgowej parku miejskiego w Wejherowie i pobliskich 

terenów zabudowanych. Praca magisterska, Katedra Ekologii i Zoologii Krêgowców UG, 

Gdañsk. 

Folwaczny B. 1979. Verzeichnis der Käfer Preussens von Dr. Hans Bercio, kritisch durchgesehen 

und ergännzt. Verlag Parzeller & Co., Fulda: 369 ss. 

Garbalewski A., Szmytkowski G., Zieliñski S. 1993. Zagadnienia ochrony Lasów Mirachowskich. 

Chroñmy Przyr. Ojcz., 1: 39–53. 

Garbalewski A., Zieliñski S. 1995 mscr. Ochrona rezerwatowa na terenie parków krajobrazowych 

w ocenie pracowników Zarz¹du Parków Krajobrazowych w Gdañsku. Zagro¿enia. Zarz¹d 

Parków Krajobrazowych, Gdañsk. 

124

Gerstmannowa E. (red.). 2000. Nadmorski Park Krajobrazowy. Materia³y do monografii przyrodniczej 

regionu gdañskiego 3: 9–219, Wyd. „Marpress”, Gdañsk. 

Gerstmannowa E. (red.). 2001. Park Krajobrazowy „Mierzeja Wiœlana”. Materia³y do monografii 

przyrodniczej regionu gdañskiego 7: 7–281, Wyd. Gdañskie, Gdañsk. 

Gi³ka W. 1997. Cladotanytarsus teres in Poland (Diptera: Chironomidae). Pol. Pismo Ent. 66: 271–276. 

Gi³ka W. 2001. A review of Polish Cladotanytarsus Kieffer (Diptera: Chironomidae) with description 

of three new species. Pol. Pismo Entomol. 70: 307–328. 

Gi³ka W. 2002. Tanytarsini (Diptera: Chironomidae) of Poland – a faunistic review. Pol. Pismo Ent. 

71: 415–428. 

Gi³ka W., Kadulski S. 1999 mscr. Raport o faunie ochotkowatych z plemienia Tanytarsini (Diptera: 

Chironomidae) po³awianych nad Potokiem Oliwskim. Zarz¹d Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, 

Gdañsk. 

Gliwicz J. 1995. Prognoza zachowania ró¿norodnoœci biologicznej: gatunkowej i genetycznej, /w:/ 

Prognoza ostrzegawcza zmian œrodowiskowych warunków ¿ycia cz³owieka w Polsce na pocz¹tku 

XXI wieku (Ekspertyza). Red. S. Koz³owski. Oficyna Wydawnicza IE PAN. Warszawa. 

s: 153–160 

G³owaciñski Z. (red.). 2001. Polska Czerwona Ksiêga Zwierz¹t. Krêgowce. PWRiL, Warszawa. 

G³owaciñski Z. (red.). 2002. Czerwona Lista Zwierz¹t Gin¹cych i Zagro¿onych w Polsce. Polska 

Akademia Nauk, Zak³ad Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych, Kraków. 

G³owaciñski Z., Nowacki J. (red.). 2004. Polska Czerwona Ksiêga Zwierz¹t. Bezkrêgowce. 

Polska Akademia Nauk, Zak³ad Ochrony Przyrody i Zasobów Naturalnych. Internet: 

http://www.iop.krakow.pl/pczk/ 

Goc M. 1996. Stan fauny. W: M. Buliñski, M. PrzewoŸniak. Monografia rezerwatu przyrody „Kêpa Red³owska”. 

W: PrzewoŸniak M. (red.). Materia³y do monografii przyrodniczej regionu gdañskiego. 

Tom 1. Nadmorskie rezerwaty przyrody (czêœæ 1). Wydawnictwo Gdañskie, Gdañsk: 62–64. 

Goc M., Nitecki Cz. 1997. Human activities accelerate the expansion of the cormorant breeding 

colony at K¹ty Rybackie, NE Poland. Ric. Biol. Selvaggina XXVI: 443–447. 

Grochowski A., Radtke G. 2000. Stan i zagro¿enia ichtiofauny potoków Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego 

i jego otuliny (mscr.). Zarz¹d Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego, Gdañsk. 

Gromadzki M. (red.). 2004. Ptaki. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podrêcznik 

metodyczny. Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa, tom 7 (czêœæ I), tom 8 (czêœæ II). 

Grus W. 1969. G³uszec w lasach gdañskich. £owiec Polski, 1345: 5 i 10–11. 

Gutowski J. M., Bobiec A., Pawlaczyk P., Zub K. 2004. Drugie ¿ycie drzewa. Wyd. WWF Polska, 

Warszawa-Hajnówka, 245 ss. 

Hajek B. 2005. Fissidens dubius P. Beauv. var. mucronatus (Breidl. ex Limpr.) Karttunen, Hedenäs 

& Söderström – nowy takson we florze mchów Pojezierza Kaszubskiego (Polska pó³nocno– 

zachodnia). Acta Bot. Cassubica 5: 167–170. 

Herbich J. 1981. Glycerietum nemoralis–plicatae Kopecký 1972 – a new plant association in Poland. 

Fragm. Flor. Geobot. 27, 1–2: 165–170. 

Herbich J. 1982. Zró¿nicowanie i antropogeniczne przemiany roœlinnoœci Wysoczyzny Staniszewskiej 

na Pojezierzu Kaszubskim. Monogr. Botan. 63. 

Herbich J. 1986 mscr. Mapa dziedzictwa naturalnego i kulturowego województwa gdañskiego 

1:100.000 z tekstem. Archiwum Komitetu Ochrony Przyrody PAN i Woj. Konserwatora Przyrody 

w Gdañsku. 

Herbich J. 1993. Roœlinnoœæ dynamicznego krêgu zbiorowisk buczyny storczykowej Carici–Fagetum 

na Pojezierzu Kaszubskim. Zesz. Nauk. Wydz. BGiO UG, Biologia 10: 31–60. 

Herbich J. 1994. Przestrzenno–dynamiczne zró¿nicowanie roœlinnoœci dolin w krajobrazie m³odoglacjalnym 

na przyk³adzie Pojezierza Kaszubskiego. Monogr. Bot. 76: 1–175 + aneks. 

Herbich J. 1998. Staniszewskie Zdroje – ochrona szaty roœlinnej Ÿródlisk. W: Herbich J., Herbichowa 

M. (red.). Szata roœlinna Pomorza. Zró¿nicowanie, dynamika, zagro¿enia, ochrona. Prze- 

125

wodnik sesji terenowych 51. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego. 15–19 IX 1998. 

Wyd. Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk. 

Herbich J. 2000. Flora planowanego rezerwatu „£¹ki nad Jeziorem Patulskim” na Pojezierzu Kaszubskim. 


Herbich J., Górski W. 1993. Specyfika, zagro¿enia i problemy ochrony przyrody dolin ma³ych rzek 

Pomorza. W: L. Tomia³ojæ (red.). Ochrona przyrody i œrodowiska w dolinach nizinnych rzek 

Polski. Kom. Ochr. Przyr. PAN, Kraków, s. 166–188. 

Herbich J., Herbichowa M., Kukwa M., Herbich P., Jakubas J., Ciechanowski M., Zieliñski S., Buczyñski 

P. 2005 mscr. a. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Staniszewskie B³oto”. Dla Pomorskiego 

Urzêdu Wojewódzkiego w Gdañsku. 

Herbich J., Herbichowa M., Kukwa M., Herbich P., Jakubas J., Ciechanowski M., Zieliñski S., Buczyñski 

P. 2005 mscr. b. Plan ochrony rezerwatu przyrody „Kurze Grzêdy”. Dla Pomorskiego 

Urzêdu Wojewódzkiego w Gdañsku. 

Herbich J., Herbichowa M., Markowski R. 1997. Szata roœlinna Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. 

W: Janta A. (red.), Nadmorski Park Krajobrazowy. Wyd. Nadmorskiego Parku Krajobrazowego: 

36–56. 

Herbich J., Markowski R. 1998. Mierzeja Wiœlana i ¯u³awy. W: Herbich J., Herbichowa M. (red.). 

Szata roœlinna Pomorza. Zró¿nicowanie, dynamika, zagro¿enia, ochrona. Przewodnik sesji 

terenowych 51. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego. 15–19 IX 1998. Wyd. Uniwersytetu 

Gdañskiego, Gdañsk 249–257. 

Herbich J., Meissner W. 1997. Ochrona przyrody. – W: Janta A. (red.), Nadmorski Park Krajobrazowy. 

Wyd. Nadmorskiego Parku Krajobrazowego: 108–115. 

Herbich J., Stasiak J. 1971. Roœlinnoœæ projektowanego rezerwatu „Staniszewskie Zdroje” w pow. 

kartuskim. Chroñmy Przyr. Ojcz. 27(5): 24–31. 

Herbichowa M. 1998. Torfowiska Pobrze¿a i Pojezierza Kaszubskiego. W: Herbich J., Herbichowa 

M. (red.). Szata roœlinna Pomorza. Zró¿nicowanie, dynamika, zagro¿enia, ochrona. Przewodnik 

sesji terenowych 51. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego. 15–19 IX 1998. 

Wyd. Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk 199–208. 

Herbichowa M., Herbich J. 1993. Szata roœlinna rezerwatu „Piaœnickie £¹ki” na Pobrze¿u Kaszubskim. 

Cz. 1. Flora roœlin naczyniowych. Zesz. Nauk. Wydz. BGiO UG, Biologia 10: 121–149. 

Herbichowa M., Herbich J., Ciechanowski M., Jakubas D., Zieliñski S. 2005 mscr. Dokumentacja 

przyrodnicza projektowanego powiêkszenia rezerwatu „Bia³ogóra”. Dla Pomorskiego Urzêdu 

Wojewódzkiego w Gdañsku. 

Izdebska J., Janta A., ¯mudziñski L. 1997. Fauna bezkrêgowców Nadmorskiego Parku Narodowego. 

W: Janta A. (red.). Nadmorski Park Krajobrazowy. Wyd. NPK, W³adys³awowo: 57–75. 

Jakubas D. 2003. Analiza jakoœciowa i iloœciowa awifauny rezerwatu „Kacze £êgi”. Przegl¹d Przyr. 

1–2: 113–119. 

Jakubas D., O¿arowski D. 1997. Awifauna Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Przegl¹d Przyr. 

3: 117–121. 

Jando K. 2000. Nowe stanowisko Thelotrema lepadinum (Ach.) Ach. (Ascomycota lichenisati) 

w Polsce pó³nocnej. Acta Bot. Cassubica 1: 135–137. 

Jankowska M. 2003. Paj¹ki planowanego rezerwatu „Bieszkowickie Moczary” – wstêpny wykaz. W: 

Materia³y VII Ogólnopolskiego Przegl¹du Dzia³alnoœci Studenckich Kó³ Naukowych Przyrodników. 

Bia³ystok 21–23 listopada 2003. Ko³o Naukowe Biologów, Instytut Biologii, Uniwersytet 

w Bia³ymstoku, Bia³ystok: 79–84. 

Janowski P. 1999 mscr. Waloryzacja ornitologiczna lasów Pó³wyspu Helskiego miêdzy Jurat¹ a Helem. 

Praca magisterska, Katedra Ekologii i Zoologii Krêgowców Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk. 

Jarzembowski T. 2003 a. Aktywnoœæ socjalna i ¿erowiskowa karlika wiêkszego Pipistrellus nathusii 

(Keyserling & Blasius, 1839) w okresie wêdrówek sezonowych na Mierzei Wiœlanej. Nietoperze 

4 (2): 117–128. 

126

Jarzembowski T. 2003 b. Migration of the Nathusius’ pipistrelle Pipistrellus nathusii (Vespertilionidae) 

along the Vistula Split. Acta Theriologica, 48: 301–308. 

Jarzembowski T., Ciechanowski M., Przesmycka A. 2000. Zimowanie nietoperzy na Pomorzu Gdañskim 

w latach 1989–1999. Studia Chiropterologica 1 (1): 57–78. 

Jarzembowski T., Ostrach–Kowalska A., Rymarzak G. 1997. Chiropterofauna Kaszubskiego Parku 

Krajobrazowego. Przegl¹d Przyrodniczy 8 (3): 123–127. 

Jarzembowski T., Stêpniewska A. 1996. Nietoperze Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. W: 

B. W. Wo³oszyn (red.). Aktualne problemy ochrony nietoperzy w Polsce. Centrum Informacji 

Chiropterologicznej, Kraków: 69–77. 

Jêdrzejewski W., Nowak S. i in., 2005, Projekt korytarzy ekologicznych ³¹cz¹cych Europejsk¹ Sieæ 

Natura 2000 w Polsce. Opracowanie wykonane dla Ministerstwa Œrodowiska w ramach realizacji 

programu Phare PL0105.02 „Wdra¿anie Europejskiej Sieci Ekologicznej na terenie 

Polski”, Zak³ad Badania Ssaków, PAN, Bia³owie¿a. 

Jurczyszyn M. 1997. Rozmieszczenie popielicy Myoxus glis (L.) (Rodentia, Myoxidae) w Polsce. 

Prz. zool. 41 (1–2): 101–108. 

Kaczorowska E. 2004. Hover flies (Diptera: Syrphidae) of the coastal and marine habitats of Poland. 

Pol. Pismo Ent. 73: 111–145. 

Kadulski S. 1979. Zarys faunistyczny. W: B. Augustowski (red.). Pojezierze Kaszubskie. GTN Gdañsk, 

201–220. 

KaŸmierczakowa R., Zarzycki K. (red.) 2001, Polska czerwona ksiêga roœlin. Polska Akademia Nauk 

– Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków. 

Konwerski S. 2001. Cossoninae (Coleoptera: Curculionidae) Parku „Cytadela” w Poznaniu. Bad. 

Fizjogr. Pol. Zach., Seria C – Zool., 48: 41–44. 

Koñczyk A. 1988 mscr. Pokarm p³omykówki (Tyto alba Scop., 1769) i puszczyka (Strix 

aluco L., 1758) z wybranych miejscowoœci Pojezierza Kaszubskiego. mscr, Uniwersytet 

Gdañski. 

Koñczyk A., Szmid K. 1992. Przyczynek do poznania fauny ssaków rezerwatu Jar Rzeki Raduni. 

Chroñmy Przyr. Ojcz. 48 (5): 83–87. 

Kornaœ J. 1971. Uwagi o wspó³czesnym wymieraniu niektórych gatunków roœlin synantropijnych 

w Polsce. Mat. Zak³. Fitosoc. Stos. UW 27: 51–64; 

Kornaœ J. 1976. Wymieranie flory europejskiej – fakty, interpretacje, prognozy. Phytocoenosis 5.3/4: 

173–185. 

Kowalczyk J. K. 1997 mscr. Lista gatunków wybranych rodzin ¿¹d³ówek (Hymenoptera, Aculeata) 

i muchówek (Diptera) parków krajobrazowych Kaszubskiego i Trójmiejskiego (woj. gdañskie) 

z komentarzem. £ódŸ. 

Kowalczyk J. K. 2004a. Urbanizacja polany Bernadowo zagro¿eniem dla interesuj¹cych owadów. 

Gawron 2 (31): 7–12. 

Kowalczyk J. K. 2004b. Aktualny stan poznania bzygowatych (Diptera, Syrphidae) Trójmiejskiego 

Parku Krajobrazowego. Gawron 4 (33): 12–13. 

Kowalczyk J. K. 2006. £ysa Polana w Sopocie. Gawron 1 (38): 26–29. 

Kowalczyk J. K., Garbalewski A. 2004. Polana Krykulec w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym 

(TPK) wa¿n¹ ostoj¹ rzadkich gatunków owadów. Gawron 1 (30): 24–28. 

Kowalczyk J. K., Zieliñski S. 1998 a. Interesuj¹ca entomofauna rezerwatu przyrody „Kêpa Red³owska”. 

Chroñmy Przyr. Ojcz. 5: 62–64. 

Kowalczyk J. K., Zieliñski S. 1998 b. Lasy Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego ostoj¹ interesuj¹cej 

entomofauny. Chroñmy Przyr. Ojcz. 5: 86–89. 

Kowalewska A., Jando K., Kukwa M. 2000. Lichens and lichenicolous fungi of the projected nature 

reserve ‘PrzyjaŸñ’ (Kaszuby Lakes District, Western Pomerania, N. Poland). Proceedings of 

International Symposium of Young Lichenologists “Arctic–alpine flora. Protection of Lichens”, 

6–12 sierpnia 2000, Apatity, Rosja. 

127

Kowalewska A., Kukwa M., Jando K. 2000. Nowe stanowiska rzadkich gatunków porostów w regionie 

gdañskim. Acta Bot. Cassub. 1: 127–134. 

Koz³owski P., 1967. Ptaki rezerwatu Jaru Raduni. Prz. zool. 11 (1): 62–65. 

Kruszelnicki J., Fabiszewski J. 2001. EN Betula nana L. Brzoza kar³owata. W: KaŸmierczakowa R., 

Zarzycki K. (red.). Polska czerwona ksiêga roœlin. Paprotniki i roœliny kwiatowe. PAN – 

Instytut Botaniki im. W. Szafera, Instytut Ochrony Przyrody, Kraków, s. 82–83. 

Kukwa M. 2000. Pierwsze stanowisko porostu Caloplaca crenulatella (Nyl.) H. Olivier (Teloshistaceae, 

Ascomycota lichenisati) w pó³nocnej Polsce. Acta Bot. Cassub. 1: 139–142. 

Kusznierz J. 1998. Wstêpna ocena aktualnego stanu polskich populacji strzebli potokowej Moroco 

(=Phoxinus) percnurus (Pallas, 1811) (Cyprinidae: Osteichtyes). Acta Univ. Wratisl. 1744, 

Prace Zool. 26: 59–69. 

Kusznierz J., Wolnicki J., Radtke G. 2005. Strzebla potokowa Eupallasella perenurus (Pallas, 1814) 

w Polsce – status i perspektywy ochrony. Chr. Przyr. Ojcz. 61 (2): 70–78. 

Lenartowicz Z., B³a¿uk J., Knitter R., Mieñko W., Siemion D. 2004 mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja 

przyrodnicza gminy Sztutowo. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Lenartowicz Z., Machnikowski M., Wojtyniak J. 2001. Szata roœlinna Mierzei Wiœlanej i terenów 

przyleg³ych. W: E. Gertmannowa (red.). Park Krajobrazowy „Mierzeja Wiœlana”. Materia³y 

do monografii przyrodniczej regionu gdañskiego 7: 53–104. 

£upiñski S. £., Suchowolec A., Chêtnicki W. 2006 mscr. Inwentaryzacja batrachofauny na terenie 

Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. Ko³o Naukowe Biologów Uniwersytetu w Bia³ymstoku, 

Bia³ystok, 15 pp + 2 tablice + mapa 

Markowski R. 1980. Hildenbrandtia rivularis (Liebm.) I. Ag. na Pobrze¿u i Pojezierzu Kaszubskim. 

Zesz. Nauk. Wydz. BiNoZ UG, Biologia 2: 91–99. 

Markowski R. 1986. Warunki zachowania zasobów genowych wybranych gatunków górskich 

w regionie gdañskim. Acta Univ. Lodz., Folia Sozol. 3: 161–172. 

Markowski R., Buliñski M. 2004. Gin¹ce i zagro¿one roœliny naczyniowe Pomorza Gdañskiego. 

Acta Bot. Cassubica, Monogr. 1: 5–75. 

Markowski R., Chojnacki W. 1982. Roœliny górskie w rezerwacie Jar rzeki Raduni na Pojezierzu 

Kaszubskim. W: H. Piotrowska (red.). Szata roœlinna rezerwatu Jar rzeki Raduni na Pojezierzu 

Kaszubskim. Ochr. Przyr. 44: 43–51. 

Markowski R., Stasiak J. 1988. [V, R] Juncus subnodulosus Schrank. W: Jasiewicz A. (red.). Materia³y 

do poznania gatunków rzadkich i zagro¿onych Polski. Cz. I. Fragm. Flor. Geobot. 

33(3–4): 386–397. 

Markowski R. 1991. Zaroœla z Cytisus scoparius w pó³nocno–zachodniej czêœci Pomorza. Fragm. 

Flor. Geobot. 35: 265–281. 

Markowski R., ¯ó³koœ K., Bloch-Or³owska J. 2004. Salvinia natans (L.) All. na Pomorzu Gdañskim. 

Acta Bot. Cassub. 4: 187–196. 

Matuszkiewicz W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. Seria Vademecum 

Geobotanicum. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 537 ss. 

Meissner W. 1997. Ptaki Nadmorskiego Parku Narodowego. W: Janta A. (red.). Nadmorski Park 

Krajobrazowy. Wydawnictwo NPK, W³adys³awowo: 89–95. 

Michalski K. 1969. Helmis maugei Bed. w wodach Pojezierza Kaszubskiego. Prz. zool. 13 (1): 

50–53. 

Mielewczyk S. 1969. Larwy wa¿ek (Odonata) niektórych torfowisk sfagnowych Polski. Pol. Pismo 

Ent. 39 (1): 17–81. 

Mielewczyk S. 1970. Odonata i Heteroptera rezerwatu Ptasi Raj ko³o Gdañska ze szczególnym 

uwzglêdnieniem s³onawego jeziora. Fragm. faun., 15 (19): 343–363. 

Mieñko W., Grechuta M., Jarosik J., Maœlanka W., P³otka M., Siemion D., 1992a. Inwentaryzacja 

i waloryzacja gminy Sierakowice. Biuro Dok. i Ochr. Przyr., Gdañsk, 58 pp + 8 tablic + 4 

mapy 

128

Mieñko W., Grechuta M., Jarosik J., Maœlanka W., Siemion D. 1992b mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja 

przyrodnicza gminy Stê¿yca. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., Grechuta M., Jarosik J., Maœlanka W., Siemion D. 1992c mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja 

przyrodnicza wsi Karwieñskie B³ota. Biuro Dokumet. i Ochr. Przyr., Gdañsk. 

Mieñko W., Depta J., Jarosik J., Maœlanka W., Siemion D. 1992d mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja 

przyrodnicza gminy Linia. Biuro Dok. i Ochr. Przyr., Gdañsk, 58 pp + 8 tablic + 

3 mapy. 

Mieñko W., Depta J., Jarosik J., Maœlanka W., Siemion D. 1993a mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja 

przyrodnicza gminy Przodkowo. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., Grechuta M., Jarosik J. 1993b mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza miasta 

Jastarnia. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., Grechuta M., Jarosik J., Maœlanka W., Siemion D., 1993c mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja 

przyrodnicza gminy Chmielno. Biuro Dok. i Ochr. Przyr., Gdañsk, 51 pp + 8 tablic 

+ 4 mapy 1:10 000. 

Mieñko W., Grechuta M., Jarosik J., Maœlanka W., Siemion D., 1993d mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja 

przyrodnicza gminy Kartuzy. Biuro Dok. i Ochr. Przyr., Gdañsk, 96 pp + 8 tablic 

+ 4 mapy 1:10 000. 

Mieñko W., Grechuta M., Jarosik J., Siemion D. 1995a mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

gminy Krokowa. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., Grechuta M., Jarosik J., Siemion D. 1995b mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

miasta W³adys³awowa. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., Kowalski K., Siemion D., B³a¿uk J. 1995c mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

gminy Choczewo. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., Grechuta M., Jarosik J., Kowalski K. 1995d mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

gminy Kosakowo. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., Grechuta M., Siemion D., B³a¿uk J. 1996a mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

gminy Puck. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., Grechuta M., Siemion D., B³a¿uk J. 1996b mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

miasta Pucka. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., Grechuta M., Siemion D., B³a¿uk J. 1996c mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

miasta Reda. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., B³a¿uk J., Kowalski K., Siemion D. 1997 mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

gminy Sulêczyno. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., B³a¿uk J., Grechuta M., Siemion D. 1998a mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

gminy Luzino. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., B³a¿uk J., Grechuta M., Siemion D. 1998b mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

gminy £êczyce. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., B³a¿uk J., Knitter R., Siemion D. 1999 mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

gminy £êczyce. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., B³a¿uk J., Grechuta M., Siemion D. 2001 mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza 

gminy Cedry Wielkie. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., B³a¿uk J., Knitter R., Lenartowicz Z., Siemion D. 2002 mscr. Inwentaryzacja 

i waloryzacja przyrodnicza gminy Gniewino. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, 

Gdañsk. 

Mieñko W., B³a¿uk J., Knitter R. 2005a mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza gminy 

Wejherowo. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mieñko W., B³a¿uk J., Knitter R. 2005b mscr. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza miasta 

Wejherowa. Biuro Dokumentacji i Ochrony Przyrody, Gdañsk. 

Mirek Z., Zarzycki K., Wojewoda W., Szel¹g Z. 2006. Czerwona lista roœlin i grzybów Polski. Inst. 

Botaniki PAN, Kraków, 99 ss. 

129

Minasiewicz J., Tuka³³o P., Trzepanowska K. 2004. Dactylorhiza incarnata (L.) Soó w regionie gdañskim 

– zmiennoœæ morfologiczna i genetyczna populacji oraz stan zachowania stanowisk. 


Misiewicz J. 1976. Flora synantropijna i zbiorowiska ruderalne polskich portów morskich. WSP, 

S³upsk, 321 ss. 

Oleksa A., Szwa³ko P., Gawroñski R. 2003. Pachnica Osmoderma eremita (Scopoli, 1763) (Coleoptera: 

Scarabaeoidea) w Polsce – wystêpowanie, zagro¿enia i ochrona. Rocz. nauk. Pol. Tow. 

Ochr. Przyr. „Salamandra” 7: 101–123. 

O¿arowski D. 2000. Rozmieszczenie i liczebnoœæ lêgowych siewkowców Charadrii nad Zatok¹ 

Gdañsk¹ w latach 1991–1992. Notatki Ornitologiczne 41: 172–176. 

Pawlaczyk P. 2005. Opinia Pañstwowej Rady Ochrony Przyrody w sprawie zadrzewieñ przydro¿nych 

skierowana do Ministra Œrodowiska, z dn. 29 marca 2005. Chroñmy Przyr. Ojcz. 61/4: 75–78. 

Pawlaczyk P., Wo³ejko L., Jermaczek A., Stañko R. 2002. Poradnik ochrony mokrade³. Wyd. Lubuskiego 

Klubu Przyrodników, Œwiebodzin, 272 ss. 

Pawlaczyk P., Herbichowa M., Stañko R. 2005. Ochrona torfowisk ba³tyckich. Wyd. Klubu Przyrodników, 

Swiebodzin, 190 ss. 

Paw³owski R. 2005. Czy powinno wycinaæ siê przydro¿ne drzewa? Szpalery œmierci? Nasze Pomorze 

10 (57): 1–2. 

Piotrowska H. 1980. Anthropogenic Changes in the Distribution of Halophytes on the Coastal Fringes 

of the Gulf of Gdañsk. Fragm. Flor. Geobot. 26 (2–4): 279–397. 

Piotrowska H. 1986 (1987). The State and Degree of Threat of Halophytes on the Polish Shore of the 

Baltic Sea. Zesz. Nauk. Wydz. BgiO UG, Biologia 7: 37–46. 

Piotrowska H., Stasiak J. 1982. Flora rezerwatu Jar rzeki Raduni na Pojezierzu Kaszubskim. W: H. 

Piotrowska (red.). Szata roœlinna rezerwatu Jar rzeki Raduni na Pojezierzu Kaszubskim. Ochr. 

Przyr. 44: 28–42. 

Podbereski D., Wilga M. S. 1996. Wêdrówki przyrodnicze II. Trasy wycieczek przyrodniczych. 

Wydawnictwo Gdañskie, Gdañsk. 

PrzewoŸniak M. (red.). 1996. Monografia rezerwatu przyrody „Ptasi Raj”. W: PrzewoŸniak M. (red.) 

Nadmorskie rezerwaty przyrody (czêœæ 1). Materia³y do monografii przyrodniczej regionu 

gdañskiego 1:5–76, Wyd. Gdañskie, Gdañsk. 

PrzewoŸniak M. (red.). 2000. Kaszubski Park Krajobrazowy. Walory – Zagro¿enia – Ochrona. Materia³y 

do monografii przyrodniczej regionu gdañskiego 2: Wyd. „Marpress”, Gdañsk. 

PrzewoŸniak M. 2001. Przyrodnicze uwarunkowania zrównowa¿onego rozwoju Gdañska. Pomorski 

Biuletyn Proekologiczny 24/25: 12–15. 

PrzewoŸniak M. (red.). 2001. Trójmiejski Park Krajobrazowy. Przyroda – Kultura – Krajobraz. Materia³y 

do monografii przyrodniczej regionu gdañskiego 6: 7–319, Wyd. Gdañskie, Gdañsk. 

PrzewoŸniak M. (red.). 2002 mscr. Studium i dokumentacja dla powo³ania 23 u¿ytków ekologicznych 

w Gdañsku. PROEKO, Gdañsk. 

PrzewoŸniak M., Rolbiecki J. 1995. Formalno–prawny stan ochrony przyrody. W: M. PrzewoŸniak 

(red.). Ochrona przyrody w regionie gdañskim. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznañ, 17–36. 

Pucek Z., Raczyñski J. (red.). 1983. Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce. PWN, Warszawa, 188 pp. 

Radtke G. 1995. Nowe stanowiska strzebli przekopowej Phoxinus percnurus w województwie gdañskim. 

Komun. Ryb. 1: 26. 

Radtke G., Witkowski A., Grochowski A., Dêbowski P., Kotusz J. 2005. Odkrycie g³owacza prêgop³etwego 

Cottus poecilopus Heckel, 1840 (Cottidae) w polskich przymorskich rzekach. Prz. 

Zool. 49: 145–151. 

Radtke G., Wolnicki J., Kamiñski R. 2003. Nowe stanowiska strzebli b³otnej Eupalasella perenurus 

(Pallas) w województwie pomorskim. Komun. Ryb. 6: 20–21. 

Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 28 wrzeœnia 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystêpuj¹cych 

zwierz¹t objêtych ochron¹. Dz. U. Nr 220, poz. 2237, Warszawa. 

130

Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystêpuj¹cych 

roœlin objêtych ochron¹. Dz. U. Nr 168, poz. 1764, Warszawa. 

Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko wystêpuj¹cych 

grzybów objêtych ochron¹. Dz. U. Nr 168, poz. 1765, Warszawa. 

Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów 

rezerwatów przyrody. Dz. U. Nr 60, poz. 533. 

Rusiñska A. 1981. Mchy Pojezierza Kartuskiego. Prace Komis. Biol. PTPN 59: 3–153. 

Sachanowicz K., Ciechanowski M. 2005. Nietoperze Polski. MULTICO Oficyna Wydawnicza, Warszawa: 

160 ss. 

S¹gin B. 1993. Flora porostów rezerwatu „Kêpa Red³owska” w Gdyni i jej zmiany w ci¹gu ostatnich 

szeœædziesiêciu lat. Parki Nar. Rez. Przyr. 12 (4): 21–28. 

Schwarz Z. 1967. Badania nad flor¹ synantropijn¹ Gdañska i okolicy. – Acta Biol. Med. Soc. Sc. 

Gedan. 11: 363–494. 

Schwarz Z., ¯mijewska E. 1995. Ogrody Gdañska i okolicy. 73 ss., Miejski Dom Kultury w Gdañsku, 

Gdañsk. 

Sid³o P. O., B³aszkowska B., Chylarecki P. (red.). 2004. Ostoje ptaków o randze europejskiej 

w Polsce. OTOP, Warszawa. 

Sikora A. 1993. Wystêpowanie skandynawskiego podgatunku pluszcza (Cinclus cinclus cinclus) 

w Polsce. Not. Orn. 34: 213–230. 

Sikora A. 1996. Ekologia rozrodu szlachara (Mergus serrator) na Pojezierzu Kaszubskim. Not. Orn. 

37: 5–24. 

Sikora A. 2001. Gniazdowanie czeczotki Carduelis flammea na polskim Pobrze¿u 

Ba³tyku. Not. Orn. 42: 73–88. 

Sikora A., Gromadzki M., Pó³torak W. 2004. Awifauna Bielawskich B³ot. Notatki Ornitol. 45: 

1–11. 

Skalski A. W. 1994. Fauna wód podziemnych Polski. Prz. zool., 38 (1–2): 35–50. 

Stasiak J. 1974. Stanowisko Galium pumilium Murr. ssp. pumilium na Pojezierzu Kaszubskim 

w pow. kartuskim. Fragm. Flor. Geobot. 20 (3): 297–302. 

Steliga W. 1977. Stanowisko purchawicy olbrzymiej Langermannia gigantea nad Jeziorem Ostrzyckim. 

Chroñmy Przyr. Ojcz. 33 (2): 53. 

Stempniewicz L., Borowski W., Martyniak A. 1996. Kormoran czarny Phalacrocorax carbo i gospodarka 

rybacka na Zalewie Wiœlanym. Przegl¹d Rybacki 6: 70–74. 

Stempniewicz L., Grochowski A. 1997. Diet composition of cormorants in the breeding colony of 

K¹ty Rybackie, NE Poland (1992–1994). Ric. Biol. Selvaggina 26: 518–525. 

Sywula T. 1980. New taxa of Ostracoda (Crustacea) from Pomerania (North Poland). Bull. Acad. 

Pol. Sc., seria Biol., 28, 10–11. 

Sywula T., Sell J., Lorenc T. 1982. Ma³¿oraczki (Ostracoda) okolic Otomina na Pojezierzu Kaszubskim. 

Zesz. Nauk. BiNoZ UG 3: 5–17. 

Tomia³ojæ L., Stawarczyk T. 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebnoœæ i zmiany. Tom 

I–II. PTPP „Pro Natura”, Wroc³aw. 

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Dz.U. 2004 nr 92 poz. 880. 

Urbanowicz M. 2001 mscr. Szata roœlinna i jej walory przyrodnicze w projektowanym rezerwacie 

przyrody „PrzyjaŸñ” na Pojezierzu Kaszubskim. Praca magisterska, Katedra Taksonomii 

i Ochrony Przyrody Uniwersytetu Gdañskiego, Gdañsk. 

Wendzonka J. 2003. Wa¿ki (Odonata) kaszubskich jezior lobeliowych. Parki nar. Rez. przyr. 23 (3): 

395–410. 

Wilga M. S. 1998 a. Stanowiska podrzenia ¿ebrowca Blechnum spicant w Lasach Oliwskich i problem 

ich ochrony. Chroñmy Przyr. Ojcz. 54 (5): 91–94. 

Wilga M. S. 1998 b. Subfosylne stanowisko œlimaka ostrokrawêdzistego Helicigona lapicida w Zielonej 

Dolinie (Lasy Oliwskie). Chroñmy Przyr. Ojcz. (54) 1: 113–116. 

131

Wilga M. S. 2000b. Makrogrzyby (Macromycetes) doliny Samborowo w Lasach Oliwskich (Trójmiejski 

Park Krajobrazowy). Acta Bot. Cassub. 1: 105–112. 

Wilga M. S. 2001. Szyszkowiec ³uskowaty Strobilomyces floccopus (Vahl. in Dan. ex Fr.) P. Karst. 

w regionie gdañskim (pó³nocna Polska). Acta Bot. Cassub. 2: 149. 

Wilga M. S. 2002a. Chroñmy Dolinê Radoœci. Pismo PG 8: 38–40. 

Wilga M. S. 2002b. Gin¹ce i zagro¿one gatunki grzybów wielkoowocnikowych w Lasach Oliwskich. 


Wilga M. S. 2002c. Stoplamek zaniedbany Dactylorhiza praetermissa (Druce) Soó (Orchidaceae) 

w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym (TPK) i problem ochrony jego stanowisk. Przegl¹d 

Przyr. 13 (1–2): 53–58. 

Wilga M. S. 2002 d. Verpa bohemica (Krombh.) Schroet. (Morchellaceae) w Gdañsku. Acta Bot. 

Cassub. 3: 123–126. 

Wilga M. S. 2004a. Maczu¿nik nasiêŸrza³owaty Cordyceps ophioglossoides (Ehrenb.: Fr.) Link 

w okolicy Gdañska (województwo pomorskie). Chroñmy Przyr. Ojcz. 60 (5): 98–101. 

Wilga M. S. 2004b. Stanowiska Phylloporus rhodoxanthus (Schw.) Bres. (Basidiomycota) w Trójmiejskim 

Parku Krajobrazowym. Acta Bot. Cassub. 4: 225–227. 

Wilga M. S. 2004c. Grzyby wielkoowocnikowe (Macromycetes) Doliny Zielonej (Lasy Oliwskie). 

Przegl. Przyr. 15 (3–4): 3–18. 

Wilga M.S.2005. Szlak Królewski w Lasach Oliwskich. Wydawnictwo Gdañskie, Gdañsk. 

Wilga M. S., Buliñski M., Fa³tynowicz W., B³a¿uk J., Sikora A., Ciechanowski M. 1999. Œcie¿ki 

przyrodniczo–dydaktyczne w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym. Œcie¿ka w dolinie Samborowo 

– fauna. Œcie¿ka w Dolinie Radoœci. Czêœæ II, Wydawnictwo Gdañskie, Gdañsk. 

Wilga M. S., Zieliñski S. 1998. Nowe stanowisko podgrzybka paso¿ytniczego Xerocomus parasiticus 

na Pojezierzu Kaszubskim oraz ochrona gatunku w regionie gdañskim. Chroñmy Przyr. 

Ojczyst¹ 54 (5):78–82. 

Wiœniowski B., Kowalczyk J. K. 1998. Nowe dla Polski gatunki grzebaczy (Hymenoptera: Aculeata: 

Sphecidae) oraz nowe stanowiska gatunków rzadkich. Pr¹dnik. Prace Muz. Szafera 11–12: 

219–222. 

W³odarczak A. 1999. Rozmieszczenie i liczebnoœæ polskiej populacji biegusa zmiennego Calidris 

alpina schinzii. Not. orn. 40: 45–49. 

W³odarczak K. 2002 mscr. Szata roœlinna projektowanego rezerwatu przyrody „Puszcza Dar¿lubska. 

Praca magisterska, Katedra Taksonomii Roœlin i Ochrony Przyrody Uniwersytetu Gdañskiego, 

Gdañsk. 

Wojterski T., Wojterska H., Wojterska M. 1980. Potencjalna roœlinnoœæ naturalna Pomorza Gdañskiego 

– mapa 1:300.000, Wroc³aw. 

Wójcik C., Meissner W., Œciborski M., W³odarczak A. 2002. Awifauna lêgowa rezerwatu „Beka” 

w latach 1997–2000. Przegl¹d Przyr., 1–2: 149–162. 

www.iop.krakow.pl/ias/lista.asp 

Zaj¹c A., Zaj¹c M. (red.). 2001. Atlas rozmieszczenia roœlin naczyniowych w Polsce. Wyd. Pracownia 

Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ, Kraków, s. 714. 

Zaj¹c M. 1996. Mountain vascular plants in the Polish Lowlands. Polish Bot. Stud. 11: 1–92. 

Zarzycki K., Szel¹g Z. 1992. Czerwona lista roœlin zagro¿onych w Polsce. W: Zarzycki K., Wojewoda 

W., Heinrich Z. (red.). Lista roœlin zagro¿onych w Polsce. Inst. Botaniki PAN, Kraków, 87–98. 

Zieliñska I., Zieliñski L., Zieliñski S. 1998. Trzy odmiany barwne ¿mii zygzakowatej w Lasach 

Mirachowskich na Pojezierzu Kaszubskim. Przegl. Przyr. 3: 117–118. 

Zieliñska M. 2004. Lêgowe ptaki wodno–b³otne rezerwatu przyrody „Ptasi Raj” przy ujœciu Wis³y 

Œmia³ej w latach 1996–2001. Chroñmy Przyr. Ojczyst¹ 60 (5): 30–40. 

Zieliñski S. 1985 mscr. Próba oceny potencjalnego zagro¿enia sosny w Nadleœnictwie Wejherowo na 

terenie Puszczy Darzlubskiej przez niektóre ksylofagiczne owady zasiedlaj¹ce odziomkowe 

czêœci pni. Praca magisterska, SGGW–AR, Warszawa–Gdañsk. 

132

Zieliñski S. (red.). 1996. Badania naukowe w parkach krajobrazowych. Materia³y sesji. Streszczenia 

referatów i posterów, Gdañsk–Schodno. 

Zieliñski S. 1997a. Ocena biotopów oraz typowanie gatunków lokalnie cennych jako jeden z celów 

badañ faunistycznych na przyk³adzie analizy kózkowatych (Coleoptera: Cerambycidae) Lasów 

Mirachowskich (Pojezierze Kaszubskie, Kaszubski Park Krajobrazowy). Przegl. Przyr. 

3: 85–91. 

Zieliñski S. 1997b. Znaczenie opuszczonych siedlisk ludzkich dla kózkowatych (Coleoptera: Cerambycidae) 

w Lasach Mirachowskich na Pojezierzu Kaszubskim. Przegl. Przyr. 1–2: 175–186. 

Zieliñski S. 1998. Wystêpowanie Anoplodera sexguttata (Fabr.) (Coleoptera: Cerambycidae) wskaŸnikiem 

potrzeby wzmo¿enia ochrony starodrzewi Rynny Potêgowskiej w Lasach Mirachowskich 

na Pojezierzu Kaszubskim. Przegl. Przyr. 1–2: 21–29. 

Zieliñski S. 2000. W obronie komarzyc. Gazeta Morska, 13.VI., Gdañsk. 

Zieliñski S. 2004. Kózkowate (Coleoptera: Cerambycidae) Lasów Mirachowskich na Pojezierzu 

Kaszubskim. Roczniki Naukowe PTOP „Salamandra”, 8: 49–104. 

Zieliñski S. 2005. Czy powinno wycinaæ siê przydro¿ne drzewa? Szpalery œmierci? G³os w dyskusji. 

Nasze Pomorze 10 (57): 2. 

Zieliñski S., Graczyk D. 2003. Jemio³a pospolita Viscum album L. – nowa roœlina ¿ywicielska larw 

Oplosia fennica (Payk.) (Coleoptera: Cerambycidae). Przegl¹d Przyr. 1–2: 174–175. 

¯ukowski W., Jackowiak B. (red.). 1995. Gin¹ce i zagro¿one roœliny naczyniowe Pomorza Zachodniego 

i Wielkopolski. Prace Zak³. Taksonomii Roœlin UAM w Poznaniu 3, 141 ss., Bogucki 

Wyd. Naukowe, Poznañ. 

133

134 

Ryc. 2. Schemat rozmieszczenia rycin, obrazuj¹cych lokalizacjê proponowanych do ochrony obiektów cennych przyrodniczo

Czêœæ II 

WALORY, ZAGRO¯ENIA 

I PROPOZYCJE OCHRONY 

ZASOBÓW KRAJOBRAZOWYCH 


(ze szczególnym uwzglêdnieniem 

Trójmiejskiego Obszaru Metropolitalnego) 

Mariusz Kistowski, Bogna Lipiñska, 

Barbara Korwel-Lejkowska 

135

136

1. WSTÊP 

Opracowanie niniejsze stanowi materia³ studialny sporz¹dzony dla potrzeb aktualizacji 

Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Pomorskiego oraz opracowania 

– w jego ramach – Planu Zagospodarowania Przestrzennego Obszaru Metropolitalnego 

Trójmiasta. 

Europejska Konwencja Krajobrazowa uznaje, ¿e ochrona krajobrazu, traktowanego 

jako zasób wartoœci wizualno-estetycznych regionu, powsta³ych w wyniku wzajemnego 

oddzia³ywania czynników przyrodniczych i antropogenicznych, nale¿y do najwa¿niejszych 

dzia³añ w zakresie planowania przestrzennego. Utrzymanie dobrego stanu krajobrazu powinno 

byæ jednym z najwa¿niejszych wyznaczników osi¹gania ³adu przestrzennego i d¹¿enia 

do zrównowa¿onego rozwoju. Konwencja podkreœla znaczenie krajobrazu, jako specyficznego 

zasobu œrodowiska przyrodniczego i kulturowego, który mo¿e sprzyjaæ dzia³alnoœci 

gospodarczej, przyczyniaæ siê do tworzenia nowych miejsc pracy, wp³ywaæ na kszta³towanie 

lokalnego dziedzictwa kulturowego, przyczyniaæ siê do zwiêkszenia dobrobytu 

i konsolidowaæ spo³ecznoœci lokalne oraz regionalne. Aby spe³nia³ on te wszystkie funkcje, 

musi zostaæ utrzymany w stanie sprzyjaj¹cym kreowaniu wysokiej jakoœci ¿ycia, co mo¿na 

osi¹gn¹æ poprzez eliminowanie czynników zagra¿aj¹cych mu oraz przez jego ochronê 

i w³aœciwe kszta³towanie. Podstawowym instrumentem ochrony krajobrazu jest opracowanie 

i wdra¿anie polityk, w tym polityki przestrzennej i polityki ochrony œrodowiska, które 

bêd¹ w odpowiednio szerokim zakresie implementowaæ problematykê krajobrazow¹. 

BodŸcem do opracowania studium, obok bie¿¹cych potrzeb, by³y procesy przekszta³cania 

krajobrazu regionu, wystêpuj¹ce ze szczególnym natê¿eniem od oko³o æwieræwiecza. 

Uleg³y one nasileniu w trakcie transformacji ustrojowej trwaj¹cej od prze³omu lat 80. 

i 90. XX wieku, m.in. w wyniku wzrostu znaczenia prywatnej w³asnoœci gruntów oraz 

liberalizacji niektórych przepisów z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego, 

ochrony œrodowiska przyrodniczego i kulturowego, a tak¿e coraz wiêkszego rozziewu 

pomiêdzy treœci¹ przepisów prawnych a ich egzekwowaniem. Krajobraz ulega degradacji 

zarówno w skali wielkoprzestrzennej, np. w wyniku procesów suburbanizacji oraz rozwoju 

zainwestowania rekreacyjnego, jak i w mikroskali, np. poprzez likwidacjê przydro¿nych zadrzewieñ 

lub dewastacjê zabytkowych uk³adów przestrzennych wsi czy za³o¿eñ dworskoparkowych. 

Scedowanie wiêkszoœci decyzji przestrzennych na poziom samorz¹du gminnego 

spowodowa³o, ¿e cele zwi¹zane z w¹sko rozumianym rozwojem gospodarczym i spo³ecznym 

oraz partykularne cele indywidualne, najczêœciej dominuj¹ nad celami zwi¹zanymi 

z ochron¹ publicznych i uniwersalnych wartoœci wizualno – estetycznych krajobrazu. 

W œwietle zaleceñ Europejskiej Konwencji Krajobrazowej, za niezbêdne w studium 

uznano: 

1. Rozpoznanie zasobów krajobrazowych obszaru opracowania. 

2. Systematyzacjê zasobów krajobrazowych w postaci typologii krajobrazów regionu. 

3. Identyfikacjê elementów ma³oobszarowych, liniowych i punktowych o charakterze 

przyrodniczym lub antropogenicznym, stanowi¹cych o specyfice krajobrazu 

regionu. 

4. Okreœlenie wartoœci i stanu zachowania poszczególnych typów krajobrazów oraz 

ich szczególnych elementów. 

137

5. Identyfikacjê czynników zagra¿aj¹cych zasobom krajobrazowym. 

6. Wskazanie metod ochrony, odtwarzania i kreowania zasobów krajobrazowych regionu, 

przydatnych dla polityki przestrzennej samorz¹du województwa i samorz¹dów 

gminnych. 

Problemy identyfikacji, zagro¿enia i ochrony zasobów krajobrazowych Pomorza, 

w szczególnoœci województwa pomorskiego i województw, które wesz³y w jego sk³ad po 

1998 roku, by³y podejmowane we wczeœniejszych opracowaniach i publikacjach stosunkowo 

czêsto (np. Lipiñska 1988, Lipiñska, Pernak, £aguna-Pawelec, 1997; Kistowski, Myœlak, 

Twardowska, 1998; Kostarczyk, PrzewoŸniak, red. 2002), jednak dotyczy³y one w wiêkszoœci 

wybranych fragmentów regionu albo opiera³y siê na ograniczonych podstawach metodycznych, 

koncentruj¹cych siê odrêbnie – na przyrodniczym, albo na kulturowym podejœciu do 

krajobrazu. Syntezy w tym zakresie nale¿¹ do rzadkoœci. Najnowsze z ujêæ syntetycznych 

zawiera praca Kostarczyka, PrzewoŸniaka i Maszkowskiego (2002), dotycz¹ca ochrony œrodowiska 

przyrodniczo-kulturowego. Autorzy koncentruj¹ siê w niej na ochronie œrodowiska, 

uto¿samianego z krajobrazem, jednak operuj¹ stosunkowo du¿ymi jednostkami regionalnymi, 

które uznano za zbyt ogólne dla potrzeb niniejszego studium. St¹d te¿, metodyka przyjêta 

w niniejszym opracowaniu zosta³a stworzona specjalnie dla jego potrzeb. 

Studium sk³ada siê z dwóch zasadniczych czêœci. Pierwsza z nich dotyczy ca³ego 

województwa pomorskiego. Zidentyfikowano w niej zasoby krajobrazowe regionu, oceniono 

ich wartoœæ, wskazano ich zagro¿enia i zaproponowano metody ochrony oraz 

kszta³towania. Zosta³a ona opracowana na œrednim poziomie szczegó³owoœci. Druga, to bardziej 

szczegó³owe studium dotycz¹ce obszaru metropolitalnego Trójmiasta, w którym wystêpuj¹ 

specyficzne problemy dotycz¹ce zagro¿eñ i ochrony krajobrazu, wynikaj¹ce z procesów 

rozwoju organizmu wielkomiejskiego, procesów suburbanizacji na podmiejskich terenach 

rolniczych oraz zagospodarowania turystycznego terenów nadmorskich i pojeziernych. 

138

2. METODY OPRACOWANIA 

Opracowanie metodyki kompleksowej identyfikacji i oceny krajobrazu przyrodniczego 

i kulturowego nale¿y uznaæ za zadanie doœæ skomplikowane i mimo wczeœniejszych prób jej 

stworzenia, dotychczas nie wypracowano powszechnie zaakceptowanej metodyki takich opracowañ. 

Wynika to z ró¿norodnoœci podejœæ do krajobrazu (strukturalne i funkcjonalne w geografii 

fizycznej, ekologiczne w biologii, wizualno – estetyczne w architekturze krajobrazu) 

oraz bêd¹cych ich konsekwencj¹ trudnoœci w znalezieniu wspólnego jêzyka przez specjalistów 

ró¿nych dyscyplin, jak i z trwaj¹cej dyskusji nad szczegó³ami metodologicznymi. 

Dla czêœci kartograficznej studium przyjêto œredni¹ skalê, wynosz¹c¹ 1:200.000 – 

1:300.000. Wynika ona z realnych mo¿liwoœci przeprowadzenia analizy dla obszaru du¿ego 

regionu lub ca³ego kraju oraz z dostêpnoœci materia³ów Ÿród³owych o zbli¿onej szczegó³owoœci. 

Wœród najwa¿niejszych materia³ów Ÿród³owych znalaz³y siê: wektorowe mapy 

w skali 1:250.000 poziomic oraz pokrycia terenu poziomu VMap 2 (element Krajowego 

Systemu Informacji Geograficznej) oraz mapy geologiczne 1:200.000, które przetworzono 

samodzielnie na postaæ wektorow¹, uzupe³niaj¹co mapy topograficzne w skali 1:100.000 

i 1:50.000, spisy za³o¿eñ dworsko-parkowych oraz rejestry zabytków, katalogi jezior, dane 

o obszarach chronionych, formach pokrycia kulturowego i osadnictwa. Zastosowanie przedstawionej 

metody obejmuje kilka etapów, których zakres zaprezentowano na ryc. 1. 

Pierwszy etap opracowania stanowi identyfikacja zasobów krajobrazowych. Rozpoczêto 

j¹ od delimitacji jednostek krajobrazowych, któr¹ przeprowadzono w oparciu 

o oryginaln¹ metodykê, wykorzystuj¹c¹ wczeœniejsze doœwiadczenia, m.in. Bogdanowskiego 

(1976) i Badory (2005). W odniesieniu do œrodowiska przyrodniczego, za podstawowe 

czynniki krajobrazotwórcze uznano rzeŸbê terenu i pokrycie (u¿ytkowanie) terenu. Pokrycie 

terenu nie jest wy³¹cznie czynnikiem przyrodniczym, ale zawiera tak¿e elementy kulturowe, 

wyra¿one ró¿nymi typami u¿ytkowania ziemi przez cz³owieka. Dodatkowo uwzglêdnionym 

kryterium przyrodniczym jest typ genetyczno-litologiczny pod³o¿a geologicznego. 

W³¹czono go do analizy – pomimo i¿ nie stanowi on bezpoœrednio postrzeganego elementu 

struktury krajobrazu – ze wzglêdu na jego oddzia³ywania poœrednie. Budowa geologiczna 

stanowi jeden z przewodnich komponentów œrodowiska, od którego uzale¿nione 

jest wykszta³cenie wielu innych komponentów. G³ówny czynnik glebogeniczny, jaki stanowi 

ska³a macierzysta, wp³ywa na ¿yznoœæ siedliska, a co za tym idzie jej rodzaj wp³ywa 

na wykszta³canie siê ró¿nych zbiorowisk roœlinnych, w ró¿norodny sposób oddzia³ywuj¹cych 

na walory estetyczno – wizualne krajobrazu (np. buczyny na ¿yznych siedliskach 

gliniastych vs., monokultury sosnowe na ubogich siedliskach piaszczystych). Tak¿e barwa 

gleby, bezpoœrednio postrzegana przez obserwatorów krajobrazu, w znacznym stopniu zale¿y 

od sk³adu litologicznego pod³o¿a geologicznego. Czwartym kryterium, zwi¹zanym 

z aspektem kulturowym w krajobrazie, jest typ genetyczny osadnictwa wiejskiego lub miejskiego. 

Jest on uwarunkowany historycznymi sposobami regulacji prawnych form ¿ycia 

spo³ecznego i publicznego: prawami, nadaniami i przywilejami. Znaczny wp³yw wywar³y 

tu tak¿e wydarzenia historyczne (wojny, klêski, zarazy, zmiany granic pañstw). Wszystkie 

te czynniki ukszta³towa³y wyraz przestrzenny form wprowadzanych przez cz³owieka 

w krajobrazie naturalnym. Okreœlaj¹ one wspó³czeœnie odbierany obraz krajobrazu. 

Ze wzglêdu na zró¿nicowanie szczegó³owoœci materia³ów Ÿród³owych, wystêpuj¹ce 

pomimo zbli¿onej podzia³ki u¿ytych map, w poszczególnych kryteriach przyjêto ró¿n¹ liczbê 

139

Etap I – Identyfikacja 

zasobów krajobrazowych 

Etap II – Analiza 

zasobów 

Etap III – Waloryzacja zasobów krajobrazowych Etap IV – Wskazanie 

i ocena zagro¿eñ zasobów 

krajobrazowych 

Etap V – Analiza dotychczasowej 

ochrony krajobrazu i formu³owanie zaleceñochrony 

Wielkopowierzchniowe elementy struktury 

krajobrazowej 

Typy 

rzeŸby 

(ukszta³towania 

terenu) 

140 

Typy 

genetyczne 

pod³o¿a 

geologicznego 

Typy 

pokrycia 

(u¿ytkowania) 

terenu 

Typy 

pokrycia 

kulturowego 

– 

osadnictwa 

Jednostki krajobrazowe integruj¹ce cechy 

przyrodnicze i kulturowe 

Charakterystyka iloœciowa i powierzchniowa 

jednostek krajobrazowych 

Unikatowe – 

epizodyczne jednostki 

krajobrazowe 

Dominuj¹ce – 

powszechne jednostki 

krajobrazowe 

Ustalenie skali oceny wartoœci 

krajobrazu wynikaj¹cej ze struktury jednostek 

Ocena wartoœci krajobrazu wynikaj¹cej ze 

struktury jednostek krajobrazowych 

Wariant oceny 

w 4 klasach 

Wariant oceny 

w 7 klasach 

£¹czna ocena wartoœci makroprzestrzennych 

krajobrazu wynikaj¹cych ze struktury 

jednostek krajobrazowych i wystêpowania 

elementów ekspozycji krajobrazowej 

Wybrane 

elementy 

ekspozycji 

wizualnej 

i kompozycji 


Wybrane liniowe 

i ma³oobszarowe 

elementy 

przyrodnicze 

urozmaicaj¹ce 

krajobraz 

Wybrane 

punktowe 

i ma³oobszarowe 

elementy 

kultury materialnej 

urozmaicaj¹ce 

krajobraz 

Kompleksowa ocena wartoœci krajobrazu wynikaj¹cej ze wszystkich analizowanych kryteriów 

w regionach przyrodniczych w regionach historyczno-kulturowych w powiatach i gminach 

Identyfikacja zagro¿eñ 

zasobów 


Istniej¹ce i proponowane formy 

ochrony krajobrazu 

przyrodniczego (ustawa 

o ochronie przyrody) 

i kulturowego (ustawa 

o ochronie zabytków i opiece nad 

zabytkami) 

Zasób wiedzy i doœwiadczeñ 

z zakresu ochrony i kszta³towania 

zasobów krajobrazowych na 

Pomorzu i w innych regionach 

Stosunek powierzchni 

zagro¿eñ obszarowych 

do powierzchni 

jednostek 

Ocena zagro¿enia 

wynikaj¹ca z liczebnoœci 

zagro¿eñ liniowych 

Liczba rodzajów 

zagro¿eñ krajobrazu 

w obrêbie jednostek 


Kompleksowa ocena stopnia zagro¿enia zasobów krajobrazu w obrêbie 

jednostek krajobrazowych 

Synteza informacji o ocenie wartoœci i zagro¿eñ krajobrazu jako punkt 

wyjœcia dla delimitacji stref priorytetowych 

Delimitacja stref i obszarów priorytetowych dla ochrony krajobrazu 

Analiza istniej¹cych i proponowanych form ochrony krajobrazu na tle 

zasiêgu obszarów priorytetowych 

Okreœlenie form i zakresu ochrony i kszta³towania krajobrazu przyrodniczo- 

-kulturowego i wizualnego, prowadz¹cych do utrzymania i poprawy stanu 

zasobów krajobrazowych w obszarach priorytetowych 

na tle regionów 

przyrodniczych 

Charakterystyka rozk³adu wybranych elementów 

urozmaicaj¹cych krajobraz w uk³adzie regionalnym 

W regionach przyrodniczych W regionach kulturowych 

Ustalenie skali oceny wartoœci krajobrazu wynikaj¹cych 

z wystêpowania wybranych elementów ekspozycji 

krajobrazowej oraz elementów mikroprzestrzennych 

Ocena wartoœci 

krajobrazu 

wynikaj¹cych 

z wystêpowania 

powierzchniowych 

i liniowych elementów 

ekspozycji 



krajobrazu 

wynikaj¹cych 


ma³oobszarowych 

elementów 

przyrodniczych 

£¹czna ocena wartoœci mikroprzestrzennych krajobrazu 

wynikaj¹cych z wystêpowania punktowych 

i ma³oobszarowych elementów przyrodniczych i kulturowych 

na tle regionów 

historyczno-kulturowych 


krajobrazu 

wynikaj¹cch 


ma³oobszarowych 

i punktowych 

elementów 

kulturowych 

na tle powiatów i gmin 

Ryc. 1. Schemat metodyki prac na identyfikacj¹, ocen¹ wartoœci i wskazaniami do ochrony zasobów krajobrazowych 

Pomorza

wydzieleñ. Wyró¿niono zatem: 6 typów rzeŸby terenu, 13 typów genetyczno-litologicznych 

pod³o¿a geologicznego, 41 typów pokrycia (u¿ytkowania) terenu i 12 typów pokrycia 

kulturowego. Zakres przyjêtych wydzieleñ przestawiono w tabeli 1, ³¹cznie z proponowan¹ 

ocen¹ wartoœci krajobrazu wynikaj¹c¹ ze struktury jednostek krajobrazowych. 

Delimitacjê jednostek przeprowadzono poprzez na³o¿enie granic zawartych na 

4 mapach wyjœciowych. 

Oprócz cech krajobrazu wynikaj¹cych z charakterystyki jego struktury wewnêtrznej, 

do tzw. makroprzestrzennych uwarunkowañ wartoœci zasobów krajobrazowych zaliczono 

tak¿e wystêpowanie elementów ekspozycji wizualnej i kompozycji krajobrazowej, które 

w znacznym stopniu warunkuj¹ postrzeganie i ocenê wartoœci estetyczno-wizualnych, 

a równoczeœnie w procesie obserwacji integruj¹ bodŸce z warstwy przyrodniczej i kulturowej 

krajobrazu. Nie posiadaj¹ one tak materialnego charakteru jak cechy, które pos³u¿y³y 

do charakterystyki struktury krajobrazu, jednak mo¿liwa jest identyfikacja ich po³o¿enia 

w przestrzeni i przedstawienie na mapach. Ekspozycja krajobrazowa mo¿e zaistnieæ wówczas, 

gdy z jednej strony wyst¹pi¹ elementy eksponowane, z drugiej zaœ miejsca, z których 

siê je ogl¹da. Nazywane s¹ one odpowiednio elementami ekspozycji biernej oraz ekspozycji 

czynnej. Wœród tych elementów, w zastosowanej metodzie uwzglêdniono: punkty i ci¹gi 

widokowe, wodne platformy widokowe, widoki panoramiczne miejscowoœci i obszarów, 

wnêtrza krajobrazowe. Przy wyborze elementów ekspozycji i kompozycji krajobrazowej 

kierowano siê ich unikatowoœci¹ w skali kraju, a jednoczeœnie typowoœci¹ dla danego 

regionu, uwzglêdniaj¹c ci¹gi i punkty widokowe daj¹ce mo¿liwoœæ najlepszej obserwacji. 

Kolejny etap opracowania stanowi³a identyfikacja elementów punktowych, liniowych 

i drobnopowierzchniowych, stanowi¹cych o specyfice krajobrazu regionu. Elementy 

te maj¹ zarówno charakter naturalny, jak i antropogeniczny, lub te¿ stanowi¹ wyraz 

integracji czynników przyrodniczych i kulturowych (np. aleje). Wœród drobnych, krajobrazotwórczych 

elementów przyrodniczych uwzglêdniono: strefy w¹wozowe, strefy o rzeŸbie 

terenu wyj¹tkowo urozmaiconej drobnymi formami, takimi jak ozy i zespo³y kemów, 

wybrze¿a klifowe, wiêksze jeziora. W grupie krajobrazotwórczych elementów kultury 

materialnej znalaz³y siê: zespo³y dworsko – parkowe, historyczne zespo³y urbanistyczne, 

zabytkowe zespo³y ruralistyczne, krzy¿ackie za³o¿enia zamkowe, drogi alejowe, domy podcieniowe, 

szkieletowe koœcio³y nowo¿ytne, ceglane koœcio³y gotyckie, kalwarie, wiatraki, 

porty i przystanie rybackie, stanowiska archeologiczne rzadkich kultur pradziejowych. 

Drugi etap prac obejmowa³ analizê zasobów krajobrazowych regionu. Nale¿y j¹ 

sporz¹dziæ odrêbnie dla jednostek krajobrazowych oraz dla pozosta³ych elementów makro- 

i mikroprzestrzennych. Charakterystyka iloœciowa i powierzchniowa struktury jednostek 

krajobrazowych polega³a na okreœleniu czêstoœci wystêpowania cech poszczególnych 

kryteriów (komponentów) zastosowanych do delimitacji jednostek krajobrazowych, 

zarówno pod wzglêdem iloœciowym, jak i powierzchniowym, a nastêpnie okreœleniu liczebnoœci 

i powierzchni poszczególnych typów jednostek krajobrazowych Na podstawie 

danych o liczebnoœci i powierzchni typów jednostek, przeprowadziæ mo¿na analizê powszechnoœci 

ich wystêpowania w regionie. Za unikatowe (epizodyczne) krajobrazy uznano 

te typy, w których zdelimitowano nie wiêcej ni¿ dwie jednostki indywidualne (bez wzglêdu 

na sumaryczn¹ powierzchniê typu). Za dominuj¹ce (powszechnie wystêpuj¹ce) typy krajobrazu 

uznano te, w których wystêpuje ponad 30 jednostek indywidualnych lub te, których 

³¹czna powierzchnia przekracza 500 km 2 . Taka analiza pozwala na wstêpn¹ ocenê 

rozk³adu przestrzennego krajobrazów unikatowych i powszechnych w regionie. 

141

W odniesieniu do elementów ekspozycji i kompozycji krajobrazowej oraz mikroprzestrzennych 

elementów przyrodniczych i kulturowych urozmaicaj¹cych krajobraz, dokonano 

ich wstêpnej analizy, poprzez zestawienie na jednej mapie i na³o¿enie na ni¹ granic 

regionów fizyczno-geograficznych, historyczno-kulturowych oraz jednostek administracyjnych. 

Pozwala to na stwierdzenie, które czêœci regionu cechuj¹ siê znacz¹cymi, a które 

niewielkimi zasobami elementów krajobrazowych. 

Trzeci etap metody, czyli waloryzacja (ocena wartoœci) zasobów krajobrazowych, 

nale¿y do najbardziej skomplikowanych. Ze wzglêdu na wielop³aszczyznowoœæ oceny, która 

posiada nie tylko wymiar przestrzenny, ale te¿ psychologiczny i socjologiczny, nie jest 

mo¿liwe ca³kowite unikniêcie subiektywizmu w procedurze oceny wartoœci krajobrazu. 

Mo¿na go zredukowaæ poprzez zastosowanie formalnych kryteriów oceny wartoœci poszczególnych 

zasobów krajobrazu. W pierwszym kroku waloryzacji dokonano odrêbnej 

oceny wartoœci krajobrazu dla czterech grup elementów: jednostek krajobrazowych o strukturze 

wewnêtrznej okreœlonej czterema cechami, elementów ekspozycji wizualnej i kompozycji 

krajobrazowej, mikroprzestrzennych elementów przyrodniczych i kulturowych. 

Poniewa¿ wiod¹cym celem zastosowania metody jest wskazanie i zwaloryzowanie 

cech wizualno-estetycznych krajobrazu uznano, ¿e podstawowymi kryteriami oceny 

wartoœci krajobrazu powinny byæ nastêpuj¹ce jego cechy (Kistowski, Myœlak, Twardowska, 

1998a, 1998b): stan zachowania, urozmaicenie (ró¿norodnoœæ, mozaikowatoœæ) i 

wyrazistoœæ krajobrazu. Jako kryteria uzupe³niaj¹ce mo¿na u¿yæ harmonijnoœæ (uk³adów 

przyrodniczo-kulturowych w krajobrazie) i atrakcyjnoœæ (dla przebywania ludzi). 

Ocenê wartoœci krajobrazu wynikaj¹cej ze struktury jednostek krajobrazowych 

przeprowadzono w nastêpuj¹cy sposób: 

• w skali od 1 do 5 oceniono wartoœæ wszystkich cech kryteriów, które pos³u¿y³y do 

wyznaczenia jednostek krajobrazowych; przyjêto, ¿e cechy rzeŸby terenu, pokrycia 

terenu i pokrycia kulturowego maj¹ równorzêdne znaczenie dla wartoœci krajobrazu, 

natomiast dla pod³o¿a geologicznego proponuje siê zastosowaæ wagê 0.5, 

uznaj¹c, ¿e jego znaczenie dla kszta³towania wartoœci krajobrazu jest mniejsze ni¿ 

dla pozosta³ych kryteriów (tabela 1), 

• zsumowano oceny dla cech poszczególnych kryteriów, a nastêpnie obliczono ocenê 

œredni¹ dla jednostek krajobrazowych ka¿dego typu, 

• przypisano obliczon¹ œredni¹ ocenê jednostkom krajobrazowym w poszczególnych 

typach, traktuj¹c j¹ jako wartoœæ krajobrazu wynikaj¹c¹ ze struktury jednostek krajobrazowych. 

Dla kryterium rzeŸby terenu uznano, ¿e im jest ona bardziej urozmaicona, tym ma 

wy¿sz¹ wartoœæ. Dlatego najwy¿ej oceniono krawêdzie wysoczyzn i rzeŸbê silnie pagórkowat¹. 

Wœród cech genetyczno-litologicznych pod³o¿a geologicznego najwy¿ej oceniono 

silnie mozaikowate kompleksy ró¿nowiekowych utworów i nieco ni¿ej mozaikê utworów 

piaszczysto-organicznych. Drugim kryterium podwy¿szaj¹cym ich wartoœæ by³a potencjalna 

¿yznoœæ (wartoœæ siedliskotwórcza), a wiêc wysoko oceniono gliniasto-piaszczyste strefy 

czo³owomorenowe, jak i biogeniczne utwory akumulacji jeziornej oraz zastoiskowej. 

Oceniaj¹c typ pokrycia terenu, promowano stopieñ zachowania oryginalnych uk³adów, jak 

i ich urozmaicenie (mozaikowatoœæ). W odniesieniu do pokrycia kulturowego, wyra¿onego 

typem osadnictwa, kierowano siê unikatowoœci¹ wybranych form rozplanowania i ich 

wyrazistoœci¹ w otoczeniu oraz stopniem przeobra¿enia historycznych form osadnictwa. 

Najwy¿sze oceny otrzyma³y zwarte wsie ¿u³awskie, dobrze eksponowane w otwartym kra 

142

Tabela 1. Cechy kryteriów uwzglêdnionych przy delimitacji jednostek krajobrazowych 

i ocena wartoœci krajobrazu wynikaj¹ca z tych cech 

KOD CECHY KRYTERIÓW DELIMITACJI PKT 

JEDNOSTEK KRAJOBRAZOWYCH 

Typy rzeŸby (ukszta³towania) terenu 

I p³aska 2 

II falista 3 

III pagórkowata 4 

IV silnie pagórkowata 5 

V krawêdziowa 5 

VI rynnowa (jeziorna) 3 

Typy genetyczno-litologiczne pod³o¿a geologicznego 

A piaski eoliczne (holoceñskie) 1,5 

B utwory akumulacji biogenicznej i rzecznej (holoceñskie) 1,5 

C utwory akumulacji jeziornej 2 

D utwory akumulacji zastoiskowej 2 

E plejstoceñskie piaski i gliny rzeczne 1,5 

F plejstoceñskie gliny glacjalne 1 

G plejstoceñskie gliny glacjalne z enklawami utworów 

fluwioglacjalnych i organogenicznych 1,5 

H glacjalne strefy czo³owomorenowe gliniasto – piaszczysto 

– ¿wirowe z g³azami 2 

J piaszczysto – ¿wirowe utwory fluwioglacjalne (sandrowe) 0,5 

K piaszczysto – ¿wirowe utwory fluwioglacjalne z enklawami gliniastymi 

i organogenicznymi 1 

L piaszczysto – ¿wirowe utwory fluwioglacjalne z enklawami piasków 

eolicznych 1,5 

M silnie mozaikowe z kompleksem ró¿nogenetycznych utworów 

holoceñskich i plejstoceñskich 2,5 

N mozaikowe fluwioglacjalno (sandrowo) – organogeniczne 2 

Typy pokrycia (u¿ytkowania) terenu 

1 uprawy polowe 2 

2 uprawy polowe z osadnictwem mieszanym 2 

3 uprawy polowe z osadnictwem rozproszonym 3 

4 uprawy polowe z osadnictwem zwartym 3 

5 uprawy polowe z enklawami leœnymi 3 

6 uprawy polowe z enklawami leœnymi z osadnictwem mieszanym 3 

7 uprawy polowe z enklawami leœnymi z osadnictwem rozproszonym 3 

8 uprawy polowe z enklawami leœnymi z osadnictwem zwartym 3 

9 uprawy polowe z enklawami leœnymi mozaikowate z osadnictwem 

mieszanym 4 

10 uprawy polowe z enklawami leœnymi mozaikowate z osadnictwem 

rozproszonym 4 

11 uprawy polowe z enklawami leœnymi mozaikowate z osadnictwem zwartym 4 

12 uprawy polowe z enklawami leœnymi i bagiennymi mozaikowate 4 

143

144 

13 uprawy polowe z enklawami leœnymi i jeziornymi z osadnictwem 

rozproszonym 3 

14 ³¹kowo-pastwiskowe 3 

15 ³¹kowo-pastwiskowe z osadnictwem mieszanym 3 

16 ³¹kowo-pastwiskowe z osadnictwem zwartym 4 

17 ³¹kowo – pastwiskowo – bagienne 4 

18 ³¹kowo – pastwiskowo – bagienne z osadnictwem zwartym 4 

19 ³¹kowo – pastwiskowe z enklawami leœnymi 4 

20 ³¹kowo – pastwiskowe z enklawami leœnymi z osadnictwem zwartym 4 

21 ³¹kowo – pastwiskowo – bagienne z enklawami leœnymi 

z osadnictwem zwartym 5 

22 leœne 3 

23 leœne z enklawami rolnymi 4 

24 leœne z enklawami rolnymi mozaikowate 5 

25 leœne z enklawami rolnymi i jeziornymi mozaikowate 5 

26 leœne z enklawami ³¹kowo-pastwiskowymi i bagiennymi 4 

27 leœne z enklawami wydmowymi 4 

28 jeziorne 3 

29 jeziorno – leœne 4 

30 jeziorno – leœno – uprawowopolowe 4 

31 jeziorno – leœno – uprawowopolowe z osadnictwem zwartym 4 

32 jeziorno – uprawowopolowe z osadnictwem zwartym 4 

33 jeziorno – uprawowopolowe mozaikowate z osadnictwem zwartym 5 

34 jeziorno – ³¹kowo-pastwiskowo – leœne z osadnictwem zwartym 4 

35 jeziorno – ³¹kowo-pastwiskowo – bagienne z osadnictwem zwartym 4 

36 wydmowe 3 

37 podmiejskie urbanizuj¹ce siê 1 

38 podmiejskie urbanizuj¹ce siê mozaikowate 2 

39 zurbanizowane (miejskie) 2 

40 silnie zurbanizowane (wielkomiejskie) 1 

41 przemys³owe 1 

Typy pokrycia kulturowego – osadnictwo 

a zwarte œredniowieczne wsie kmiece 4 

b zwarte ¿u³awskie œredniowieczne wsie kmiece 5 

c wielka w³asnoœæ ziemska 5 

d rozproszone kaszubskie osadnictwo jednodworcze 4 

e rozproszone ¿u³awskie osadnictwo jednodworcze 4 

f rozproszone nowo¿ytne osadnictwo kolonijne 4 

g osadnictwo mieszane 3 

h urbanizuj¹ce siê podmiejskie tereny wiejskie 1 

j osadnictwo miejskie 3 

k osadnictwo wielkomiejskie 2 

l tereny intensywnej zabudowy przemys³owej 1 

m tereny pozbawione osadnictwa lub z bardzo rzadkim osadnictwem –

jobrazie uprawowym oraz obszary o przewadze wielkiej w³asnoœci ziemskiej. Najni¿sz¹ 

ocenê otrzyma³y obszary urbanizuj¹ce siê i przemys³owe. 

Kolejnym krokiem by³a ocena wartoœci krajobrazu wynikaj¹cych z wystêpowania 

obszarowych i liniowych elementów ekspozycji krajobrazowej. Polega³a ona na 

zliczeniu liczby poszczególnych elementów wystêpuj¹cych w danej jednostce krajobrazowej. 

Jeœli dany rodzaj elementu (np. ci¹g widokowy lub droga alejowa) wystêpowa³ 

w jednostce pojedynczo, przypisano mu jeden punkt, a jeœli w wiêkszej liczbie, oceniono 

go na dwa punkty. Potem w ka¿dej jednostce krajobrazowej zsumowano liczbê elementów. 

Suma ta stanowi ocenê wartoœci krajobrazu wynikaj¹cych z istnienia elementów ekspozycji 

krajobrazowej. 

Nastêpnie dokonano oceny wartoœci krajobrazu wynikaj¹cych z wystêpowania 

ma³oobszarowych elementów przyrodniczych. We wszystkich jednostkach zliczono 

powierzchniê ka¿dego z tych elementów, któr¹ zsumowano, aby obliczyæ odsetek obszaru 

jednostki zajêty przez analizowane elementy przyrodnicze. Odsetek ten, mieszcz¹cy 

siê w przedziale , stanowi ocenê wartoœci krajobrazu ze wzglêdu na elementy przyrodnicze. 

Ostatni¹ czêœæ waloryzacji cz¹stkowych stanowi³a ocena wartoœci krajobrazu wynikaj¹cych 

z wystêpowania punktowych elementów kulturowych. Wszystkie analizowane 

elementy kulturowe zosta³y zliczone i zsumowane w obrêbie jednostek krajobrazowych. 

Nastêpnie obliczono wskaŸnik zagêszczenia tych elementów w stosunku do powierzchni 

jednostek krajobrazowych, dziel¹c liczbê elementów przez powierzchniê ka¿dej 

jednostki wyra¿on¹ w km 2 . WskaŸnik ten, okreœlaj¹cy liczbê obiektów na 1 km 2 przyjêto 

jako ocenê wartoœci krajobrazu wynikaj¹c¹ z wystêpowania punktowych elementów 

kulturowych. 

Po obliczeniu cz¹stkowych ocen wartoœci krajobrazu dla czterech grup elementów 

i przeanalizowaniu otrzymanych wartoœci, przeprowadzono sumowanie tych ocen w dwóch 

grupach kryteriów o odrêbnym charakterze: wartoœci makroprzestrzennych i mikroprzestrzennych 

krajobrazu. W ka¿dej z tych grup uzyskany zakres ocen podzielono na 

siedem równych przedzia³ów, przypisuj¹c tym przedzia³om wartoœci oceny od 1 (zasoby 

najmniejsze) do 7 (zasoby najwiêksze). W celu okreœlenia koñcowej oceny zintegrowanej, 

zsumowano wartoœci ocen wynikaj¹ce z waloryzacji obu grup zasobów. 

Czwarty etap obejmowa³ analizê i ocenê zagro¿eñ zasobów krajobrazowych. 

Uwzglêdniono takie rodzaje zagro¿eñ krajobrazu jak: ekspansja zabudowy mieszkaniowej 

i towarzysz¹cej na podmiejskie tereny otwarte, wprowadzanie zabudowy turystycznowypoczynkowej 

na tereny uznane za atrakcyjne dla rekreacji, zmiana pierwotnej struktury 

agrarnej u¿ytków rolnych, zmiana formy wykorzystania u¿ytków zielonych na inne rolnicze, 

leœne lub osadnicze, zrealizowana lub planowana lokalizacja farm wiatrowych, odkrywkowa 

eksploatacja surowców mineralnych, nagminne stosowanie pretensjonalnych 

form architektonicznych we wspó³czesnej zabudowie, wycinanie drzew wzd³u¿ dróg alejowych, 

regulacja rzek i potoków, wprowadzanie napowietrznych przesy³owych linii energetycznych 

wysokich napiêæ. Poza stosowaniem pretensjonalnych form w architekturze, 

wszystkie wymienione powy¿ej czynniki mog¹ byæ przedstawione w formie kartograficznej 

i stanowi³y podstawê do oceny stopnia nasilenia wystêpowania zagro¿eñ zasobów krajobrazowych. 

Ocenê stopnia zagro¿enia wartoœci krajobrazu przeprowadzono trójstopniowo. 

Najpierw oceniono zasiêg zagro¿eñ poprzez zsumowanie powierzchni wystêpowania sied- 

145

miu czynników posiadaj¹cych charakter obszarowy w ka¿dej jednostce krajobrazowej. 

Nastêpnie obliczanono wskaŸnik zasiêgu zagro¿eñ obszarowych, poprzez podzielenie zsumowanej 

powierzchni zagro¿eñ przez powierzchniê ka¿dej jednostki, w której one wyst¹pi- 

³y. Teoretycznie, wartoœci wskaŸnika mog¹ wynosiæ od 0 do plus nieskoñczonoœci, a w praktyce 

najczêœciej nie przekraczaj¹ wartoœci 2. Dlatego mo¿na je podzieliæ np. na nastêpuj¹ce 

przedzia³y: wartoœæ wskaŸnika 0 – 0 punktów; 0,01-0,24 – 1 punkt; 0,25-0,49 – 2 punkty; 

0,50-0,74 – 3 punkty; 0,75-0,99 – 4 punkty; 1,00-1,49 – 5 punktów; 1,50-1,99 – 6 punktów. 

Nastêpny krok to ocena trzech zagro¿eñ o charakterze liniowym. W ka¿dej jednostce krajobrazowej 

zliczono liczbê tych obiektów w poszczególnych rodzajach. Jeœli obiekt okreœlonego 

rodzaju wystêpuje jednokrotnie, przypisano jej jeden punkt, jeœli w jednostce wystêpuje 

od dwóch do siedmiu obiektów danego rodzaju, stopieñ zagro¿enia oceniono na 

dwa punkty. W przypadku liczby wyst¹pieñ obiektów danego rodzaju wynosz¹cej osiem lub 

wiêcej, ocena wynosi³a trzy punkty. Teoretycznie wiêc, suma punktów przypisanych jednostce 

z powodu wystêpowania zagro¿eñ o charakterze linijnym, mog³a wynieœæ dziewiêæ. 

Nastêpnie zsumowano oceny wynikaj¹ce z wystêpowania zagro¿eñ obszarowych i liniowych. 

Uznano, ¿e o nasileniu zagro¿enia decyduje nie tylko powierzchnia wystêpowania 

zagro¿eñ lub liczba obiektów, ale tak¿e ³¹czna iloœæ rodzajów zagro¿eñ wystêpuj¹cych 

w jednostce. Im wiêcej tych rodzajów, tym wy¿sze jest prawdopodobieñstwo wyst¹pienia 

procesów degraduj¹cych krajobraz. Aspekt ten uwzglêdniono w ocenie koñcowej, dodaj¹c 

do oceny za ka¿dy rodzaj zagro¿enia 0,5 punktu, przy czym dodawanie to rozpoczêto dopiero, 

gdy w jednostce krajobrazowej wyst¹pi³y dwa rodzaje zagro¿eñ. Gdy wyst¹pi³y trzy 

rodzaje zagro¿eñ dodawano 1 punkt, gdy cztery – 1,5 punktu, itd. Koñcowa wartoœæ oceny 

stopnia zagro¿enia jednostek krajobrazowych stanowi³a wiêc sumê ocen wynikaj¹cych ze: 

• stosunku powierzchni zagro¿eñ obszarowych do powierzchni jednostki krajobrazowej; 

• liczby zagro¿eñ liniowych wystêpuj¹cych w danej jednostce krajobrazowej; 

• liczby rodzajów zagro¿eñ krajobrazu w obrêbie okreœlonej jednostki. 

Maksymalna mo¿liwa ocena wynikaj¹ca z sumy ocen cz¹stkowych wynosi³a oko³o 

20. Uzyskany zakres zsumowanych ocen podzielono na piêæ przedzia³ów, okreœlaj¹c poziom 

zagro¿enia krajobrazu jako: bardzo s³aby, s³aby, œredni, silny i bardzo silny. 

Pi¹ty etap badañ dotyczy³ zakresu i metod ochrony oraz kszta³towania zasobów krajobrazowych. 

Rozpoczêto go od rozpoznania zasiêgu ustanowionych i proponowanych 

w ostatnich latach form ochrony krajobrazu, tworzonych na podstawie ustawy o ochronie 

przyrody, jak i ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. 

Nastêpnie przyst¹piono do okreœlenia zasiêgu stref i obszarów priorytetowych dla 

ochrony i kszta³towania krajobrazu. Podstawowe kryterium delimitacji tych obszarów 

stanowi³y: przeprowadzona w etapie III ocena wartoœci zasobów krajobrazowych oraz 

w etapie IV ocena stopnia zagro¿enia krajobrazów. Kryterium dodatkowe stanowi³ zasiêg 

jednostek krajobrazowych o unikatowym w skali regionu krajobrazie. Pocz¹tkowo na³o¿ono 

oceny wartoœci i zagro¿eñ zasobów krajobrazowych. Dla wartoœci zasobów krajobrazowych 

przyjêto nastêpuj¹ce klasy zaczerpniête z III etapu opracowania: A. wybitna, B. bardzo 

wysoka, C. wysoka, D. umiarkowana, E. niska (krajobraz dekomponowany). Dla si³y 

zagro¿enia zasobów krajobrazowych przyjêto klasyfikacjê zastosowan¹ w IV etapie studium: 

I. bardzo silne, II. silne, III. œrednie, IV. s³abe, V. bardzo s³abe. Teoretycznie mo¿e zatem wyst¹piæ 

25 kombinacji oceny wartoœci i zagro¿eñ zasobów krajobrazowych (tabela 2). Uznano, ¿e 

ich liczba jest zbyt du¿a, aby mo¿na by³o przejrzyœcie, w oparciu o analizê tych kombinacji, 

dokonaæ wskazania stref priorytetowych dla ochrony i kszta³towania krajobrazu, ró¿- 

146

ni¹cych siê polityk¹ dotycz¹c¹ tych dzia³añ. Dlatego dokonano agregacji 25 klas w grupy, 

dla których mo¿na formu³owaæ wzglêdnie jednolite polityki. Podstawowym za³o¿eniem 

przyjêtym w trakcie tego grupowania by³o uznanie, ¿e im wy¿sza jest wartoœæ i zagro¿enie 

zasobów krajobrazu, tym bardziej priorytetowa dla ochrony jest strefa jego wystêpowania. 

Tabela 2. Schemat typowania stref priorytetowych dla ochrony i kszta³towania krajobrazu 

w oparciu o ocenê wartoœci i zagro¿eñ zasobów krajobrazowych 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu 

Ocena wartoœci krajobrazu 

wybitna bardzo wysoka umiar- krajobraz 

wysoka kowana zdekomponowany 

b. silne AI BI CI DI EI 

1 

silne AII BII CII 4 DII EII 

œrednie 

s³abe 

AIII 

AIV 

2 

BIII 

BIV 

CIII 

CIV 

5 

DIII 

DIV 

6 

EIII 

EIV 

7 

b. s³abe AV BV 3 CV DV EV 

Za strefy o priorytetowym znaczeniu dla ochrony krajobrazu uznano jednostki 

krajobrazowe, w szczególnoœci ich zwarte kompleksy, zaliczone do nastêpuj¹cych grup: 

1. Obszary o wybitnej, bardzo wysokiej i wysokiej wartoœci zasobów krajobrazowych, 

zagro¿one w stopniu bardzo silnym b¹dŸ silnym i najwartoœciowsze krajobrazy 

zagro¿one w stopniu œrednim, w obrêbie których najpilniejsze jest podjêcie 

dzia³añ zmierzaj¹cych do zahamowania oddzia³ywania czynników degraduj¹cych 

krajobraz oraz kszta³towanie krajobrazu zmierzaj¹ce do odtworzenia i utrzymania 

jego walorów w celu ich ochrony. 

2. Krajobrazy o najwy¿szej wartoœci zagro¿one w stopniu s³abym lub o bardzo wysokiej 

wartoœci zagro¿one w stopniu œrednim lub s³abym, które po podjêciu wybranych 

dzia³añ z zakresu pielêgnacji oraz ograniczania skutków oddzia³ywania niektórych 

czynników degraduj¹cych, powinny podlegaæ bezwzglêdnej ochronie. 

3. Obszary o wybitnych, bardzo wysokich i wysokich walorach krajobrazowych podlegaj¹ce 

bardzo s³abym wp³ywom czynników degradacyjnych, które powinny byæ 

bezwzglêdnie chronione przed zmian¹ ich aktualnej wartoœci, a tak¿e na których 

nie powinny byæ realizowane ¿adne dzia³ania, które mog¹ spowodowaæ obni¿enie 

tych walorów. 

W dalszej kolejnoœci po¿¹dane jest podjêcie dzia³añ w obrêbie nastêpuj¹cych grup 

obszarów: 

4. Krajobrazów o wysokiej wartoœci, zagro¿onych w wysokim stopniu oraz krajobrazów 

o umiarkowanej wartoœci, zagro¿onych bardzo silnie i silnie, gdzie dzia³ania 

zmierzaj¹ce do poprawy stanu krajobrazu powinny polegaæ g³ównie na elimino- 

147

waniu czynników degraduj¹cych krajobraz; w niektórych przypadkach wskazane 

mo¿e byæ poddanie krajobrazu wybranym formom ochrony konserwatorskiej. 

5. Terenów o wysokiej wartoœci zasobów krajobrazowych zagro¿onych w stopniu 

œrednim lub niskim oraz o wartoœci umiarkowanej zagro¿onych w stopniu œrednim, 

na których nale¿y staraæ siê ograniczaæ zasiêg i intensywnoœæ oddzia³ywania 

czynników degraduj¹cych, a w niektórych sytuacjach (s¹siedztwo stref 1-3), mo¿na 

je poddaæ ochronie konserwatorskiej. 

W nastêpuj¹cych strefach zakres i skala dzia³añ odnosz¹cych siê do ochrony i kszta³towania 

krajobrazu mog¹ byæ prowadzone na mniejsz¹ skalê w stosunku do wy¿ej 

opisanych grup: 

6. Krajobrazy cechuj¹ce siê umiarkowanymi wartoœciami, s³abo lub bardzo s³abo 

zagro¿one, w obrêbie których po¿¹dane, ale nie zawsze konieczne, jest utrzymanie 

obecnych cech krajobrazu. Nie jest tu obligatoryjne wprowadzanie specjalnych 

form ochrony krajobrazu. Potrzeby w zakresie ich kszta³towania powinny byæ okreœlane 

lokalnie (indywidualnie) 

7. Obszary o niskiej wartoœci krajobrazu (krajobraz zdekomponowany), spowodowanej 

z regu³y procesami dewastacyjnymi, które zasz³y w przesz³oœci i wywo³a³y 

nieodwracalne zmiany. Nie s¹ one wskazane do biernej ochrony krajobrazu, lecz 

powinno siê tu prowadziæ dzia³ania kszta³tuj¹ce, poprawiaj¹ce wartoœæ krajobrazu. 

Tam zaœ, gdzie krajobraz nie zosta³ jeszcze ca³kowicie zdewastowany, a podlega 

silnemu oddzia³ywaniu czynników zagra¿aj¹cych, powinien on byæ utrzymany 

w dotychczasowej kondycji, szczególnie w s¹siedztwie intensywnie przekszta³conych 

obszarów zurbanizowanych. 

Nastêpnie dokonano wydzielenia obszarów priorytetowych dla ochrony i kszta³towania 

krajobrazu. S¹ nimi wzglêdnie zwarte kompleksy jednostek krajobrazowych o powierzchni 

nie mniejszej ni¿ oko³o 20 km 2 , cechuj¹ce siê wyraŸn¹ dominacj¹ krajobrazów 

nale¿¹cych do jednej z pierwszych czterech (1 – 4) wy¿ej wymienionych typów stref priorytetowych, 

ewentualnie zbli¿on¹ powierzchni¹ krajobrazów z dwóch podobnych do siebie 

typów tych stref, lub te¿ – w przypadku krajobrazów unikatowych (epizodycznych) – 

dominacj¹ powierzchni nale¿¹cych do strefy 5. Obszary te scharakteryzowano w formie 

katalogu, zawieraj¹cego syntetyczne informacje o ka¿dym z nich. 

W celu wskazania sposobów ochrony zasobów krajobrazowych sformu³owano listê 

dzia³añ, których realizacjê zalecono w poszczególnych obszarach priorytetowych, dobieraj¹c 

je w zale¿noœci od specyfiki tych obszarów pod wzglêdem walorów i zagro¿eñ dla ich 

krajobrazu. Nale¿¹ do nich: zakaz lub ograniczenie lokalizacji nowych elementów wysokoœciowych 

lub kubaturowych, zachowanie alei, zachowanie wnêtrz krajobrazowych, zachowanie 

elementów ekspozycji krajobrazowej, zachowanie geometrii przestrzeni, ochrona 

tradycyjnych elementów i form krajobrazowych, zachowanie elementów przyrodniczych 

w krajobrazie. W obrêbie ka¿dej z tych grup sformu³owano konkretne propozycje dzia³añ. 

Na zakoñczenie przeprowadzono, na tle zasiêgu obszarów priorytetowych, analizê 

zasiêgu istniej¹cych i wczeœniej proponowanych form ochrony krajobrazu przyrodniczego 

i kulturowego. Tam, gdzie proponowane obszary chronione pokrywaj¹ siê ze wskazaniami 

wynikaj¹cymi z badañ, przewa¿nie potwierdzono wczeœniejsze propozycje, a tam gdzie 

priorytet dzia³añ uznano za wysoki, a dotychczas nie proponowano ¿adnych form ochrony 

i kszta³towania krajobrazu, zasugerowano wprowadzenie odpowiednich form ochrony. 

148

3. ZASOBY KRAJOBRAZOWE WOJEWÓDZTWA 

POMORSKIEGO 

3.1. Identyfikacja i wstêpna analiza zasobów krajobrazowych regionu 

Na zasoby krajobrazowe województwa pomorskiego sk³adaj¹ siê swoiste cechy œrodowiska 

przyrodniczego i kulturowego, które kszta³tuj¹ makroprzestrzenne wartoœci wizualno-estetyczne 

regionu, wykszta³cone w wyniku ich wspó³wystêpowania elementy ekspozycji 

wizualnej i kompozycji krajobrazowej oraz mikroprzestrzenne elementy przyrodnicze 

i kulturowe urozmaicaj¹ce krajobraz. 

Pierwsz¹ z tych grup zasobów zidentyfikowano w trakcie delimitacji jednostek krajobrazowych. 

Do podstawowych elementów kreuj¹cych walory krajobrazowe tych jednostek 

nale¿y rzeŸba (ukszta³towanie) terenu, geneza i wynikaj¹cy z niej sk³ad litologiczny 

pod³o¿a geologicznego, u¿ytkowanie (pokrycie) terenu oraz typ pokrycia kulturowego 

zwi¹zany z osadnictwem. Wœród typów ukszta³towania terenu najpowszechniejsza jest rzeŸba 

falista, ze stosunkowo p³askimi formami, czêsto o charakterze równin porozcinanych rynnami 

i dolinami lub licznymi zag³êbieniami stanowi¹cymi œlady dawnych mis jeziornych 

lub do dziœ wype³nionych wodami. Tego typu rzeŸba zajmuje a¿ ponad 42% powierzchni 

województwa. Drugi pod wzglêdem frekwencji jest typ rzeŸby pagórkowatej, bardziej urozmaiconej 

ni¿ rzeŸba falista, z licznymi wzgórzami morenowymi i innymi formami rzeŸby 

glacjalnej. Zajmuje on blisko 37% powierzchni regionu. Wœród 13 wydzielonych typów 

pod³o¿a geologicznego, dominuj¹ dwa zajmuj¹ce a¿ 2/3 obszaru województwa. Prawie 

40% zajmuj¹ plejstoceñskie gliny glacjalne z enklawami piaszczystych utworów fluwioglacjalnych 

i organogenicznych (g³ównie torfów). Jest to typ pod³o¿a stwarzaj¹cy z regu³y 

stosunkowo korzystne warunki siedliskowe dla wzrostu roœlin, z którym zwi¹zane s¹ doœæ 

urozmaicone formy rzeŸby. Prawie 27% obszaru regionu zajmuj¹ piaszczysto-¿wirowe utwory 

fluwioglacjalne (sandrowe) z enklawami utworów gliniastych i organogenicznych, które 

tworz¹ mniej korzystne warunki siedliskowe i s¹ zwi¹zane z formami równinnej i lekko 

sfalowanej rzeŸby sandrowej. Wœród typów u¿ytkowania ziemi w województwie pomorskim 

zdecydowanie dominuj¹ grunty orne i w konsekwencji, wœród typów pokrycie terenu, 

a¿ 52,5% zajmuje 13 typów z dominacj¹ pól uprawnych, przy czym wiêkszoœæ z nich posiada 

liczne enklawy innych typów pokrycia: osadnictwa, lasów, bagien lub jezior. Szeœæ 

typów pokrycia terenu z dominacj¹ kompleksów leœnych zajmuje prawie 36% powierzchni 

regionu. A¿ blisko 3% obszaru regionu zaliczono do typu urbanizuj¹cych siê obszarów 

podmiejskich, przy czym 1/4 z nich stanowi¹ tereny o du¿ej mozaice form u¿ytkowania 

ziemi. Ostatnie trzy klasy pokrycia terenu obejmuj¹ tereny najsilniej przekszta³cone antropogenicznie: 

obszary miejskie, wielkomiejskie oraz przemys³owe. £¹cznie zajmuj¹ one 

blisko 2% powierzchni województwa. Wœród genetycznych typów osadnictwa dominuj¹ 

dwa typy wsi zwartych: œredniowieczne wsie kmiece, zajmuj¹ce prawie 19% obszaru regionu 

oraz wielka w³asnoœæ ziemska (ponad 16%). Podtypem pierwszych z nich s¹ ¿u³awskie 

œredniowieczne wsie kmiece, wystêpuj¹ce na blisko 5% obszaru województwa. 

Delimitacja jednostek krajobrazowych zosta³a przeprowadzona poprzez na³o¿enie 

granic zawartych na mapach prezentuj¹cych rozk³ad przestrzenny czterech w/w kryteriów. 

Obliczenie powierzchni delimitowanych jednostek oraz ocena frekwencji ich liczebnoœci 

i powierzchni, stanowi³y jedn¹ z podstaw oceny wartoœci krajobrazu regionu. Wœród 467 

149

zidentyfikowanych typów jednostek krajobrazowych, stwierdzono 2206 jednostek indywidualnych 

(ryc. 2). Œrednia powierzchnia jednostki indywidualnej wynosi 8,28 km 2 , a rozpiêtoœæ 

ich powierzchni waha siê od 183,26 km 2 (¯u³awy Malborskie) do 0,17 km 2 . Wœród 

467 typów a¿ 187 reprezentowanych jest tylko przez jedn¹ jednostkê krajobrazow¹ a kolejne 

97 typów przez dwie jednostki. Wynika z tego, ¿e a¿ blisko 61% typów jednostek krajobrazowych 

województwa pomorskiego stanowi¹ epizodyczne typy krajobrazu. Zajmuj¹ 

one jednak tylko niespe³na 1/5 powierzchni regionu i grupuj¹ tylko 17% ogó³u wydzielonych 

jednostek krajobrazowych (ryc.3), natomiast 10 typów krajobrazów grupuj¹cych najwiêksz¹ 

liczbê jednostek krajobrazowych (co najmniej 30 jednostek indywidualnych 

w typie) lub zajmuj¹cych co najmniej 500 km 2 powierzchni, ³¹cznie zajmuje powierzchniê 

ponad 5700 km 2 , co stanowi ponad 31% obszaru województwa oraz grupuje 458 indywidualnych 

jednostek krajobrazowych (prawie 21% ogó³u jednostek w województwie). Mo¿na 

wiêc stwierdziæ, ¿e z jednej strony krajobraz województwa jest bardzo zró¿nicowany, 

z drugiej jednak wystêpuj¹ du¿e po³acie regionu, na których krajobraz jest stosunkowo 

jednorodny i ma³o zró¿nicowany. Œrednia powierzchnia zajêta przez typ jednostki krajobrazowej 

wynosi 39,1 km 2 , a rozpiêtoœæ powierzchni typów zawiera siê w przedziale od 

1713 km 2 (typ IIK23m) do 0,28 km 2 (typ IIN4c). Œrednia liczebnoœæ jednostek indywidualnych 

w typie wynosi 4,7. 

Zarówno najliczniejsze, jak i najwiêksze obszarowo typy jednostek zwi¹zane s¹ 

z krajobrazami leœnymi. Oba typy o najwiêkszej liczbie jednostek indywidualnych (odpowiednio 

IIIG23m – 100 i IIIK23m – 89) cechuj¹ siê rzeŸb¹ pagórkowat¹ oraz pokryte s¹ 

lasami z enklawami rolnymi i s¹ pozbawione osadnictwa (lub jest ono bardzo rzadkie). 

Ró¿ni¹ siê jedynie pod³o¿em geologicznym: pierwsze po³o¿one s¹ na glinach glacjalnych 

z enklawami utworów piaszczysto-¿wirowych i organogenicznych, a drugie na piaskach 

i ¿wirach z enklawami gliniastymi i organogenicznymi. Kolejne dwa najliczniejsze typy 

krajobrazów s¹ bardzo zbli¿one do wy¿ej opisanych. Ró¿ni¹ siê jedynie typem rzeŸby terenu, 

a mianowicie wystêpuj¹ w rzeŸbie falistej, czyli mniej urozmaiconej od pagórkowatej. 

Jest wœród nich typ IIK23m zajmuj¹cy najwiêkszy obszar w województwie – 1713 km 2 , 

czyli ponad 9% jego powierzchni i licz¹cy 44 jednostki indywidualne. Jednostki te nale¿¹ 

do najwiêkszych i najbardziej monotonnych w regionie. Natomiast typ IIG23m, lasy z enklawami 

rolnymi w rzeŸbie falistej, z g³ównie gliniastym pod³o¿em, posiada 49 jednostek 

indywidualnych i zajmuje tylko niespe³na 180 km 2 . Krajobrazy te s¹ du¿o bardziej mozaikowate 

ni¿ lasy na pod³o¿u piaszczysto-¿wirowym. Kolejne piêæ dominuj¹cych typów krajobrazów 

to tereny rolnicze – uprawowe z enklawami leœnymi i osadnictwem zwartym. 

Wystêpuj¹ one w typie rzeŸby falistej lub nieco rzadziej pagórkowatej, na pod³o¿u piaszczysto-¿wirowym 

lub gliniastym z osadnictwem historycznym typu wielka w³asnoœæ ziemska 

lub zwartymi œredniowiecznymi wsiami kmiecymi. Liczebnoœæ tych piêciu typów waha 

siê od 28 do 42 jednostek indywidualnych ka¿dy a powierzchnia od 186 do 632 km 2 . Maj¹ 

one z regu³y œrednie powierzchnie jednostek ni¿sze od œredniej dla województwa. Specyficzny 

jest typ krajobrazu, z³o¿ony tylko z dwóch jednostek indywidualnych po³o¿onych 

na ¯u³awach: IB4b, czyli tereny rolne z dominacj¹ upraw ze zwartymi ¿u³awskimi œredniowiecznymi 

wsiami kmiecymi w terenach p³askich na holoceñskich utworach akumulacji 

biogenicznej i rzecznej. Te dwie jednostki s¹ bardzo rozleg³e i zajmuj¹ ³¹cznie ponad 700 

km 2 , czyli prawie 4% powierzchni województwa. 

Analiza przestrzennego rozk³adu unikatowych (epizodycznych) typów jednostek 

krajobrazowych wykaza³a, ¿e koncentruj¹ siê one w czterech mezoregionach fizyczno- 

150

geograficznych, zajmuj¹c prawie w ca³oœci ich powierzchnie (ryc.3). S¹ to: Wybrze¿e S³owiñskie, 

Pradolina Redy i £eby, Dolina Kwidzyñska i ¯u³awy Wiœlane. Charakterystyczna 

dla tych regionów jest du¿a powierzchnia wystêpuj¹cych w ich obrêbie jednostek krajobrazowych, 

a tak¿e fakt, ¿e s¹ one najbardziej p³askie pod wzglêdem rzeŸby i najni¿ej po³o¿one 

nad poziomem morza w województwie. Bior¹c pod uwagê fakt, ¿e krajobrazy te s¹ 

unikatowe nie tylko w województwie pomorskim, ale tak¿e w Polsce (jak np. krajobraz 

¯u³aw Wiœlanych oraz Pradoliny Redy i £eby), nale¿y uznaæ, ¿e powinny one podlegaæ 

szczególnej ochronie. Poza wymienionymi regionami, wystêpowaniem unikatowych krajobrazów 

cechuj¹ siê: znaczna czêœæ Pobrze¿a Kaszubskiego, centralna czêœæ Pojezierza 

Kaszubskiego, po³udniowa czêœæ Pojezierza Starogardzkiego, fragmenty Borów Tucholskich, 

Równiny Charzykowskiej, Równiny S³upskiej, Wysoczyzny ¯arnowieckiej i pó³nocny 

fragment Wysoczyzny Polanowskiej oraz Zalew Wiœlany. Rozmieszczenie regionów 

o krajobrazach powszechnie wystêpuj¹cych (dominuj¹cych) stanowi odwrócenie wy- 

¿ej opisanego rozk³adu krajobrazów epizodycznych. Dominuj¹ one w Borach Tucholskich 

oraz na Równinie Charzykowskiej, a w nieco mniejszym natê¿eniu na Wysoczyznach: ¯arnowieckiej, 

S³upskiej i Polanowskiej. Powszechnoœæ krajobrazu nie oznacza braku koniecznoœci 

jego ochrony – mo¿e ona byæ wskazana ze wzglêdu na inne jego cechy, takie jak 

mozaikowatoœæ (urozmaicenie) i wystêpowanie interesuj¹cych obiektów przyrodniczych 

lub kulturowych, które mog¹ decydowaæ o ogólnej wartoœci krajobrazu i potrzebie jego 

ochrony. Zaskakuj¹ce mo¿e siê wydawaæ, ¿e ten sam krajobraz ¯u³aw zaliczono równoczeœnie 

do unikatowych, ze wzglêdu na wystêpowanie w typie tylko dwóch jednostek, jak 

i do powszechnych, ze wzglêdu na wielkoœæ zajmowanej powierzchni. Ta specyficzna sytuacja 

œwiadczy o tym, ¿e ten rzadki typ krajobrazu jest jeszcze w regionie zachowany na 

doœæ du¿ym obszarze, jednak nie zmniejsza to potrzeby jego ochrony, bo jego wartoœæ jest 

tym wiêksza, im znaczniejsze s¹ obszary z dobrze zachowanym krajobrazem. 

Oprócz cech krajobrazu wynikaj¹cych z charakterystyki struktury wewnêtrznej jednostek, 

do makroprzestrzennych uwarunkowañ wartoœci zasobów krajobrazowych zaliczono 

wystêpowanie elementów ekspozycji wizualnej i kompozycji krajobrazowej oraz zasiêg 

wybranych przyrodniczych krajobrazotwórczych elementów krajobrazu (ryc. 4). Przy 

wyborze tych elementów kierowano siê ich unikatowoœci¹ w skali kraju, a jednoczeœnie 

typowoœci¹ lub charakterystycznoœci¹ dla Pomorza Gdañskiego i województwa pomorskiego. 

Nastêpnie zidentyfikowano drobne, posiadaj¹ce w skali województwa z regu³y charakter 

punktowy, elementy kultury materialnej (ryc. 5). 

Analizuj¹c rozmieszczenie na terenie województwa elementów decyduj¹cych o wartoœci 

zasobów krajobrazowych, zarówno makro- (ekspozycja wizualna i kompozycja krajobrazowa), 

jak i mikroprzestrzennych (ma³oobszarowe i punktowe elementy œrodowiska 

przyrodniczego i kultury materialnej), podkreœliæ nale¿y du¿e zró¿nicowanie ich zagêszczenia 

i rozmieszczenia. Charakteryzuj¹c je na tle podzia³ów przyrodniczych, zwróciæ trzeba 

uwagê na ich koncentracjê g³ównie we wschodniej i pó³nocnej czêœci województwa. Mezoregionem 

fizycznogeograficznym o najwiêkszym zagêszczeniu tych elementów jest Pojezierze 

I³awskie, a niewiele mniejsze zasoby maj¹ Pojezierze Starogardzkie, ¯u³awy Wiœlane 

i po³udniowa czêœæ Pojezierza Kaszubskiego. W tych regionach znaczny jest udzia³ 

zarówno elementów przyrodniczych, jak i kulturowych, przy czy tych ostatnich jest nieco 

wiêcej. Szczególnie istotne jest w nich du¿e zagêszczenie dróg alejowych. Mo¿na uznaæ, 

¿e regiony te s¹ priorytetowe dla ochrony krajobrazu ze wzglêdu na ochronê elementów 

mikroprzestrzennych. Regiony zajête w wiêkszoœci przez elementy ekspozycji, przede 

151

wszystkim makrownêtrza krajobrazowe, to: Dolina Kwidzyñska, Pradolina £eby i znaczna 

czêœæ Wybrze¿a S³owiñskiego, w szczególnoœci w rejonie S³owiñskiego Parku Narodowego 

(jeziora £ebsko i Gardno wraz z otoczeniem), a tak¿e Zalew Wiœlany. Mniejsze, jednak 

tak¿e stosunkowo znaczne zasoby elementów krajobrazowych cechuj¹ regiony po³o¿one 

w pó³nocnej czêœci województwa: Równinê S³upsk¹ oraz Wysoczyznê Damnick¹ i ¯arnowieck¹. 

Przewa¿aj¹ w nich zasoby zwi¹zane z dziedzictwem kulturowym. Natomiast na 

Pojezierzach: Bytowskim i Kaszubskim (czêœæ centralna i pó³nocna) oraz WysoczyŸnie 

Polanowskiej, o œrednich zasobach elementów krajobrazotwórczych, zdecydowanie przewa¿aj¹ 

elementy przyrodnicze, których z kolei prawie zupe³nie brakuje na porównywalnym 

pod wzglêdem iloœci zasobów Pojezierzu Krajeñskim. Tu dominuj¹ wartoœci kulturowe. 

Do grupy regionów o œrednich walorach mo¿na tak¿e zaliczyæ Mierzeje: Helsk¹ i Wiœlan¹ 

oraz Pobrze¿e Kaszubskie. Po³udniowa czêœæ województwa pomorskiego (Bory Tucholskie, 

Równina Charzykowska i Dolina Gwdy) charakteryzuje siê deficytem elementów 

ekspozycji wizualnej i kompozycji krajobrazowej oraz drobnych obiektów przyrodniczych 

i kulturowych urozmaicaj¹cych krajobraz. W tej czêœci wyró¿niaj¹ siê tylko pojedyncze 

obiekty, takie jak wodna platforma widokowa jeziora Charzykowskiego czy droga 

alejowa Zblewo – Chojnice. Tak wiêc obszar ten posiada najmniejsze wartoœci w zakresie 

drobnopowierzchniowych i punktowych elementów krajobrazu, ale w zwi¹zku z tym, te 

nieliczne istniej¹ce obiekty powinny podlegaæ szczególnej ochronie. 

3.2. Ocena wartoœci zasobów krajobrazowych regionu 

Na podstawie analizy zidentyfikowanych wczeœniej zasobów krajobrazowych przeprowadzono 

ocenê wartoœci tych zasobów na terenie regionu w granicach jednostek krajobrazowych. 

Ocena zintegrowana, bior¹ca pod uwagê wszystkie uwzglêdnione kryteria, 

zosta³a poprzedzona ocen¹ elementów makroprzestrzennych i – odrêbnie – mikroprzestrzennych 

krajobrazu. Obszary o bardzo wysokiej wartoœci cech wynikaj¹cych ze struktury jednostek 

przestrzennych krajobrazu koncentruj¹ siê we wschodniej i centralnej czêœci województwa 

pomorskiego (ryc.6). Najwiêcej jest ich na Pojezierzu Kaszubskim: w jego czêœci 

po³udniowej, gdzie wystêpuje szereg urozmaicaj¹cych krajobraz dolin rzecznych (m.in. 

Raduni, Reknicy, Wierzycy, Wietcisy), centralnej (na pó³noc od Rynny Jezior Raduñskich, 

w rejonie Lasów Mirachowskich), pó³nocnej (w strefie krawêdziowej s¹siaduj¹cej z Pradolin¹ 

Redy i £eby) oraz wschodniej (strefa krawêdziowa wysoczyzny na terenie aglomeracji 

trójmiejskiej). Bardzo wysoko oceniono tak¿e strukturê krajobrazu wielu fragmentów Pojezierza 

I³awskiego, szczególnie na jego pó³nocnej i zachodniej krawêdzi, w s¹siedztwie 

Doliny Kwidzyñskiej i ¯u³aw Wiœlanych. Najwy¿ej ocenione krajobrazy wystêpuj¹ tak¿e 

na WysoczyŸnie ¯arnowieckiej, w szczególnoœci na jego po³udniowej krawêdzi w s¹siedztwie 

Pradoliny Redy i £eby oraz na zboczach Rynny ¯arnowieckiej. Niewielkie obszary 

o najwy¿szej wartoœci struktury krajobrazu reprezentowane s¹ tak¿e na Pojezierzu Bytowskim 

i WysoczyŸnie Polanowskiej. Wiêkszoœæ terytorium województwa zaliczono do obszarów 

o wysokiej wartoœci krajobrazu okreœlonej na podstawie cech jego struktury. Wœród tych 

terenów wyró¿niaj¹ siê Pojezierze Bytowskie, pó³nocne czêœci Wysoczyzny Polanowskiej 

i Pojezierza Krajeñskiego, wschodnia czêœæ Wysoczyzny Damnickiej, prawie ca³e obszary 

Wysoczyzny ¯arnowieckiej oraz Pojezierzy: Kaszubskiego, Starogardzkiego i I³awskiego. 

Ni¿sz¹ od nich, ale tak¿e stosunkowo wysok¹ wartoœæ, przypisano krajobrazom przewa¿aj¹cej 

czêœci: Równiny S³upskiej, Wysoczyzny Polanowskiej, Równiny Charzykowskiej, Borów 

Tucholskich i ¯u³aw Wiœlanych. Krajobrazy o niskiej wartoœci, wynikaj¹cej z cech ich 

152

struktury, zwi¹zane s¹ z obszarami miejskimi (miasta aglomeracji trójmiejskiej, S³upsk, Lêbork, 

Tczew, Starogard Gdañski i niektóre mniejsze oœrodki), towarzysz¹cymi im obszarami 

wielkoprzemys³owymi, a tak¿e niektórymi strefami chaotycznej suburbanizacji, w szczególnoœci 

po³o¿onymi na zachód od obwodnicy Trójmiasta oraz w strefie Pruszcz Gdañski – 

Tczew. Generalnie mo¿na stwierdziæ, ¿e na obni¿enie wartoœci krajobrazowej wiêkszy wp³yw 

wywieraj¹ czynniki antropogeniczne ni¿ monotonia warunków przyrodniczych. 

Cechy strukturalne krajobrazu, w szczególnoœci ukszta³towanie terenu, wp³ywaj¹ na 

wykszta³cenie specyficznych cech ekspozycji wizualnej i kompozycji krajobrazowej, 

które pozwalaj¹ na obserwacje rozleg³ych przestrzeni lub specyficznych elementów liniowych. 

Najwiêksz¹ wartoœci¹ krajobrazu, wynikaj¹c¹ z wystêpowania tych elementów, cechuje 

siê wschodnia i pó³nocna czêœæ województwa, a wiêc w ogólnych zarysach rozk³ad 

oceny jest zbli¿ony do tej, która wynika³a z cech struktury jednostek, chocia¿ w szczegó- 

³ach zaznaczaj¹ siê miêdzy nimi znaczne ró¿nice. Najwy¿sz¹ ocenê uzyska³y trzy du¿e 

jednostki krajobrazowe po³o¿one na ¯u³awach Malborskich, w pó³nocno-wschodniej czêœci 

Pojezierza Starogardzkiego oraz w Pradolinie £eby, na wschód od Lêborka, nastêpnie 

jednostki po³o¿one na Wybrze¿u S³owiñskim (okolice jezior £ebsko i Gardno), w po³udniowo-wschodniej 

czêœci Pojezierza Kaszubskiego (na zachód od linii Pruszcz Gdañski – 

Tczew), na Pojezierzu I³awskim (w trójk¹cie Sztum – Przezmark k.Starego Dzierzgonia – 

Prabuty) oraz na WysoczyŸnie ¯arnowieckiej. Wœród jednostek krajobrazowych o nieco 

mniejszej, acz wyró¿niaj¹cej siê wartoœci krajobrazu wynikaj¹cej z wystêpowania makroprzestrzennych 

elementów ekspozycji i kompozycji warto dodaæ: znaczne powierzchnie 

Równiny S³upskiej na zachód od S³upska, fragmenty Wysoczyzny Polanowskiej, Pradolinê 

dolnej £eby pomiêdzy Lêborkiem a jeziorem £ebsko, znaczne obszary w pó³nocnej 

czêœci Wysoczyzny ¯arnowieckiej oraz zachodniej i po³udniowej czêœci Pojezierza Kaszubskiego, 

Pradolinê Redy, ¯u³awy Gdañskie, Zalew Wiœlany, dolinê Wis³y, a szczególnie 

Dolinê Kwidzyñsk¹, okolice Kopytkowa na po³udniu Pojezierza Starogardzkiego oraz 

znaczne fragmenty Pojezierza I³awskiego. Elementy z ocenianej grupy, urozmaicaj¹ce krajobraz, 

wystêpuj¹ na niespe³na po³owie powierzchni województwa. Najwiêksze pozbawione 

ich obszary to: Pojezierze Krajeñskie i Dolina Gwdy, wiêkszoœæ Borów Tucholskich 

i Równiny Charzykowskiej, pó³nocna czêœæ Pojezierza Kaszubskiego i po³udniowa czêœæ 

Wysoczyzny ¯arnowieckiej, Mierzeja Wiœlana oraz ¯u³awy Elbl¹skie. 

Ma³oobszarowe elementy przyrodnicze wystêpuj¹ w niespe³na 1/5 jednostek krajobrazowych 

województwa, które zajmuj¹ ponad po³owê jego obszaru, jednak ich udzia³ 

w powierzchni tych jednostek jest z regu³y niewielki i rzadko przekracza 20% obszaru 

indywidualnej jednostki krajobrazowej. Procentowy udzia³ powierzchni zajmowanych przez 

te elementy by³ podstaw¹ do oceny ich wartoœci. Elementy te s¹ spotykane czêœciej w centralnej 

oraz zachodniej i wschodniej czêœci regionu, a rzadko w pó³nocnej – nadmorskiej 

i po³udniowej – sandrowej, czêœci województwa. Obszary ich wystêpowania zajmuj¹ wiêkszoœæ 

Pojezierzy: Kaszubskiego i Bytowskiego, Wysoczyzn: S³upskiej, Polanowskiej, Damnickiej 

i ¯arnowieckiej. Nieco mniejszy, lecz istotny udzia³ maj¹ tak¿e na: Równinie Charzykowskiej, 

Pojezierzach: Krajeñskim, Starogardzkim i I³awskim oraz w Dolinach: Gwdy 

i Kwidzyñskiej. 

Punktowe i ma³oobszarowe elementy kulturowe, które uwzglêdniono w opracowaniu, 

stwierdzono tak¿e tylko w niespe³na 1/5 wydzielonych jednostek krajobrazowych. 

Zajmuj¹ one jednak oko³o po³owy obszaru województwa, przede wszystkim w jego czêœci 

wschodniej, pó³nocnej i zachodniej. Prawie pozbawiona tych obiektów jest czêœæ po³u- 

153

dniowa i centralna. Pomimo znacznego zasiêgu jednostek, w których stwierdzono obiekty 

kulturowe, z regu³y ich zagêszczenie, wyra¿one liczb¹ elementów na 1 km 2 jednostki krajobrazowej, 

jest niewielkie – w ponad 75% jednostek wynosi ono mniej ni¿ 0,5 obiektu na 

1 km 2 , sytuacja ta wynika jednak czêsto z du¿ej powierzchni jednostek. Nale¿y przy tym 

pamiêtaæ, ¿e najwiêksze koncentracje obiektów kulturowych wystêpuj¹ w miastach (Gdañsk, 

Kwidzyn, Malbork, Lêbork, Ustka, Kartuzy, Bytów, Skarszewy, Skórcz, Puck, Pelplin, 

£eba i Nowy Staw). 

W celu przeprowadzenia zintegrowanej oceny wartoœci krajobrazowych regionu, 

pocz¹tkowo zsumowano odrêbnie oceny wartoœci makro- i mikroprzestrzennych krajobrazu. 

Uzyskany obraz kartograficzny potwierdzi³ wy¿ej opisane zale¿noœci rozk³adu przestrzennego 

przeprowadzonych ocen cz¹stkowych. Ostatecznie, poprzez po³¹czenie wszystkich 

wymienionych kryteriów, poprzedzone ich „wa¿eniem”, dokonano oceny zintegrowanej 

(ryc. 7). W odniesieniu do jednostek fizycznogeograficznych (przyrodniczych), 

za obszary o najwartoœciowszym w województwie pomorskim krajobrazie nale¿y uznaæ: 

¯u³awy Malborskie (po³udniow¹ i centraln¹ czêœæ ¯u³aw Wiœlanych), czêœæ Pojezierza I³awskiego 

po³o¿on¹ w trójk¹cie Sztum – Stary Dzierzgoñ – Prabuty, po³udniow¹ czêœæ Pojezierza 

Kaszubskiego po³o¿on¹ pomiêdzy Koœcierzyn¹ a Tczewem, pó³nocno-zachodni¹ 

czêœæ Wysoczyzny ¯arnowieckiej, pó³nocno-wschodni¹ i po³udniow¹ czêœæ Pojezierza Starogardzkiego. 

Poza wymienionymi obszarami, bardzo wysokie wartoœci krajobrazowe posiadaj¹ 

mniejsze fragmenty: Wysoczyzny Polanowskiej, Pradoliny £eby i Pobrze¿a Kaszubskiego. 

Wysokie wartoœci krajobrazowe reprezentuj¹: Równina S³upska, Wysoczyzna 

Damnicka, Pojezierze Bytowskie, centralna, pó³nocna i zachodnia czêœæ Pojezierza Kaszubskiego, 

Mierzeja Helska, ¯u³awy Gdañskie, Zalew Wiœlany, Dolina Kwidzyñska, wiêkszoœæ 

obszaru Pojezierzy: Starogardzkiego i I³awskiego, zachodnia i wschodnia czêœæ Pojezierza 

Krajeñskiego (w obrêbie województwa pomorskiego). Poza nimi, wiêksze kompleksy 

krajobrazów o wysokiej wartoœci wystêpuj¹ na fragmentach Wybrze¿a S³owiñskiego 

(szczególnie w obrêbie S³owiñskiego Parku Narodowego), Wysoczyzn: ¯arnowieckiej 

i Polanowskiej oraz Borów Tucholskich (czêœæ po³udniowo-wschodnia). Œrednie wartoœci 

krajobrazowe reprezentuj¹ na wiêkszoœci terytorium: Równina Charzykowska, Dolina Gwdy, 

Bory Tucholskie, Pojezierze Krajeñskie, Wysoczyzna Polanowska, Pobrze¿e Kaszubskie, 

Mierzeja Wiœlana, ¯u³awy Elbl¹skie (w czêœci le¿¹cej w granicach województwa pomorskiego), 

wschodnia czêœæ Wybrze¿a S³owiñskiego (pomiêdzy £eb¹ a Jastrzêbi¹ Gór¹), 

wschodnia czêœæ Pojezierza Kaszubskiego. Najni¿sze walory krajobrazowe cechuj¹ suburbanizuj¹c¹ 

siê strefê podmiejsk¹ na zachód od miast aglomeracji trójmiejskiej oraz Pradolinê 

Kaszubsk¹ w obrêbie Gdyni i Rumi. 

W uk³adzie administracyjnym, najbardziej wartoœciowe krajobrazy wystêpuj¹ w powiatach 

(ryc. 7): malborskim, sztumskim (gmina Miko³ajki Pomorskie, czêœciowo Stary 

Dzierzgoñ i Sztum), tczewskim (gmina Subkowy, czêœciowo Pelplin i Tczew), gdañskim 

(gmina Tr¹bki Wielkie, czêœciowo Pszczó³ki i Pruszcz Gdañski), wejherowskim (czêœciowo 

gmina Choczewo, Gniewino i £êczyce), lêborskim (czêœciowo gminy Wicko i Cewice), 

koœcierskim (gmina Nowa Karczma, czêœciowo gmina Koœcierzyna, Liniewo i Dziemiany). 

Oprócz wymienionych jednostek administracyjnych bardzo wysok¹ wartoœæ krajobrazu 

stwierdzono w znaczniejszych powierzchniowo czêœciach gmin: Smêtowo Graniczne, 

Prabuty, Kwidzyn, Nowy Dwór Gdañski, Puck, Somonino, Dêbnica Kaszubska, Kêpice. 

Wysoka wartoœæ zasobów krajobrazowych charakteryzuje znaczne czêœci powiatów: 

s³upskiego (z wyj¹tkiem gminy Ustka i Dêbnica Kaszubska oraz miasta S³upska), bytow- 

154

skiego (gminy: Miastko, Ko³czyg³owy, Tuchomie, Bytów i Parchowo), kartuskiego (gminy: 

Sierakowice, Chmielno, Kartuzy, Somonino, czêœciowo Stê¿yca), gdañskiego (gminy: 

Przywidz, Suchy D¹b, Cedry Wielkie, czêœciowo Pruszcz Gdañski), kwidzyñskiego (wiêkszoœæ 

obszaru), tczewskiego (czêœciowo gminy Morzeszczyn, Gniew i Tczew) i starogardzkiego 

– czêœæ wschodnia (gminy: Skarszewy, Bobowo, Skórcz, Starogard, Osiek). Krajobraz 

o wysokiej wartoœci wystêpuje te¿ w wiêkszej czêœci gmin: Luzino, Nowa Wieœ Lêborska, 

Czarne, Liniewo, Stara Kiszewa, Jastarnia, Hel, Stegna, Krynica Morska. 

Umiarkowan¹ wartoœci¹ zasobów krajobrazowych cechuj¹ siê powiaty: cz³uchowski 

(z wyj¹tkiem gminy Czarne), chojnicki (poza po³udniow¹ czêœci¹ gminy Chojnice), pucki 

(gmina Kosakowo i czêœciowo gminy: W³adys³awowo, Krokowa oraz Puck), nowodworski 

– czêœæ wschodnia (czêœæ gmin: Stegna, Sztutowo, Nowy Dwór Gdañski), koœcierski – 

czêœæ zachodnia (gminy Lipusz, Karsin, czêœciowo Dziemiany i Koœcierzyna), starogardzki – 

czêœæ zachodnia (gminy Kaliska, Czarna Woda, Osieczna, czêœciowo Zblewo i Lubichowo), 

a tak¿e czêœci gmin: Czarna D¹brówka, Trzebielino, Lipnica, Studzienice, ¯ukowo i Linia 

oraz miast: Gdañska, Gdyni, S³upska, Starogardu Gdañskiego, Lêborka, Koœcierzyny. 

Najni¿szymi zasobami krajobrazowymi cechuj¹ siê: zachodnia czêœæ Gdañska, pó³nocna 

czêœæ Gdyni i Rumi, wschodnia czêœæ gminy Szemud oraz fragmenty gminy Wejherowo. 

3.3. Identyfikacja i ocena zagro¿eñ zasobów krajobrazowych 

Rozk³ad przestrzenny ró¿nych typów zagro¿eñ krajobrazu wskazuje na ich wyraŸn¹ 

koncentracjê przestrzenn¹ w kilku rejonach województwa pomorskiego, w szczególnoœci: 

• na terenie i w otoczeniu aglomeracji trójmiejskiej (w s¹siaduj¹cych gminach wiejskich); 

• w pó³nocnej czêœci województwa, w strefie oddalonej o kilka – kilkanaœcie kilometrów 

od brzegu Ba³tyku, w tym równie¿ na obszarach chronionego krajobrazu (za 

wyj¹tkiem S³owiñskiego Parku Narodowego), na Równinie S³upskiej i WysoczyŸnie 

¯arnowieckiej; 

• we wschodniej czêœci województwa, na ¯u³awach Wiœlanych i Pojezierzu I³awskim; 

• w strefie pojeziernej, w szczególnoœci na Pojezierzu Kaszubskim (ryc. 8). 

W ponad 1400 jednostkach (65% ich liczby), zajmuj¹cych oko³o 1/3 powierzchni 

województwa, nie stwierdzono wystêpowania zagro¿eñ obszarowych. W stosunku do 

powierzchni jednostek, najwiêksze natê¿enie wystêpowania tych zagro¿eñ (sumaryczna 

powierzchnia zagro¿eñ przekracza powierzchniê jednostki, w której one wystêpuj¹), stwierdzono 

w pasie nadmorskim od £eby na zachodzie do Jastarni na wschodzie oraz w rejonie 

Stegny, a tak¿e w podmiejskich strefach podlegaj¹cych suburbanizacji, na zachód od aglomeracji 

trójmiejskiej, w otoczeniu Rumi, Redy i Wejherowa, Lêborka, S³upska, Malborka 

i Starogardu Gdañskiego oraz w strefie Pruszcz Gdañski – Tczew. WskaŸnik ten przyjmuje 

tak¿e wysokie wartoœci w strefie Chojnice – Charzykowy oraz na po³udniowo-wschodnim 

brzegu jeziora Charzykowskiego. Przeciêtne wartoœci wskaŸnika zagro¿eñ obszarowych charakterystyczne 

s¹ dla Równiny S³upskiej, Pradoliny Redy i £eby, po³udniowo-zachodniej 

i pó³nocno-wschodniej czêœci Wysoczyzny ¯arnowieckiej, wschodniej krawêdzi Doliny Kwidzyñskiej, 

okolic Bytowa, Skórcza i nasady Mierzei Helskiej. Zagro¿enia zajmuj¹ce poni¿ej 

1/4 powierzchni jednostek wystêpuj¹ na wiêkszoœci obszaru pó³nocnej i wschodniej czêœci 

województwa oraz Doliny Gwdy, Pojezierzy: Bytowskiego, Krajeñskiego i I³awskiego. 

Analizowanych zagro¿eñ obszarowych pozbawiona jest wiêkszoœæ Borów Tucholskich, 

Równiny Charzykowskiej i Trójmiasta, oraz wschodnia czêœæ Wysoczyzny Polanowskiej. 

155

Najwiêksze zagêszczenie liniowych zagro¿eñ krajobrazu (wycinka alei przydro¿nych, 

regulacja cieków, linie energetyczne) wystêpuje we wschodniej czêœci województwa, 

w szczególnoœci na ¯u³awach Malborskich i Gdañskich. Poza nimi, znaczniejsza ich 

liczebnoœæ charakteryzuje czêœæ Pojezierza I³awskiego miêdzy Miko³ajkami Pomorskimi 

a Dzierzgoniem oraz Malborkiem a Starym Targiem, Równinê S³upsk¹, Pradolinê £eby 

w rejonie £êczyc, zachodnie peryferia Gdañska w strefie granicznej z gminami ¯ukowo 

i Kolbudy Górne, strefê miêdzy Koœcierzyn¹ a Now¹ Karczm¹ oraz okolice Smêtowa Granicznego 

i Sadlinek. Obszary o œrednim zagro¿eniu krajobrazu degradacj¹ o charakterze 

linijnym rozproszone s¹ w ca³ym województwie, koncentruj¹c siê na WysoczyŸnie Damnickiej, 

Pradolinie Redy i £eby, Pobrze¿u Kaszubskim, Pojezierzu Bytowskim, po³udniowej 

czêœci Pojezierza Kaszubskiego, w Dolinie Kwidzyñskiej oraz na ¯u³awach Elbl¹skich. 

Tak¿e w ca³ym regionie rozmieszczone s¹ jednostki krajobrazowe z pojedynczymi 

zagro¿eniami liniowymi. Najwiêcej jest ich w Borach Tucholskich i na Równinie Charzykowskiej, 

co z regu³y wynika z planów regulacji rzek i lokalizacji linii energetycznych. 

W ponad 1500 (69%) jednostkach krajobrazowych regionu, zajmuj¹cych oko³o 40% jego 

powierzchni, nie stwierdzono wystêpowania liniowych zagro¿eñ krajobrazu. Najwiêcej jest 

ich na Wybrze¿u S³owiñskim, Mierzejach: Helskiej i Wiœlanej, WysoczyŸnie Polanowskiej 

oraz Pojezierzu I³awskim. 

Syntetyczna ocena zagro¿eñ zasobów krajobrazowych województwa (ryc. 9) wskazuje, 

¿e obszary bardzo silnie zagro¿one koncentruj¹ siê we wschodniej oraz pó³nocnozachodniej 

czêœci regionu. Za g³ówne obszary o bardzo silnie i silnie zagro¿onym krajobrazie 

nale¿y uznaæ: ¯u³awy Wiœlane, Równinê S³upsk¹, Pradolinê Redy – £eby, Dolinê Kwidzyñsk¹ 

oraz Pobrze¿e Kaszubskie. Poza nimi, znaczne obszary silnych zagro¿eñ spotykane 

s¹ na wiêkszym terytorium w obrêbie: Wysoczyzny Damnickiej, centralnej i wschodniej 

czêœci Pojezierza Bytowskiego, wschodniej i po³udniowej czêœci Pojezierza Kaszubskiego 

oraz centralnej i po³udniowej czêœci Pojezierza I³awskiego (w obrêbie województwa pomorskiego). 

Zagro¿enia o œredniej sile wystêpuj¹ w szczególnoœci na terenie: Doliny Gwdy, 

Borów Tucholskich, Mierzei Helskiej, pó³nocnej czêœci Pojezierza Kaszubskiego, Pojezierza 

Starogardzkiego, wschodniej czêœci Pojezierza I³awskiego. 

W uk³adzie administracyjnym (ryc. 9), najsilniej zagro¿one zasoby krajobrazowe 

znajduj¹ siê na terenie powiatów: malborskiego, gdañskiego (gminy: Suchy D¹b, Cedry 

Wielkie, Pruszcz), kwidzyñskiego (gminy Sadlinki, Gardeja, czêœciowo Kwidzyn), s³upskiego 

(gminy: S³upsk, Kobylnica, czêœciowo: Ustka, Potêgowo, Damnica), sztumskiego 

(gmina Miko³ajki Pomorskie, czêœciowo Stary Targ). Oprócz wymienionych, do silniej 

zagro¿onych nale¿y tak¿e krajobraz na przewa¿aj¹cych obszarach gmin: W³adys³awowo, 

Jastarnia, Puck, Kosakowo, Nowa Wieœ Lêborska, ¯ukowo, Bytów, Tuchomie, Nowa Karczma, 

Smêtowo Graniczne, jak i na znacznych terenach w gminach: Wicko, Choczewo, Krokowa, 

Gniewino, £êczyce, Miastko, Czersk, Przywidz, Tr¹bki Wielkie, Skarszewy, Starogard 

Gdañski, Nowy Dwór Gdañski, Stegna i w mieœcie Gdañsku. Œredni poziom zagro¿enia 

krajobrazu reprezentuj¹ w znacznej czêœci powiaty: nowodworski (gminy: Ostaszewo, 

Krynica Morska), cz³uchowski (miasto Czarne, gminy: Rzeczenica, Przechlewo), starogardzki 

(Czarna Woda, Osieczna, Osiek, Lubichowo, Kaliska) i tczewski (gminy: Tczew, 

Subkowy, Morzeszczyn). 

Poza wymienionymi jednostkami administracyjnymi, œrednie zagro¿enia krajobrazu 

dominuj¹ w gminach: G³ówczyce, Szemud, Wejherowo, Miastko, Koœcierzyna, Liniewo, 

Przodkowo, Pszczó³ki, Sztum i Stary Dzierzgoñ. 

156

3.4. Strefy i obszary priorytetowe dla ochrony i kszta³towania zasobów 


Dokonana charakterystyka i ocena zagro¿eñ krajobrazu województwa pomorskiego, 

w po³¹czeniu z ocen¹ wartoœci zasobów krajobrazowych, pos³u¿y³a do wskazania stref 

i obszarów priorytetowych dla realizacji dzia³añ z zakresu ochrony i kszta³towania krajobrazu, 

a nastêpnie do sformu³owania zakresu metod i zasad ochrony zasobów krajobrazu. 

Aby te metody i zasady mog³y zostaæ odniesione do konkretnej przestrzeni, wymagaj¹cej 

zastosowania zró¿nicowanych polityk i instrumentów w zakresie ochrony i kszta³towania 

krajobrazu, konieczne by³o zidentyfikowanie obszarów i stref ró¿ni¹cych siê wartoœci¹ 

zasobów krajobrazowych oraz iloœci¹ i intensywnoœci¹ oddzia³ywania czynników 

degraduj¹cych te zasoby. Obszary te zidentyfikowano w nastêpuj¹cy sposób: 

• zestawiono wczeœniej dokonane kompleksowe oceny wartoœci zasobów krajobrazowych 

(ryc. 7) i stopnia zagro¿enia tych zasobów (ryc. 9), w wyniku czego uzyskano 

teoretycznie 25 klas terenów posiadaj¹cych okreœlon¹ ocenê wartoœci i zagro¿eñ 

krajobrazu (wed³ug metody pokazanej w tabeli 2). W praktyce, na terenie 

województwa wystêpuj¹ 24 klasy; 

• w wyniku analizy zasiêgu 24 wydzielonych klas, zidentyfikowano rozk³ad przestrzenny 

siedmiu typów stref priorytetowych, w obrêbie których powinno siê 

ró¿nicowaæ politykê przestrzenn¹ w odniesieniu do ochrony i kszta³towania krajobrazu 

(ryc. 10); 

• w oparciu o zasiêg typów stref priorytetowych i proporcje rozmieszczenia ich powierzchni 

w ró¿nych czêœciach województwa, uzupe³niony informacj¹ o wystêpowaniu 

krajobrazów epizodycznych, wydzielono 49 obszarów priorytetowych dla 

ochrony i kszta³towania krajobrazu (ryc. 10, ryc. 18), cechuj¹cych siê zró¿nicowanym 

tempem podjêcia dzia³añ, ich zakresu oraz intensywnoœci ochrony i kszta³towania 

zasobów krajobrazowych. 

Wydzielaj¹c obszary priorytetowe kierowano siê szczególnie: wystêpowaniem cennych 

zasobów i walorów krajobrazowych oraz licznych i intensywnych zagro¿eñ w stosunku 

do krajobrazu, po³o¿eniem w s¹siedztwie obszarów o silnie przekszta³conym krajobrazie, 

np. na zapleczu aglomeracji trójmiejskiej, a tak¿e wystêpowaniem krajobrazów epizodycznych. 

Charakterystyka powierzchni i zasiêgu stref priorytetów na terenie województwa 

zosta³a przedstawiona w tabeli 3. 

157

Tabela 3. Syntetyczna charakterystyka stref priorytetowych dla ochrony i kszta³towania 

krajobrazu województwa pomorskiego 

Strefa 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

158 

Wartoœæ 

krajo-brazu 

wybitna 

lub 

bardzo 

wysoka 

wysoka lub 

umiarkowana 

umiarkowana 

niska – 

krajobraz 

zdekomponowany 

Zagro¿enia 

krajobrazu 

wybitna, bardzo silne, 

bardzo silne lub 

wysoka lub umiarkowa- 

wysoka ne 

umiarkowane 

lub doœæ 

s³abe 

wybitna, bardzo s³abe 

bardzo 

wysoka lub 

wysoka 

bardzo silne 

lub silne 

wysoka lub umiarkowane 

umiarko- lub doœæ 

wana s³abe 

doœæ 

s³abe lub 

bardzo s³abe 

od bardzo 

silnych 

do bardzo 

s³abych 

Liczba 

jednostek 

15 

33 

216 

107 

499 

1252 

78 

Powaierzchnia 

(km 2 ) 

1290,7 

653,6 

903,4 

2758,8 

7103,8 

4866,2 

203,1 

Obszar wystêpowania 

w województwiae pomorskim 

¯u³awy Malborskie i pd. czêœæ Gdañskich (pow. malborski, 

gm. Cedry Wlk, Suchy D¹b), Poj. Starogardzkie 

(gm. Subkowy, Pelplin, Smêtowo Gran.), pd. 

czêœæ Poj. Kaszubskiego (gm. Nw. Karczma, Somonino, 

Liniewo, Skarszewy), Równ. S³upska (gm. Kobylnica, 

Ustka, S³upsk), Poj. I³awskie (Sztum, Miko³ajki 

Pom., Sadlinki), fragm. gmin: Choczewo, 

Gniewino, £êczyce, Puck 

wiêksze fragmenty gmin: Kêpice, Ko³czyg³owy, 

Dêbnica Kasz., Czarne, Bytów, Cewice, Linia, Sierakowice, 

Kartuzy, Przywidz, Tr¹bki Wlk., Stary 

Targ, Dzierzgoñ, Stary Dzierzgoñ 

Poj. I³awskie (gm.Miko³ajki Pom., Stary Dzierzgoñ), 

pd. czêœæ Poj. Kaszubskiego (gm. Tczew, Pszczó³ki, 

Pruszcz Gd., Tr¹bki Wlk.), Wys. ¯arnowiecka (gm. 

Wicko, Choczewo), fragmenty gmin: Dêbnica Kasz., 

Puck, £êczyce, Cewice, Dziemiany, Kêpice) 

znaczne obszary, g³ównie w zach. i pn. czêœci województwa, 

g³ównie: Poj. Bytowskie, Wys. Damnicka, 

Pradolina Redy-£eby, Równina Charzykowska, 

Wybrze¿e S³owiñskie, Pobrze¿e Kaszubskie oraz pn. 

¯u³awy, Dolina Kwidzyñska i Pojezierze I³awskie 

Strefa zajmuje ok. 40% obszaru województwa, rozproszona 

na ca³ym jego terytorium, najwiêksze koncentracje 

w: Borach Tucholskich, Poj. Krajeñskim, 

Poj. Kaszubskim i Starogardzkim, M. Helskiej, na 

Wys. Polanowskiej, Dolina Gwdy 

Strefa zajmuje ponad 25% obszaru regionu, g³ównie 

w czêœci zach. (Wys. Polanowska, Równina 

Charzykowska, Poj. Krajeñskie) i pn. (Wyb. S³owiñskie, 

Wys. ¯arnowiecka, Mierzeja Wiœlana) 

Pradolina Kaszubska (Gdynia, Rumia), strefa 

Chwaszczyno–¯ukowo na zach. od aglomeracji trójmiejskiej, 

peryferia Lêborka, S³upska, Starogardu, 

Czerska, Port Gdañski, SE ¯arnowiec

W celu syntetycznego i przejrzystego wskazania czêœci województwa, w których najpilniejsze 

jest podjêcie ró¿norodnych dzia³añ z zakresu ochrony i kszta³towania krajobrazu, 

przeprowadzono analizê zasiêgu stref priorytetowych, której efektem by³o wydzielenie 

49 (I – XLIX) obszarów priorytetowych. Zajmuj¹ one oko³o po³owy obszaru 

województwa i z racji rozk³adu wartoœci i zagro¿eñ krajobrazu koncentruj¹ siê we wschodniej 

i pó³nocnej czêœci województwa pomorskiego, chocia¿ pojedyncze obszary priorytetowe 

po³o¿one s¹ tak¿e w pozosta³ych czêœciach regionu. Wszystkie obszary zosta³y 

szczegó³owo scharakteryzowane w formie katalogu w rozdziale 5 niniejszego opracowania. 

Uwzglêdniony w nim zestaw dzia³añ z zakresu ochrony i kszta³towania krajobrazu 

obejmuje: 

1. zakaz lub zdecydowane ograniczenie wprowadzania wysokoœciowych elementów 

– dominant technicznych (linii przesy³owych wysokiego napiêcia, masztów 

telefonii komórkowej i si³owni wiatrowych); 

2. koniecznoœæ wykonania szczegó³owego studium krajobrazowego dla nowych elementów 

wysokoœciowych i kubaturowych o du¿ej skali; 

3. zachowanie ci¹gów alejowych dróg powiatowych i lokalnych; 

4. zachowanie czytelnoœci lokalnych wnêtrz krajobrazowych i ich powi¹zañ drogami 

alejowymi; 

5. zachowanie ekspozycji zespo³ów dworsko- i pa³acowo-parkowych jako dominant 

krajobrazowych we wnêtrzach krajobrazowych; 

6. koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla wnêtrza krajobrazowego, 

pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych krajobrazu oraz ochrony 

przedpola ekspozycyjnego na wnêtrze; 

7. bezwzglêdne zachowanie przedpola ekspozycyjnego wzd³u¿ ci¹gu widokowego; 

8. koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego pod 

k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu z tego miejsca; 

9. ochronê ekspozycji b¹dŸ poprawê wyeksponowania obiektów zabytkowych; 

10. ochronê ekspozycji b¹dŸ poprawê wyeksponowania sylwet panoramicznych historycznych 

zespo³ów ruralistycznych; 

11. utrzymanie zwartoœci wizualnej w krajobrazie historycznych jednostek osadniczych; 

12. kontynuacjê zwartoœci wizualnej w krajobrazie w planach zagospodarowania przestrzennego; 

13. zachowanie i rewitalizacjê œladów osadniczych osadnictwa rozproszonego; 

14. zachowanie specyfiki formy geometrii przestrzeni poprzez kontynuacjê tradycyjnej 

skali i formy podzia³ów geodezyjnych; 

15. zachowanie i kontynuowanie specyfiki historycznego typu rozplanowania jednostek 

osadniczych; 

16. zakaz lub silne ograniczenie rozpraszania miejsc lokalizacji zespo³ów nowej zabudowy; 

17. zakaz lub silne ograniczenie stosowania dowolnych form architektonicznych 

w nowej zabudowie; 

18. ochronê, zachowanie i kontynuowanie historyczno-regionalnej skali zabudowy 

wiejskich jednostek osadniczych; 

19. ochronê, zachowanie i wprowadzanie zieleni œródpolnej w otwartym krajobrazie 

rolniczym; 

159

20. wprowadzenie komponowanej zieleni publicznej wewn¹trz nowych jednostek 

osadniczych; 

21. zachowanie b¹dŸ wprowadzenie drobnych elementów naturalnych (enklawy, korytarze 

ekologiczne) wewn¹trz nowych jednostek osadniczych. 

Obok wy¿ej wymienionych dzia³añ z zakresu ochrony i kszta³towania krajobrazu, 

zaproponowano tak¿e obszarowe formy jego ochrony. W tym celu zidentyfikowano 

istniej¹ce i wczeœniej proponowane w innych opracowaniach formy ochrony krajobrazu 

przyrodniczego i kulturowego (ryc. 11), skonfrontowano ich lokalizacjê z zasiêgiem obszarów 

priorytetowych dla ochrony i kszta³towania krajobrazu w celu potwierdzenia zgodnoœci 

zasiêgu wczeœniej ustanowionych lub proponowanych form z priorytetami ochrony 

lub te¿ stwierdzenia braków w istniej¹cej lub postulowanej sieci obszarów chronionych 

a nastêpnie zaproponowano nowy zasiêg proponowanych form ochrony obszarowej 

i innych dzia³añ na rzecz kszta³towania krajobrazu (ryc. 12). Wœród form ochrony 

krajobrazu przyrodniczego uwzglêdniono: parki narodowe, wybrane rezerwaty przyrody 

(krajobrazowe), parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu oraz zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe. 

Dodatkowo uwzglêdniono strefy priorytetowe krajowego programu 

rolno-œrodowiskowego, którego realizacja tak¿e przyczynia siê do zachowania 

przyrodniczych elementów otwartych krajobrazów wiejskich. Wœród form ochrony krajobrazu 

kulturowego uwzglêdniono: parki kulturowe, wpisy obszarowe do rejestru zabytków 

uk³adów urbanistycznych (miejskich) i ruralistycznych (wiejskich), a tak¿e rezerwaty 

kulturowe, proponowane w latach 90. na podstawie poprzednio obowi¹zuj¹cej 

ustawy o ochronie dóbr kultury, nie uwzglêdnione jednak przez aktualnie obowi¹zuj¹c¹ 

ustawê. Dodatkowo zaproponowano strefy ochrony ekspozycji krajobrazowej i powi¹zañ 

widokowych, jako szczególny sposób ochrony krajobrazu, który mo¿na uregulowaæ 

np. wpisami do dokumentów planistycznych: studiów uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania 

przestrzennego, wojewódzkiego i miejscowych planów zagospodarowania 

przestrzennego, jak równie¿ planów ochrony parków narodowych, krajobrazowych 

lub rezerwatów przyrody. 

Analiza rodzajowa i powierzchniowa form ochrony krajobrazu wskazuje na dominacjê 

form utworzonych na podstawie ustawy o ochronie przyrody na formami uwzglêdnionymi 

w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (ryc. 11). Wœród tych ostatnich 

istniej¹ tylko obszarowe wpisy do rejestru zabytków zespo³ów urbanistycznych i ruralistycznych, 

natomiast nie utworzono ¿adnego parku kulturowego, a wczeœniej rezerwatu 

kulturowego. Zdecydowana wiêkszoœæ wpisanych do rejestru zabytków uk³adów koncentruje 

siê na terenie dawnego województwa gdañskiego, w strefie nadmorskiej oraz na Pojezierzu 

Starogardzkim i w Borach Tucholskich. Nieliczne po³o¿one s¹ tak¿e na ¯u³awach 

Malborskich i na Pojezierzu I³awskim. WyraŸny niedobór form ochrony krajobrazu przyrodniczego 

zaznacza siê w ca³ej zachodniej czêœci regionu (poza Parkiem Krajobrazowym 

Dolina S³upi) oraz w czêœci wschodniej (poza Parkiem Krajobrazowym Mierzeja Wiœlana) 

– szczególnie na ¯u³awach Wiœlanych i Pojezierzu I³awskim. Nieznacznej ochronie podlega 

tak¿e Pojezierze Starogardzkie i znaczna czêœæ Wysoczyzny ¯arnowieckiej. W województwie 

pomorskim utworzono 3 strefy priorytetowe krajowego programu rolno-œrodowiskowego: 

w czêœci pó³nocnej Pobrze¿a S³owiñskiego i Gdañskiego, w centrum województwa 

– Centraln¹ Pojeziern¹ i – na po³udniu Borów Tucholskich i Równiny Charzykowskiej. 

Wiêkszoœæ terytorium tych stref pokrywa siê z wczeœniej wymienionymi obszarami 

ochrony przyrody. 

160

Doœwiadczenia ostatniego 15-lecia pokazuj¹, ¿e kluczow¹ kwesti¹ dla ochrony 

krajobrazu jest skutecznoœæ dzia³añ, wynikaj¹ca m.in. z zakresu przepisów prawnych, 

które umo¿liwiaj¹ prowadzenie konkretnych dzia³añ na rzecz ochrony i kszta³towania 

krajobrazu. Sukcesywne ograniczanie instrumentów prawnych z zakresu ochrony œrodowiska, 

przyrody, planowania zagospodarowania przestrzennego i budownictwa, które 

mog³yby sprzyjaæ ochronie krajobrazu, jak i nieskutecznoœæ egzekucji tych ograniczonych 

przepisów, powoduj¹ w ostatnich latach, pomimo du¿ego zasiêgu obszarów chronionych, 

stale postêpuj¹c¹ dewastacjê krajobrazu, zarówno na terenach miejskich, podmiejskich, 

jak i na otwartych terenach rolniczych, szczególnie najbardziej atrakcyjnych 

wizualnie, przyci¹gaj¹cych inwestorów mieszkalnictwa i zabudowy rekreacyjnej, a nastêpnie 

ca³ej zwi¹zanej z tymi inwestycjami infrastruktury towarzysz¹cej. Z powy¿szego 

wynika, ¿e w najbli¿szym latach dzia³ania w zakresie ochrony krajobrazu powinny siê 

koncentrowaæ na zmianie przepisów prawnych a nastêpnie ich pe³nym egzekwowaniu, 

jak i na poprawie jakoœci projektowania w zakresie planowania przestrzennego i architektonicznego. 

Nie oznacza to oczywiœcie rezygnacji z prób powo³ania kolejnych obszarów 

chronionych, szczególnie na podstawie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad 

zabytkami, których jest zdecydowanie za ma³o. 

W zwi¹zku z koniecznoœci¹ uzupe³nienia sieci obszarów konserwatorskiej ochrony 

krajobrazu o formy mo¿liwe do utworzenia na podstawie ustawy o ochronie przyrody 

oraz ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, kieruj¹c siê propozycjami wczeœniej 

przedstawionymi przez innych autorów oraz formu³uj¹c w³asne propozycje, stworzono 

listê obszarów postulowanych do ochrony krajobrazu. Obejmuje ona 157 pozycji (ryc.12), 

wœród których znalaz³y siê propozycje utworzenia w ca³oœci lub powiêkszenia istniej¹cych: 

parków krajobrazowych (10), otulin parków krajobrazowych (1), obszarów chronionego 

krajobrazu (35), zespo³ów przyrodniczo-krajobrazowych (6), parków kulturowych 

(21), rezerwatów kulturowych (25), wpisów obszarowych do rejestru zabytków (54), stref 

ochrony ekspozycji i powi¹zañ widokowych, stref priorytetowych Programu Rolno-Œrodowiskowego 

(5). 

W uk³adzie jednostek administracyjnych, najwiêksza powierzchnia i liczba proponowanych 

obszarów ochrony krajobrazu, znajduje siê w powiatach (ryc.12): malborskim 

(wszystkie gminy powiatu), nowodworskim (w wyj¹tkiem gminy Krynica Morska), s³upskim 

(wszystkie gminy powiatu – najmniej propozycji w gminach Smo³dzino i G³ówczyce), 

bytowskim (g³ównie gminy: Bytów, Miastko, Tuchomie, Studzienice, Parchowo), wejherowskim 

(g³ównie gminy: Linia, £êczyce, Choczewo), gdañskim (Tr¹bki Wielkie, Cedry 

Wielkie, Suchy D¹b), tczewskim (wszystkie gminy powiatu), starogardzkim (gminy: 

Skarszewy, Smêtowo Graniczne), kwidzyñskim (wszystkie gminy powiatu), sztumskim (w 

szczególnoœci gminy: Miko³ajki Pomorskie, Sztum, Stary Targ, Dzierzgoñ). 

Najmniej propozycji utworzenia nowych obszarów ochrony krajobrazu dotyczy miast 

aglomeracji trójmiejskiej i S³upska, a tak¿e powiatów: chojnickiego, cz³uchowskiego oraz 

koœcierskiego (poza jego czêœci¹ wschodni¹), a tak¿e takich gmin poza terenem tych powiatów, 

jak: ¯ukowo, Kaliska, Zblewo, Trzebielino i Ko³czyg³owy. Brak propozycji na 

tych obszarach wynika b¹dŸ to ze stosunkowo niskiej wartoœci i ma³ego zagro¿enia ich 

krajobrazu, b¹dŸ z wczeœniejszego utworzenia w ich obrêbie obszarów chronionych, których 

celem jest zachowanie zasobów krajobrazu. 

Wszystkie te obszary zosta³y wymienione w formie katalogu (rozdzia³ 5), obejmuj¹cego 

charakterystykê wartoœci i zagro¿eñ krajobrazu, a tak¿e zestawy dzia³añ z zakresu 

161

ochrony i kszta³towania, zalecane ze wzglêdu na specyfikê danego obszaru, w tym propozycje 

nowych obszarów wymagaj¹cych ochrony, ze wzglêdu na wartoœæ lub zagro¿enia 

krajobrazu. 

162

4. ZASOBY KRAJOBRAZOWE METROPOLII 

TRÓJMIEJSKIEJ 

4.1. Modyfikacja metody dla potrzeb studiów metropolitalnych 

Kolejn¹ czêœæ opracowania stanowi uszczegó³owienie problematyki poruszanej powy¿ej 

dla ca³ego województwa, w odniesieniu do obszaru metropolii trójmiejskiej. Nie 

polemizuj¹c z zasadnoœci¹ stosowania terminu „metropolia” w odniesieniu do Trójmiasta 

i jego otoczenia, przyjêto obszar metropolii za „Raportem o stanie zagospodarowania przestrzennego 

województwa pomorskiego” (2005), uwzglêdniaj¹c trzy podstawowe strefy 

metropolii: 

• centrum metropolii (Gdañsk, Gdynia, Sopot); 

• pozosta³y obszar metropolii (Rumia, Reda, Wejherowo, Pruszcz Gdañski, Tczew, 

¯ukowo i gminy wiejskie: Kosakowo, Wejherowo, Szemud, ¯ukowo, Kolbudy 

i Pruszcz Gdañski); 

• otoczenie metropolii (miasta: Puck, Kartuzy i gminy: Puck, Luzino, Przodkowo, 

Kartuzy, Somonino, Przywidz, Tr¹bki Wlk., Tczew, Pszczó³ki, Suchy D¹b, Cedry 

Wlk., Stegna). 

Zasiêg metropolii zosta³ dla potrzeb niniejszego studium nieco zmodyfikowany. Wy³¹czono 

z niej skrajnie zachodni¹ czêœæ gminy Kartuzy, w rejonie Staniszewa i Mirachowa 

(z dominacj¹ lasów), uznaj¹c, ¿e nie podlega ona istotnemu oddzia³ywaniu Trójmiasta, a w³¹czono 

W³adys³awowo i gminy Mierzei Helskiej: Jastarniê i Hel, ze wzglêdu na zachodz¹ce tam 

silne procesy transformacji krajobrazu zwi¹zane g³ównie z zainwestowaniem turystycznym, 

odbywaj¹ce siê w znacznym stopniu ze wzglêdu na bliskoœæ aglomeracji trójmiejskiej. 

Przedstawiony podzia³ wewnêtrzny metropolii ma charakter administracyjny i nie 

jest przystosowany do analiz dotycz¹cych krajobrazu, którego cechy s¹ s³abo zale¿ne od 

przebiegu granic miast i gmin wiejskich. Dlatego, dla potrzeb opracowania konieczna by³a 

modyfikacja sposobu wewnêtrznego podzia³u metropolii na strefy, któr¹ przeprowadzono 

kieruj¹c siê przede wszystkim wystêpowaniem aktualnych i potencjalnych funkcji pe³nionych 

przez ró¿ne czêœci tego obszaru, ze szczególnym naciskiem na funkcje transurbacyjne 

(zabudowa mieszkalna i jej towarzysz¹ca) oraz na funkcje rekreacyjne spe³niane na terenach 

otwartych. Przyjêto istnienie czterech g³ównych stref (ryc.13): 

1. zurbanizowanej (miejskiej) – obejmuj¹cej historyczne tereny centrów miast oraz 

ich zainwestowane otoczenie, jak i zwarte kompleksy zabudowy na peryferiach 

miast zrealizowane do koñca ubieg³ego stulecia; 

2. aktualnej suburbanizacji – obejmuj¹ce obszary na peryferiach miast oraz w s¹siaduj¹cych 

z miastami gminach wiejskich, w których w ostatnich dwóch dekadach 

nastêpuj¹ procesy intensywnego zainwestowania, g³ównie o charakterze mieszkaniowym 

i us³ugowym; 

3. potencjalnej suburbanizacji – na których w ostatnich kilku latach pojawiaj¹ siê 

pierwsze sygna³y o rozpoczynaj¹cych siê procesach rozlewania zabudowy, w postaci 

podzia³ów gruntów rolnych i ich przekwalifikowywania na dzia³ki budowlane, 

a tak¿e powstawania inicjalnej nowej zabudowy; 

4. rolniczo-leœno-rekreacyjnej – w której przewa¿aj¹ce obszary zajmuj¹ lasy, grunty 

rolne dobrej jakoœci (podlegaj¹ce ochronie), du¿e kompleksy jeziorne, tereny mo- 

163

krad³owe, przyrodnicze obszary chronione o wysokim re¿imie ochronnym; na wiêkszoœci 

z nich mo¿liwy jest aktywny wypoczynek, przy czym nie powinny one 

w przewadze podlegaæ intensywnemu zagospodarowaniu, zarówno o charakterze 

osadniczym, jak i turystycznym. 

W celu delimitacji tych stref konieczne by³o przeprowadzenie uszczegó³owionej analizy 

obszaru metropolii, któr¹ przeprowadzono w oparciu o mapy topograficzne w skali 

1:50.000 w uk³adzie 1992, zaktualizowane w pocz¹tku obecnej dekady, a tam gdzie ich nie 

opracowano, dokonano tego na podstawie map w skali 1:10.000. W trakcie analizy zwrócono 

uwagê na takie strukturalne elementy przyrodnicze obszaru, takie jak: doliny g³ównych 

cieków, jeziora, lasy, najbardziej ¿yzne gleby rolnicze, mokrad³a. Obszary te, o ile 

jeszcze dotychczas nie zosta³y zainwestowane, uznano za konieczne do utrzymania aktualnie 

pe³nionych funkcji i w wiêkszoœci w³¹czono do IV z wymienionych wy¿ej stref. Wziêto 

tak¿e pod uwagê tereny zabudowane, szczególnie te zrealizowane w ostatniej dekadzie, 

gdy¿ wiêkszoœæ z nich po³o¿ona jest na peryferiach miast i w s¹siaduj¹cych gminach, bêd¹c 

œwiadectwem zachodz¹cej tam suburbanizacji. Tam, gdzie jeszcze dotychczas przejawy 

zainwestowania s¹ s³abe, a warunki przyrodnicze w szczególny sposób nie ograniczaj¹ 

mo¿liwoœci zabudowy (tereny s¹ równinne, bezleœne, ze s³abymi glebami mineralnymi i nie 

podlegaj¹ce szczególnym re¿imom ochronnym) uznano, ¿e mo¿liwa jest transformacja krajobrazu 

(oczywiœcie prowadzona wed³ug okreœlonych zasad i podlegaj¹ca okreœlonym ograniczeniom) 

i zaliczono je do strefy III – potencjalnej suburbanizacji. 

Ze wzglêdu na potrzebê bardziej szczegó³owego ujêcia problematyki wartoœci, zagro¿eñ 

i ochrony krajobrazu w obrêbie obszaru metropolitalnego, ni¿ to uczyniono dla 

ca³ego województwa, kryteria oceny tych aspektów zosta³y w pewnym stopniu zmodyfikowane, 

przede wszystkim uzupe³nione. W zakresie elementów przyrodniczych, dodatkowo 

uwzglêdniono wystêpowanie (ryc. 14): 

• kompleksów leœnych o powierzchniach nie mniejszych ni¿ 10 ha; 

• jezior zajmuj¹cych nie mniej ni¿ 1 ha powierzchni; 

• wyraŸnie zaznaczaj¹cych siê w fizjonomii terenu dolin rzecznych. 

O ile w skali ca³ego województwa kompleksy leœne nie zosta³y ocenione jako posiadaj¹ce 

szczególnie wysok¹ wartoœæ wizualno-estetyczn¹ w krajobrazie, ze wzglêdu na swoj¹ 

monotoniê, to na obszarze metropolii – w sytuacji gdy wiêkszoœæ jej obszaru podlega intensywnym 

procesom transformacji krajobrazu, zachodz¹cej g³ównie pod wp³ywem suburbanizacji 

– uznano, ¿e lasy s¹ istotnym elementem urozmaicaj¹cym krajobraz i podwy¿szaj¹cym 

jego wartoœæ. Podobnie w odniesieniu do jezior – wœród których w ca³ym województwie 

uwzglêdniono tylko jeziora lobeliowe – w metropolii w ocenie wartoœci walorów krajobrazowych 

uwzglêdniono wszystkie zbiorniki o powierzchni ponad 1 ha. W odniesieniu 

do rzeŸby terenu, w metropolii ograniczono siê do wyznaczenia najbardziej czytelnych 

w krajobrazie dolin rzecznych, które mo¿na uznaæ za kreuj¹ce atrakcyjnoœæ krajobrazu ze 

wzglêdu na ukszta³towanie terenu. 

W odniesieniu do elementów ekspozycji wizualnej i kompozycji krajobrazowej, dodatkowo 

w stosunku do cech uwzglêdnionych dla ca³ego województwa, kryteria oceny 

wartoœci krajobrazu poszerzono o (ryc. 14): dobrze zachowane dolinne wnêtrza krajobrazowe 

na krawêdzi wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego, drogi pejza¿owe (dodatkowe ci¹gi 

widokowe), punkty widokowe i historyczne komponowane lunety widokowe. Podobnie 

jak w przypadku elementów przyrodniczych, tak¿e i te elementy, o ile ich rozmiary by³y 

zbyt ma³e w skali obszaru ca³ego województwa, to w obrêbie metropolii ich rola jest znacz- 

164

nie wiêksza. Doliny na krawêdzi wysoczyzny s³abo wyró¿nia³y siê w obrêbie typów rzeŸby 

zdelimitowanych w skali ca³ego regionu, jednak w obrêbie metropolii, a szczególnie aglomeracji 

trójmiejskiej ich znaczenie krajobrazowe jest powszechnie uznawane i niepodwa- 

¿alne. Tak¿e miejsca po³o¿one wy¿ej lub ci¹gi, z których mo¿na obserwowaæ rozleg³e widoki, 

wœród których w czêœci ogólnowojewódzkiej uwzglêdniono tylko najwa¿niejsze obiekty, 

w skali metropolii wymaga³y uszczegó³owienia. Ostatnia grupa elementów, o które poszerzono 

kryteria oceny wartoœci zasobów krajobrazowych metropolii, to komponowane 

zespo³y przestrzenne, które nie nale¿a³y do ¿adnego z typów obiektów kulturowych uwzglêdnionych 

dla ca³ego województwa, a w skali metropolii wymagaj¹ uwzglêdnienia. Nale¿¹ 

do nich zespo³y rezydencjonalne, pa³acowo-parkowe lub kalwaryjne. 

Wystêpowanie wymienionych wy¿ej grup elementów wp³ywa na modyfikacjê, z regu³y 

podwy¿szenie, oceny wartoœci zasobów krajobrazowych. Podobnie jak w ca³ym województwie, 

podstawowe pole tej oceny stanowi³y jednostki krajobrazowe, których liczba 

w metropolii ogranicza siê do oko³o 478, podczas gdy pe³na ich liczba w regionie wynosi³a 

ponad 2200. W metropolii w celach oceny pos³ugiwano siê tymi samymi jednostkami, co 

w ca³ym województwie. W celu modyfikacji oceny wartoœci zasobów krajobrazowych, do 

wczeœniej okreœlonej oceny (ryc.7), dodawano punkty wynikaj¹ce z wystêpowania uzupe³niaj¹cych 

kryteriów: gdy w jednostce wyst¹pi³ las, jezioro lub dolina rzeczna. Za ka¿d¹ 

z tych cech dodawano po jednym punkcie, natomiast gdy wyst¹pi³y elementy ekspozycji 

lub kompozycji krajobrazowej czy te¿ komponowane zespo³y przestrzenne, za ka¿dy obiekt 

ocena wzrasta³a o jeden. Ca³kowita suma punktów mo¿e wynosiæ dwadzieœcia lub wiêcej, 

jednak w praktyce nie przekroczy³a ona w obrêbie metropolii 10 punktów, a wiêc wartoœæ 

najatrakcyjniejszych krajobrazów na obszarze metropolii jest mniejsza ni¿ w najbardziej 

atrakcyjnych krajobrazowo fragmentach województwa. Nale¿y te¿ pamiêtaæ, ¿e ze wzglêdu 

na zastosowanie dodatkowych kryteriów, mo¿liwoœci porównania ocen wartoœci zasobów 

krajobrazowych dokonanych dla województwa i metropolii, s¹ czêœciowo ograniczone. 

Otrzymany zakres punktów, wynosz¹cy od 1 do 10, zosta³ ze wzglêdów praktycznych 

podzielony na piêæ zagregowanych przedzia³ów oceny wartoœci zasobów krajobrazowych, 

od zasobów bardzo niskich (E – 1-2 punkty) do wybitnych zasobów krajobrazowych 

(A – 9–10 punktów). Rezultaty dokonanej oceny przedstawiono na ryc. 15. 

Podobnie uznano, ¿e modyfikacji powinna tak¿e podlegaæ metoda oceny zagro¿eñ 

krajobrazu metropolii, jednak nie podjêto próby identyfikacji kolejnych czynników zagra- 

¿aj¹cych krajobrazowi. Uznano natomiast, ¿e g³ównym czynnikiem zagra¿aj¹cym krajobrazowi 

tego obszaru jest zainwestowanie, realizowane przede wszystkim w ramach procesów 

suburbanizacji, a tak¿e stopieñ rozwoju tkanki osadniczej i infrastrukturalnej. Przyjêto, 

¿e wczeœniej zdelimitowane cztery g³ówne strefy metropolii, cechuj¹ siê wzglêdnym 

wewnêtrznym podobieñstwem aktualnego przebiegu tych procesów i w zwi¹zku z tym 

uznano, ¿e najwiêksze zagro¿enia dla zasobów krajobrazowych wystêpuj¹ w strefie II – 

aktualnej suburbanizacji, nieco ni¿sze w strefie I – miejskiej, jeszcze ni¿sze w strefie III – 

potencjalnej suburbanizacji, a najni¿sze w strefie IV. Uwzglêdnienia tych procesów w ocenie 

zagro¿eñ krajobrazu na obszarze metropolii dokonano w ten sposób, ¿e do koñcowej 

oceny zagro¿eñ sformu³owanej na poziomie studiów prowadzonych dla ca³ego województwa 

(ryc.9) dodano 3 punkty w jednostkach krajobrazowych wystêpuj¹cych w strefie II, 

2 punkty dla jednostek ze strefy I, a 1 punkt ze strefy III. Dla jednostek krajobrazowych 

po³o¿onych w strefie IV, czyli rolniczo-leœno-rekreacyjnej, ocena pozosta³a taka sama, jak¹ 

sformu³owano na poziomie ca³ego regionu. W zwi¹zku z uwzglêdnieniem tego kryterium, 

165

ocena zagro¿enia zasobów krajobrazowych znacznie wzros³a – dla ca³ego regionu wynosi- 

³a maksymalnie 8, a w metropolii 11. Stopieñ zagro¿enia krajobrazu okreœlono docelowo 

w piêciu klasach, od zagro¿eñ bardzo s³abych lub ich braku (V – 0 punktów) do bardzo 

silnych (I – 8-11 punktów). 

Nastêpnym krokiem, podobnie jak w czêœci studium dotycz¹cej ca³ego województwa, 

by³o skonstruowanie matrycy, wed³ug schematu przedstawionego w tabeli 2. W ten 

sposób uzyskano teoretycznie 25 typów stref o zró¿nicowanej wartoœci zasobów krajobrazowych 

i natê¿eniu procesów degradacyjnych. W praktyce na obszarze metropolii nie wyst¹pi³y 

trzy z tych typów: AI, o najwartoœciowszym i najsilniej zagro¿onym krajobrazie, 

oraz AV, z najwartoœciowszym ale najs³abiej zagro¿onym krajobrazem, a tak¿e typ BI. 

Typy te zosta³y po³¹czone wed³ug kryterium podobieñstwa w siedem kategorii, które odpowiadaj¹ 

strefom, w których powinna byæ realizowana zró¿nicowana polityka ochrony 

i kszta³towania krajobrazu. 

Ostatnia czêœæ dotyczy sposobów kszta³towania i ochrony krajobrazu w obrêbie metropolii. 

Zalecenia sformu³owano w uk³adzie wymienionych na pocz¹tku tego rozdzia³u 

czterech g³ównych stref funkcjonalnych metropolii, gdy¿ w zale¿noœci od stopnia rozwoju 

struktury zagospodarowania przestrzennego, zakres dzia³añ powinien byæ zró¿nicowany. 

Podjêto tak¿e próbê sformu³owania zakresu dzia³añ ochronnych odnosz¹cych siê do poszczególnych 

czêœci metropolii (tabela 4), nawi¹zuj¹cych do siedmiu wymienionych stref 

polityk w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu. 

4.2. Wartoœci i zagro¿enia zasobów krajobrazowych metropolii trójmiejskiej 

Strefy funkcjonalne metropolii trójmiejskiej zajmuj¹ zró¿nicowan¹ powierzchniê 

(ryc. 13). Ogólnie strefy 1-3, zwi¹zane z aktualn¹ i potencjaln¹ urbanizacj¹, zajmuj¹ niespe³na 

po³owê jej obszaru (45,3%), a strefa 4 – rolniczo-leœno-rekreacyjna, po³o¿ona jest 

na 54,7% obszaru metropolii. Najmniejsza z tych stref – zurbanizowana, zajmuj¹ca 11,6% 

powierzchni, koncentruje siê w centralnym – po³udnikowym pasie metropolii, na terenie miast 

aglomeracji, a tak¿e w mniejszych oœrodkach (Kartuzy, ¯ukowo, Puck, W³adys³awowo), jaki 

i w ³¹cz¹cych je pasmach zainwestowania. Oprócz nich wystêpuje tak¿e w pasie nadmorskim, 

gdzie jest zwi¹zana z urbanizacj¹ o charakterze turystycznym. Strefa aktualnej suburbanizacji 

o powierzchni 454 km 2 (15,2% obszary metropolii) rozci¹ga siê g³ównie na zachód 

od Trójmiasta w gminach Wejherowo, Szemud, ¯ukowo, Kolbudy oraz w pasie miêdzy Pruszczem 

Gdañskim a Tczewem, jak i na pó³noc od Gdyni, Rumi i Redy w gminach Kosakowo i 

Puck. W nieco mniejszym stopniu procesy suburbanizacji zachodz¹ na zachód od Wejherowa, 

g³ównie w gminie Luzino oraz na pó³noc i zachód od Kartuz oraz na wyspie Sobieszewskiej 

w Gdañsku. Urbanizacja „turystyczna” wystêpuje g³ównie na po³udnie od Karwi i Jastrzêbiej 

Góry oraz w Cha³upach i Jastarni. Strefa potencjalnej suburbanizacji (18,5% obszaru 

metropolii) znajduje siê g³ównie na zachód od wy¿ej opisanej strefy, w gminach Szemud, 

Przodkowo i Tr¹bki Wielkie oraz czêœciowo Luzino, Wejherowo, Kartuzy, ¯ukowo, Kolbudy, 

Przywidz, Pruszcz Gdañski i Tczew. W pó³nocnej czêœci metropolii obejmuje ona g³ównie 

gminê Puck. Ostatnia – IV strefa – otwartych krajobrazów wiejskich (w tym leœnych) 

zajmuje w przewadze peryferia obszaru metropolitalnego i zajmuje przede wszystkim czêœæ 

zachodni¹ – w przewadze leœno-jeziorno-rolnicz¹, po³o¿on¹ g³ównie w gminach Somonino, 

Luzino, Szemud, Kartuzy i Przywidz, wschodni¹ – wybitnie rolnicz¹ na ¯u³awach Wiœlanych 

w gminach: Cedry Wielkie, Stegna, Suchy D¹b i czêœciowo Pruszcz Gdañski oraz pó³nocn¹ – 

leœno-rolnicz¹ w gminach Puck i Wejherowo. Wyj¹tek stanowi¹ tu, nale¿¹ce do tej strefy 

166

lasy oliwsko-wejherowskie, po³o¿one w centrum metropolii i rozdzielaj¹ce tereny zurbanizowane 

strefy I i II oraz Pradolina Kaszubska (mokrad³a). Przedstawiony obraz rozk³adu 

przestrzennego zdelimitowanych stref w istotnym stopniu determinuje procesy transformacji 

krajobrazu tego obszaru i rzutuje na metody jego ochrony. 

Dla percepcji krajobrazu metropolii trójmiejskiej du¿e znaczenie maj¹ lasy, które zajmuj¹ 

na jej obszarze powierzchniê zbli¿on¹ do œredniej ogólnopolskiej (oko³o 30%). Szczególne 

znaczenie posiada kompleks lasów oliwsko-wejherowskich, Puszcza Dar¿lubska na 

pó³noc od Wejherowa i Redy, lasy Mierzei Helskiej i Wiœlanej, a tak¿e mniejsze kompleksy 

leœne na Pojezierzu Kaszubskim. Bardzo istotnym czynnikiem urozmaicaj¹cym wartoœæ 

krajobrazu jest zró¿nicowana rzeŸba terenu. Np. na terenie Gdañska ró¿nica wysokoœci 

n.p.m. siêga 190 metrów, a niewiele mniejsza jest tak¿e w Gdyni i w pozosta³ych miastach 

pó³nocnej czêœci aglomeracji. Urozmaicenie rzeŸby zosta³o poœrednio uwzglêdnione w ocenie 

wartoœci zasobów krajobrazowych poprzez zbadanie rozciêcia terenu dolinami rzecznymi. 

Jak siê okaza³o, w obrêbie metropolii jest ono szczególnie du¿e na Pojezierzu Kaszubskim 

– w jego czêœci centralnej na zachód od Gdañska (gminy: Szemud, Przodkowo, ¯ukowo) 

oraz po³udniowo-wschodniej – na po³udnie od Gdañska (w gminach Kolbudy, Przywidz, 

Tr¹bki Wielkie, a czêœciowo Pruszcz Gdañski oraz Tczew). Krajobraz tej czêœci województwa 

urozmaicaj¹ tak¿e liczne naturalne zbiorniki wodne, które w szczególnoœci wystêpuj¹ 

w gminach Kartuzy i Szemud, a w nieco mniejszej liczbie na obszarze gmin: Wejherowo, 

Kolbudy, Przywidz, Tr¹bki Wielkie i Tczew. 

Urozmaicenie struktury przyrodniczej metropolii trójmiejskiej przyczynia siê do du- 

¿ego bogactwa elementów ekspozycji wizualnej i kompozycji krajobrazowej, które cechuj¹ 

siê tu du¿ym zagêszczeniem, tak¿e w stosunku do obszaru ca³ego województwa pomorskiego. 

Wœród wartoœciowych krajobrazowo dolin, rozcinaj¹cych krawêdŸ wysoczyzny 

Pojezierza Kaszubskiego na terenie miast aglomeracji, uwzglêdniono najmniej przekszta³cone 

zainwestowaniem obiekty, takie jak dolina: Radoœci Potoku Jelitkowskiego w Oliwie, 

Œwie¿ej Wody Potoku Prochowego w Oliwie, Ewy w Oliwie, Potoku Rynarzewskiego 

w Lasach Oliwskich, Potoku Œwiemirowskiego w Sopocie-Wyœcigach, Swelini (Bernardowska) 

na granicy Sopotu i Gdyni, Marszewskiej Strugi w Gdyni – Chyloni, Zagórskiej 

Strugi w Rumi i Cedronu w Wejherowie. 

Kolejny uwzglêdniony element stanowi¹ drogi pejza¿owe, stanowi¹ce równoczeœnie 

ci¹gi widokowe. Oprócz wczeœniej uwzglêdnionych najwa¿niejszych tego typu obiektów 

w skali województwa, dodatkowo na terenie metropolii trójmiejskiej za istotne krajobrazowo 

uznano nastêpuj¹ce drogi: Sopieszyno – Wejherowo, Koleczkowo – Bieszkowice, Nw. 

Dwór Wejherowski – Wejherowo, Gniewowo – Reda, Zbychowo – Reda, Koleczkowo – 

Gdynia-Chylonia, Obwodnica Trójmiasta (na odcinkach Karwiny – Chwarzno oraz Chwarzno 

– Demptowo, Starzyno – Gnie¿d¿ewo, W³adys³awowo – Jastarnia, Jastrzêbia Góra – 

Karwia, Jagatowo – Straszyn, Przywidz – Grabowska Huta, Mierzeszyn – Trzepowo, Pruszcz 

Gdañski – Tczew, Kiezmark – Przegalina, Mikoszewo – Dworek, Tczew – Rybaki i ci¹g 

Mot³awy do Pruszcza na pó³nocy. 

Du¿e znaczenie dla postrzegania widoków maj¹ te¿ punkty widokowe, w tym historyczne 

komponowane tzw. „lunety widokowe”. Najwa¿niejsze z nich to: wzniesienie Góra 

Zamkowa w Wejherowie, punkt widokowy „Drei Städte Blick” nad parkiem „Stawowie” 

w Sopocie, wie¿a widokowa na górze Pacho³ek w Oliwie, luneta widokowa „Widok na 

morze” w programie kompozycyjnym Parku Oliwskiego, punkty widokowe „na morze” 

z terenów parkowych zespo³ów rezydencjonalnych Dworów przy ulicy Polanki w Oliwie, 

167

nieczynna wie¿a widokowa w Gdyni-Red³owie, punkt widokowy z rezerwatu przyrody 

„Kêpa Red³owska” na Zatokê Gdañsk¹, wzniesienie u wylotu doliny Zagórskiej Strugi 

w Rumi, wzniesienie w lasach nad Marszewsk¹ Strug¹ w Gdyni-Chyloni, pawilon widokowy 

w Parku Kolibki w Gdyni-Or³owie, wzniesienie £ysa Góra w Sopocie, miejsce obok 

„Wzgórza Królowej Marysieñki” w Sopocie. Oprócz wymienionych, wa¿ne w skali metropolii 

punkty widokowe po³o¿one s¹ tak¿e w: Pucku, Swarzewie, Helu (latarnia), Rozewiu (latarnia) 

oraz na Górze Sobótce w Rêboszewie i Z³otej Górze w Brodnicy Górnej (gmina Kartuzy). 

Wœród elementów dziedzictwa kulturowego, wa¿nych dla podniesienia wartoœci krajobrazu 

metropolii, nale¿y uznaæ komponowane zespo³y przestrzenne, wœród których znajduj¹ 

siê zespo³y rezydencjonalne, pa³acowo-parkowe czy kalwaryjne. Nale¿¹ do nich: Kalwaria 

Wejherowska, zespó³ pa³acowo-parkowy Przebendowskich – Keyserlingk’ów 

w Wejherowie, uk³ad urbanistyczny miasta Wejherowa, zespó³ rezydencjonalny „Stawowie” 

w Sopocie, zespó³ rezydencjonalny „Ludolfino” w Sopocie, pocysterski zespó³ klasztorno-pa³acowo-parkowy 

w Oliwie, zespó³ rezydencjonalny „Ernsttal” w Oliwie wraz 

z kuŸni¹ na Potoku Jelitkowskim, zespó³ rezydencjonalny „Schwabental” w Dolinie Radoœci 

(Dwór Oliwski), zespó³ rezydencji przy ulicy Polanki w Oliwie – dwory mieszczañskie 

I – V, twierdza Wis³oujœcie (szaniec wschodni i zachodni) w Gdañsku. 

Wartoœæ krajobrazowa wymienionych elementów wp³ynê³a na modyfikacjê oceny 

wartoœci zasobów krajobrazowych, dokonanej wczeœniej dla ca³ego województwa. Jednak 

zasadnicze cechy rozk³adu tamtej oceny nie uleg³y zmianie, z wyj¹tkiem wzrostu wartoœci 

krajobrazowej lasów po³o¿onych na krawêdzi wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego w rejonie 

Trójmiasta (ryc.15). Jako wybitn¹ oceniono wartoœæ krajobrazu w po³udniowej i centralnej 

czêœci metropolii trójmiejskiej. W czêœci po³udniowej s¹ to g³ównie tereny wysoczyznowe 

Pojezierza Kaszubskiego po³o¿one na po³udniu gmin: Somonino, Przywidz 

i Pruszcz Gdañski, w centralnej czêœci gminy Tr¹bki Wielkie, w zachodniej czêœci gminy 

Pszczó³ki i pó³nocnej Tczew. W czêœci centralnej najwybitniejszymi krajobrazami cechuje 

siê zalesiona krawêdŸ wysoczyzny morenowej po³o¿ona w obrêbie Gdyni, Rumi, Redy 

i Wejherowa. W tej czêœci metropolii bardzo wysokimi walorami cechuje siê tak¿e krawêdŸ 

wysoczyzny na terenie Gdañska i Sopotu oraz w po³udniowej czêœci gminy Wejherowo. 

Oprócz tych obszarów bardzo wysokie walory krajobrazowe wystêpuj¹ w centralnej 

i po³udniowej czêœci ¯u³aw Gdañskich, we wschodniej czêœci gminy Tr¹bki Wielkie, wokó³ 

Kartuz i Somonina, w rejonie Pucka i Starzyna, a tak¿e na Mierzei Helskiej. Wysokie walory 

cechuj¹ pozosta³¹ czêœæ ¯u³aw Gdañskich i czêœæ ¯u³aw w gminie Stegna, zachodni¹ 

i pó³nocn¹ czêœæ gminy Puck oraz prawie ca³¹ zachodni¹ czêœæ metropolii w obrêbie Pojezierza 

Kaszubskiego oraz po³udnie gminy Tczew. Ni¿sze w skali metropolii walory, koncentruj¹ 

siê na zachodnim zapleczu Trójmiasta, w gminach Szemud i ¯ukowo, a tak¿e 

czêœciowo na terenie miast (Gdañsk, Gdynia, Rumia, Reda, Tczew). Najwiêkszy taki obszar 

znajduje siê w Pradolinie Kaszubskiej, a tak¿e na s¹siaduj¹cej z ni¹ od pó³nocnego 

wschodu Kêpie Oksywskiej. Znaczny obszar o umiarkowanej wartoœci krajobrazu znajduje 

siê tak¿e w po³udniowej czêœci gminy Puck. Do tej grupy zaliczono tak¿e krajobraz Mierzei 

Wiœlanej, w szczególnoœci jej czêœci po³o¿onej na Wyspie Sobieszewskiej. Generalnie, 

przewa¿aj¹ca czêœæ metropolii trójmiejskiej cechuje siê wysokimi i bardzo wysokimi zasobami 

krajobrazowymi, przy czym najwy¿sze s¹ one w czêœci po³udniowej obszaru, nieco 

ni¿sze w pó³nocnej a najni¿sze w centralnej. 

Na wielu obszarach metropolii krajobraz podlega znacznej degradacji, przy czym 

dominuj¹cym czynnikiem jego przeobra¿eñ jest suburbanizacja, czyli proces „rozlewania” 

168

siê zabudowy miejskiej, a tak¿e urbanizacja „turystyczna” wystêpuj¹ca przede wszystkim 

na wybrze¿u Ba³tyku oraz z nieco mniejszym natê¿eniem na Pojezierzu Kaszubskim. Obraz 

zagro¿eñ przedstawiony wczeœniej w skali ca³ego województwa, w odniesieniu do metropolii 

uleg³ niewielkim zmianom (ryc.16). Bardzo silne zagro¿enia dla krajobrazu wystêpuj¹ 

przede wszystkim na zachodnich peryferiach Trójmiasta, na terenie Gdañska i Gdyni, 

a tak¿e w s¹siednich gminach: ¯ukowo, Szemud i Wejherowo. Druga strefa najsilniejszych 

zagro¿eñ rozci¹ga siê pomiêdzy Rumi¹ a Wejherowem z odnog¹ w Redzie ku pó³nocy 

w kierunku Rekowa. Strefa trzecia to pas nadmorski w rejonie Karwi – Ostrowa – Jastrzêbiej 

Góry oraz Jastarni. Ostatni teren o najsilniej zagro¿onym krajobrazie znajduje siê miêdzy 

Pszczó³kami a Tczewem. Silne zagro¿enie krajobrazu charakteryzuje znacznie wiêksze 

fragmenty metropolii, w szczególnoœci: ca³y obszar ¯u³aw Gdañskich, teren na po³udniowy 

zachód od Gdañska w gminach ¯ukowo, Kolbudy i Pruszcz Gdañski, fragmenty 

gminy Tr¹bki Wielkie, ni¿ej po³o¿one tereny Gdañska i Gdyni, Kêpê Oksywsk¹, po³udniowo-wschodni¹ 

czêœæ gminy Puck, Pradolinê Redy na pó³noc od Wejherowa, rejon W³adys³awowa 

oraz pas Jantar – Stegna – Junoszyno. Umiarkowane zagro¿enia krajobrazu s¹ 

notowane na Mierzei Helskiej i Wiœlanej (chocia¿ lokalnie mog¹ one byæ znacz¹ce), na 

Kêpie Swarzewskiej i w pó³nocnej czêœci Pradoliny Kaszubskiej, w gminie Przodkowo, 

w po³udniowej czêœci gmin Somonino i Przywidz oraz w centrum gminy Tr¹bki Wielkie, 

a tak¿e w wiêkszoœci ¿u³awskiej czêœci gminy Stegna. Najmniej zagro¿ony jest krajobraz 

zachodniej rolniczo-leœno-jeziornej czêœci metropolii, ale np. ju¿ lasy oliwsko-trójmiejskie 

podlegaj¹ niestety sukcesywnej fragmentacji (ostatnio wywo³anej np. budow¹ koñcowego 

odcinka Trasy Kwiatkowskiego w Gdyni) podobnie jak lasy Mierzei Wiœlanej (np. w Stegnie, 

zagro¿one lokalizacj¹ zainwestowania rekreacyjnego). 

Wstêpem do identyfikacji obszarów metropolii trójmiejskiej, w obrêbie których nale- 

¿y realizowaæ zró¿nicowan¹ politykê w odniesieniu do ochrony i kszta³towania krajobrazu, 

jest na³o¿enie na siebie informacji o wartoœciach i zagro¿eniach krajobrazu, przedstawionych 

na rycinach 15 i 16. Jak z niego wynika, brakuje obszarów o bardzo silnych zagro¿eniach 

krajobrazu, a równoczeœnie o wybitnych lub bardzo wysokich walorach krajobrazowych 

oraz o bardzo s³abych zagro¿eniach i wybitnych walorach krajobrazu. Stosunkowo 

czêste jest wystêpowanie obszarów o wysokich walorach i s³abych zagro¿eniach krajobrazu 

(zachodnia czêœæ metropolii, gmina Tczew), bardzo wysokich walorach i silnych zagro¿eniach 

(¯u³awy Gdañskie, gmina Tr¹bki Wielkie, po³udniowa czêœæ gminy Puck), wysokich 

walorach i umiarkowanych zagro¿eniach (zachodnia czêœæ gminy Stegna, gmina ¯ukowo, 

Kartuzy, Puck) oraz umiarkowanych walorach i bardzo silnych lub silnych zagro¿eniach 

(rejon Tczewa, Gdañska, W³adys³awowa, gminy: ¯ukowo i Luzino, Kêpa Oksywska). 

4.3. Ochrona i kszta³towania zasobów krajobrazowych metropolii trójmiejskiej 

W obrêbie metropolii przeprowadzono delimitacjê siedmiu stref priorytetowych. 

Generalnie, wykorzystuj¹c wskazania sformu³owane uprzednio dla ca³ego regionu mo¿na 

uznaæ, ¿e im wy¿szy numer strefy, tym wy¿szy jest priorytet dla dzia³añ w zakresie ochrony 

i kszta³towania krajobrazu. Najbardziej priorytetowe dla dzia³añ s¹ strefy 1 – 3, a w 

dalszej kolejnoœci 4 – 5. Kieruj¹c siê rezultatami delimitacji tych stref przedstawionymi na 

ryc.17, nale¿y stwierdziæ, ¿e najbardziej priorytetowe dla dzia³añ s¹: po³udniowa czêœæ 

¯u³aw Gdañskich w obrêbie gmin: Cedry Wielkie, Suchy D¹b, Pszczó³ki i Tczew, po³udniowo-wschodnia 

czêœæ Pojezierza Kaszubskiego w gminach: Pruszcz Gdañski, Tr¹bki 

Wielkie, Pszczó³ki i Tczew, wschodnia czêœæ Kêpy Puckiej, enklawa lasów wejherowskich 

169

z miejscowoœciami Nowy Dwór Wejherowski i Bieszkowice, Jastarnia, fragmenty terenu 

na po³udnie od Tczewa. 

Bardzo wa¿ne dla ochrony krajobrazu, jednak nieco mniej zagro¿one, s¹: lasy oliwsko-wejherowskie, 

lasy w otoczeniu Kartuz, tereny gmin Somonino i Tr¹bki Wielkie oraz 

po³udniowa czêœæ gminy Przywidz, Kêpa Pucka w strefie wybrze¿a Zatoki Puckiej oraz 

w rejonie Starzyna, Mierzeja Helska. 

Stosunkowo nieliczne w metropolii s¹ fragmenty krajobrazów najcenniejszych, a równoczeœnie 

niezagro¿onych, które wymagaj¹ ochrony konserwatorskiej. Najwiêcej z nich po- 

³o¿onych jest w: lasach wejherowskich, centralnej i pó³nocnej czêœci gminy Kartuzy oraz w 

rejonie granicznym gmin Przywidz i Tr¹bki Wielkie w po³udniowej czêœci metropolii. 

Nieco ni¿szy, ale istotny priorytet dla dzia³añ kszta³tuj¹cych i chroni¹cych krajobraz 

wystêpuje w strefie 4, która zajmuje przede wszystkim szeroki równole¿nikowy pas od 

gminy ¯ukowo na zachodzie do rejonu ujœciowego Wis³y na wschodzie, a tak¿e fragment 

dolnego tarasu Gdañska (Wrzeszcz, Oliwa) i rozproszone fragmenty w pó³nocnej czêœci 

metropolii (w szczególnoœci na Kêpie Oksywskiej i Puckiej oraz w rejonie W³adys³awowa 

i Wejherowa). Najwiêksze na analizowanym terenie obszary zajmuje strefa 5, szczególnie 

w gminach: Szemud, Przodkowo, Przywidz, Puck i Stegna. Natomiast najmniejszy priorytet 

dzia³añ dotyczy fragmentów suburbanizuj¹cej siê strefy na zachód od Trójmiasta, jak 

i rozleg³ych fragmentów Gdañska, Gdyni i mniejszych w gminie Stegna. 

Poniewa¿ dominuj¹cym w metropolii procesem powoduj¹cym przekszta³cenia zasobów 

krajobrazowych jest – jak wczeœniej wspomniano – suburbanizacja, bardziej w³aœciwe 

ni¿ w obrêbie wy¿ej wymienionych stref, wydaje siê przedstawienie propozycji 

dzia³añ z zakresu kszta³towania i ochrony krajobrazu, w obrêbie czterech stref funkcjonalnych 

metropolii (zurbanizowana, aktualnej i potencjalnej suburbanizacji, rolniczoleœno-rekreacyjna). 

Na podstawie analizy cech struktury krajobrazów oraz wartoœci istniej¹cych zasobów 

krajobrazowych, jak równie¿ stopnia ich przeobra¿enia ustalono, ¿e w strefie peryferyjnej 

aglomeracji trójmiejskiej istnieje niewielka rezerwa terenów, które potencjalnie mog¹ byæ 

zainwestowane (ryc. 17), pod warunkiem przestrzegania zasad dotycz¹cych wkomponowywania 

nowego zainwestowania w krajobraz. Nale¿y jednak mieæ œwiadomoœæ, ¿e wszystkie 

pozosta³e dotychczas niezaiwestowane tereny otwarte, po³o¿one na obszarze metropolii 

trójmiejskiej, ze wzglêdu na potrzebê ochrony krajobrazu nie powinny podlegaæ ¿adnej 

trwa³ej zabudowie. Stanowi¹ one zdecydowanie przewa¿aj¹c¹ czêœæ, zajmuj¹c blisko 85% 

dotychczas niezainwestowanych terenów metropolii. 

W dalszej czêœci rozdzia³u przedstawiono zasady i dzia³ania w zakresie ochrony 

i kszta³towania krajobrazu przewidziane dla poszczególnych stref metropolii. 

Strefa zurbanizowana – wyraŸnie okreœlona przestrzennie, silnie wp³ywa na funkcjonowanie 

i wizerunek metropolii. Na obszarze strefy dzia³ania powinny polegaæ na 

kontynuacji urbanizacji, polegaj¹cej m.in. na porz¹dkowaniu istniej¹cych u³omnych 

struktur miejskich. Jest to wa¿ne zadanie dla profesjonalnych urbanistów i osób zarz¹dzaj¹cych 

przestrzeni¹ miejsk¹. W aspekcie ochrony oraz rewaloryzacji wartoœci krajobrazowych, 

zarówno przyrodniczych jak i kulturowych, we wszelkich bie¿¹cych i przysz³ych 

pracach planistyczno-urbanistycznych, nale¿y zwróciæ szczególn¹ uwagê na rzetelne 

rozpoznanie i identyfikacjê zastanego zasobu wartoœci kulturowo-krajobrazowych. 

Nale¿y rozpoznaæ i uwzglêdniæ istniej¹ce i sprawdzone rozwi¹zania urbanistyczne, nie 

tylko historyczne, ale tak¿e najnowsze, nosz¹ce cechy dobrej praktyki urbanistycznej. 

170

Szczególnie wa¿n¹ spraw¹ jest ochrona elementów przyrodniczych, a tak¿e podtrzymanie 

i rozwijanie systemów przyrodniczych. Na obszarze zurbanizowanym tych elementów 

i systemów jest jeszcze wiele i posiadaj¹ one najwy¿sz¹ wartoœæ przyrodnicz¹. Ich 

ochrona w strefie zurbanizowanej jest konieczna z uwagi na bardzo silnie zachwian¹ 

równowagê ekologiczn¹. 

W zakresie wartoœci ekspozycyjnych krajobrazu, w dzia³aniach kreuj¹cych nowe 

zagospodarowanie nale¿y zwróciæ uwagê na skutki tego rodzaju inwestycji w „dalekim 

planie”. Bêdzie tu potrzebna œwiadomoœæ i odpowiedzialnoœæ projektantów i koniecznoœæ 

sta³ego monitorowania efektów krajobrazowych uznanych i wczeœniej wytypowanych 

ci¹gów i punktów widokowych metropolii z uwzglêdnieniem panoramy metropolii 

z wód Zatoki Gdañskiej. Powy¿sze zasady powinny dotyczyæ nastêpuj¹cych terenów: 

miasta Gdañska w jego administracyjnych granicach, ci¹gu osadniczego Pruszcz Gdañski 

– Pszczó³ki, Sopotu, Gdyni (szczególnie osiedli Wiczlino i D¹browa, obrêbu Kosakowo, 

obrêbu Chwaszczyno, miasta Pucka, zespo³u osadniczego Jastrzêbia Góra – W³adys³awowo, 

Jastarni i Juraty, miasta Hel, pasma osadniczego Mikoszewo – Stegna, miast 

Kartuzy i Tczew. 

Zdecydowanie trudniejsze zadanie w zakresie kszta³towania harmonijnego wizerunku 

krajobrazowego wystêpuje na terenie strefy aktualnej suburbanizacji metropolii. Jest to 

spowodowane istniej¹cym tu nie³adem przestrzennym spowodowanym ¿ywio³owymi procesami 

rozwoju terenów zainwestowanych i daleko posuniêt¹, wrêcz niekontrolowan¹, dowolnoœci¹ 

korzystania ze wspólnej przestrzeni. W tej strefie konieczne s¹ zatem przede wszystkim 

dzia³ania naprawcze i rekompozycyjne. S¹ one równie istotne, jak dalsze przemyœlane 

kreowanie nowych form zagospodarowania przestrzennego strefy. Programem swoistej sanacji 

krajobrazu musz¹ byæ objête zarówno istniej¹ce formy zagospodarowania, jak i formy 

kontynuowane. Odpowiedzialna polityka przestrzenna powinna wymagaæ na obszarze 

metropolii równorzêdnego traktowania przez inwestorów i projektantów zarówno uwarunkowañ 

zwi¹zanych z prawid³owym funkcjonowaniem przyjêtych typów zagospodarowania 

terenu, jak i uwarunkowañ kompozycyjno-krajobrazowych, jak to postrzega nowo¿ytna 

urbanistyka. W dzia³aniach sanacyjnych – naprawczych konieczne jest dokonanie g³êbokiej 

analizy stanu istniej¹cego, ze szczególnym uwzglêdnieniem przestrzegania przepisów 

z zakresu planowania przestrzennego, dopuszczalnoœci s¹siedztwa poszczególnych 

funkcji, trwa³oœci i estetyki form zagospodarowania. Wskazane dzia³ania koryguj¹ce powinny 

polegaæ na: 

• zdecydowanej eliminacji istniej¹cego chaosu przestrzennego i szpetnoœci zagospodarowania; 

• eliminacji tandetnoœci rozwi¹zañ materia³owych; 

• wymaganiach w odniesieniu do estetyki otoczenia obiektów budowlanych, tak¿e 

w rejonach o funkcji nie mieszkaniowej; 

• zahamowaniu przesadnej maksymalizacji nowych podzia³ów terenu przeznaczonego 

na zabudowê mieszkaniow¹; 

• wymaganiach dostosowania nowej parcelacji do istniej¹cych warunków geomorfologicznych, 

zachowanych elementów przyrodniczych (przede wszystkim zieleni 

i wód) oraz potencjalnych mo¿liwoœci ekspozycyjnych zwi¹zanych z otoczeniem 

krajobrazowym; 

• opracowaniu interdyscyplinarnych projektów ochrony wartoœci krajobrazu naturalnego 

i kulturowego w skali lokalnej (miejscowego plan zagospodarowania prze- 

171

strzennego) oraz jego w³aœciwoœci ekspozycyjnych przed wykonaniem projektu 

urbanistycznego; 

• œcis³ej ochronie reliktów wartoœciowych elementów przyrodniczych, zarówno 

ukszta³towania, sieci hydrograficznej, jak i pokrycia terenu. 

• preferowaniu – w zale¿noœci od szczegó³owej lokalizacji – ró¿norodnych funkcji 

miejskich. 

Zastosowanie tych zasad powinno obj¹æ takie tereny jak: pas Nadmorski Dêbki – 

Karwia, Pó³wysep Helski na odcinku W³adys³awowo – Jastarnia, Rewa, rejon miejscowoœci 

Mosty i Dêbogórze, obrêb dawnego maj¹tku £ê¿yce pod Gdyni¹, osiedla Reszki i Zbychowi, 

pasmo osadnicze Goœcicino – Luzino, rejon Chwaszczyna i ¯ukowa, pasmo osadnicze 

Gdañsk – Przejazdowo wraz z ca³ym obszarem rolniczym po³o¿onym od niego na 

pó³noc, pasmo osadnicze Pruszcz Gdañski – Rokitnica, pasmo osadnicze wzd³u¿ drogi krajowej 

nr 1 Pruszcz Gdañski – Tczew, obejmuj¹ce tak¿e obszary roz³ogu, pasmo osadnicze 

Gdañsk – Juszkowo, z obszarem roz³ogu, rejon ujœcia Wis³y – miejscowoœci Przegalina 

i Mikoszewo. 

Dla strefy potencjalnej suburbanizacji (przewidzianych pod nowe zagospodarowania), 

konieczne jest przeprowadzenie szczegó³owego rozpoznania cech i w³aœciwoœci 

oraz wartoœci krajobrazu naturalnego i kulturowego, jak i rozpoznanie wszelkich istniej¹cych 

powi¹zañ (ekologicznych, ekspozycyjnych oraz funkcjonalnych zwi¹zanych 

z historycznym sposobem u¿ytkowania obszaru). Zadania postawione przed projektowaniem 

i planowaniem w tej strefie powinny byæ takie same jak dla strefy zurbanizowanej, 

poszerzone jednak o wymóg maksymalnej ochrony istniej¹cych walorów œrodowiska 

naturalnego i kulturowego przy podejmowaniu decyzji planistycznych. Nale¿y zwróciæ 

uwagê na charakterystyczne formy krajobrazu kulturowego, œwiadcz¹ce o lokalnej to¿samoœci 

kulturowej danego obszaru. Mog¹ do nich nale¿eæ punktowe, szczególne formy zagospodarowania, 

jak zagrody samotnicze, dawne szko³y jednoklasowe, miejsca lokalizacji 

m³ynów, lokalne i gospodarcze drogi alejowe i tym podobne œlady historycznego gospodarowania 

przestrzeni¹. Elementy te powinny byæ zawsze wykorzystywane w nowych rozwi¹zaniach 

planistycznych jako „land-marki” czyli znaki krajobrazu œwiadcz¹ce o pewnej 

odrêbnoœci miejsca i identyfikuj¹ce je wœród wieloœci powstaj¹cych wspó³czeœnie, podobnych 

do siebie osiedli. 

Wskazane dzia³ania kreuj¹ce powinny polegaæ na: 

• szczegó³owym rozpoznaniu rodzimych cech, w³aœciwoœci i wartoœci œrodowiska przyrodniczego 

i kulturowego, zarówno w zakresie jego elementów jak i powi¹zañ; 

• wyeksponowaniu i wykorzystaniu charakterystycznych elementów krajobrazu; 

• wymaganiu dostosowania nowej parcelacji do obecnych warunków geomorfologicznych, 

zachowanych elementów przyrodniczych (przede wszystkim zieleni i wód) 

oraz potencjalnych mo¿liwoœci ekspozycyjnych zwi¹zanych z otoczeniem krajobrazowym; 

• opracowaniu interdyscyplinarnych projektów ochrony wartoœci krajobrazu przyrodniczego 

i kulturowego oraz jego w³aœciwoœci ekspozycyjnych przed wykonaniem 

projektu urbanistycznego; 


ukszta³towania, wód, jak i pokrycia terenu; 

• zachowaniu dotychczasowych funkcji tradycyjnych oraz wœród nowych – preferowaniu 

funkcji mieszkaniowej i rekreacyjnej. 

172

Strefa potencjalnej suburbanizacji obejmuje przede wszystkim: pasmo osadnicze Reda 

– W³adys³awowo wraz z obszarem roz³ogu a¿ do granicy z Zatok¹ Gdañsk¹, zachodni¹ 

czêœæ gminy Szemud, obrêb Przodkowo, pasmo osadnicze ¯ukowo – Somonino, obszar 

w rejonie Nowego Gliñcza po³o¿ony na po³udnie od ¯ukowa, uk³ad osadniczy – obrêb 

Tr¹bki Wielkie oraz czêœæ zachodni¹ obrêbów £êgowo i Mi³ob¹dz. 

Rol¹ strefy rolniczo-leœno-rekreacyjnej powinno byæ zachowanie wszystkich cech 

i w³aœciwoœci krajobrazu otwartego i jego walorów. Z uwagi na bliskie s¹siedztwo 

z terenami zurbanizowanymi, jak i urbanizuj¹cymi siê, strefa – si³¹ rzeczy – bêdzie przekszta³caæ 

siê funkcjonalnie w kierunku intensyfikacji funkcji rekreacyjnej. Nale¿y 

zadbaæ, by nie odbywa³o siê to poprzez spontaniczne wykorzystywanie istniej¹cych walorów 

przestrzeni wspólnej, jak to ma miejsce na obszarach urbanizuj¹cych siê, lecz poprzez 

odpowiedzialne sterowanie przewidywanymi i planowanymi zmianami w korzystaniu 

ze œrodowiska. Ró¿ne formy turystyki i rekreacji mog¹ byæ zaspokajane w najbardziej 

odpowiadaj¹cych im typach œrodowiska. Nale¿y przyj¹æ zasadê dostosowania potrzeb 

do istniej¹cych wartoœci, nigdy odwrotnie. Jest to zasada znana, lecz nie zawsze 

w pe³ni przestrzegana w trakcie przekszta³cania œrodowiska i dostosowywania go do za- 

³o¿onych potrzeb. Wyznaczone w opracowaniu tereny strefy leœno – rolniczo – rekreacyjnej, 

powinny byæ potraktowane jako dany i niezmienialny zbiór form krajobrazowych 

i dopiero przy takim za³o¿eniu mo¿na analizowaæ przydatnoœæ wybranych miejsc 

strefy dla pojawiaj¹cych siê sukcesywnie potrzeb ludzi. Wskazane dzia³ania kreuj¹ce 

powinny polegaæ na: 

• opracowaniu interdyscyplinarnych projektów ochrony wartoœci krajobrazu naturalnego 

i kulturowego oraz jego w³aœciwoœci ekspozycyjnych przed przyst¹pieniem 

do dzia³añ z zakresu planowania przestrzennego; 


ukszta³towania, sieci wodnej, jak i pokrycia terenu; 

• dostosowywaniu istniej¹cych cech i wartoœci do planowanych zmian funkcjonalnych 

przestrzeni, b¹dŸ wprowadzeniu nowej funkcji. 

• zachowaniu dotychczasowych funkcji tradycyjnych oraz funkcji rekreacyjnej. 

Strefa rolniczo-leœno-rekreacyjna obejmuje przede wszystkim teren: ¯u³aw Wiœlanych, 

doliny P³utnicy, Trójmiejskiego Park Krajobrazowego, Puszczy Dar¿lubskiej, odcinka 

ujœciowego Pradoliny Redy oraz enklawy w obrêbie gminy Tr¹bki Wielkie i w 

okolicy Chwaszczyna, jak i obszary peryferyjne metropolii, po³o¿one wzd³u¿ jej zachodniej 

granicy. 

Proponowane na obszarze metropolii trójmiejskiej dzia³ania w zakresie generalnych 

kierunków kszta³towania krajobrazu przyrodniczego i kulturowego mo¿na podzieliæ na 

nastêpuj¹ce, podstawowe grupy: 

1. dzia³ania ochronne, zachowawcze; 

2. dzia³ania ochronne, czynne; 

3. dzia³ania rewaloryzacyjno-naprawcze; 

4. dzia³ania kreuj¹ce ze szczególnym uwzglêdnieniem wartoœciowych elementów 

i obszarów krajobrazu przyrodniczego i kulturowego; 

5. szczególna ochrona w³aœciwoœci i wartoœci ekspozycyjnych krajobrazu. 

Wskazania w stosunku do poszczególnych stref metropolii przedstawiono w tabeli 4. 

173

Tabela 4. Wskazania dotycz¹ce generalnych kierunków kszta³towania krajobrazu przyrodniczego 

i kulturowego w poszczególnych strefach metropolii trójmiejskiej 

174 

Strefa / szczegó³owe obszary w strefie Kierunek dzia³añ 

I – zurbanizowana 

1 2 3 4 5 

miasto Gdañsk w jego administracyjnych granicach X X X X 

ci¹g osadniczy Pruszcz Gdañski – Pszczó³ki X X X X 

miasto Sopot X X X 

miasto Gdynia X X X X 

osiedla Wiczlino, D¹browa X X 

obrêb Kosakowo X X 

obrêb Chwaszczyno X X 

miasto Puck X X X X 

zespó³ osadniczy Jastrzêbia Góra – W³adys³awowo X X X X X 

miasto Jastarnia X X X X 

miejscowoœæ Jurata X X X X 

miasto Hel X X X X X 

pasmo osadnicze Mikoszewo – Stegna X X X X X 

miasto Kartuzy X X X 

miasto Tczew X X X 

II – aktualnej suburbanizacji 

Pas Nadmorski Bia³ogóra, Dêbki, Karwia X X X X X 

Pó³wysep Helski na odcinku W³adys³awowo – Jastarnia X X X X X 

miejscowoœæ Rewa X X X 

rejon miejscowoœci Mosty, Dêbogórze X X X X 

obrêb dawnego maj¹tku £ê¿yce pod Gdyni¹ X X X 

osiedla Reszki i Zbychowo X X X X X 

rejon Chwaszczyna i ¯ukowa 

pasmo osadnicze Gdañsk – Przejazdowo wraz z obszarem 

X X X X 

rolniczym na pó³noc X X X X 

pasmo osadnicze Pruszcz Gdañski – Rokitnica 

pasmo osadnicze wzd³u¿ drogi krajowej nr 1 Pruszcz Gdañski 

X X X X 

– Tczew obejmuj¹ce tak¿e obszary roz³ogu 

pasmo osadnicze Gdañsk – Juszkowo obejmuj¹ce tak¿e 

X X X X 

obszary roz³ogu X X X X X 

rejon ujœcia Wis³y – rejon miejscowoœci Przegalina i Mikoszewo X X X X X

III – potencjalnej suburbanizacji 

pasmo osadnicze Reda – W³adys³awowo wraz z obszarem roz³ogu 

a¿ do granicy z Zatok¹ Gdañsk¹ X X X X X 

obrêb Przodkowo X X X X 

pasmo osadnicze ¯ukowo – Somonino X X X X 

obszar w rejonie Nowego Gliñcza po³o¿ony na po³udnie od ¯ukowa X X X X 

zespó³ osiedli w obrêbie Jezior Raduñskich 

uk³ad osadniczy – obrêb Tr¹bki Wielkie 

X X X X X 

oraz czêœæ zachodnia obrêbów £êgowo i Mi³ob¹dz X X X X 

IV – rolniczo – leœno – rekreacyjna 

¯u³awy Wiœlane X X X 

dolina P³utnicy X X X 

Trójmiejski Park Krajobrazowy X X X 

Lasy Wejherowskie X X 

Puszcza Dar¿lubska X X 

odcinek ujœciowy Pradoliny Redy 

enklawy: w obrêbie gminy Tr¹bki Wielkie oraz w okolicy 

X X X X 

Chwaszczyna 

obszary peryferyjne metropolii po³o¿one wzd³u¿ jej zachodniej 

X X X X X 

granicy X X X X X 

175

176 

5. SYNTETYCZNA CHARAKTERYSTYKA OBSZARÓW 

PRIORYTETOWYCH W ZAKRESIE OCHRONY 

I KSZTA£TOWANIA KRAJOBRAZU – KATALOG 

OBSZARÓW WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 

Rozdzia³ niniejszy zawiera syntezê rezultatów opracowania, zawartych w poprzednich 

dwóch rozdzia³ach studium, s³u¿¹c¹ w szczególnoœci przeniesieniu i wykorzystaniu 

jego ustaleñ w opracowaniach strategicznych i planistycznych (strategiach rozwoju spo- 

³eczno-gospodarczego, studiach uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego, 

miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego), sporz¹dzanych na szczeblu 

powiatów i gmin. Zawarto w nim, stosuj¹c uk³ad zdelimitowanych wczeœniej obszarów 

priorytetowych dla ochrony i kszta³towania krajobrazu (ryc.18), charakterystykê tych obszarów 

w zakresie: 

• ich powierzchni i po³o¿enia; 

• dominuj¹cych typów krajobrazu; 

• zasobów krajobrazowych wp³ywaj¹cych na wartoœæ krajobrazu; 

• oceny wartoœci krajobrazu; 

• czynników zagra¿aj¹cych wartoœci krajobrazu wraz z ocen¹ stopnia natê¿enia tych 

zagro¿eñ; 

• priorytetów w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu; 

• istniej¹cych i dotychczas proponowanych form obszarowych ochrony krajobrazu; 

• propozycji dzia³añ dotycz¹cych ochrony i kszta³towania krajobrazu; 

• obszarowych form ochrony krajobrazu proponowanych do utworzenia w studium. 

Jak wczeœniej zaznaczono, skuteczna ochrona krajobrazu przyrodniczego i kulturowego 

jest mo¿liwa tylko przy zastosowaniu pe³nego zakresu dostêpnych w tym celu instrumentów. 

Dotychczasowe doœwiadczenia wskazuj¹, ¿e œrodki ochrony konserwatorskiej, 

polegaj¹ce na ustanawianiu ochrony obszarowej na podstawie ustawy o ochronie przyrody 

lub ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, nie przynosz¹ po¿¹danych skutków, 

zarówno ze wzglêdu na zbyt s³abe rygory ochronne wynikaj¹ce z przepisów prawnych, 

jak i zbyt s³abe egzekwowanie obowi¹zuj¹cych zakazów i zaleceñ. Dlatego w kolejnych 

latach powinna nast¹piæ koncentracja na instrumentach planistycznych. Dziêki racjonalnym 

zapisom studiów i planów przestrzennych, szanse na utrzymanie wartoœciowych 

cech krajobrazu mog¹ siê zwiêkszyæ. Wydaje siê jednak, ¿e nie bêdzie to mo¿liwe bez 

prokrajobrazowych zmian w przepisach prawnych, zmian w dotychczasowej praktyce planistycznej 

i projektowej urbanistów, ruralistów i architektów, jak i bez szerokiej edukacji, 

która uœwiadomi spo³eczeñstwu, ¿e jakoœæ krajobrazu stanowi jeden z g³ównych elementów 

wysokiej jakoœci œrodowiska ¿ycia cz³owieka.

Ryc. 18. Po³o¿enie obszarów priorytetowych dla ochrony i kszta³towania krajobrazu województwa pomorskiego na tle granic 

powiatów i gmin 

177

Numer i nazwa: I. ¯U£AWSKO-KOCIEWSKI 

Powierzchnia: 960 km 2 

Dominuj¹ce typy krajobrazu: holoceñskie równiny akumulacji rzecznej z uprawowymi 

terenami rolnymi i zwartym osadnictwem ¿u³awskich œredniowiecznych 

wsi kmiecych; tereny faliste na pod³o¿u plejstoceñskich glin z enklawami piaszczysto-¿wirowymi 

i organogenicznymi z uprawowymi terenami rolnymi i zwartym 

osadnictwem ¿u³awskich œredniowiecznych wsi kmiecych lub wielkiej w³asnoœci 

ziemskiej; p³askie dno doliny Wis³y z utworami akumulacji rzecznej i u¿ytkami 

zielonymi pozbawione osadnictwa; holoceñskie równiny akumulacji rzecznej 

z uprawowymi terenami rolnymi i rozproszonym osadnictwem ¿u³awskich 

wsi jednodworczych. Wiêkszoœæ to krajobrazy unikatowe (epizodyczne) dla województwa 

pomorskiego. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: ¯u³awy Wiœlane (czêœæ pd. i centralna), Pojezierze 

Starogardzkie (czêœæ pn.-wsch.), Pojezierze I³awskie (skraj pn.). 

• regiony historyczno-kulturowe: ¯u³awy, Kociewie Polne (czêœæ pn.-wsch.), Ziemia 

Sztumska (skraj pn.). 

• powiaty: malborski, gdañski (czêœæ pd.-wsch.), nowodworski (czêœæ pd.), tczewski 

(czêœæ œrodkowa), sztumski (skraj pn.). 

• gminy: Lichnowy, Malbork (m. i gm.), Mi³oradz, Nowy Staw (m. i gm.), Stare 

Pole, Cedry Wielkie, Suchy D¹b, Ostaszewo (czêœæ pd.), Nowy Dwór Gdañski (czêœæ 

pd.), Subkowy, Tczew (czêœæ pn.-wsch.), Pelplin (czêœæ pn.), Sztum (czêœæ pn.), 

Stary Targ (czêœæ pn.). 

Zasoby krajobrazowe bêd¹ce podstaw¹ oceny wartoœci krajobrazu: 

• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: liczne ci¹gi widokowe na ¯u³awy 

i dolinê Wis³y (£êgowo – Tczew, Knybawa – Rybaki, Lisewo – Malbork) oraz 

z koryta Wis³y na otoczenie; punkt widokowy w Gorzêdzieju; unikatowe widoki 

panoramiczne miast: Malborka i Tczewa. 

• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe w rejonie Gorzêdzieja, Ma³ej S³oñcy 

i Kraœniewa. 

• elementy kulturowe: liczne zespo³y dworsko-parkowe, zabytkowe zespo³y ruralistyczne, 

drogi alejowe, domy podcieniowe, ceglane koœcio³y œredniowieczne; zespó³ 

urbanistyczny Nowego Stawu; zamek krzy¿acki w Malborku; wiatraki w Pszczó³kach 

i Palczewie. 

Ocena krajobrazu pod wzglêdem wartoœci kulturowych, przyrodniczych i wizualnych: 

wybitna i unikatowa, w czêœci pn.-zach. bardzo wysoka, wynikaj¹ca szczególnie 

z elementów ekspozycji i kompozycji wizualnej oraz elementów kulturowych, w nieco 

mniejszym stopniu z cech struktury krajobrazu. 

Zagro¿enia krajobrazu: na wielu odcinkach wycinka drzew przy drogach alejowych; 

regulacja rzek: Wis³y, Mot³awy, Œwiêtej, Tiny; napowietrzne linie energetyczne; 

suburbanizacja w strefie Pruszcz Gd. – Tczew, Malbork – Ka³dowo; 

eksploatacja w rejonie Ró¿yn i Pszczó³ek, miejscami transformacja u¿ytków 

zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo silne, silne (na pd. od Malborka) i œrednie (czêœæ pd.zach. 

w obrêbie Kociewia). 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: bardzo wysoki – podjêcie 

178

dzia³añ zmierzaj¹cych do zahamowania oddzia³ywania czynników degraduj¹cych kra 

jobraz oraz kszta³towanie krajobrazu zmierzaj¹ce do odtworzenia i utrzymania walorów 

krajobrazowych w celu ich ochrony. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: ¯u³awski, Œrodkowo¿u³awski, 

Rzeki Nogat: uk³ady urbanistyczne Malborka i Nowego Stawu. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Park Kulturowy ¯u³aw i Mierzei 

Wiœlanej, Park Kulturowy Powiœla; Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wis³y 

(skraj pd.). 

Proponowane dzia³ania w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: 

• zakaz lub silne ograniczenie wprowadzania wysokoœciowych elementów – dominant 

technicznych (linie przesy³owe wysokiego napiêcia, maszty telefonii komórkowej 

i si³ownie wiatrowe); 

• koniecznoœæ wykonania szczegó³owego studium krajobrazowego dla nowych elementów 


• zachowanie ci¹gów alejowych dróg powiatowych i dróg lokalnych, w tym bezwzglêdnie 

na obszarze ¯u³aw Wiœlanych (wraz z zachowaniem gatunku obsadzenia); 

• zachowanie czytelnoœci lokalnych wnêtrz krajobrazowych i ich powi¹zañ drogami 

alejowymi; 

• zachowanie ekspozycji zespo³ów folwarków ¿u³awskich osadnictwa rozproszonego 

na obszarze ¯u³aw Wiœlanych oraz zespo³ów dworsko- i pa³acowo-parkowych 

w gminach Subkowy, Pelplin, Sztum i Stary Targ, jako dominant krajobrazowych 

we wnêtrzach krajobrazowych; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla makrownêtrza doliny Wis³y 

pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych krajobrazu oraz ochrony przedpola 

ekspozycyjnego na wnêtrze; 

• bezwzglêdne zachowanie przedpola ekspozycyjnego wzd³u¿ ci¹gów widokowych 

£êgowo – Tczew, Knybawa – Rybaki, Lisewo – Malbork; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego w Gorzêdzieju 

pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu z tego miejsca ze 

szczególnym zwróceniem uwagi na obszary po³o¿one na prawym brzegu Wis³y; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych 

w tym szczególnie widoków na zespó³ zamkowy w Malborku z trasy wodnej rzeki 

Nogat oraz tras ko³owych i trasy kolejowej, na zespó³ staromiejski w Tczewie 

z trasy wodnej rzeki Wis³y oraz tras ko³owych (tak¿e z mostu w Knybawie) i trasy 

kolejowej, na pojedyncze obiekty budownictwa szkieletowego w gminie Pszczó³ki 

i Tczew; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania sylwet panoramicznych historycznych 

zespo³ów ruralistycznych wszystkich œredniowiecznych wsi lokacyjnych 

na ¯u³awach Wiœlanych; 

• utrzymanie zwartoœci wizualnej w krajobrazie historycznych jednostek osadniczych; 

• kontynuacja zwartoœci wizualnej w krajobrazie we wspó³czesnych planach zagospodarowania; 

• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych osadnictwa rozproszonego, szczególnie 

dla reliktów ¿u³awskiego osadnictwa na „terpach”; 

• zachowanie specyfiki formy geometrii przestrzeni poprzez kontynuacjê tradycyjnej 

skali i formy podzia³ów geodezyjnych dla wszystkich œredniowiecznych wsi 

179

lokacyjnych na ¯u³awach Wiœlanych oraz œredniowiecznych wsi lokacyjnych gmin 

Subkowy i Pelplin; 

• zachowanie i kontynuowanie specyfiki historycznego typu rozplanowania jednostek 

osadniczych; 

• zakaz rozpraszania miejsc lokalizacji zespo³ów nowej zabudowy; 

• zakaz stosowania dowolnych form architektonicznych w nowej zabudowie; 

• ochrona, zachowanie i kontynuowanie historyczno-regionalnej skali zabudowy 


• ochrona, zachowanie i wprowadzanie zieleni œródpolnej w otwartym krajobrazie 

rolniczym, w przypadku ¯u³aw Wiœlanych zachowanie, w porozumieniu ze s³u¿bami 

melioracyjnymi, szpalerowych obsadzeñ rowów melioracyjnych wierzb¹; 

• wprowadzenie komponowanej zieleni publicznej wewn¹trz nowych jednostek osadniczych; 

• zachowanie b¹dŸ wprowadzenie drobnych elementów naturalnych (enklawy, korytarze 


Formy ochrony krajobrazu proponowane do utworzenia: 

A. Parki Krajobrazowe: brak propozycji. 

B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK ¯u³aw Malborskich (w ca³oœci), Kociewski 

OChK (czêœæ lewobrze¿na Wis³y). 

C. Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe: enklawa leœna ko³o Cedr Wielkich; (2) koryto 

rzeki Mot³awy i jego najbli¿sze otoczenie; (3) w¹wozy i skarpa wiœlana wraz 

z historyczn¹ zieleni¹ parku dawnej przystani oraz parku dworskiego w Gorzêdzieju. 

D. Strefy ochrony ekspozycji i powi¹zañ widokowych (osi, otwaræ i zamkniêæ widokowych): 

ca³oœæ obszaru (zarówno ¯u³aw Wiœlanych jak i czêœci lewobrze¿nej Wis³y). 

E. Parki Kulturowe (ochrona form tradycyjnego historycznego krajobrazu osiedleñczego 

miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): ca³oœæ obszaru 

¯u³aw Wiœlanych oraz roz³óg wielkiej w³asnoœci ziemskiej czêœci lewobrze¿nej 

Wis³y. 

F. Rejestr zabytków: wpis do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego (w formie 

wpisu obszarowego) historycznych uk³adów ruralistycznych œredniowiecznych 

wsi kmiecych: A) na ¯u³awach Gdañskich: Cedry Wielkie, Trutnowy, Giemlice, 

Krzywe Ko³o, Osice, Steblewo; B) na Wielkich ¯u³awach Malborskich: Borêty, 

Lichnowy, Lichnówki, Pordenowo, Starynia, Bystrze, Gnojewo, Koñczewice, M¹towy 

Wielkie, Mi³oradz, Pogorza³a Wieœ, Stara Koœcielnica, Œwierki, Kmiecin, 

Lubieszewo, Marynowy, Gniazdowo, Nowa Cerkiew, Palczewo; C) Powiœle: Subkowy 

oraz Wielki Garc. 

G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: Strefa ¯u³awska. 

Numer i nazwa: II. RÓWNINY S£UPSKIEJ 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: równiny faliste z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi 

z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych, uprawowe z enklawami 

leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych; na pozosta³ych 

obszarach przewa¿a rzeŸba p³aska lub falista z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi 

albo utworami akumulacji biogenicznej lub rzecznej w pod³o¿u, tereny uprawowe 

z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych albo 

180

³¹kowo-pastwiskowo-bagienne lub leœne pozbawione osadnictwa; pó³nocn¹ czêœc 

obszaru zajmuj¹ krajobrazy unikatowe (epizodyczne). 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Równina S³upska (czêœæ wsch.), Wybrze¿e S³owiñskie 

(fragment). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia S³upska (czêœæ zach.), Pas Nadmorski 

(skraj zach). 

• powiaty: s³upski (czêœæ zach.). 

• gminy: Ustka (m. i gm.), S³upsk, Kobylnica (czêœci zachodnie). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: brak 

• elementy przyrodnicze: strefa w¹wozowa k. Strzelinka; obszar urozmaiconej rzeŸby 

k. Reblina. 

• elementy kulturowe: liczne zespo³y dworsko-parkowe (16) i drogi alejowe; ceglane 

koœcio³y œredniowieczne (5) i szkieletowe koœcio³y nowo¿ytne (3); 6 zabytkowych 

uk³adów ruralistycznych („kraina w kratê”); wiatraki w Swo³owie i Lêdowie; 

historyczny zespó³ urbanistyczny Ustki, port rybacki w Ustce. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca g³ownie z cech struktury krajobrazu oraz wystêpowania 

dróg alejowych i punktowych oraz ma³oobszarowych elementów kulturowych tworz¹cych 

„Krainê w Kratê”. 

Zagro¿enia krajobrazu: na wielu odcinkach wycinka drzew przy drogach alejowych; regulacja 

rzeki S³upi; liczne napowietrzne linie energetyczne; bardzo rozleg³e powierzchnie 

przeznaczone pod lokalizacjê elektrowni wiatrowych; zainwestowanie rekreacyjne 

w rejonie Ustki; eksploatacja w rejonie Bruskowa, Kczewa i Zagórek, miejscami 

transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo silne. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: bardzo wysoki - podjêcie 

dzia³añ zmierzaj¹cych do zahamowania oddzia³ywania czynników degraduj¹cych krajobraz 

oraz kszta³towanie krajobrazu zmierzaj¹ce do odtworzenia i utrzymania walorów 


Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Pas pobrze¿a na 

zachód od Ustki (skraj pn.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: powiêkszenie Obszaru Chronionego 

Krajobrazu Pas pobrze¿a na zachód od Ustki (skraj pn.), utworzenie Obszaru 

Chronionego Krajobrazu Dolina Dolnej S³upi, rezerwaty kulturowe: Ustka i Swo³owo; 

Park Kulturowy Ziemi Bia³ogardzkiej (fragment Parku). 







• zachowanie ci¹gów alejowych dróg powiatowych i lokalnych; 


alejowymi; 

181

• zachowanie ekspozycji zespo³ów dworsko- i pa³acowo-parkowych jako dominant 

krajobrazowych we wnêtrzach krajobrazowych (we wszystkich gminach obszaru); 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania zespo³u zabytkowych obiektów 

we wsiach „Krainy w Kratê” - Charnowo, Mo¿d¿anowo, Pêplino, Duninowo, 

G¹bino, Niestkowo, Starkowo, Wodnica, Swo³owo, Runowo, Sierakowo S³upskie 

i innych podobnych miejscowoœci; 


zespo³ów ruralistycznych: „Krainy w Kratê” - Charnowo, Mo¿d¿anowo, 

Pêplino, Duninowo, G¹bino, Niestkowo, Starkowo, Wodnica, Swo³owo, Runowo, 

Sierakowo S³upskie i innych podobnych miejscowoœci; 






osadniczych; 

• zakaz lub silne ograniczenie rozpraszania miejsc lokalizacji zespo³ów nowej zabudowy; 

• zakaz lub silne ograniczenie stosowania dowolnych form architektonicznych w nowej 

zabudowie; 



• ochrona, zachowanie i wprowadzanie zieleni œródpolnej w krajobrazie rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Równiny S³upskiej (prawie ca³y obszar). 

C. Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe: brak propozycji. 


dla wybranych obszarów zgodnie z wytycznymi ewidencji konserwatorskiej 

dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych i zabytkowych uk³adów ruralistycznych. 


miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): dla wybranych 

obszarów roz³ogu wielkiej w³asnoœci ziemskiej oraz historycznych wsi kmiecych, 

w szczególnoœci wsi „Krainy w Kratê” ze zwróceniem uwagi na mo¿liwoœci 

po³¹czenia z funkcj¹ agroturystyczn¹. 


wpisu obszarowego) historycznych uk³adów ruralistycznych œredniowiecznych 

wsi kmiecych: Swo³owo, Charnowo, Duninowo, Machowino, Mo¿d¿anowo, Pêplino, 

Starkowo. 

G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: Strefa S³upska. 

182

Numer i nazwa: III. PO£UDNIOWOKASZUBSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalne pagórkowate z plejstoceñskimi glinami 

glacjalnymi z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o- 

¿u, uprawowe z enklawami leœnymi mozaikowate z rozproszonym kaszubskim osadnictwem 

jednodworczym, miejscami leœne z enklawami rolnymi i bardzo rzadkimi 

osadami. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (czêœæ pd.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Koœcierska (czêœæ pn.-wsch.), Ziemia Kartusko-¯ukowska 

(czêœæ pd.-wsch.), Ziemia Gdañska (skraj pd.-zach.), Kociewie 

Polne (skraj pn.-zach.). 

• powiaty: koœcierski (czêœæ pn.-wsch.), kartuski (czêœæ pd-wsch.), gdañski (czêœæ zach.). 

• gminy: Nowa Karczma, Somonino, Koœcierzyna (czêœæ wsch.), Liniewo (czêœæ pn.), 

Przywidz (czêœæ zach.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: odcinki lokalnych dróg pejza¿owych 

w rejonie miejscowoœci Skrzyd³owo, Szatarpy, Szumleœ. 

• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe Czarna Huta – Po³êczyno – Szpon; obszar 

urozmaiconej rzeŸby k. Nowego Wieca; dwa jeziora lobeliowe (Dobrogoszcz). 

• elementy kulturowe: liczne zespo³y dworsko-parkowe (9) i drogi alejowe, w tym 

unikatowa aleja lipowa przy drodze lokalnej Egiertowo - Nowa Karczma; ceglany 

koœció³ œredniowieczny w Mierzeszynie. 


wybitna, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu oraz elementów przyrodniczych 

i dróg alejowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy drodze alejowej Rekownica - Zielenin; regulacja 

rzek: Wietcisy i Wierzycy; trzy napowietrzne linie energetyczne; zainwestowanie 

rekreacyjne w rejonie Grabówka; eksploatacja w rejonie Po³êczyna, niewielka 


Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne, z wyj¹tkiem czêœci pn., gdzie s¹ s³abe. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Kaszubski Park Krajobrazowe (skraj zach.), Obszary 

Chronionego Krajobrazu: Przywidzki (czêœæ wsch.), Dolina Wietcisy (fragm. pd.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: powiêkszenie Przywidzkiego 

Obszaru Chronionego Krajobrazu (czêœæ pn. i pd.); kulturowe – brak. 


• silne ograniczenie wprowadzania wysokoœciowych elementów – dominant technicznych 

(linie przesy³owe wysokiego napiêcia, maszty telefonii komórkowej i si- 

³ownie wiatrowe); 


wysokoœciowych i kubaturowych o du¿ej skali (linie przesy³owe wysokie- 

183

go napiêcia, maszty telefonii komórkowej i si³ownie wiatrowe); 

• zachowanie ci¹gów alejowych dróg powiatowych i lokalnych ze szczególnym wskazaniem 

lokalnej drogi alejowej Egiertowo – Nowa Karczma; 


krajobrazowych we wnêtrzach krajobrazowych w szczególnoœci zespo³y Borcz, Wyczechowo, 

Bêdomin (!); 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych Hopowo 

– koœció³, Hopowo - cha³upa szkieletowa (!); 





• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych jednodworczego kaszubskiego osadnictwa 

rozproszonego (tzw. „pustek”); 




osadniczych; 






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: Po³udniowokaszubski OChK. 




dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych i zabytkowych uk³adów 

ruralistycznych, w szczególnoœci dla maj¹tku Bêdomin, Wielki Kliñcz oraz 

wsi Rekownica. 


miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): obszar maj¹tku 

Bêdomin w oryginalnych, historycznych granicach katastralnych a tak¿e dla 

wybranych obszarów roz³ogu, w szczególnoœci w rejonie miejscowoœci Szumleœ 

Królewski, Szumleœ Szlachecki, Szatarpy, Skrzyd³owo. 


wpisu obszarowego) historycznego uk³adu ruralistycznego wsi Rekownica. 

G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: istniej¹. 

184

Numer i nazwa: IV. KOPYTKOWSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny falisty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi 

z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, 

z dominacj¹ upraw polowych i zwartym osadnictwem o charakterze wielkiej w³asnoœci 

ziemskiej. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Starogardzkie (czêœæ pd.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Kociewie Leœne (czêœæ pn.-wsch.). 

• powiaty: starogardzki (czêœæ pd.-wsch.). 

• gminy: Smêtowo Graniczne. 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: brak 

• elementy przyrodnicze: obszar urozmaiconej rzeŸby Smêtówko – Fr¹ca. 

• elementy kulturowe: liczne zespo³y dworsko-parkowe (6) i drogi alejowe (w tym 

unikatowa kompozycja alejowa dróg lokalnych uk³adu pól maj¹tków: Stara Jania, 

Leœna Jania, Kopytkowo); ceglany koœció³ œredniowieczny w Lalkowych. 


wybitna, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu oraz wystêpowania dróg 

alejowych i ma³oobszarowych elementów kulturowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy trzech drogach alejowych; dwie napowietrzne 

linie energetyczne; niewielka transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: brak. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: brak. 







• zachowanie ci¹gów alejowych dróg powiatowych i lokalnych w szczególnoœci alei 

Stara Jania – Leœna Jania – Kopytkowo; 


alejowymi; 







185


osadniczych; 



zabudowie; 




rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: brak propozycji. 

C. Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe: Kopytkowski ZP-K. 


w ramach komponowanego krajobrazu rolniczego maj¹tków Stara Jania, 

Leœna Jania i Kopytkowo. 


miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): Park Kulturowy 

systemu agrarnego maj¹tków rolnych Stara Jania, Leœna Jania i Kopytkowo 

wraz z tak zwanym upiêkszonym krajobrazem rolniczym ich roz³ogu. 

F. Wpis do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego (w formie wpisu obszarowego): 

brak propozycji. 

G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: brak propozycji. 

Numer i nazwa: V. SZTUMSKO-PRABUCKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny falisty lub pagórkowaty z plejstoceñskimi 

glinami glacjalnymi z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych 

albo piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi 

i organogenicznymi w pod³o¿u, uprawowe z enklawami leœnymi, niekiedy 

w typie mozaikowatym, ze zwartym osadnictwem o charakterze wielkiej w³asnoœci 

ziemskiej. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze I³awskie (czêœæ pn.-zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Sztumska (czêœæ pd.), Ziemia Kwidzyñska 

(czêœæ pn.), Ziemia Ostródzka (czêœæ pd.-zach.). 

• powiaty: sztumski (czêœæ pd.), kwidzyñski (czêœæ pn.). 

• gminy: Miko³ajki Pomorskie, Prabuty (m. i gm.) (czêœæ pn.), Stary Dzierzgoñ (czêœæ 

pd.), Sztum (czêœæ pd.-wsch.), mniejsze fragmenty: Stary Targ, Dzierzgoñ, Ryjewo. 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: ci¹g widokowy na odcinku Barlewice 

– Miko³ajki Pomorskie – Górki. 

186

• elementy przyrodnicze: strefa w¹wozowa k. Przezmarka; obszary urozmaiconej 

rzeŸby k. Prabut i Linek. 

• elementy kulturowe: bardzo liczne zespo³y dworsko-parkowe (34) i liczne drogi 

alejowe; 5 ceglanych koœcio³ów œredniowiecznych (m.in. w Prabutach); wiatrak 

w Starym Dzierzgoniu; ¿u³awski dom podcieniowy w Obrzynowie. 


wybitna, na po³udniu unikatowa, na któr¹ sk³adaj¹ siê elementy ze wszystkich grup 

kryteriów oceny wartoœci krajobrazu. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy trzech drogach alejowych; regulacja rzeki 

Liwy; dwie napowietrzne linie energetyczne; eksploatacja w rejonie Cygusów i Waplewa, 

miejscami transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne (czêœæ œrdk. i pn.-zach.), œrednie (czêœæ pd.-wsch.). 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: Jeziora Dzierzgoñ 

(czêœæ œrdk.), Rzeki Liwy (skraj pd.), Morawski (skraj pd.), Rzeki Dzierzgoñ (skraj wsch.) 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Rezerwat Kulturowy – zespó³ 

pa³acowo-parkowy z folwarkiem w Waplewie; 









alejowymi; 



• bezwzglêdne zachowanie przedpola ekspozycyjnego wzd³u¿ ci¹gu widokowego 

Barlewice – Miko³ajki Pomorskie – Górki; 


zespo³ów ruralistycznych, w szczególnoœci miejscowoœci Krasna £¹ka; 



• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych osadnictwa rozproszonego; 




osadniczych; 

• silne ograniczenie rozpraszania miejsc lokalizacji zespo³ów nowej zabudowy; 

• silne ograniczenie stosowania dowolnych form architektonicznych w nowej zabudowie; 

187




rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: poszerzenie OChK Jeziora Dzierzgoñ i Morawskiego. 




dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych i zabytkowych uk³adów ruralistycznych 

ze szczególnym uwzglêdnieniem zespo³u pa³acowo-parkowego z folwarkiem 

i wsi¹ folwarczn¹ w Waplewie Wielkim. 



systemu agrarnego maj¹tku rolnego Waplewo Wielkie wraz z tak zwanym 

„upiêkszonym krajobrazem rolniczym” jego roz³ogu. 

F. wpis do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego (w formie wpisu obszarowego): 


G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: Strefa Kwidzyñska. 

Numer i nazwa: VI. TR¥BKOWSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami 

glacjalnymi z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, 

uprawowe lub uprawowe z enklawami leœnymi mozaikowate, ze zwartym osadnictwem 

o charakterze wielkiej w³asnoœci ziemskiej. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (czêœæ pd.-wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Gdañska (czêœæ pd.), Kociewie Polne 

(czêœæ pn.). 

• powiaty: gdañski (czêœæ œrdk.), starogardzki (czêœæ pn.), tczewski (czêœæ pn.). 

• gminy: Pruszcz Gdañski (czêœæ zach.), Tr¹bki Wielkie (czêœæ wsch.), Pszczó³ki 

(czêœæ zach.), Skarszewy (m. i gm.) (czêœæ pn.-wsch.), Tczew (czêœæ pn.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: ci¹g widokowy na odcinku Kleszczewo 

– Straszyn. 

• elementy przyrodnicze: obszary urozmaiconej rzeŸby K³odawa – £oguszewo, k. Godziszewa, 

wsi Turze i Lubiszewa. 

• elementy kulturowe: bardzo liczne zespo³y dworsko-parkowe (32); cztery drogi 

188

alejowe; ceglane koœcio³y œredniowieczne w Skarszewach i Lubiszewie Tczewskim; 

historyczny zespó³ urbanistyczny Skarszew; zabytkowy zespó³ ruralistyczny 

Tr¹bek Wielkich. 


wybitna, wynikaj¹ca z cech struktury krajobrazu oraz wystêpowania punktowych 

i ma³oobszarowych elementów kulturowych, a mniejszym stopniu elementów ekspozycji 

wizualnej. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy drodze alejowej Tr¹bki Wielkie – Go³êbiewo; 

regulacja rzeki Wietcisy; trzy napowietrzne linie energetyczne; eksploatacja 

w rejonie Wymys³owa i Zaskoczyna, dawna eksploatacja k. Go³êbiewa, niewielka 


Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne (czêœæ œrdk. i pd.-zach.), œrednie. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu Dolina Wierzycy 

(skraj pd.); uk³ad urbanistyczny Skarszew; uk³ad ruralistyczny wsi Tr¹bki Wielkie; 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Skarszewski Obszar Chronionego 

Krajobrazu (czêœæ zach.), Kociewski OChK (czêœæ œrdk.); kulturowe – brak. 







• zachowanie ci¹gów alejowych dróg lokalnych; 


alejowymi; 




Kleszczewo – Straszyn w kierunku wschodnim; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych wnêtrza 

zespo³u ruralistycznego Tr¹bek Wielkich; 


zespo³ów ruralistycznych, w szczególnoœci miejscowoœci Malenin, Tr¹bki 

Wielkie a tak¿e historycznego zespo³u urbanistycznego Skarszew; 



• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych osadnictwa rozproszonego; 




osadniczych; 

189






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: Kociewski OChK. 



obszar po³o¿ony na wschód od drogi Kleszczewo - Straszyn a tak¿e dla 

wybranych obszarów zgodnie z wytycznymi ewidencji konserwatorskiej dla zabytkowych 

zespo³ów dworsko-parkowych i zabytkowych uk³adów ruralistycznych. 


miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): dla wybranych 

obszarów roz³ogu wielkiej w³asnoœci ziemskiej, w szczególnoœci Park Kulturowy 

Historycznego Krajobrazu wsi Tr¹bki Wielkie (1) i system Parków Kulturowych 

otwartego krajobrazu rolniczego dla miejscowoœci ¯u³awa, Arciszewo, Wojanowo, 

Bêdzieszyn, Œwincz, Szczerbiêcin a tak¿e Boles³awowo, oraz wybranych 

historycznych wsi kmiecych, w szczególnoœci miejscowoœci Malenin, Mieœcin, Tr¹bki 

Ma³e i Kaczki (2) oraz Park Kulturowy Historycznego Krajobrazu otoczenia 

miasta Skarszewy (3). 



G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: Strefa Kociewska. 

Numer i nazwa: VII. WICKO-CHOCZEWSKI 




w pod³o¿u, uprawowe z enklawami leœnymi ze zwartym osadnictwem o charakterze 

wielkiej w³asnoœci ziemskiej lub leœne z enklawami rolnymi z bardzo rzadkimi osadami; 

holoceñskie równiny z utworami akumulacji biogenicznej, ³¹kowo-pastwiskowo-(bagienne) 

ze zwartym osadnictwem o charakterze wielkiej w³asnoœci ziemskiej 

lub pozbawione osadnictwa; rynny glacjalne z holoceñskimi utworami akumulacji 

biogenicznej lub rzecznej w pod³o¿u, wype³nione jeziorami; w czêœci wschodniej 

obszaru liczne krajobrazy unikatowe. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Wysoczyzna ¯arnowiecka (czêœæ pn.-zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Lêborska (czêœæ pn.), Pas Nadmorski 

(czêœæ œrdk.). 

190

• powiaty: wejherowski, lêborski, pucki (czêœci pó³nocne). 

• gminy: Choczewo, Gniewino (czêœæ pn.), Wicko (czêœæ wsch.), Krokowa (czêœæ 

pn.-zach.), Nowa Wieœ Lêborska (ma³y fragment pn.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkt widokowy z okolic Rybna 

w kierunku po³udniowym na dolinê rzeki £eby; ci¹g widokowy na odcinku Przebêdowo 

– Lublewo z ekspozycj¹ Morza Ba³tyckiego. 

• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. Przebêdówka, Zwartowa, Choczewka; 

dwa jeziora lobeliowe: Choczewskie i Saliñskie. 

• elementy kulturowe: bardzo liczne zespo³y dworsko-parkowe (35); cztery drogi 

alejowe; ceglany koœció³ œredniowieczny w ¯arnowcu; wiatrak w Zdrzewnie. 


wybitna, w czêœci pn.-wsch. wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu, 

a w nieco mniejszym stopniu z pozosta³ych walorów, szczególnie zespo³ów dworsko-parkowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy dwóch drogach alejowych; regulacja rzeki 

Piaœnicy; napowietrzna linia energetyczna; rozleg³e powierzchnie przeznaczone pod 

lokalizacjê elektrowni wiatrowych; zainwestowanie rekreacyjne w rejonie Sasina, 

Bia³ogóry, Dêbek, Nadola; eksploatacja w rejonie Perlina; zmiana struktury agrarnej 

terenów rolnych g³. na Równinie B³ot Przymorskich. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: w przewadze silne (szczególnie czêœæ pn.-wsch.) i œrednie, 

miejscami s³abe. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: bardzo wysoki – po podjêciu 

stosunkowo ograniczonych dzia³añ z zakresu pielêgnacji oraz ograniczania skutków 

oddzia³ywania niektórych czynników degraduj¹cych, wartoœci powinny podlegaæ 

ochronie. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Nadmorski Park Krajobrazowy (czêœæ pn.-wsch.), 

Obszary Chronionego Krajobrazu: Nadmorski (czêœæ pn.-wsch.), Choczewsko-Saliñski 

(czêœæ pd.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: powiêkszenie Nadmorskiego 

Parku krajobrazowego, utworzenie S³owiñskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu; 

Park Kulturowy £eba, Park Kulturowy Ziemi Puckiej (fragment Parku); Rezerwat 

Kulturowy – zespó³ klasztorny i kompozycja krajobrazowa w ¯arnowcu. 


• zakaz wprowadzania wysokoœciowych elementów – dominant technicznych (linie 

przesy³owe wysokiego napiêcia, maszty telefonii komórkowej i si³ownie wiatrowe); 





alejowymi; 


krajobrazowych we wnêtrzach krajobrazowych, szczególnie maj¹tków Ciekocino, 

Kurowo, Lublewo, Prusiewo; 


Przebêdowo – Lublewo; 

191

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego w okolicy 

Rybna (patrz tak¿e obszary XXIX i XLII) pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji 

krajobrazu z tego miejsca; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych w szczególnoœci 

zespo³u klasztornego i dworsko-parkowego w ¯arnowcu; 




• kontynuacja zwartoœci wizualnej w krajobrazie w aktualnych planach zagospodarowania; 




osadniczych; 





• ochrona, zachowanie i wprowadzanie zieleni œródpolnej w krajobrazie rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: S³owiñski OChK (czêœæ zach. obszaru). 




dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych – w szczególnoœci dla zespo³u maj¹tków 

Sasino, Ciekocino, Jackowo, Choczewko i Kurowo oraz maj¹tku Prusiewo; 

ochrona ekspozycji w kierunku po³udniowym na dolinê rzeki £eby z punktu widokowego 

w okolicach Rybna; ochrona ekspozycji w kierunku pó³nocnym z ci¹gu 

widokowego na odcinku Przebêdowo – Lublewo z ekspozycj¹ Morza Ba³tyckiego. 


miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): £eba (1); 

Park Kulturowy Ziemi Puckiej (fragment Parku) (2); Rezerwat Kulturowy - zespó³ 

klasztorny i kompozycja krajobrazowa w ¯arnowcu (3). 


Osieki Lêborskie. 

G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: istniej¹ 

Numer i nazwa: VIII. DOLINY KWIDZYÑSKIEJ I WALICHNOWSKIEJ 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: holoceñskie p³askie dna dolin rzecznych z utworami aku- 

192

mulacji biogenicznej lub rzecznej w pod³o¿u, uprawowe z rozproszonym nowo¿ytnym 

osadnictwem kolonijnym; holoceñskie dna dolin rzecznych z utworami akumulacji 

biogenicznej lub rzecznej w pod³o¿u, ³¹kowo-pastwiskowe ze zwartymi ¿u³awskimi 

œredniowiecznymi wsiami kmiecymi albo pozbawione osad; m³odoglacjalne 

pagórkowate z silnie mozaikowatym kompleksem ró¿nogenetycznych utworów holoceñskich 

i plejstoceñskich w pod³o¿u, mozaikowate leœne z enklawami rolnymi 

i bardzo rzadkimi osadami; prawie wszystkie krajobrazy obszaru nale¿¹ do unikatowych 

(epizodycznych). 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Dolina Kwidzyñska, Pojezierze Starogardzkie (fragment). 

• regiony historyczno-kulturowe: Dolina Dolnej Wis³y, Kociewie Polne (czêœæ pd.wsch.). 

• powiaty: kwidzyñski (czêœæ zach.), tczewski (czêœæ wsch.). 

• gminy: Sadlinki, Kwidzyn, Ryjewo (czêœci zachodnie), Gniew, Pelplin, Subkowy 

(czêœci wschodnie) 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkt widokowy z zamku w Kwidzynie; 

ci¹gi widokowe: z koryta Wis³y na otoczenie, na dolinê Kwidzyñsk¹ na 

odcinku Gurcz – Okr¹g³a £¹ka; makrownêtrza krajobrazowe Doliny Kwidzyñskiej 

i Doliny Walichnowskiej; unikatowy widok panoramiczny miasta Gniew. 

• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. Ciep³ego, Tymawy i Podzamcza. 

• elementy kulturowe: zespó³ dworsko-parkowy w Ma³ym Garcu i Opaleniu, droga 

alejowa Wielki Garc – Ma³e Walichnowy; ¿u³awski dom podcieniowy w Kaniczkach; 

ceglane koœcio³y œredniowieczne w Gniewie i Kwidzynie; krzy¿ackie 

za³o¿enia zamkowe w Gniewie i Kwidzynie; historyczny zespó³ urbanistyczny 

Gniewa. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu oraz elementów ekspozycji 

i kompozycji wizualnej oraz z istnienia za³o¿eñ zamkowych w Gniewie 

i Kwidzynie. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy drodze alejowej Ma³e Walichnowy - Kot³o; 

regulacja rzeki Wis³y i Liwy; dwie napowietrzne linie energetyczne; eksploatacja 

w Opaleniach i Rozpêdzinach; miejscami transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo silne i silne w Dolinie Kwidzyñskiej, s³abe w Dolinie 

Walichnowskiej. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki - dzia³ania zmierzaj¹ce 

do poprawy stanu krajobrazu powinny polegaæ g³ównie na eliminowaniu czynników 

degraduj¹cych krajobraz, a w niektórych przypadkach wskazane mo¿e byæ poddanie 

krajobrazu szczególnym formom ochrony konserwatorskiej. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: Nadwiœlañski, 

Doliny Kwidzyñskiej, Gniewski (czêœæ zach.), Ryjewski (skraj wsch.); uk³ad urbanistyczny 

Gniewu. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Park Krajobrazowy Doliny Dolnej 

Wis³y; Park Kulturowy Powiœla; Rezerwat Kulturowy – uk³ad urbanistyczny oraz 

zespó³ zamkowy i pa³acowy w Gniewie; Rezerwat Kulturowy – zespó³ zamkowy 

w Kwidzynie (strefa graniczna z obszarem 50). 

193








alejowymi; 



• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla makrownêtrza krajobrazowego 

Doliny Kwidzyñskiej (patrz tak¿e obszar 26) i Doliny Walichnowskiej (patrz 

tak¿e obszar 23) pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych krajobrazu 

oraz ochrony przedpola ekspozycyjnego na oba wnêtrza; 


wodnego rzeki Wis³y oraz l¹dowego Gurcz – Okr¹g³a £¹ka; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego panoramy z punktu widokowego z zamku 

w Kwidzynie pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu z tego miejsca; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych zespo- 

³u zamkowego i staromiejskiego w Gniewie oraz zespo³u zamkowego i staromiejskiego 

w Kwidzynie; 


zespo³ów ruralistycznych w szczególnoœci po³o¿onych w Dolinie Kwidzyñskiej 

(Jarzêbina, Janowo i Gniewskie Pole, Nowy Dwór, Kaniczki, Nebrowo, 

Rusinowo, Bronis³awowo) i w Dolinie Walichnowskiej (Wielkie i Ma³e Walichnowy, 

Polskie Gronowo); 



• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych osadnictwa rozproszonego w obrêbie 

doliny Wis³y; 




osadniczych; 

• silne ograniczenie rozpraszania miejsc lokalizacji zespo³ów nowej zabudowy na 

obszarach poza dolin¹ Wis³y; 





rolniczym; 




194


A. Parki Krajobrazowe: Nadwiœlañski Park Krajobrazowy 




œcis³a ochrona ekspozycji panoramicznej krajobrazu z punktu widokowego 

z zamku w Kwidzynie; œcis³a ochrona ekspozycji panoramy miasta Gniew; 

ochrona ekspozycji historycznego krajobrazu osiedleñczego wsi kolonijnych i na 

dolinê Kwidzyñsk¹ na odcinku trasy ko³owej Gurcz – Okr¹g³a £¹ka; œcis³a ochrona 

panoramicznej ekspozycji krajobrazowej makrownêtrza krajobrazowego Doliny Walichnowskiej. 



Powiœla (czêœæ prawobrze¿na Wis³y) (1); Park Kulturowy krajobrazu osiedleñczego 

rolniczego wsi kolonijnych w Dolinie Walichnowskiej (2) (czêœæ lewobrze¿na 

Wis³y); Rezerwat Kulturowy – uk³ad urbanistyczny oraz zespó³ zamkowy 

i pa³acowy w Gniewie (1); Rezerwat Kulturowy – zespó³ zamkowy w Kwidzynie 

(2) (strefa graniczna z obszarem 50). 



G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: Strefa Doliny 

Dolnej Wis³y. 

Numer i nazwa: IX. PRADOLINY £EBY 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: p³askie dna pradolin z holoceñskimi utworami akumulacji 

biogenicznej lub rzecznej w pod³o¿u, ³¹kowo-pastwiskowe bez lub z enklawami 

leœnymi z osadnictwem zwartych œredniowiecznych wsi kmiecych albo pozbawione 

osad; m³odoglacjalny o rzeŸbie krawêdziowej z kompleksem utworów czo³owomorenowych 

gliniasto-piaszczysto-¿wirowych z g³azami w pod³o¿u, leœny z enklawami 

rolnymi i bardzo rzadkimi osadami; wszystkie krajobrazy obszaru s¹ unikatowe 

(epizodyczne). 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pradolina Redy i £eby (czêœæ œrdk. i zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Lêborska (czêœæ œrdk.), Ziemia S³upska 

(skraj wsch.). 

• powiaty: lêborski (czêœæ œrdk.-zach.), wejherowski (czêœæ zach.), s³upski (skraj wsch.). 

• gminy: Lêbork, Nowa Wieœ Lêborska (czêœæ œrdk. i zach.), £êczyce (czêœæ œrdk.), 

Wicko (czêœæ pd.-zach.), G³ówczyce (skraj wsch.), Potêgowo (skraj pn.-wsch.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkt widokowy z Poraju na dolinê 

£eby; ci¹g widokowy na odcinku £ugi – Bo¿epole; makrownêtrza krajobrazowe 

pradoliny na odcinku Lêbork – Charbrowo i Mosty – Strzebielino. 

• elementy przyrodnicze: strefa w¹wozowa k. Bêdzimina. 

• elementy kulturowe: 9 zespo³ów dworsko-parkowych; trzy drogi alejowe; ceglany 

koœció³ œredniowieczny w Lêborku; szkieletowy koœció³ nowo¿ytny w Bo¿ympolu 

Wielkim. 

195


wybitna w czêœci wschodniej, bardzo wysoka w zachodniej, wynikaj¹ca g³ównie 

z elementów ekspozycji i kompozycji wizualnej i w mniejszym stopniu z cech struktury 

krajobrazu. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew alejowych ko³o £êczyc; regulacja rzeki £eby 

i Redy; liczne napowietrzne linie energetyczne; powierzchnie przeznaczone pod lokalizacjê 

elektrowni wiatrowych k.Cecenowa; suburbanizacja w rejonie Lêborka; zainwestowanie 

rekreacyjne nad jez. Lubowidzkim; eksploatacja w rejonie Krakulic, 

Lêborka i Strzebielina, rozleg³a transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo silne. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki – dzia³ania zmierzaj¹ce 


degraduj¹cych krajobraz, a w niektórych przypadkach wskazane mo¿e byæ 

poddanie krajobrazu szczególnym formom ochrony konserwatorskiej. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: Pradoliny Redy 

– £eby i Fragment pradoliny £eby i wzgórza morenowe na pd.od Lêborka (czêœæ wsch.). 


Krajobrazu: Pradoliny Redy – £eby (czêœæ zach. i œrdk.); S³owiñski Obszar 

Chronionego Krajobrazu (skraj pn.), Park Kulturowy £eba (skraj pn.). 









alejowymi; 



• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla makrownêtrz krajobrazowych 

pradoliny rzeki £eby na odcinku Lêbork – Charbrowo i Mosty – Strzebielino pod 

k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych krajobrazu oraz ochrony przedpola 



£ugi – Bo¿epole; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego z Poraju 

na dolinê £eby pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu z tego miejsca; 






osadniczych; 


196





rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Doliny Dolnej £eby. 



ochrona ekspozycji krajobrazu doliny £eby z punktu widokowego 

w Poraju oraz z ci¹gu widokowego na odcinku £ugi – Bo¿epole. 



£eba (fragment Parku). 




Numer i nazwa: X. ZIEMI PUCKIEJ 



biogenicznej lub rzecznej w pod³o¿u, ³¹kowo-pastwiskowo-bagienne bez lub z enklawami 

leœnymi pozbawione osadnictwa lub z rozproszonym nowo¿ytnym osadnictwem 

kolonijnym; plejstoceñskie wysoczyzny morenowe p³askie lub faliste z glinami 


uprawowe z enklawami leœnymi, ze zwartym osadnictwem o charakterze wielkiej 

w³asnoœci ziemskiej; plejstoceñskie wysoczyzny morenowe faliste z glinami glacjalnymi 

w pod³o¿u, uprawowe z osadnictwem o charakterze zwartych œredniowiecznych 

wsi kmiecych; krajobrazy dolinne obszaru maj¹ charakter unikatowy. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pobrze¿e Kaszubskie (czêœæ œrdk. i pn.), Wybrze- 

¿e S³owiñskie (skraj wsch.), Wysoczyzna ¯arnowiecka (skraj pn.-wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Pas Nadmorski (czêœæ œrdk.), Ziemia Pucko-Wejherowska 

(skraj pn.-wsch.). 

• powiaty: pucki 

• gminy: W³adys³awowo, Puck (m. i gm.) (poza czêœci¹ zach.), Krokowa (czêœæ 

wsch.), Kosakowo (czêœæ pn.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkty widokowe: z Rozewia na 

Ba³tyk i wybrze¿e, ze Zdrady na Pradolinê P³utnicy; ci¹g widokowy na odcinku 

Zdrada – Po³czyno; makrownêtrza krajobrazowe: Pradoliny Kaszubskiej, Pradoli- 

197

ny P³utnicy wraz z Bielawskimi B³otami, Ma³ej Zatoki Puckiej; unikatowy widok 

panoramiczny Pucka. 

• elementy przyrodnicze: liczne wybrze¿a klifowe: jastrzêbskie, rozewskie, ch³apowskie, 

puckie, os³oniñskie; strefy w¹wozowe k. Zdrady. 

• elementy kulturowe: 13 zespo³ów dworsko-parkowych w tym zespó³ zamkowoparkowy 

z krajobrazowym parkiem romantycznym w Krokowej oraz neogotycka 

rezydencja pa³acowo-parkowa w Rzucewie; cztery cenne aleje (pomnikowe aleje lipowe: 

¯arnowiec-Krokowa, Rzucewo – Os³onino (kontraleja ! 400-letnia !), Starzyñski 

Dwór (aleje z kompozycji uk³adu pól maj¹tku); ceglany koœció³ œredniowieczny 

w Pucku, szkieletowy koœció³ nowo¿ytny w Mechowie; zabytkowy zespó³ ruralistyczny 

Karwieñskich B³ot; historyczny zespó³ urbanistyczny Pucka, porty rybackie we 

W³adys³awowie i Pucku; stanowisko pradziejowej kultury rzucewskiej w Rzucewie. 


wysoka w czêœci pn. i pd., wybitna w œrodkowej i zach., wynikaj¹ca g³ównie z cech 

struktury krajobrazu oraz elementów ekspozycji i kompozycji wizualnej, a w mniejszym 

stopniu z elementów przyrodniczych (klify) oraz kulturowych (zespo³y dworsko-parkowe). 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy drodze alejowej Po³czyno-S³awutowo i Rzucewo-Os³onino; 

regulacja rzeki Redy; dwie napowietrzne linie energetyczne; bardzo 

rozleg³e powierzchnie przeznaczone pod lokalizacjê elektrowni wiatrowych; suburbanizacja 

w rejonie Pucka, Mrzezina, Redy, Rewy; intensywne zainwestowanie rekreacyjne 

w strefie Karwia – W³adys³awowa oraz w Pucku, Os³oninie, Rewie; liczne miejsca 

obecnej i dawnej eksploatacji kopalin; rzadziej transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: w przewadze silne, miejscami œrednie. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki – dzia³ania zmierzaj¹ce 


degraduj¹cych krajobraz, a w niektórych przypadkach wskazane mo¿e byæ 

poddanie krajobrazu szczególnym formom ochrony konserwatorskiej. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Rezerwaty krajobrazowe: Przyl¹dek Rozewie, W¹wóz 

Ch³apowski, Nadmorski Park Krajobrazowy (czêœæ pn.), Nadmorski Obszar Chronionego 

Krajobrazu (czêœæ pn.); uk³ad urbanistyczny miasta Puck, uk³ady ruralistyczne 

wsi Karwieñskie B³ota i Mechowo. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu 

Dolina P³utnicy (czêœæ œrdk.), powiêkszenie Obszaru Chronionego Krajobrazu: 

Pradoliny Redy – £eby (czêœæ pd.); Park Kulturowy Ziemi Puckiej (wraz z Zatok¹ 

Puck¹); Rezerwat Kulturowy Wieœ Karwieñskie B³ota (ostatecznie ten zabytkowy 

uk³ad ruralistyczny zosta³ wpisany do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego), 

Rezerwat Kulturowy – za³o¿enie rezydencjonalno-parkowe wraz z romantycznym 

parkiem krajobrazowym w Krokowej (strefa graniczna z obszarem 

50); Rezerwat Kulturowy – archeologiczny kultury rzucewskiej i za³o¿enia rezydencjonalnego 

z komponowanym krajobrazem w Rzucewie; Rezerwat Kulturowy 

– Zatoka Pucka i jej tonie (patrz tak¿e obszar 38); Rezerwat Kulturowy – wieœ 

rybacka Rewa; 




198



• zachowanie ci¹gów alejowych dróg powiatowych i lokalnych w szczególnoœci alei: 

¯arnowiec-Krokowa, Rzucewo – Os³onino, lokalnie w Starzyñskim Dworze; 


alejowymi szczególnie w rejonie maj¹tków Sulicice – K³anino – Starzyñski Dwór; 


krajobrazowych we wnêtrzach krajobrazowych w szczególnoœci maj¹tków Sulicice, 

K³anino, Starzyñski Dwór; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla makrownêtrz Pradoliny Kaszubskiej, 

Pradoliny P³utnicy wraz z Bielawskimi B³otami oraz Ma³ej Zatoki Puckiej, 




Zdrada – Po³czyno oraz ¯arnowiec - Krokowa; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktów widokowych z Rozewia 

na Ba³tyk i wybrze¿e, z miejscowoœci Zdrada na Pradolinê rzeki P³utnicy, 

a tak¿e dla unikatowego widoku panoramicznego Pucka, pod k¹tem ochrony istniej¹cej 

ekspozycji krajobrazu z tego miejsca, równie¿ dla punktu widokowego 

ko³o Goszczyna w kierunku wschodnim (patrz tak¿e obszar 50); 


ekspozycji sylwety miasta Pucka oraz ekspozycji i udostêpnienia rezerwatu 

archeologicznego kultury rzucewskiej w Rzucewie; 



• utrzymanie zwartoœci wizualnej w krajobrazie historycznych jednostek osadniczych 

(z wy³¹czeniem „olêderskiej” wsi Karwieñskie B³ota); 


• zachowanie i rewitalizacja osadnictwa rozproszonego tak zwanych „poniatówek”; 




osadniczych; 



zabudowie; 




rolniczym; 




199



B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Pradoliny Kaszubskiej i Pradoliny P³utnicy. 



œcis³a ochrona panoramicznej ekspozycji krajobrazu z punktu widokowego 

na latarni morskiej w Rozewiu w kierunku l¹du; œcis³a ochrona ekspozycji 

krajobrazowej otwarcia widokowego z punktu widokowego w rejonie miejscowoœci 

Zdrada i z ci¹gu widokowego na odcinku Zdrada – Po³czyno na Pradolinê rzeki 

P³utnicy; œcis³a ochrona punktu widokowego w kierunku po³udniowo-wschodnim 

na historyczn¹ panoramê Pucka poprzez wody Zatoki Puckiej. 



Ziemi Puckiej (wraz z Zatok¹ Puck¹) (1); Rezerwat Kulturowy – za³o¿enie 

rezydencjonalno-parkowe wraz z romantycznym parkiem krajobrazowym w Krokowej 

(1) (strefa graniczna z obszarem 50); Rezerwat Kulturowy – archeologiczny 

kultury rzucewskiej i za³o¿enia rezydencjonalnego z komponowanym krajobrazem 

w Rzucewie (2); Rezerwat Kulturowy – Zatoka Pucka i jej tonie (3) (patrz tak¿e 

obszar 38); Rezerwat Kulturowy – wieœ rybacka Rewa (4). 

F. Wpis (alternatywnie) do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego (w formie 

wpisu obszarowego) za³o¿enia rezydencjonalno-parkowego wraz z romantycznym 

parkiem krajobrazowym w Krokowej. 


Numer i nazwa: XI. S£UPI – £UPAWY 



glacjalnymi w pod³o¿u, uprawowe z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych 

wsi kmiecych; m³odoglacjalny falisty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi 


uprawowe z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych; 

m³odoglacjalny falisty z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

z enklawami gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, ³¹kowo-pastwiskowe z enklawami 

leœnymi i bardzo rzadkimi osadami; m³odoglacjalny silnie pagórkowaty 

z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi w pod³o¿u, leœne z enklawami rolnymi i bardzo 

rzadkimi osadami; w centralnej czêœci obszaru krajobrazy unikatowe (epizodyczne). 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Wysoczyzna Polanowska (czêœæ pn.), Równina 

S³upska (skraj pd.-wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia S³upska (czêœæ pd.), Ziemia S³awieñska 

(skraj pn.-wsch.). 

• powiaty: s³upski (czêœæ pd.), bytowski (fragm. pn.). 

• gminy: Dêbnica Kaszubska, Ko³czyg³owy (czêœæ pn.), Kobylnica (fragm.), Potêgowo 

(fragm.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: ci¹g widokowy na odcinku Starkówko 

– Barnowo. 

200

• elementy przyrodnicze: liczne strefy w¹wozowe k. Ga³êŸni, Krzyni, Kotowa, Jaworów; 

obszary urozmaiconej rzeŸby k. Podwilczyna i Cetynia. 

• elementy kulturowe: liczne zespo³y dworsko-parkowe (14); trzy drogi alejowe; 

ceglany koœció³ œredniowieczny w miejscowoœci Budowo; szkieletowe koœcio³y 

nowo¿ytne w Dobieszewie i Ko³czyg³owach. 


przewa¿nie bardzo wysoka, wybitna w czêœci wschodniej, wynikaj¹ca z cech struktury 

krajobrazu oraz elementów przyrodniczych, w mniejszym stopniu kulturowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew alejowych w Niepoglêdziu; regulacja rzeki S³upi; 

napowietrzna linia energetyczna; eksploatacja w rejonie Wieliszewa. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: s³abe (czêœæ œrdk. i pd.-wsch.) i bardzo s³abe. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki – po podjêciu stosunkowo 

ograniczonych dzia³añ z zakresu pielêgnacji oraz ograniczania skutków oddzia³ywania 

niektórych czynników degraduj¹cych, krajobrazy powinny podlegaæ bezwzglêdnej 

ochronie. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Park Krajobrazowy Dolina S³upi. 










alejowymi; 


Starkówko – Barnowo; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych, 

w szczególnoœci koœcio³ów szkieletowych w miejscowoœciach Dobieszewo i Ko³czyg³owy; 








osadniczych; 






rolniczym; 

201





A. Parki Krajobrazowe: powiêkszenie parku krajobrazowego Dolina S³upi. 





dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych i zabytkowych uk³adów ruralistycznych; 

ochrona ekspozycji krajobrazowej z ci¹gu widokowego drogi ko³owej 

Starówko – Barnowo. 



systemu agrarnego maj¹tków rolnych Budowo, Kotowo, £abiszewo, Motarzyno, 

Niepoglêdzie, wraz z tak zwanym upiêkszonym krajobrazem rolniczym ich 

roz³ogu. 

F. Wpis do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego (w formie wpisu obszarowego) 

zespo³u elektrowni wodnych w Ga³êŸni (zabytek techniki). 

G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: Strefa S³upska. 

Numer i nazwa: XII. MIRACHOWSKI 




¿u, mozaikowaty leœny z enklawami rolnymi (i/lub jeziornymi) i bardzo rzadkimi 

osadami; m³odoglacjalny pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z 

enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, uprawowe 

z enklawami leœnymi, czasem w podtypie mozaikowatym, z rozproszonym kaszubskim 

osadnictwem jednodworczym; w zachodniej czêœci obszaru krajobrazy unikatowe. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (czêœæ centralna). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Kartusko-¯ukowska (czêœæ pn.), Ziemia 

Pucko-Wejherowska (skraj pd.-zach.), Ziemia Lêborska (skraj pd.). 

• powiaty: kartuski (czêœæ pn.), wejherowski (czêœæ pd.), lêborski (skraj pd.). 

• gminy: Sierakowice (czêœæ pn.), Kartuzy (czêœæ zach.), Linia (czêœæ wsch.), Luzino 

(czêœæ pd.), Cewice (czêœæ pd.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: brak. 

• elementy przyrodnicze: liczne strefy w¹wozowe, g³ównie na zboczach dolin £eby 

i Bolszewki; obszary urozmaiconej rzeŸby k. Kamienicy Królewskiej, Mirachowa, 

Sma¿yna; trzy jeziora lobeliowe. 

• elementy kulturowe: 4 zespo³y dworsko-parkowe, szkieletowy koœció³ nowo¿ytny 

w Bukowinie. 

202


bardzo wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu oraz wystêpowania 

elementów przyrodniczych. 

Zagro¿enia krajobrazu: zainwestowanie rekreacyjne w rejonie jezior Potêgowskich; nieliczna 


Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo s³abe i s³abe. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki – walory powinny 

byæ bezwzglêdnie chronione przed zmian¹ ich aktualnej wartoœci, a tak¿e nie powinny 

byæ realizowane ¿adne dzia³ania, które mog¹ spowodowaæ obni¿enie tych walorów 

(degradacjê krajobrazu). 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Rezerwaty krajobrazowe: Lubygoœæ, Staniszewskie 

Zdroje, Kaszubski Park Krajobrazowy (czêœæ zach.), Obszary Chronionego Krajobrazu: 

Fragment pradoliny £eby i wzgórza morenowe na pd. od Lêborka (skraj 

zach.), Dolina £eby (fragm. œrdk.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Trójmiejsko-Lêborski Obszar 

Chronionego Krajobrazu (czêœæ wsch.), Obszar Chronionego Krajobrazu Górnej S³upi, 

Bukowiny i £upawy (skraj zach.); Park Kulturowy Kaszuby. 








zespo³u dworskiego w Mirachowie; 


zespo³ów ruralistycznych w szczególnoœci zespo³u ruralistycznego miejscowoœci 

Mirachowo; 



• zachowanie i rewitalizacja osadnictwa rozproszonego (na pó³noc i wschód od Mirachowa); 




osadniczych; 

• ograniczenie rozpraszania miejsc lokalizacji zespo³ów nowej zabudowy; 





rolniczym; 


203





B. Obszary Chronionego Krajobrazu: Trójmiejsko-Lêborski OChK (czêœæ wsch. obszaru), 

OChK Górnej S³upi, Bukowiny i £upawy (skraj zach. obszaru). 






Kaszuby; Rezerwat Kulturowy - Zespó³ Dworu Kaszubskiego w Mirachowie 

wraz z tradycyjnym krajobrazem wsi Mirachowo i jej roz³ogiem. 


wpisu obszarowego) zespo³u dworsko-folwarcznego w Mirachowie. 


Numer i nazwa: XIII. PRZYWIDZKO-SKARSZEWSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny pagórkowaty lub silnie pagórkowaty z plejstoceñskimi 


w pod³o¿u, mozaikowaty leœny z enklawami rolnymi i bardzo rzadkimi 

osadami; m³odoglacjalny pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z enklawami 

utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, mozaikowaty 

uprawowy z enklawami leœnymi i osadnictwem mieszanym; m³odoglacjalny pagórkowaty 

lub silnie pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z enklawami 

utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, mozaikowaty uprawowy 

z enklawami leœnymi i rozproszonym kaszubskim osadnictwem jednodworczym; 

w po³udniowej czêœci obszaru krajobrazy unikatowe (epizodyczne). 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (czêœæ pd.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Gdañska (czêœæ pd.), Kociewie Polne 

(czêœæ pn.-zach.). 

• powiaty: gdañski (czêœæ zach.), starogardzki (skraj pn.) 

• gminy: Przywidz, Tr¹bki Wielkie (czêœæ zach.), Skarszewy (czêœæ pn.-zach.). 



• elementy przyrodnicze: liczne strefy w¹wozowe, g³ównie na zboczach rynny jez. 

Przywidzkiego, dolin Reknicy i Wietcisy oraz k. Szczodrowa; obszar urozmaiconej 

rzeŸby k. Klonowa i Buszkowych. 

• elementy kulturowe: jeden zespó³ dworsko-parkowy; cztery drogi alejowe; ceglany 

koœció³ œredniowieczny w Mierzeszynie; szkieletowy koœció³ nowo¿ytny w Czapielsku. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca w przewadze z cech struktury krajobrazu oraz wystêpowania 

elementów przyrodniczych. 

204

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzeki Wietcisy; napowietrzna linia energetyczna; zainwestowanie 

rekreacyjne w rejonie Przywidza. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo s³abe, œrednie w czêœci pd. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Rezerwat krajobrazowy Wyspa na Jeziorze Przywidz, 

Obszary Chronionego Krajobrazu: Przywidzki (czêœæ pn.), Dolina Wietcisy (czêœæ pd.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Skarszewski Obszar Chronionego 

Krajobrazu (czêœæ œrdk.). 


• ograniczenie wprowadzania wysokoœciowych elementów – dominant technicznych (linie 






alejowymi; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych wed³ug 

potrzeb lokalnych; 





• zachowanie i rewitalizacja jednodworczego kaszubskiego osadnictwa rozproszonego 

w rejonie miejscowoœci Szatarpy, Szumleœ Królewski i Szlachecki, Grabowska 

Huta, Starkowa Huta; 




osadniczych; 





rolniczym; 







205

206 





miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): nie przewiduje 

siê szczególnych form ochrony, ewentualnie dla obszaru roz³ogu œredniej w³asnoœci 

ziemskiej zespo³u dworskiego w miejscowoœci Szczodrowo. 




Numer i nazwa: XIV. DZIERZGOÑSKI 




rolny z dominacj¹ uprawowego lub uprawowy z enklawami leœnymi, czasem w podtypie 

mozaikowatym, z osadnictwem zwartym w typie wielkiej w³asnoœci ziemskiej; 

m³odoglacjalny pagórkowaty z kompleksem utworów czo³owomorenowych gliniasto-piaszczysto-¿wirowych 

z g³azami w pod³o¿u rolny z dominacj¹ uprawowego 

i z osadnictwem zwartym w typie wielkiej w³asnoœci ziemskiej. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze I³awskie (czêœæ pn.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Sztumska (czêœæ pn.). 

• powiaty: sztumski (czêœæ pn.) 

• gminy: Stary Targ (czêœæ œrdk.), Dzierzgoñ (m. i gm.) (czêœæ œrdk.). 



• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe ko³o Nowego Folwarku i Lubuchowa; 

obszar urozmaiconej rzeŸby k. Dzierzgonia. 

• elementy kulturowe: liczne zespo³y dworsko-parkowe (20); cztery drogi alejowe; 

cztery ceglane koœcio³y œredniowieczne (m.in. w Dzierzgoniu). 

Ocena krajobrazu pod wzglêdem wartoœci kulturowych, przyrodniczych i wizualnych: bardzo 

wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z wystêpowania punktowych i ma³oobszarowych elementów 

przyrodniczych i kulturowych, w mniejszym stopniu z cech struktury krajobrazu. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew alejowych w Waplewie; regulacja rzeki Dzierzgoñ; 

eksploatacja w rejonie Dzierzgonia. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo s³abe i s³abe (k. Dzierzgonia œrednie). 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki – walorypowinny byæ 

bezwzglêdnie chronione przed zmian¹ ich aktualnej wartoœci a tak¿e nie powinny 



Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Dzierzgoñ 

(czêœæ œrdk. i skraj wsch.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Rezerwat kulturowy Waplewo 

Wielkie; Rezerwat Kulturowy – archeologiczny w dolinie rzeki Dzierzgoñ w miejscowoœciach 

B¹gart-Œwiêty Gaj.








alejowymi; 


krajobrazowych we wnêtrzach krajobrazowych w szczególnoœci za³o¿enia pa³acowo-parkowego 

z folwarkiem w Waplewie; 




zespo³ów ruralistycznych w szczególnoœci miejscowoœci B¹gart i Jasna; 






osadniczych; 






rolniczym; 



ekologiczne) wewn¹trz nowych jednostek osadniczych; 



B. Obszary Chronionego Krajobrazu: poszerzenie OChK Rzeki Dzierzgoñ. 



nie przewiduje siê szczególnych form ochrony za wyj¹tkiem wybranych 

obszarów zgodnie z wytycznymi ewidencji konserwatorskiej dla zabytkowych zespo³ów 

dworsko-parkowych. 



systemu agrarnego maj¹tków rolnych Telkwice i Trankwice wraz z tak zwanym 

upiêkszonym krajobrazem rolniczym ich roz³ogu oraz elementami wielkiej 

kompozycji parkowej (zwierzyniec, cmentarze rodowe). 

207

208 



G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: Strefa Pojezierza 

I³awskiego. 

Numer i nazwa: XV. WARCIÑSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi 

z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, rolny 

z dominacj¹ uprawowego z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych 

wsi kmiecych; m³odoglacjalny pagórkowaty z piaszczysto-¿wirowymi utworami 

fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi i organogenicznymi lub plejstoceñskimi 


w pod³o¿u, leœne z enklawami rolnymi i bardzo rzadkimi osadami. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Wysoczyzna Polanowska (czêœæ centralna). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia S³awieñska (czêœæ œrdk.). 

• powiaty: s³upski (czêœæ pd.-zach.). 

• gminy: Kêpice (m. i gm.) (czêœæ zach.). 



• elementy przyrodnicze: strefa w¹wozowa na zboczu doliny Wieprzy; du¿y obszar 

urozmaiconej rzeŸby miêdzy Kêpicami a Podgórami. 

• elementy kulturowe: trzy zespo³y dworsko-parkowe w tym unikatowy zespó³ rezydencjonalny 

w Warcinie; liczne drogi alejowe; szkieletowe koœcio³y nowo¿ytne 

w Ciecholubiu i Osowie. 


wybitna, wynikaj¹ca g³ównie z wystêpowania punktowych i ma³oobszarowych elementów 

przyrodniczych i kulturowych, a w pewnej mierze z cech struktury krajobrazu. 

Zagro¿enia krajobrazu: napowietrzna linia energetyczna. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: s³abe i bardzo s³abe. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki - po podjêciu stosunkowo 


niektórych czynników degraduj¹cych, powinny podlegaæ bezwzglêdnej 

ochronie. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Jezioro £êtowskie 

i okolice Kêpic (czêœæ wsch.). 


Zlewni Wieprzy; zabytkowy krajobraz kulturowy Polanów (czêœæ zach.). 







• zachowanie ci¹gów alejowych dróg powiatowych i lokalnych;






zespo³ów ruralistycznych oraz ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania 

obiektów zabytkowych w szczególnoœci zespo³u rezydencjonalnego 

w Warcinie; 






osadniczych; 






rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: Kêpicki Park Krajobrazowy 




dla unikatowego zespo³u rezydencjonalnego w Warcinie zgodnie z wytycznymi 

ewidencji konserwatorskiej dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych. 



– zespó³ rezydencjonalny pa³acowo-parkowy z folwarkiem i wsi¹ folwarczn¹ 

w Warcinie oraz historycznym roz³ogiem. 




Numer i nazwa: XVI. WIERZCHOCIÑSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny p³aski, falisty lub pagórkowaty z 

piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi i 

209

organogenicznymi, uprawowy z enklawami leœnymi i z osadnictwem zwartym 

w typie wielkiej w³asnoœci ziemskiej; m³odoglacjalny falisty z kompleksem utworów 

czo³owomorenowych gliniasto-piaszczysto-¿wirowych z g³azami w pod³o- 

¿u, uprawowy z enklawami leœnymi i z osadnictwem zwartym typu wielka w³asnoœæ 

ziemska. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Wysoczyzna Damnicka (czêœæ pn.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia S³upska (czêœæ pn.), Pas Nadmorski 

(fragm.). 

• powiaty: s³upski (czêœæ pn.) 

• gminy: G³ówczyce (czêœæ pn.), Smo³dzino (skraj pd.). 



• elementy przyrodnicze: strefa w¹wozowa k. Bêdziechowa. 

• elementy kulturowe: 6 zespo³ów dworsko-parkowych; droga alejowa ¯elkowo – 

Rumsko. 


bardzo wysoka, fragmentami wybitna, wynikaj¹ca g³ownie z wystêpowania liniowych 

i ma³oobszarowych elementów kulturowych, a w mniejszym stopniu z cech 

struktury krajobrazu oraz elementów przyrodniczych. 

Zagro¿enia krajobrazu: drobne powierzchnie przeznaczone pod lokalizacjê elektrowni 

wiatrowych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo s³abe. 


byæ bezwzglêdnie chronione przed zmian¹ ich aktualnej wartoœci, a tak¿e h nie powinny 

byæ realizowane ¿adne dzia³ania, które mog¹ spowodowaæ obni¿enie tych 

walorów (degradacjê krajobrazu). 


Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: S³owiñski Obszar Chronionego 

Krajobrazu, Park Kulturowy Ziemi Bia³ogardzkiej (fragment Parku). 








alejowymi; 




Wierzchocino – Choæmirówko; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego na górze 

Rowokó³ pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu z tego miejsca; 



210








osadniczych; 






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: S³owiñski OChK. 




dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych. 



systemu agrarnego maj¹tków rolnych Równo, Rumsko oraz Choæmirowo, 

Choæmirówko i Bêdziechowo wraz z tak zwanym upiêkszonym krajobrazem 

rolniczym ich roz³ogu (1); Park Kulturowy Ziemi Bia³ogardzkiej (2) (fragment 

Parku). 




Numer i nazwa: XVII. CEWICKO-ROZ£AZIÑSKI 




uprawowy z enklawami leœnymi z rozproszonym kaszubskim osadnictwem jednodworczym; 

m³odoglacjalny pagórkowaty lub silnie pagórkowaty z plejstoceñskimi 


w pod³o¿u, leœny z enklawami rolnymi i bardzo rzadkimi osadami; m³odoglacjalny 

o rzeŸbie krawêdziowej z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z enklawami utworów 

fluwioglacjalnych i organogenicznych albo kompleksem utworów czo³owomoreno- 

211

wych gliniasto-piaszczysto-¿wirowych z g³azami w pod³o¿u, leœny z enklawami rolnymi 

i bardzo rzadkimi osadami; na fragmencie obszaru w czêœci pó³nocno-wschodniej 

wystêpuj¹ krajobrazy unikatowe (epizodyczne). 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (czêœæ pn.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Lêborska (czêœæ pd.). 

• powiaty: wejherowski (czêœæ zach.), lêborski (czêœæ pd.-wsch.). 

• gminy: £êczyce (czêœæ pd.), Cewice (czêœæ pn.-wsch.), N. Wieœ Lêborska (fragm.), 

Linia (fragm.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: widoki z krawêdzi wysoczyzny na 

dolinê £eby. 

• elementy przyrodnicze: dwa jeziora lobeliowe k. Zakrzewa. 

• elementy kulturowe: 7 zespo³ów dworsko-parkowych; trzy drogi alejowe w tym 

okazowa aleja Nawcz-Dziêcielec. 


bardzo wysoka w czêœci pn., wybitna w czêœci pd., wysoka w czêœci wsch., wynikaj¹ca 

g³ownie z cech struktury krajobrazu oraz elementów ekspozycji wizualnej. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy drodze alejowej £ebunia-Okalice; regulacja 

rzeki £eby; napowietrzna linia energetyczna; zainwestowanie rekreacyjne w rejonie 

D¹brówki Wielkiej; niewielka transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: w przewadze s³abe i bardzo s³abe, w pd. czêœci œrednie. 



niektórych czynników degraduj¹cych, walory powinny podlegaæ bezwzglêdnej ochronie. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: OChK: Fragment pradoliny £eby i wzgórza morenowe 

na pd. od Lêborka (czêœæ zach.), Pradoliny Redy-£eby (czêœæ pn.), Dolina £eby 

(czêœæ wsch.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Lêborski Park Krajobrazowy; 

Park Kulturowy Kaszuby (skraj pd.-wsch.), rezerwat kulturowy Paraszyno. 






• zachowanie ci¹gów alejowych dróg powiatowych i lokalnych w szczególnoœci ochrona 

alei Nawcz-Dziêcielec; 


alejowymi; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla wnêtrza doliny rzeki £eby 


ekspozycyjnego na wnêtrz; 


z krawêdzi wysoczyzny na dolinê £eby; 


lokalnych potrzeb; 

212








osadniczych; 






rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: Lêborski Park Krajobrazowy. 






ze szczególnym uwzglêdnieniem wchodz¹cego w sk³ad obszaru fragmentu 

wielkiej kompozycji krajobrazowej w Paraszynie; ochrona ekspozycji na 

ci¹gu widokowym z krawêdzi wysoczyzny na dolinê £eby. 



Kaszuby (skraj pd.-wsch.); Rezerwat Kulturowy Paraszyno – wielka kompozycja 

krajobrazowa zwi¹zana z zespo³em dworskim w dolinie £eby (fragment zachodni). 




Numer i nazwa: XVIII. SULÊCZYÑSKI 




rolny z dominacj¹ uprawowego i z rozproszonym kaszubskim osadnictwem jednodworczym; 

m³odoglacjalny falisty z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

(sandrowymi), uprawowy z enklawami leœnymi i z rozproszonym kaszubskim 

osadnictwem jednodworczym. 

213

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (czêœæ zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Kartusko-¯ukowska (czêœæ zach.), 

• powiaty: kartuski (czêœæ zach.). 

• gminy: Sulêczyno (czêœæ œrdk.), Stê¿yca (fragm.). 



• elementy przyrodnicze: obszar urozmaiconej rzeŸby k. Borka Kamiennego; 6 jezior 

lobeliowych. 

• elementy kulturowe: zespó³ dworsko-parkowy w Sulêczynie; dwie drogi alejowe; 

stanowisko archeologiczne kultury gockiej w Wêsiorach. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu oraz elementów przyrodniczych. 

Zagro¿enia krajobrazu: zainwestowanie rekreacyjne w rejonie Sulêczyna. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo s³abe i s³abe. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Gowidliñski Obszar Chronionego Krajobrazu (czêœæ 

œrdk.). 


Górnej S³upi, Bukowiny i £upawy (czêœæ zach.); Park Kulturowy Kaszuby, Rezerwat 

Kulturowy – archeologiczny kultury gockiej w Wêsiorach. 







potrzeb lokalnych ze szczególnym uwzglêdnieniem ekspozycji i udostêpnienia 

rezerwatu archeologicznego w miejscowoœci Wêsiory; 





• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych kaszubskiego jednodworczego 

osadnictwa rozproszonego w rejonie miejscowoœci Podjazy i okolicach Jez. Gowidliñskiego; 




osadniczych; 


214




rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Górnej S³upi, Bukowiny i £upawy (czêœæ 

zach. obszaru) lub poszerzenie Gowidliñskiego OChK. 






Kaszuby (fragment), Rezerwat Kulturowy – archeologiczny kultury gockiej 

w Wêsiorach. 




Numer i nazwa: XIX. BOBIÊCIÑSKI 

Powierzchnia: 8 km 

215 

2 

Dominuj¹ce typy krajobrazu: rynny glacjalne z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi 

w pod³o¿u, wype³nione jeziorami. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Bytowskie (czêœæ zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia S³awieñska (czêœæ pd.). 

• powiaty: bytowski (skraj zach.). 

• gminy: Miastko (skraj zach.). 



• elementy przyrodnicze: strefa w¹wozowa na Skibskiej Górze, dwa jeziora lobeliowe: 

Bobiêciñskie Wielkie i Ma³e. 

• elementy kulturowe: ograniczone w zakresie wartoœci krajobrazotwórczych 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca z wystêpowania elementów przyrodniczych (du¿e jezioro 

lobeliowe). 

Zagro¿enia krajobrazu: brak. 






Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Jezioro Bobiêciñskie 

Wielkie ze Skibsk¹ Gór¹.














osadniczych; 





• wprowadzenie komponowanej zieleni publicznej wewn¹trz nowych jednostek osadniczych. 








miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): brak propozycji. 




Numer i nazwa: XX. BRZE NIEÑSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny pagórkowaty z kompleksem utworów 

czo³owomorenowych gliniasto-piaszczysto-¿wirowych z g³azami w pod³o¿u albo z 

piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi (sandrowymi), czasem z enklawami 

gliniastymi i organogenicznymi, mozaikowate uprawowe z enklawami leœnymi 

i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych; m³odoglacjalny 

pagórkowaty z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi z enklawami 

gliniastymi i organogenicznymi, leœny z enklawami rolnymi i bardzo rzadkimi osadami; 

blisko po³owê obszaru zajmuj¹ krajobrazy unikatowe (epizodyczne). 

216

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Bytowskie (czêœæ pd.), Równina Charzykowska 

(fragm.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Cz³uchowska (czêœæ pn.), Ziemia Chojnicka 

(skraj pn.-zach.). 

• powiaty: cz³uchowski (czêœæ pn.), bytowski (czêœæ pd.). 

• gminy: Kocza³a (czêœæ pn.), Lipnica (czêœæ zach.). 



• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. BrzeŸna Szlacheckiego; dwa jeziora 

lobeliowe. 

• elementy kulturowe: zespó³ dworsko-parkowy w Pietrzykowie; szkieletowy koœció³ 

nowo¿ytny w Pietrzykowie. 


bardzo wysoka, wysoka w czêœci pn., wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu 

oraz wystêpowania elementów przyrodniczych. 







Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: •ródliskowy 

obszar Brdy i Wieprzy na wsch. od Miastka (czêœæ zach.), Fragment Borów Tucholskich 


Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Bytowski Park Krajobrazowy 

(czêœæ zach.), Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich Zachodnich (czêœæ 

œrdk.), Park Kulturowy Ziemi Bytowskiej (fragment Parku); Rezerwat Kulturowy – 

drewniany koœció³ parafialny z pocz. XVIII w. i ci¹g³oœæ tradycji rodowej w miejscowoœci 

Borzyszkowy. 


• ograniczenie wprowadzania wysokoœciowych elementów – dominant technicznych 

(linie przesy³owe wysokiego napiêcia, maszty telefonii komórkowej i si³ownie wiatrowe); 











217


osadniczych; 









A. Parki Krajobrazowe: Bytowski Park Krajobrazowy (czêœæ zach. obszaru). 

B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Borów Tucholskich Zachodnich (czêœæ œrdk. 

obszaru) lub poszerzenie OChK •ródliskowy Obszar Brdy i Wieprzy na E od Miastka. 





miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): brak propozycji 




Numer i nazwa: XXI. LIPNICKI 




mozaikowate uprawowe z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych 

wsi kmiecych; m³odoglacjalny falisty lub pagórkowaty z piaszczysto-¿wirowymi 

utworami fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi i organogenicznymi, leœny 

z enklawami rolnymi i bardzo rzadkimi osadami. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Równina Charzykowska (czêœæ pn.), Pojezierze Bytowskie 

(fragm.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Chojnicka (czêœæ pn.), Ziemia Bytowska 

(skraj pd.). 

• powiaty: bytowski (czêœæ pd.). 

• gminy: Lipnica (czêœæ wsch.), Bytów (skraj pd.). 



• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. Wojska; 6 jezior lobeliowych. 

• elementy kulturowe: ograniczone w zakresie wartoœci krajobrazotwórczych. 


bardzo wysoka w czêœci pn. i pd., wysoka w czêœci œrdk., wynikaj¹ca z cech struktury 

krajobrazu i wystêpowania elementów przyrodniczych. 

Zagro¿enia krajobrazu: eksploatacja w rejonie Zapcenia. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: w wiêkszoœci bardzo s³abe, w centralnej czêœci silne. 

218

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki - walory powinny byæ 

bezwzglêdnie chronione przed zmian¹ ich aktualnej wartoœci, a tak¿e nie powinny 




Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Bytowski Park Krajobrazowy 

(czêœæ pn.); Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich Zachodnich (czêœæ 

œrdk.); Park Kulturowy Ziemi Bytowskiej (czêœæ pn.). 









alejowymi; 










osadniczych; 






rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: Bytowski Park Krajobrazowy (czêœæ pn. obszaru). 

B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Borów Tucholskich Zachodnich (czêœæ 

œrdk. obszaru). 




219

220 



Ziemi Bytowskiej (czêœæ pn.). 




Numer i nazwa: XXII. ZACHODNIOSTAROGARDZKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny pagórkowaty z piaszczysto-¿wirowymi 

utworami fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi i organogenicznymi w pod³o- 

¿u, rolny z dominacj¹ uprawowego i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi 

kmiecych; m³odoglacjalny pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z enklawami 

utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, mozaikowate 

uprawowe z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Starogardzkie (czêœæ pn.-zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Kociewie Polne (czêœæ zach.). 

• powiaty: starogardzki (czêœæ pn.). 

• gminy: Zblewo (czêœæ pn.), Starogard Gdañski (fragm.). 



• elementy przyrodnicze: ograniczone w zakresie wartoœci krajobrazotwórczych. 

• elementy kulturowe: trzy zespo³y dworsko-parkowe. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca z cech struktury krajobrazu i czêœciowo z elementów 

kulturowych. 



Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki - walory powinny 






Krajobrazu Doliny Wierzycy (czêœæ œrdk.). 









alejowymi;




zespo³ów ruralistycznych w szczególnoœci miejscowoœci Pinczyn oraz 

otaczaj¹cych go miejscowoœci kolonijnych; 



• zachowanie i rewitalizacja osadnictwa rozproszonego kolonijnego wokó³ miejscowoœci 

Pinczyn; 




osadniczych; 


• ograniczenie stosowania dowolnych form architektonicznych w nowej zabudowie; 




rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: poszerzenie OChK Doliny Wierzycy. 



ochrona ekspozycji krajobrazowej panoramy miejscowoœci Pinczyn. 






Numer i nazwa: XXIII. PELPLIÑSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny pagórkowaty z utworami akumulacji zastoiskowej 

w pod³o¿u, rolny z dominacj¹ uprawowego i zwartym osadnictwem œredniowiecznych 

wsi kmiecych; m³odoglacjalny falisty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi 


rolny z dominacj¹ uprawowego i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych; 

równinny z holoceñskimi utworami akumulacji biogenicznej w pod³o¿u, rolny 

z dominacj¹ uprawowego i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych; 

fragmenty obszaru nale¿¹ do krajobrazów unikatowych (epizodycznych). 

221

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Starogardzkie (czêœæ wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Kociewie Polne (czêœæ wsch.). 

• powiaty: tczewski (czêœæ œrdk.) 

• gminy: Pelplin (m. i gm.) (czêœæ pd.), Gniew (czêœæ pn.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkty widokowe na Dolinê Walichnowsk¹ 

w Rudnie i Szprudowie; ci¹g widokowy na Dolinê Walichnowsk¹ na 

odcinku Rudno – Ciep³e. 


• elementy kulturowe: zabytkowy zespó³ urbanistyczny w Pelplinie (strefa graniczna 

z obszarem 50), cztery zespo³y dworsko-parkowe; trzy drogi alejowe; ceglane 

koœcio³y œredniowieczne w Lignowych i Wielkim Garcu; zabytkowy uk³ad ruralistyczny 

Wielkiego Garca. 


zró¿nicowana (wybitna - bardzo wysoka – wysoka), wynikaj¹ca g³ównie z wystêpowania 

elementów ekspozycji i kompozycji wizualnej oraz cech struktury krajobrazu, 

w mniejszym stopniu z elementów kulturowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzeki Wierzycy; dwie napowietrzne linie energetyczne; 

eksploatacja w rejonie Gniewa, niewielka transformacja u¿ytków zielonych. 


Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: wysoki – walorypowinny byæ 

bezwzglêdnie chronione przed zmian¹ ich aktualnej wartoœci, a tak¿e nie powinny 



Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: uk³ad urbanistyczny Pelplina. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Nadwiœlañski Park Krajobrazowy 

(czêœæ wsch.), Kociewski Obszar Chronionego Krajobrazu (fragm. œrdk. i zach.); 

Rezerwat Kulturowy – zespó³ katedralno-klasztorny w Pelplinie. 









alejowymi; 



• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla wnêtrza Doliny Walichnowskiej 

(patrz tak¿e obszar 8) pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych 

krajobrazu oraz ochrony przedpola ekspozycyjnego na wnêtrze; 


na Dolinê Walichnowsk¹ na odcinku Rudno – Ciep³e; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego na Doli- 

222

nê Walichnowsk¹ w rejonie miejscowoœci Rudno i Szprudowo, a tak¿e z zespo³u 

dworsko-parkowego w Lignowach, pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu 

z tego miejsca; 


œredniowiecznego koœcio³a w Lignowach oraz innych obiektów wed³ug 



zespo³ów ruralistycznych w szczególnoœci miejscowoœci Rudno i Wielki Garc; 






osadniczych; 






rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: Nadwiœlañski Park Krajobrazowy (czêœæ wsch. obszaru). 




œcis³a ochrona ekspozycji w punktu widokowego w Rudnie oraz z ci¹gu 

widokowego Rudno-Lignowy w kierunku wschodnim na Dolinê Walichnowsk¹. 


miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): Rezerwat 

Kulturowy – zespó³ katedralno-klasztorny w Pelplinie. 


brak. 


Dolnej Wis³y (czêœæ wsch. obszaru), Strefa Kociewska (czêœæ zach. obszaru). 

Numer i nazwa: XXIV. WSCHODNIOKWIDZYÑSKI 




w pod³o¿u, rolny z dominacj¹ uprawowego i zwartym osadnictwem w typie wielkiej 

w³asnoœci ziemskiej. 

223

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze I³awskie (czêœæ zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Kwidzyñska (czêœæ pn.-zach.). 

• powiaty: kwidzyñski (czêœæ œrdk.). 

• gminy: Kwidzyn (czêœæ pd.-wsch.), Gardeja (fragm.). 



• elementy przyrodnicze: obszary urozmaiconej rzeŸby k. Otoczyna i Gilwy. 

• elementy kulturowe: 5 zespo³ów dworsko-parkowych; dwie drogi alejowe; ceglany 

koœció³ œredniowieczny w Rakowcu. 


wybitna, fragmentami bardzo wysoka, wynikaj¹ca z cech struktury krajobrazu, wystêpowania 

dróg alejowych oraz innych elementów kulturowych. 


Ocena zagro¿eñ krajobrazu: s³abe. 



niektórych czynników degraduj¹cych, walory powinny podlegaæ bezwzglêdnej 

ochronie. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Morawski Obszar Chronionego Krajobrazu (czêœæ 

wsch.). 









alejowymi; 



• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych zgodnie 

z lokalnymi potrzebami; 





• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych osadnictwa rozproszonego w rejonie 

miejscowoœci Otoczyn; 




osadniczych; 

224






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: poszerzenie Morawskiego OChK. 




dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych i zabytkowych uk³adów ruralistycznych; 






Dolnej Wis³y. 

Numer i nazwa: XXV. BORÓWIEÑSKO-OWIDZKI 



utworami fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi i organogenicznymi w pod³o- 

¿u, mozaikowaty leœny z enklawami rolnymi z bardzo rzadkimi osadami; m³odoglacjalny 


gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, mozaikowate uprawowe z enklawami 

leœnymi i zwartym osadnictwem w typie wielkiej w³asnoœci ziemskiej; m³odoglacjalny 

pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z enklawami utworów 

fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, leœne pozbawione osadnictwa. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Starogardzkie (czêœæ pn.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Kociewie Polne (czêœæ œrdk.). 

• powiaty: starogardzki (czêœæ pn.-wsch.). 

• gminy: Starogard Gdañski (czêœæ wsch.), Skarszewy (czêœæ pd.). 



• elementy przyrodnicze: obszary urozmaiconej rzeŸby k. Jam i Barchnowych. 

• elementy kulturowe: dwa zespo³y dworsko-parkowe; droga alejowa w Ciecholewach. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu. 

225

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzeki Wierzycy; dwie napowietrzne linie energetyczne; 

zainwestowanie rekreacyjne w rejonie Szpêgawska; eksploatacja w rejonie Borówna 

i Owidza; niewielka transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne, miejscami bardzo s³abe. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: œredni - dzia³ania zmierzaj¹ce 





Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Kociewski Obszary Chronionego 

Krajobrazu. 








alejowymi; 


z potrzebami lokalnymi; 








osadniczych; 






rolniczym; 










226






Numer i nazwa: XXVI. GARDEJSKI 



z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, mozaikowaty 

uprawowy z enklawami leœnymi lub rolne z dominacj¹ uprawowego i zwartym 

osadnictwem w typie wielkiej w³asnoœci ziemskiej; m³odoglacjalny pagórkowaty 

z silnie mozaikowym kompleksem ró¿nogenetycznych utworów holoceñskich 

i plejstoceñskich, leœne pozbawione osadnictwa; m³odoglacjalny falisty z silnie mozaikowatym 

kompleksem ró¿nogenetycznych utworów holoceñskich i plejstoceñskich, 

mozaikowaty uprawowy z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem w typie wielkiej 

w³asnoœci ziemskiej; na pd. obszaru wystêpuj¹ krajobrazy unikatowe. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze I³awskie (czêœæ pd.-zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Kwidzyñska (czêœæ zach.), Dolina Dolnej 

Wis³y (skraj wsch.). 

• powiaty: kwidzyñski (czêœæ pd.). 

• gminy: Gardeja, Sadlinki (czêœæ wsch.), m. Kwidzyn (czêœæ pd.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: ci¹g widokowy na Dolinê Kwidzyñsk¹ 

na odcinku Sadlinki – Okr¹g³a £¹ka. 

• elementy przyrodnicze: strefa w¹wozowa k. Dankowa; obszary urozmaiconej rzeŸby 

k. Nowej Wioski i Rozajnów. 

• elementy kulturowe: 11 zespo³ów dworsko-parkowych; dwie drogi alejowe; ceglane 

koœcio³y œredniowieczne w Gardei i Czarnym Dolnym; zabytkowe uk³ady 

ruralistyczne Gardei i Nowej Wioski. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu oraz wystêpowania 

punktowych i ma³oobszarowych elementów kulturowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: na trzech odcinkach wycinka drzew przy drogach alejowych; 

regulacja rzeki Liwy; trzy napowietrzne linie energetyczne; niewielkie zainwestowanie 

rekreacyjne; dawna eksploatacja w rejonie Sadlinek; miejscami transformacja u¿ytków 

zielonych. 






Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: Sadliñski (czêœæ 

zach.), Morawski (czêœæ wsch. i pd.); uk³ad urbanistyczny dawnego miasta Gardeja 

(obecnie wieœ), uk³ad ruralistyczny Nowej Wioski. 

227

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Nadwiœlañski Park Krajobrazowy 

(czêœæ zach.), powiêkszenie Morawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (czêœæ 

wsch. i pd.); Park Kulturowy Powiœle (skraj zach.). 








alejowymi; 



• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla wnêtrza Doliny Kwidzyñskiej 

(patrz tak¿e obszar 8) pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych 

krajobrazu oraz ochrony przedpola ekspozycyjnego na wnêtrze; 


na Dolinê Kwidzyñsk¹ na odcinku Sadlinki – Okr¹g³a £¹ka; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych zabytkowego 

zespo³u folwarcznego w Nowej Wiosce oraz innych elementów wed³ug 



zespo³ów ruralistycznych w szczególnoœci miejscowoœci Gardeja oraz 

Nowa Wioska; 






osadniczych; 






rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: Nadwiœlañski Park Krajobrazowy (czêœæ wsch. obszaru). 


228



ochrona ekspozycji krajobrazowej z ci¹gu widokowego trasy ko³owej 

Sadlinki – Okr¹g³a £¹ka na Dolinê Kwidzyñsk¹ oraz dla wybranych obszarów zgodnie 

z wytycznymi ewidencji konserwatorskiej dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych 

i zabytkowych uk³adów ruralistycznych. 



Powiœle (skraj zach.). 




Dolnej Wis³y (czêœæ wsch. obszaru), Strefa Pojezierza I³awskiego. 

Numer i nazwa: XXVII. MIASTECKO-BYTOWSKI 




uprawowy z enklawami leœnymi, czêsto w podtypie mozaikowatym i zwartym osadnictwem 

œredniowiecznych wsi kmiecych; m³odoglacjalny pagórkowaty z plejstoceñskimi 


w pod³o¿u, leœny z enklawami rolnymi, czasem w podtypie mozaikowatym z bardzo 

rzadkimi osadami; m³odoglacjalny falisty z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

(sandrowymi), leœny z enklawami rolnymi z bardzo rzadkimi osadami. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Bytowskie, Wysoczyzna Polanowska 

(fragm.), Bory Tucholskie (skraj pn.-zach.), Równina Charzykowska (skraj pn.wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Bytowska, Ziemia S³awieñska (czêœæ pd.wsch.), 

Ziemia Chojnicka (czêœæ pn.), Ziemia Koœcierska (czêœæ pn.-zach.), Ziemia 

Kartusko-¯ukowska (skraj pd.-zach.). 

• powiaty: bytowski (czêœæ œrdk.), koœcierski (czêœæ pn.-zach.), kartuski (skraj pd.zach.). 

• gminy: Bytów (m. i gm.), Tuchomie, Miastko (m. i gm.) (czêœæ œrdk. i wsch.), 

Lipnica (czêœæ pn.), Borzytuchom (czêœæ wsch.), Studzienice (czêœæ pn. i wsch.), 

Parchowo (czêœæ pd.), Lipusz (czêœæ pn.), Koœcierzyna (skraj zach.), Sulêczyno 

(skraj pd.-zach.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: ci¹g widokowy na odcinku Borzytuchom 

– Bytów. 

• elementy przyrodnicze: liczne strefy w¹wozowe, g³ównie w rejonie Bytowa, Tuchomia, 

Czarnej D¹browy, Parchowa, BrzeŸna Szlacheckiego; obszar urozmaiconej 

rzeŸby k. Pomyska Wielkiego i jez. Mausz; 28 jezior lobeliowych. 

• elementy kulturowe: 10 zespo³ów dworsko-parkowych; drogi alejowe Miastko – 

Œwieszyno; ceglany koœció³ œredniowieczny w Bytowie; 4 szkieletowe koœcio³y 

nowo¿ytne; krzy¿ackie za³o¿enie zamkowe w Bytowie. 

229


bardzo wysoka i wysoka w czêœci wschodniej, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury 

krajobrazu oraz wystêpowania ma³oobszarowych elementów przyrodniczych. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy drodze alejowej Miastko-Œwieszyno; regulacja 

rzeki Wdy; trzy napowietrzne linie energetyczne; niewielkie zainwestowanie 

rekreacyjne; eksploatacja w rejonie Podgórza, Borzyszkowych, Gliœna i Niezabyszewa; 

miejscami transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne i œrednie. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Park Krajobrazowy Dolina S³upi (skraj pn.), Obszary 

Chronionego Krajobrazu: •ródliskowy obszar Brdy i Wieprzy na wsch.od Miastka 

(czêœæ zach.), Fragment Borów Tucholskich (skraj pd.), Gowidliñski (skraj wsch.), 

Lipuski (czêœæ wsch.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Bytowski Park Krajobrazowy, 

Obszary Chronionego Krajobrazu: Zlewnia Wieprzy (czêœæ zach.), Borów Tucholskich 

Zachodnich (fragm. pd.), Górnej S³upi, Bukowiny i £upawy (czêœæ wsch.); 

Park Kulturowy Ziemia Bytowska (czêœæ œrdk.), Park Kulturowy Kaszuby (czêœæ 

wsch.), Rezerwat Kulturowy – zespó³ zamkowy w Bytowie. 









alejowymi; 




Borzytuchom – Bytów a tak¿e wybranych fragmentów ci¹gu Bytów – Miastko; 










osadniczych; 


230





rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: Bytowski Park Krajobrazowy. 

B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Zlewnia Wieprzy (czêœæ zach. obszaru) 

lub poszerzenie OChK •ródliskowy Obszar Brdy i Wieprzy na E od Miastka, OChK 

Borów Tucholskich Zachodnich (fragm. pd. obszaru), OChK Górnej S³upi, Bukowiny 

i £upawy (czêœæ wsch. obszaru). 



ochrona obustronnej ekspozycji krajobrazowej z ci¹gu widokowego na 

drodze ko³owej Borzytuchom – Bytów. 



Ziemia Bytowska (czêœæ œrdk.) (1), Park Kulturowy Kaszuby (czêœæ wsch.) 

(2); Rezerwat Kulturowy – zespó³ zamkowy w Bytowie (1), Rezerwat Kulturowy – 

drewniany koœció³ parafialny z pocz. XVIII w. i ci¹g³oœæ tradycji rodowej w miejscowoœci 

Borzyszkowy (2). 




Numer i nazwa: XXVIII. WYSOCZYZNY DAMNICKIEJ 



w pod³o¿u, wœród których czasem wystêpuj¹ enklawy utworów fluwioglacjalnych 

i organogenicznych, uprawowy z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem 

w typie wielkiej w³asnoœci ziemskiej; m³odoglacjalny falisty z piaszczysto-¿wirowymi 

utworami fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi i organogenicznymi w pod- 

³o¿u, leœny z enklawami rolnymi z bardzo rzadkimi osadami. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Wysoczyzna Damnicka, Równina S³upska (skraj 

pd.-wsch.), Wysoczyzna Polanowska (skraj pn.-wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia S³upska. 

• powiaty: s³upski (czêœæ œrdk. i wsch.). 

• gminy: Damnica, Potêgowo, S³upsk (czêœæ wsch.), Kobylnica (czêœæ wsch.), G³ówczyce 

(czêœæ pd.), Dêbnica Kaszubska (fragm.). 



231

• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. Krêpy S³upskiej i Pob³ocia; obszary 

urozmaiconej rzeŸby k. Grapic, Dar¿yna i Lulemina. 

• elementy kulturowe: bardzo liczne zespo³y dworsko-parkowe (54) i drogi alejowe 

(8); szkieletowe koœcio³y nowo¿ytne w Dêbnicy Kaszubskiej i Stowiêcinie. 


bardzo wysoka i wysoka w czêœæ pn.-zach i pd.-zach., wynikaj¹ca z cech struktury 

krajobrazu oraz liniowych i punktowych elementów kulturowych, a w mniejszym 

stopniu z przyrodniczych. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy dwóch drogach alejowych; regulacja rzek 

S³upi i £upawy; cztery napowietrzne linie energetyczne; rozleg³e powierzchnie przeznaczone 

pod lokalizacjê elektrowni wiatrowych; suburbanizacja w rejonie Kobylnicy 

k. S³upska; eksploatacja w rejonie Malczkowa; niewielka transformacja u¿ytków 

zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne, w czêœci pn. œrednie. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Park Krajobrazowy Dolina S³upi (czêœæ pd.-zach.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: 

Zlewni Wieprzy (czêœæ pd.-zach.), Doliny Dolnej S³upi (czêœæ pn.-zach.), 

Górnej S³upi, Bukowiny i £upawy (czêœæ œrdk.), S³owiñski (czêœæ pn.-wsch.), Pradoliny 

Redy – £eby (powiêkszenie) (czêœæ wsch.), Park Kulturowy Ziemi Bia³ogardzkiej 

(fragment Parku); Rezerwat Kulturowy – zespó³ pa³acowo-parkowy 

w miejscowoœci Wolinia; 








alejowymi; 


krajobrazowych we wnêtrzach krajobrazowych – szczególnie powi¹zanych ze sob¹ 

kompozycj¹ krajobrazow¹ maj¹tków: Cecenowo, Wolinia, Stowiêcino, Górzynom, 

Rzuszcze, Ciemino, Skórzyno, Klêcino, Rzechcino, Warblino, Wykosowo, Rumsko, 

Choæmirówko, Bêdziechowo, ¯elkowo, ¯oruchowo, Karzcino; 


pradoliny £eby (patrz tak¿e obszar 9) pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci 

wizualnych krajobrazu oraz ochrony przedpola ekspozycyjnego na wnêtrze; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych wg 





232





osadniczych; 






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Zlewni Wieprzy (czêœæ pd.-zach. obszaru), 

OCHK Doliny Dolnej S³upi (czêœæ pn.-zach. obszaru), OChK Górnej S³upi, 

Bukowiny i £upawy (czêœæ œrdk. obszaru), S³owiñski OChK (czêœæ pn.-wsch. obszaru), 

Pradoliny Redy – £eby (powiêkszenie) (czêœæ wsch. obszaru). 





ze szczególnym uwzglêdnieniem zespo³u pa³acowo-parkowego w Wolinii. 



Ziemi Bia³ogardzkiej (fragment Parku); Rezerwat Kulturowy – zespó³ pa³acowo-parkowy 

w miejscowoœci Wolinia. 


brak. 

G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: Strefa S³upska 

Numer i nazwa: XXIX. PRADOLINY REDY 



biogenicznej lub rzecznej w pod³o¿u, ³¹kowo-pastwiskowe z enklawami leœnymi 

z osadnictwem zwartym wielkiej w³asnoœci ziemskiej albo pozbawione osad; m³odoglacjalny 

pagórkowaty lub o rzeŸbie krawêdziowej z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi 

z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, mozaikowaty 

leœny z enklawami rolnymi i bardzo rzadkimi osadami o charakterze wielkiej 

w³asnoœci ziemskiej; p³askie dna pradolin z piaszczysto-¿wirowymi utworami 

fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, ³¹kowopastwiskowe 

z enklawami leœnymi z osadnictwem zwartym wielkiej w³asnoœci ziem- 

233

skiej albo pozbawione osad; wiêkszoœæ krajobrazów obszaru to krajobrazy unikatowe 


Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pradolina Redy i £eby (czêœæ wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Pucko-Wejherowska (czêœæ zach.), Ziemia 

Lêborska (skraj wsch.). 

• powiaty: wejherowski (czêœæ œrdk.). 

• gminy: Wejherowo (m. i gm.) (czêœæ zach.), fragmenty: Gniewino, Luzino, £êczyce. 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: czytelnie zarysowane wnêtrze krajobrazowe. 

pradoliny £eby. 


• elementy kulturowe: zespo³y dworsko-parkowe w Chynowie i Goœcicinie. 


w niektórych partiach wysoka, bardzo wysoka w czêœci zach., wynikaj¹ca g³ównie 

z cech struktury krajobrazu. 

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzek Redy i Bolszewki; trzy napowietrzne linie energetyczne; 

suburbanizacja na zachód od Wejherowa; eksploatacja w rejonie Kniewa, 

Góry i Strzebielina; rozleg³a transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo silne i silne, s³abe w czêœci zach. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Pradoliny Redy- 

£eby. 








• zachowanie czytelnoœci lokalnych wnêtrz krajobrazowych; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla makrownêtrza pradoliny £eby 

pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych krajobrazu i ochrony przedpola 

ekspozycyji na wnêtrze; 

• bezwzglêdne zachowanie przedpola ekspozycyjnego na pradolinê £eby wzd³u¿ ci¹gu 

widokowego Warszkowo – Kniewskie B³ota – Zamostne – ¯elewo – Kêb³owski 

M³yn – Platen-Zamek oraz Zielnowo – Chynowiec – S³uszewo - Rybska Karczma; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego na po³udnie 

od miejscowoœci Rybno (patrz tak¿e obszar 7 i 42) pod k¹tem ochrony istniej¹cej 

ekspozycji krajobrazu z tego miejsca; 



• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania sylwet panoramicznych histo- 

234

ycznych zespo³ów ruralistycznych w szczególnoœci „olêderskiej” wsi rzêdowej 

Kniewskie B³oto; 

• utrzymanie zwartoœci wizualnej w krajobrazie historycznych jednostek osadniczych 

(z wy³¹czeniem „olêderskiej” wsi Kniewskie B³oto); 


• zachowanie i rewitalizacja wtórnego osadnictwa rozproszonego w okolicy „olêderskiej” 

wsi rzêdowej Kniewskie B³oto; 




osadniczych; 






rolniczym; 









œcis³a ochrona ekspozycji unikatowego makrownêtrza krajobrazowego pradoliny 

£eby z historycznym roz³ogiem XVI-wiecznej wsi „olêderskiej” Kniewskie B³ota; 



Kulturowy organizacji przestrzeni rolniczej w postaci geometrii roz³ogu XVI-wiecznej 

wsi „olêderskiej” Kniewskie B³ota. 


wpisu obszarowego) historycznego uk³adu ruralistycznego wraz z roz³ogiem wsi 

„olêderskiej” Kniewskie B³ota. 

G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: istnieje w czêœci 

zach. obszaru. 

Numer i nazwa: XXX. GDAÑSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: p³askie lub faliste równiny z holoceñskimi utworami akumulacji 

biogenicznej lub rzecznej w pod³o¿u ze zurbanizowanymi terenami przemys³owymi; 

p³askie równiny z holoceñskimi utworami akumulacji biogenicznej lub rzecznej 

w pod³o¿u, leœne i pozbawione osadnictwa; czêœciowo krajobrazy unikatowe (epizodyczne). 

235

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Mierzeja Wiœlana (fragm.), ¯u³awy Wiœlane 

(fragm.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Pas Nadmorski (fragm.). 

• powiaty: Gdañsk. 

• gminy: m. Gdañsk (czêœæ pn-wsch.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: widoki na specyficzne elementy 

zagospodarowania miasta charakterystyczne dla funkcji portowej i przemys³u stoczniowego 

(dominanty w postaci wyraŸnie eksponowanych urz¹dzeñ stoczniowo – 

portowych) oraz widoki na wody Zatoki Gdañskiej. 


• elementy kulturowe: historyczne za³o¿enie urbanistyczne Gdañska. 


wysoka, za wyj¹tkiem unikatowej wartoœci urbanistycznego krajobrazu kulturowego 

Gdañska oraz mo¿liwoœci ekspozycyjnych ze wzgórz morenowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: liczne napowietrzne linie energetyczne; instalacje przemys³owe. 


Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: stosunkowo wysoki - dzia³ania 

zmierzaj¹ce do poprawy stanu krajobrazu powinny polegaæ g³ównie na eliminowaniu 

czynników degraduj¹cych krajobraz; wskazane jest kontynuowanie poddania 


Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Zespó³ urbanistyczny Starego Miasta w Gdañsku 

(rejestr zabytków). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Rezerwat Kulturowy – Twierdza 

Wis³oujœcie; Rezerwat Kulturowy – pole bitwy Westerplatte w Gdañsku. 



(linie przesy³owe wysokiego napiêcia, maszty telefonii komórkowej i si³ownie wiatrowe, 

zabudowa wysokoœciowa); 



• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktów widokowych eksponuj¹cych 

tkankê miejsk¹ historyczn¹ i wspó³czesn¹ miasta pod k¹tem ochrony 

istniej¹cej ekspozycji krajobrazu z tych miejsc; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych; 


skali i formy podzia³ów geodezyjnych w siatce urbanistycznej na wybranych 

obszarach miasta; 



• zachowanie b¹dŸ wprowadzenie drobnych elementów naturalnych wewn¹trz nowych 

jednostek osadniczych. 



236




uczytelnienie i rewitalizacja i nastêpnie œcis³a ochrona, historycznych 

punktów widokowych na wody Zatoki Gdañskiej a tak¿e (od po³. XIX wieku) na 

specyficzne elementy zagospodarowania miasta charakterystyczne dla funkcji portowej 

i przemys³u stoczniowego. 



Kulturowy – Twierdza Wis³oujœcie (1); Rezerwat Kulturowy – pole bitwy Westerplatte 

w Gdañsku (2). 




Numer i nazwa: XXXI. PRZODKOWSKO-STRASZYÑSKI 




urbanizuj¹ce siê podmiejskie tereny wiejskie, czasem w podtypie mozaikowatym; 

m³odoglacjalny pagórkowaty z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

z enklawami gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, mozaikowate urbanizuj¹ce 

siê podmiejskie tereny wiejskie; m³odoglacjalny falisty z utworami akumulacji zastoiskowej 

w pod³o¿u, urbanizuj¹ce siê podmiejskie tereny wiejskie; w czêœci œrodkowej 

obszaru krajobrazy unikatowe (epizodyczne). 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (czêœæ wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Kartusko-¯ukowska (czêœæ wsch.), Ziemia 

Gdañska (czêœæ pn.). 

• powiaty: kartuski (czeœæ wsch.), Gdañsk (czêœæ zach.), gdañski (czêœæ pn.), wejherowski 

(skraj pd.). 

• gminy: ¯ukowo (m. i gm.) (czêœæ œrdk. i pn.), Przodkowo (czêœæ wsch.), m. Gdañsk 

(czêœæ pd.-zach.) Kolbudy (czêœæ pn.), Pruszcz Gdañski (skraj pn.), Szemud (skraj pd.). 



• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. Warzenka i Kczewa; obszar urozmaiconej 

rzeŸby k. Tokar. 

• elementy kulturowe: 12 zespo³ów dworsko-parkowych; ceglany koœció³ œredniowieczny 

w ¯ukowie. 


wysoka, wartoœæ wynika g³ównie z elementów kulturowych i przyrodniczych. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy dwóch drogach alejowych; bardzo liczne napowietrzne 

linie energetyczne; rozleg³a strefa suburbanizacji na zach. od Gdañska; zainwestowanie 

rekreacyjne w rejonie jezior: Tuchomskiego, Wysoka, Otomiñskiego; eksploatacja 

w rejonie Barniewic (Borowiec); niewielka transformacja u¿ytków zielonych. 

237

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne i bardzo silne, miejscami œrednie. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: Doliny Raduni 

(czêœæ pd.-zach.), Otomiñski (czêœæ œrdk.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: powiêkszenie Otomiñskiego 

Obszaru Chronionego Krajobrazu, Rezerwat Kulturowy – sanktuarium Œw. Wojciecha 

w miejscowoœci Gdañsk-Œwiêty Wojciech; Rezerwat Kulturowy – zespó³ koœcielno-klasztorny 

w ¯ukowie. 









alejowymi; 





• zachowanie i rewitalizacja kaszubskiego jednodworczego osadnictwa rozproszonego; 


skali i formy podzia³ów geodezyjnych, zw³aszcza form osadnictwa jednodworczego; 


osadniczych, zw³aszcza form osadnictwa jednodworczego; 



• ochrona, zachowanie historyczno-regionalnej skali zabudowy wiejskich jednostek 

osadniczych oraz jej kontynuowanie w s¹siedztwie form zagospodarowania, które 

zachowa³y cechy regionalne; 


rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: powiêkszenie Otomiñskiego OChK. 


D. Strefy ochrony ekspozycji i powi¹zañ widokowych (osi, otwaræ i zamkniêæ widoko- 

238

wych): dla wybranych obszarów otoczenia historycznych uk³adów ruralistycznych. 



Kulturowy – sanktuarium Œw. Wojciecha w miejscowoœci Gdañsk-Œwiêty Wojciech; 

Rezerwat Kulturowy – zespó³ koœcielno-klasztorny w ¯ukowie. 


brak propozycji 


Numer i nazwa: XXXII. PÓ£NOCNO¯U£AWSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: holoceñskie równiny akumulacji rzecznej z uprawowymi terenami 

rolnymi i rozproszonym ¿u³awskim osadnictwem jednodworczym lub nowo¿ytnym 

osadnictwem kolonijnym; holoceñskie równiny akumulacyjne z lagunami (zalewami) 

przybrze¿nymi; holoceñskie równiny akumulacji rzecznej z uprawowymi terenami rolnymi 

i zwartym osadnictwem ¿u³awskich œredniowiecznych wsi kmiecych; holoceñskie 

równiny akumulacji rzecznej z ³¹kami i pastwiskami, pozbawione osadnictwa; wiêkszoœæ 

to krajobrazy unikatowe (epizodyczne) dla województwa pomorskiego. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: ¯u³awy Wiœlane (czêœæ pn.), Zalew Wiœlany. 

• regiony historyczno-kulturowe: ¯u³awy (czêœæ pn.), Pas Nadmorski (czêœæ wsch.). 

• powiaty: nowodworski, gdañski (czêœæ pn.-wsch.), Gdañsk (czêœæ wsch.), malborski 

(fragm. wsch.) 

• gminy: pozamierzejowa czêœæ gmin: Stegna, Sztutowo, Krynica Morska, Nowy 

Dwór Gdañski (m. i gm.) (poza czêœci¹ pd.-zach.), Ostaszewo (poza czêœci¹ pd.), 

Cedry Wielkie (czêœæ pn.), Pruszcz Gdañski (czêœæ wsch.), m. Gdañsk (czêœæ wsch.), 

Stare Pole (czêœæ pn.-wsch.), Suchy D¹b (fragm.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: ci¹gi widokowe: na Stare Miasto w 

Gdañsku z okolic Przejazdowa i rafinerii oraz z koryta Wis³y na otoczenie; makrownêtrze 

krajobrazowe oraz wodna platforma widokowa Zalewu Wiœlanego. 


• elementy kulturowe: 7 zespo³ów dworsko-parkowych; piêæ dróg alejowych; ceglane 

koœcio³y œredniowieczne w Komarówce i ¯elichowie; szkieletowe koœcio³y 

nowo¿ytne we Wróblewie, Stegnie i Marzêcinie; 12 ¿u³awskich domów podcieniowych; 

wiatrak w Drewnicy. 


bardzo wysoka, wysoka w czêœci wsch., wynikaj¹ca g³ównie z wystêpowania elementów 

ekspozycji i kompozycji wizualnej oraz elementów kulturowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy dwóch drogach alejowych; regulacja rzek 

Mot³awy i Œwiêtej; bardzo liczne napowietrzne linie energetyczne; suburbanizacja 

w rejonie Pruszcza Gdañskiego; zainwestowanie rekreacyjne w rejonie Wyspy Sobieszewskiej 

i Junoszyna; rozleg³a transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo silne w czêœci zach., silne i œrednie w czêœci wsch. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: œredni – dzia³ania zmierzaj¹ce 

do poprawy stanu krajobrazu powinny polegaæ g³ównie na eliminowaniu czynni- 

239

ków degraduj¹cych krajobraz, a w niektórych przypadkach wskazane mo¿e byæ poddanie 


Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: ¯u³aw Gdañskich 

(czêœæ zach.), Œrodkowo¿u³awski (czêœæ œrdk.), Rzeki Szkarpawy (czêœæ wsch.), 

Rzeki Nogat (czêœæ wsch.); uk³ad ruralistyczny ¯u³awki-Drewnica. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Park Krajobrazowy nad Zalewem 

Wiœlanym; Park Kulturowy ¯u³awy, Rezerwat Kulturowy – archeologiczny, warsztaty 

bursztynnicze w miejscowoœci NiedŸwiedziówka (NiedŸwiedzica), Rezerwat Kulturowy 

– Kana³ Raduni Pruszcz Gdañski – Gdañsk (fragment Kana³u na wysokoœci Cieplewa). 








alejowymi; 

• zachowanie ekspozycji zespo³ów folwarków ¿u³awskich osadnictwa rozproszonego 

jako dominant krajobrazowych we wnêtrzach krajobrazowych; 


Zalewu Wiœlanego pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych krajobrazu 

obserwowanych brzegów; 


na Stare Miasto w Gdañsku z okolic Przejazdowa i rafinerii oraz ci¹gu wodnego 

z koryta Wis³y na otoczenie; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla wodnej platformy widokowej 

Zalewu Wiœlanego pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu brzegów 

Zalewu z tego miejsca; 


w szczególnoœci ¿u³awskich domów podcieniowych; 


zespo³ów ruralistycznych, w szczególnoœci pozosta³ych ¿u³awskich œredniowiecznych 

wsi kmiecych znajduj¹cych siê czêœciowo w tym zespole; 



• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych osadnictwa rozproszonego szczególnie 

dla reliktów ¿u³awskiego osadnictwa na „terpach”; 




osadniczych; 





240


rolniczym, w przypadku ¯u³aw Wiœlanych zachowanie w porozumieniu ze s³u¿bami 

melioracyjnymi szpalerowych obsadzeñ rowów melioracyjnych wierzb¹; 





A. Parki Krajobrazowe: Park Krajobrazowy Zalewu Wiœlanego (lub powiêkszenie Parku 

Krajobrazowego Mierzeja Wiœlana). 




ochrona ekspozycji krajobrazowej z ci¹gów widokowych na: G³ówne 

Miasto (tzw, „starówkê”) w Gdañsku z okolic Przejazdowa i rafinerii; dla wybranych 

obszarów historycznych uk³adów ruralistycznych charakterystycznych dla 

nowo¿ytnego osadnictwa ¿u³awskiego (wsie kolonijne i osadnictwo rozproszone) 

oraz œcis³a ochrona ekspozycji panoram miejscowoœci œredniowiecznego osadnictwa 

kmiecego - Nowa Koœcielnica, Ostaszewo i Jeziernik). 



¯u³awy, Rezerwat Kulturowy – archeologiczny, warsztaty bursztynnicze w miejscowoœci 

NiedŸwiedziówka (NiedŸwiedzica) (1), Rezerwat Kulturowy – Kana³ Raduni 

Pruszcz Gdañski – Gdañsk (fragment Kana³u na wysokoœci Cieplewa) (2). 


historycznych uk³adów ruralistycznych wsi na ¯u³awach Szkarpawskich: 

¯u³awki, Nowa Koœcielnica, Jeziernik, Ostaszewo, Marzêcino, ¯elichowo. 

G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: Strefa ¯u³awska. 

Numer i nazwa: XXXIII. WDZYDZKO-SOMIÑSKI 




³o¿u, uprawowy z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych 

wsi kmiecych; m³odoglacjalny falisty z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

z enklawami gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, jeziorno-uprawowy 

ze zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych; m³odoglacjalny 


gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, leœny z enklawami rolnymi i bardzo 

rzadkimi osadami; rynien jeziornych z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

z enklawami gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, jeziorno – 

leœno – uprawowy z bardzo rzadkimi osadami; m³odoglacjalny falisty z piaszczysto-¿wirowymi 

utworami fluwioglacjalnymi (sandrowymi), uprawowy z enklawami 

leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych; m³odoglacjalny 

pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z enklawami utworów 

fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, rolne z dominacj¹ uprawowego 

241

i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych; wiêkszoœæ to krajobrazy 

unikatowe. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Bory Tucholskie (czêœæ zach.), Równina Charzykowska 


• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Koœcierska (czêœæ zach.), Ziemia Czerska 


• powiaty: koœcierski (zach.), chojnicki (czêœæ pn.), bytowski (fragm. pd.-wsch.) 

• gminy: Koœcierzyna (czêœæ zach.), Dziemiany (czêœæ pn.-wsch.), Karsin (czêœæ 

œrdk.), Lipusz (fragm.), Brusy (czêœæ pn.), Studzienice (fragm.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: ci¹g widokowy na odcinku Kalisz 

– Dziemiany. 

• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. Leœna i Radunia; obszary urozmaiconej 

rzeŸby k. Schodna, £ubiany i Sycowej Huty; jedno jezioro lobeliowe. 

• elementy kulturowe: zespó³ dworsko-parkowy w Cisewie; trzy drogi alejowe; trzy 

zabytkowe uk³ady ruralistyczne; stanowisko archeologiczne kultury gockiej w Leœnie. 


wysoka i bardzo wysoka w przewadze, fragmentami wybitna, wynikaj¹ca g³ównie 

z cech struktury krajobrazu oraz elementów przyrodniczych. 

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzek Wdy i Zbrzycy; rozleg³e obszary zainwestowania 

rekreacyjnego; eksploatacja w rejonie £ubiany; niewielka transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: œrednie w czêœci wsch. i s³abe w czêœci zach. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: œredni - nale¿y staraæ siê ograniczaæ 

zasiêg i intensywnoœæ oddzia³ywania czynników degraduj¹cych, a w niektórych 

sytuacjach (szczególnie, gdy s¹siaduj¹ one z krajobrazami bardziej wartoœciowymi), 

mo¿na poddawaæ je ochronie o charakterze konserwatorskim. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Wdzydzki Park Krajobrazowy (czêœæ wsch.), Zaborski 

Park Krajobrazowy (czêœæ zach.), Obszary Chronionego Krajobrazu: Pó³nocny 

(czêœæ pd.), Lipuski (czêœæ pn.); uk³ady ruralistyczne: W¹glikowice, Wdzydze 

Tucholskie, Przytarnia. 


Krajobrazu Borów Tucholskich Wschodnich (czêœæ pn.); Park Kulturowy Ziemia 

Bytowska (skraj pn.-zach.), Rezerwat Kulturowy – archeologiczny, cmentarzysko 

kurhanowe w Leœnie. 








• zachowanie czytelnoœci lokalnych wnêtrz krajobrazowych w szczególnoœci œródleœnych; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla wnêtrza doliny rzeki Zbrzycy 

242




Kalisz – Dziemiany oraz wzd³u¿ rzeki Zbrzycy; 




zespo³ów ruralistycznych Sominy, Leœno, W¹glikowice, Juszki. 






osadniczych; 






rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: brak propozycji: poszerzenie Zaborskiego PK w czêœci pn. 

B. Obszary Chronionego Krajobrazu: powiêkszenie OChK Borów Tucholskich 

Wschodnich (czêœæ pn. obszaru) lub utworzenie Koœcierskiego OChK 



œcis³a ochrona ekspozycji panoramicznej w kierunku wschodnim z ci¹gu 

widokowego trasy ko³owej Kalisz – Dziemiany. 



Kulturowy – archeologiczny, cmentarzysko kurhanowe w Leœnie. 

F. wpis do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego (w formie wpisu obszarowego) 

historycznego uk³adu ruralistycznego wsi Leœno, Sominy, Czapiewice. 


Numer i nazwa: XXXIV. KRAJEÑSKI 



glinami glacjalnymi, uprawowy z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem w 

typie wielkiej w³asnoœci ziemskiej; m³odoglacjalny pagórkowaty z kompleksem 

utworów czo³owomorenowych gliniasto-piaszczysto-¿wirowych z g³azami w pod- 

243

³o¿u albo z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi 

i organogenicznymi, leœny z enklawami rolnymi z bardzo rzadkimi osadami; 

rynien jeziornych z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi z enklawami 

gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, jeziorno – leœno – uprawowy 

z bardzo rzadkimi osadami; w pó³nocno-wschodniej czêœci obszaru krajobrazy unikatowe 


Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Krajeñskie (czêœæ pn.-zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Cz³uchowska (czêœæ œrdk.). 

• powiaty: cz³uchowski (czêœæ centralna) 

• gminy: Czarne, Rzeczenica (czêœæ pd.-wsch.), fragmenty: Cz³uchów, Debrzno, Przechlewo. 



• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. Skowarnek i Wygonek. 

• elementy kulturowe: 8 zespo³ów dworsko-parkowych; 8 szkieletowych koœcio- 

³ów nowo¿ytnych. 


bardzo wysoka, wysoka w czêœci pn.-wsch., wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury 

krajobrazu oraz wystêpowania elementów kulturowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: napowietrzna linia energetyczna; niewielkie zainwestowanie rekreacyjne; 

dawna eksploatacja w rejonie Biernatki; niewielka transformacja u¿ytków 

zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: s³abe i œrednie w czêœci pn.-wsch. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Okolice Jezior 

Krêpsko i Szczytno (czêœæ pn.-wsch.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Krajeñski Obszar Chronionego 

Krajobrazu (czêœæ pd.), Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich Zachodnich 

(skraj zach.). 









alejowymi; 




nowo¿ytnych koœcio³ów o konstrukcji szkieletowej w zabudowie wsi; 

244








osadniczych; 






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: Krajeñski OChK (czêœæ pd. obszaru). 









Numer i nazwa: XXXV. CHARZYKOWSKI 




¿u, uprawowy z enklawami leœnymi z osadnictwem zwartym w typie wielkiej w³asnoœci 

ziemskiej; rynien jeziornych z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

z enklawami piasków eolicznych w pod³o¿u, wype³nione jeziorami; m³odoglacjalny 

pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi lub z kompleksem 

utworów czo³owomorenowych gliniasto-piaszczysto-¿wirowych z g³azami w pod- 

³o¿u, rolny z dominacj¹ uprawowego i zwartym osadnictwem œredniowiecznych 

wsi kmiecych; m³odoglacjalny pagórkowaty z piaszczysto-¿wirowymi utworami 

fluwioglacjalnymi z enklawami piasków eolicznych w pod³o¿u, leœny z enklawami 

rolnymi i bardzo rzadkimi osadami; wiêkszoœæ obszaru stanowi¹ krajobrazy unikatowe 


245

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Krajeñskie (czêœæ pn.), Równina Charzykowska 

(czêœæ pd.-wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Cz³uchowska (czêœæ wsch.), Ziemia Chojnicka 

(czêœæ zach.). 

• powiaty: chojnicki (czêœæ zach.), cz³uchowski (czêœæ wsch.). 

• gminy: Chojnice (czêœæ zach.), m.Chojnice (skraj pn.), Cz³uchów (czêœæ pn.-wsch.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: wodna platforma widokowa jezior: 

Charzykowskiego i Karsiñskiego, punkt widokowy „Psia Góra”. 

• elementy przyrodnicze: stosunkowo nieliczne elementy przyrodnicze kreuj¹ce unikatow¹ 

wartoœæ krajobrazu, poza du¿ymi jeziorami. 

• elementy kulturowe: zespo³y dworsko-parkowe w Kie³pinie, Jarcewie i Czarto³omiu; 

szkieletowe koœcio³y nowo¿ytne w Polnicy i Kie³pinie. 


wysoka i bardzo wysoka, wartoœæ wynika g³ównie z cech struktury krajobrazu i wystêpowania 

krajobrazów unikatowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: trzy napowietrzne linie energetyczne; suburbanizacja w rejonie 

Chojnic; zainwestowanie rekreacyjne w rejonie jez. Charzykowskiego; eksploatacja 

w rejonie Jarcewa; niewielka transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: bardzo silne, silne i œrednie w czêœci wsch., s³abe w czêœci 

zach. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Zaborski Park Krajobrazowy (czêœæ wsch.), w s¹siedztwie 

równie¿ Park Narodowy Bory Tucholskie granicz¹cy z obszarem od zachodu. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Cz³uchowski Obszar Chronionego 

Krajobrazu (czêœæ œrdk.). 








alejowymi; 




jezior: Charzykowskiego i Karsiñskiego pod k¹tem ochrony istniej¹cych 

wartoœci wizualnych krajobrazu obserwowanych brzegów; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego „Psia 

Góra” oraz widokowej platformy wodnej jezior Charzykowskiego i Karsiñskiego 

pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu brzegów z tych miejsc; 

246










osadniczych; 






rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: poszerzenie Zaborskiego Parku Krajobrazowego lub jego otuliny 

na obszar miêdzy Charzykowymi a Chojnicami. 

B. Obszary Chronionego Krajobrazu: Cz³uchowski OChK (czêœæ œrdk. obszaru). 



œcis³a ochrona ekspozycji krajobrazowej w kierunku po³udniowym na 

jeziora: Karsiñskie oraz Charzykowskie z punktu widokowego „Psia Góra”. 





G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: istnieje w czêœci 

wsch. 

Numer i nazwa: XXXVI. KARTUSKO-STÊ¯YCKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny pagórkowaty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi 


z dominacj¹ uprawowego lub uprawowy z enklawami leœnymi i jeziornymi 

z rozproszonym kaszubskim osadnictwem jednodworczym; m³odoglacjalny pagórkowaty 

z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z enklawami utworów fluwioglacjalnych i 

organogenicznych w pod³o¿u, leœny z enklawami rolnymi i bardzo rzadkimi osadami; 

m³odoglacjalny pagórkowaty z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

247

(sandrowymi) w pod³o¿u, mozaikowate leœne z enklawami rolnymi 

i jeziornymi oraz bardzo rzadkimi osadami; m³odoglacjalny falisty z piaszczysto-¿wirowymi 

utworami fluwioglacjalnymi (sandrowymi) w pod³o¿u, mozaikowaty uprawowy 

z enklawami leœnymi i z rozproszonym kaszubskim osadnictwem jednodworczym; 

rynny jeziorne z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z enklawami utworów fluwioglacjalnych 

i organogenicznych albo z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

(sandrowymi) w pod³o¿u, wype³nione jeziorami; prawie wszystkie krajobrazu obszary 

zaliczono do unikatowych w skali województwa pomorskiego. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (czêœæ œrdk.), Bory Tucholskie 


• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Kartusko-¯ukowska (czêœæ centralna). 

• powiaty: kartuski (czêœæ œrdk.), wejherowski (czêœæ pd.), koœcierski (skraj pn.). 

• gminy: Chmielno, Stê¿yca, Kartuzy (m. i gm.) (czêœæ œrdk.), Przodkowo (czêœæ zach.), 

Somonino (skraj pn.-zach.), Szemud (czêœæ pd.-zach.), Koœcierzyna (skraj pn.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkty widokowe na: Z³otej Górze, 

Jastrzêbiej Górze w Ostrzycach, na Wie¿ycy; liczne ci¹gi widokowe: Przewóz – 

Rêboszewo – Chmielno, okolice £¹czyna i Miechucina, Ostrzyce, Cieszenie – £apalice, 

makrownêtrza krajobrazowe zespo³u Jezior Raduñskich. 

• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. Gorêczyna, Nowych Czapli, Pomieczyñskiej 

Huty; liczne obszary urozmaiconej rzeŸby g³ównie w rejonie jezior raduñsko-ostrzyckich 

i Kartuz. 

• elementy kulturowe: zespo³y dworsko-parkowe w Kartuzach i Kobysewie; droga 

alejowa Klukowa Huta – Skorzewo; ceglany koœció³ œredniowieczny w Kartuzach. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z wystêpowania elementów ekspozycji i kompozycji 

krajobrazowej oraz w mniejszym stopniu z cech struktury krajobrazu i elementów 

przyrodniczych. 

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzeki £eby; trzy napowietrzne linie energetyczne; rozleg³e 

zainwestowanie rekreacyjne, g³. nad jeziorami; eksploatacja w rejonie Delowa, 

£¹czyna i Kobysewa; niewielka transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: s³abe i œrednie (w czêœci zach. i pn.). 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Kaszubski Park Krajobrazowy, Kartuski Obszar 

Chronionego Krajobrazu (czêœæ wsch.); uk³ad urbanistyczny Kartuz. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Trójmiejsko-Lêborski Obszar 

Chronionego Krajobrazu (skraj pn.), powiêkszenie Obszaru Chronionego Krajobrazu 

Borów Tucholskich Wschodnich (skraj pd.); Park Kulturowy Kaszuby (lub Park 

Kulturowy Kartusko-Mirachowski) (fragment Parku); Rezerwat Kulturowy – zespó³ 

koœcielno-klasztorny w Kartuzach. 


• zakaz lub silne ograniczenie wprowadzania wysokoœciowych elementów – domi- 

248

nant technicznych (linie przesy³owe wysokiego napiêcia, maszty telefonii komórkowej 






alejowymi; 




zespo³u Jezior Raduñskich pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych 

krajobrazu obserwowanych brzegów; 

• bezwzglêdne zachowanie przedpola ekspozycyjnego wzd³u¿ ci¹gów widokowych: 

Przewóz – Rêboszewo – Chmielno, okolice £¹czyna i Miechucina, Ostrzyce, Cieszenie 

– £apalice; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktów widokowych na Z³otej 

Górze, Jastrzêbiej Górze w Ostrzycach oraz na Wie¿ycy pod k¹tem ochrony istniej¹cej 

ekspozycji krajobrazu z tego miejsca; 







• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych kaszubskiego jednodworczego osadnictwa 

rozproszonego; 




osadniczych; 






rolniczym; 

• wprowadzenie komponowanej zieleni publicznej wewn¹trz nowych jednostek 

osadniczych; 





B. Obszary Chronionego Krajobrazu: Trójmiejski-Lêborski OChK (skraj pn. obszaru), 

powiêkszenie OChK Borów Tucholskich Wschodnich (skraj pd. obszaru) lub 

utworzenie Koœcierskiego OChK 

249

250 



œcis³a ochrona panoramicznej ekspozycji krajobrazowej na charakterystyczny 

krajobraz pojezierny z punktów widokowych na Z³otej Górze, Jastrzêbiej Górze 

oraz w Ostrzycach a tak¿e œcis³a ochrona ekspozycji krajobrazowej z ci¹gu widokowego 

tzw. „Pêtli Kaszubskiej”: Przewóz – Rêboszewo – Chmielno, okolice £¹czyna 

i Miechucina, Ostrzyce, Cieszenie – £apalice; wprowadzenie szczególnych uwarunkowañ 

dla mpzp obszarów znajduj¹cych siê w zasiêgu panoramicznej ekspozycji 

krajobrazowej z punktu widokowego na wie¿y widokowej na Wie¿ycy. 



Kaszuby (lub Park Kulturowy Kartusko-Mirachowski) (du¿a czêœæ Parku); 

Rezerwat Kulturowy – zespó³ koœcielno-klasztorny w Kartuzach. 




Numer i nazwa: XXXVII. S£OWIÑSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: holoceñskie równiny akumulacji biogenicznej, jeziorno – 

³¹kowo-pastwiskowo – leœne (lub bagienne) z bardzo rzadkimi osadami; holoceñskie 

równiny akumulacji biogenicznej, leœne z enklawami ³¹kowo-pastwiskowymi i bagiennymi, 

z bardzo rzadkimi osadami; holoceñskie faliste mierzeje z piaskami akumulacji 

eolicznej w pod³o¿u, leœne z enklawami wydmowymi, leœne lub wydmowe, 

pozbawione osadnictwa; holoceñsko-plejstoceñskie równiny akumulacji zastoiskowej, 

uprawowe z enklawami leœnymi i zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi 

kmiecych; ca³oœæ obszaru charakteryzuje siê wystêpowaniem krajobrazów unikatowych 


Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Wybrze¿e S³owiñskie, Wysoczyzna Damnicka (skraj 

pn.-zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Pas Nadmorski (czêœæ zach.), Ziemia S³upska 

(skraj pn.-wsch.), Ziemia Lêborska (skraj pn.-zach.). 

• powiaty: s³upski (czêœæ pn.), lêborski (czêœæ pn.), wejherowski (skraj pn.-zach.). 

• gminy: Smo³dzino, Ustka (czêœæ wsch.), G³ówczyce (czêœæ pn.), £eba, Wicko (czêœæ 

pn.), Choczewo (skraj pn.-zach.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkty widokowe z latarni morskich 

w Czo³pinie i Stilo (Osetniku); ci¹g widokowy na jezioro Gardno i okolice na odcinku 

Dêbina – Objazda – Gardna Wielka; makrownêtrza krajobrazowe jezior: £ebsko i 

Gardno i ich otoczenia; wodne platformy widokowe jezior: £ebsko i Gardno. 

• elementy przyrodnicze: wybrze¿e klifowe miêdzy Orzechowem a Rowami, jezioro 

lobeliowe Do³gie Du¿e. 

• elementy kulturowe: 9 zespo³ów dworsko-parkowych; droga alejowa £eba – Charbrowo; 

szkieletowe koœcio³y nowo¿ytne w ObjeŸdzie i Wytownie; zabytkowy uk³ad 

ruralistyczny w Machowinie; port rybacki w £ebie.


bardzo wysoka w centrum, wysoka na obrze¿ach, wynikaj¹ca g³ównie z wystêpowania 

elementów ekspozycji i kompozycji wizualnej oraz z unikatowoœci krajobrazu. 

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzeki £eby i S³upi; planowana lokalizacja elektrowni 

wiatrowych; zainwestowanie rekreacyjne w rejonie Ustki, Dêbiny, Rowów i £eby; 

eksploatacja w rejonie Krakulic; niewielka transformacja u¿ytków zielonych i zmiany 

w strukturze agrarnej. 






Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: S³owiñski Park Narodowy (czêœæ œrdk.), rezerwat 

krajobrazowy Mierzeja Sarbska, Obszar Chronionego Krajobrazu Pas pobrze¿a na 

wschód od Ustki (czêœæ zach.). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: S³owiñski Obszar Chronionego 

Krajobrazu (czêœæ pd.); Park Kulturowy £eba (czêœæ wsch), Park Kulturowy Ziemi 

Bia³ogardzkiej (fragment Parku); Rezerwat Kulturowy – osada rybacka i rezerwat 

archeologiczny w £ebie. 









alejowymi; 



• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla makrownêtrz krajobrazowych 

jezior: £ebsko i Gardno i ich otoczenia pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci 

wizualnych krajobrazu obserwowanych brzegów; 


Dêbina – Objazda – Gardna Wielka na jezioro Gardno i okolice; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktów widokowych z latarni 

morskich w Czo³pinie i Stilo (Osetniku) oraz wodnych platform widokowych 

jezior: £ebsko i Gardno, pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu 



w szczególnoœci obiektów budownictwa szkieletowego w miejscowoœciach Objazda, 

Wytowno i Machowino oraz wed³ug potrzeb lokalnych; 


zespo³ów ruralistycznych Objazda, Wytowno, Machowino, Osieki S³upskie, 

Kluki, Izbica, Gaæ; 

251






osadniczych; 






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: S³owiñski OChK (czêœæ pd. obszaru) 



œcis³a ochrona panoramicznej ekspozycji krajobrazowej w stronê l¹du 

z punktów widokowych z latarni morskich w Czo³pinie i Stilo (Osetniku); ochrona 

ekspozycji krajobrazowej z ci¹gu widokowego na jezioro Gardno i okolice z drogi 

ko³owej Dêbina – Objazda – Gardna Wielka; ochrona ekspozycji dla wybranych 

obszarów zgodnie z wytycznymi ewidencji konserwatorskiej dla zabytkowych zespo³ów 

dworsko-parkowych i zabytkowych uk³adów ruralistycznych ze szczególnym 

uwzglêdnieniem miejscowoœci Objazda, Machowinko, Wytowno, Karzcino, 

Osieki S³upskie. 



Ziemi Bia³ogardzkiej (fragment Parku) (1); Park Kulturowy £eba (2); 

F. wpis do rejestru zabytków Województwa Pomorskiego (w formie wpisu obszarowego) 

historycznego uk³adu ruralistycznego wsi Objazda, Machowinko, Wytowno, 

Karzcino. 


Numer i nazwa: XXXVIII. MIERZEI HELSKIEJ 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: holoceñskie faliste mierzeje z piaskami akumulacji eolicznej 

w pod³o¿u, leœne lub wydmowe, pozbawione osadnictwa lub z bardzo rzadkimi 

osadami; holoceñskie równiny akumulacji biogenicznej, w przewadze zurbanizowane. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Mierzeja Helska. 

• regiony historyczno-kulturowe: Pas Nadmorski (czêœæ œrdk.). 

252

• powiaty: pucki 

• gminy: Hel, Jastarnia, W³adys³awowo (czêœæ wsch.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkt widokowy z latarni morskiej 

w Helu; ci¹g widokowy na Zatokê Puck¹ z jej brzegu na odcinku Cha³upy – Jurata. 


• elementy kulturowe: ceglany koœció³ œredniowieczny w Helu; zabytkowy uk³ad 

ruralistyczny Jastarni; porty rybackie w Jastarni i Helu. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z wystêpowania elementów ekspozycji i kompozycji 

wizualnej oraz punktowych i ma³oobszarowych elementów kulturowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: zainwestowanie rekreacyjne wiêkszoœci obszaru mierzei; transformacja 

u¿ytków zielonych w KuŸnicy i Jastarni. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: œrednie, miejscami silne. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Nadmorski Park Krajobrazowy; zespó³ ruralistyczny 

dawnej wsi rybackiej Jastarni (obecnie miasto). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Park Kulturowy Zatoka Pucka, Rezerwat 

Kulturowy – wieœ rybacka Jastania-Bór; Rezerwat Kulturowy – wieœ rybacka 

KuŸnica; Rezerwat Kulturowy – Zatoka Pucka i jej tonie (patrz tak¿e obszar 10). 







Cha³upy – Jurata, umo¿liwiaj¹ce obserwacjê wód Zatoki Puckiej i jej brzegów; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego z latarni 

morskiej w Helu pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu z tego 

miejsca; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania wszystkich obiektów zabytkowych 

w miejscowoœciach Hel, Jastarnia (Pucka i Bór), KuŸnica i Cha³upy; 


zespo³ów ruralistycznych z wodnej platformy widokowej Zatoki Puckiej; 






osadniczych; 



253


wiejskich jednostek osadniczych. 


A. Parki Krajobrazowe: poszerzenie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego na pas wód 

oblewaj¹cych ca³¹ Mierzejê Helsk¹. 




œcis³a ochrona panoramicznej ekspozycji krajobrazu w kierunku Pó³wyspu 

Helskiego oraz wybrze¿a z punktu widokowego z latarni morskiej w Helu; 

œcis³a ochrona ekspozycji krajobrazowej z ci¹gu widokowego na Zatokê Puck¹ 

z odcinka drogi ko³owej Cha³upy – Jurata. 



Zatoka Pucka, Rezerwat Kulturowy – wieœ rybacka Jastania-Bór (1); Rezerwat 

Kulturowy – wieœ rybacka KuŸnica (2); Rezerwat Kulturowy – Zatoka Pucka 

i jej tonie (3) (patrz tak¿e obszar 10). 


historycznego uk³adu urbanistycznego z okresu miêdzywojennego miejscowoœci 

letniskowej Jurata. 


Numer i nazwa: XXXIX. KRAWÊDZI WYSOCZYZNY GDAÑSKIEJ 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny krawêdziowy z silnie mozaikowym kompleksem 

ró¿nogenetycznych utworów holoceñskich i plejstoceñskich, leœny pozbawiony 

osadnictwa; m³odoglacjalny krawêdziowy z silnie mozaikowym kompleksem 

ró¿nogenetycznych utworów holoceñskich i plejstoceñskich, silnie zurbanizowany 

z zabudow¹ wielkomiejsk¹; m³odoglacjalny falisty z holoceñskimi utworami akumulacji 

biogenicznej i rzecznej lub z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi 

z enklawami gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, silnie zurbanizowany 

z zabudow¹ wielkomiejsk¹; prawie w ca³oœci nale¿¹ one do krajobrazów unikatowych 

(epizodycznych) w skali regionu. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (skraj wsch.), Pobrze¿e Kaszubskie 

(czêœæ pd.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Pas Nadmorski, Ziemia Gdañska (czêœæ pn.), Ziemia 

Kartusko-¯ukowska (skraj wsch.). 

• powiaty: Gdañsk (czêœæ pn.), Sopot (czêœæ zach.), Gdynia (czêœæ pd.). 

• gminy: m. Gdañsk, m. Sopot, m. Gdynia. 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkt widokowy z Pacho³ka w Oliwie; 

ci¹g widokowy z obwodnicy trójmiejskiej na jej pó³nocnym odcinku. 

• elementy przyrodnicze: wybrze¿e klifowe w Red³owie i Or³owie; strefa w¹wozowa 

w rejonie Kacka. 

254

• elementy kulturowe: zabytkowe za³o¿enia urbanistyczne Gdyni i Sopotu, zabytkowy 

uk³ad urbanistyczny Oliwy z ci¹giem Potoku Jelitkowskiego. 


bardzo wysoka i wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu, w tym 

z unikatowoœci krajobrazów. 

Zagro¿enia krajobrazu: doœæ liczne napowietrzne linie energetyczne, wnikanie zabudowy 

mieszkalnej w s¹siedztwo obszaru, budowa tras komunikacyjnych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: stosunkowo s³abe, miejscami silne. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: rezerwat krajobrazowy Kêpa Red³owska, Trójmiejski 

Park Krajobrazowy; uk³ady urbanistyczne: Gdynia – Kamienna Góra (rej. 

zab.), Gdañsk – Oliwa, Gdañsk – Wrzeszcz – Jaœkowa Dolina (rej. zab.); uk³ady ruralistyczne: 

Gdynia – Or³owo, Gdynia – Wielki Kack (rej. zab.). Rezerwat Kulturowy – 

miasto Sopot; Rezerwat Kulturowy – zespó³ koœcielno-klasztorny oraz pa³acowo-parkowy 

w Gdañsku-Oliwie. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: rezerwat kulturowy Gdynia – 

Or³owo. 



(linie przesy³owe wysokiego napiêcia, maszty telefonii komórkowej), wykluczenie 

lokalizacji si³owni wiatrowych; 



• zachowanie ci¹gów alejowych dróg i ulic; 

• bezwzglêdne zachowanie przedpola ekspozycyjnego wzd³u¿ ci¹gu widokowego: 

ci¹g widokowy z obwodnicy trójmiejskiej na jej pó³nocnym odcinku; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego: punkt 

widokowy z Pacho³ka w Oliwie pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu 














D. Strefy ochrony ekspozycji i powi¹zañ widokowych (osi, otwaræ i zamkniêæ wido- 

255

256 

kowych): œcis³a ochrona panoramicznej ekspozycji (w ka¿dym kierunku !) z punktu 

widokowego na wzgórzu Pacho³ek w Oliwie. 



Kulturowy modernistycznych osiedli mieszkaniowych z okresu miêdzywojennego 

w Gdyni – Or³owie. 


zespo³u za³o¿eñ rezydencjonalnych przy ulicy Polanki w Gdañsku-Oliwie 

jako ci¹gu krajobrazowego. 


Numer i nazwa: XL. LUBICHOWSKO-SKÓRSKI 




z dominacj¹ uprawowego z osadnictwem mieszanym; m³odoglacjalny falisty z plejstoceñskimi 


albo z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi z enklawami 

gliniastymi i organogenicznymi w pod³o¿u, mozaikowaty uprawowy z enklawami 

leœnymi ze zwartym osadnictwem œredniowiecznych wsi kmiecych; ca³oœæ obszaru 

zajmuj¹ krajobrazy unikatowe (epizodyczne). 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Starogardzkie (czêœæ zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Kociewie Polne (czêœæ pd.), Kociewie Leœne 

(skraj pn.). 

• powiaty: starogardzki (czêœæ wsch.), tczewski (skraj zach.). 

• gminy: Skórcz (m. i gm.), Bobowo, Lubichowo (czêœæ wsch.), Smêtowo Graniczne 

(skraj pn.), Morzeszczyn (skraj zach.). 



• elementy przyrodnicze: obszar urozmaiconej rzeŸby k. Bobowa. 

• elementy kulturowe: 4 zespo³y dworsko-parkowe; 3 drogi alejowe; 5 ceglanych 

koœcio³ów œredniowiecznych; historyczne za³o¿enie urbanistyczne Skórcza. 


bardzo wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z unikatowoœci krajobrazu oraz wystêpowania 

punktowych i liniowych elementów kultury materialnej. 

Zagro¿enia krajobrazu: dawna eksploatacja w rejonie Bobowa; miejscami transformacja 

u¿ytków zielonych. 







Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Kociewski Obszar Chronionego 

Krajobrazu (czêœæ wsch.).








alejowymi; 




zabytkowych koœcio³ów we wsiach Bobowo, P¹czewo, D¹brówka, Nowa Cerkiew; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania w szczególnoœci sylwety panoramicznej 

historycznego za³o¿enia urbanistycznego Skórcza oraz sylwet panoramicznych 

historycznych zespo³ów ruralistycznych miejscowoœci D¹brówka, Bobowo, 

P¹czewo i Nowa Cerkiew; 






osadniczych; 






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: Kociewski OChK (czêœæ pn.wsch.). 





a tak¿e dla ekspozycji z wybranych miejsc panoramy miasta Skórcz; 






257

Numer i nazwa: XLI. KISZEWSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny falisty lub pagórkowaty z mozaikowym 

kompleksem utworów fluwioglacjalno (sandrowo) – organogenicznych w pod³o¿u, 

mozaikowaty uprawowy z enklawami leœnymi i rozproszonym kaszubskim osadnictwem 

jednodworczym; ca³y obszar zajmuj¹ krajobrazy unikatowe. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Bory Tucholskie (czêœæ pn.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Koœcierska (czêœæ pd.-wsch.). 

• powiaty: koœcierski (czêœæ pd.-wsch.). 

• gminy: Stara Kiszewa (czêœæ œrdk.-pd.). 




• elementy kulturowe: 3 zespo³y dworsko-parkowe; droga alejowa Stara Kiszewa – 

Struga. 

Ocena krajobrazu pod wzglêdem wartoœci kulturowych, przyrodniczych i wizualnych: bardzo 

wysoka, wynikaj¹ca g³ównie z cech struktury krajobrazu, w tym jego unikatowoœci. 

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzeki Wierzycy; eksploatacja w rejonie Ciêgard³a. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: œrednie. 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszary Chronionego Krajobrazu: Doliny Wierzycy 

(czêœæ pn.), Borów Tucholskich (czêœæ pd.). 









alejowymi; 




potrzeb lokalnych – szczególny przypadek wspó³czesny budynek plebani 

i zabytkowy koœció³ w Starej Kiszewie; 


zespo³ów ruralistycznych, w szczególnoœci miejscowoœci Stara Kiszewa; 



258

• zachowanie i rewitalizacja osadnictwa rozproszonego kolonijnego (m.in. Wilcze 

B³ota) ko³o miejscowoœci Stare Polaszki; 




osadniczych; 






rolniczym; 

• wprowadzenie komponowanej zieleni publicznej wewn¹trz nowych jednostek 

osadniczych; 












historycznego uk³adu ruralistycznego maj¹tku i wsi Wilcze B³ota. 


Numer i nazwa: XLII. LÊBORSKO-ZWARTOWSKI 



z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, uprawowy 

z enklawami leœnymi ze zwartym osadnictwem wielkiej w³asnoœci ziemskiej 

lub œredniowiecznych wsi kmiecych; m³odoglacjalny falisty z plejstoceñskimi glinami 

glacjalnymi z enklawami utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych albo 

z piaszczysto-¿wirowymi utworami fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi i organogenicznymi 

w pod³o¿u, uprawowy z enklawami leœnymi ze zwartym osadnictwem 

œredniowiecznych wsi kmiecych; nieliczne krajobrazy unikatowe na wsch. obszaru. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Wysoczyzna ¯arnowiecka (czêœæ pd.-zach.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Lêborska (czêœæ pn.). 

• powiaty: lêborski (czêœæ œrdk.), wejherowski (czêœæ œrdk.-zach.). 

• gminy: Nowa Wieœ Lêborska (czêœæ pn.), Wicko (czêœæ pd.-wsch.), £êczyce (czêœæ 

pn.-zach.), Choczewo (czêœæ pd.-zach.), Gniewino (czêœæ œrdk.). 



259

• elementy przyrodnicze: strefy w¹wozowe k. Gêsi i £ebienia; obszary urozmaiconej 

rzeŸby k. Janis³awca i Zwartówka; lobeliowe jezioro Czarne. 

• elementy kulturowe: liczne zespo³y dworsko-parkowe (14); trzy drogi alejowe. 


bardzo wysoka i wysoka w czêœci wsch., wynikaj¹ca z cech struktury krajobrazu oraz 

wystêpowania elementów przyrodniczych, a w mniejszym stopniu kulturowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy dwóch drogach alejowych; cztery napowietrzne 

linie energetyczne; rozleg³e powierzchnie przeznaczone pod lokalizacjê elektrowni wiatrowych; 

suburbanizacja na pn. od Lêborka; miejscami transformacja u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: s³abe i œrednie, miejscami silne (szczególnie w czêœci pd. i zach.). 





Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Choczewsko-Saliñski Obszar Chronionego Krajobrazu 

(czêœæ wsch.) 


Krajobrazu Pradoliny Redy-£eby (skraj zach. i pd.); Park Kulturowy £eba (skraj pn.). 






• zachowanie ci¹gów alejowych dróg powiatowych i lokalnych, w szczególnoœci drogi 

alejowej £êczyce – Œwichowo – Œwichówko - Zwartowo; 


alejowymi; 




drogi ko³owej £êczyce – Zwartowo; 


potrzeb lokalnych, ze zwróceniem uwagi na zabudowê miejscowoœci BrzeŸno 

Lêborskie, Kaczkowo, Œwietlino i Wysokie oraz relikty wiatraka „holendra” w miejscowoœci 

Pu¿yce; 


zespo³ów ruralistycznych, w szczególnoœci miejscowoœci BrzeŸno Lêborskie, 

Kaczkowo, Œwietlino, Wysokie i Chrzanowo; 






osadniczych; 

260






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Doliny Dolnej £eby (zach. i pd. skraj 

obszaru). 

C. Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe: obszar miêdzy £ebieniem a Strzelêcinem. 



dla zabytkowych zespo³ów dworsko-parkowych i zabytkowych uk³adów ruralistycznych. 



systemu agrarnego maj¹tków rolnych Zwartowo, Zwartówko, Goœciêcino, 

Œwichowo, Œwichówko wraz z ich roz³ogiem. 



G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: istniej¹ w czêœci 

wsch. 

Numer i nazwa: XLIII. BRUSKO-OSIECZAÑSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny falisty z utworami akumulacji biogenicznej 

w pod³o¿u, ³¹kowo-pastwiskowy z enklawami leœnymi i rozproszonym kaszubskim 

osadnictwem jednodworczym; m³odoglacjalny falisty z piaszczysto-¿wirowymi 


³o¿u, leœny z enklawami rolnymi i bardzo rzadkimi osadami; m³odoglacjalny falisty 

z mozaikowym kompleksem utworów fluwioglacjalno (sandrowo) – organogenicznych 

w pod³o¿u, mozaikowy uprawowy z enklawami leœnymi z osadnictwem mieszanym; 

m³odoglacjalny falisty z plejstoceñskimi glinami glacjalnymi z enklawami 

utworów fluwioglacjalnych i organogenicznych w pod³o¿u, uprawowy z enklawami 

leœnymi z osadnictwem mieszanym; na wiêkszoœci obszaru wystêpuj¹ krajobrazy 

unikatowe (epizodyczne). 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Bory Tucholskie (czêœæ centralna). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Czerska (czêœæ œrdk.-wsch.), Kociewie 

Polne (czêœæ pd.-zach.). 

• powiaty: chojnicki (czêœæ wsch.), starogardzki (czêœæ pd.-zach.), koœcierski (skraj pd.). 

261

• gminy: Czersk (czêœæ wsch.), Brusy (czêœæ pd.-wsch.), Osieczna (czêœæ zach.), 

m. Czarna Woda (czêœæ wsch.), Karsin (skraj pd.). 




• elementy kulturowe: droga alejowa Czersk – Czarna Woda, uwaga – tak¿e rezerwat 

archeologiczny w miejscowoœci Odry w strefie granicznej z obszarem 50. 


wysoka, wartoœæ wynika g³ównie z unikatowoœci krajobrazu. 

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzeki Wdy; dwie napowietrzne linie energetyczne. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: œrednie (czêœæ wsch.) i s³abe (czêœæ zach.). 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: niski – po¿¹dane, ale nie zawsze 

konieczne, jest utrzymanie obecnych cech krajobrazu; nie jest konieczne wprowadzanie 

specjalnych form ochrony krajobrazu. Potrzeby w zakresie ich kszta³towania 

powinny byæ okreœlane lokalnie (indywidualnie), w zale¿noœci od specyfiki obszarów, 

na których wystêpuj¹. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich 


Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Park Krajobrazowy Doliny Wdy 

(skraj wsch.), powiêkszenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich 

Wschodnich (czêœæ zach.), a tak¿e w strefie granicznej z obszarem 50 – Rezerwat 

Kulturowy – archeologiczny kultury gockiej – krêgi kamienne, w miejscowoœci Odry. 








alejowymi; 


potrzeb lokalnych, ze szczególnym uwzglêdnieniem ekspozycji i udostêpnienia 

rezerwatu archeologicznego w miejscowoœci Odry; 





• zachowanie i rewitalizacja form osadnictwa rozproszonego w rejonie miejscowoœci 

Osowo oraz na po³udnie od miejscowoœci Odry; 




osadniczych; 


262





rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: Park Krajobrazowy Doliny Wdy (skraj wsch. obszaru). 

B. Obszary Chronionego Krajobrazu: poszerzenie OChK Borów Tucholskich Wschodnich 

(czêœæ zach. obszaru). 









Numer i nazwa: XLIV. KORZYBSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny falisty z utworami akumulacji biogenicznej 

lub plejstoceñskimi piaskami i glinami rzecznymi w pod³o¿u, leœny z enklawami 

rolnymi z bardzo rzadkimi osadami; m³odoglacjalny falisty z utworami akumulacji 

biogenicznej w pod³o¿u, uprawowy z enklawami leœnymi i osadnictwem zwartym 

œredniowiecznych wsi kmiecych; prawie wszystkie krajobrazy obszaru nale¿¹ do unikatowych 


Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Równina S³upska (czêœæ pd.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia S³upska (czêœæ pd.-zach.), Ziemia S³awieñska 

(fragm.). 

• powiaty: s³upski (czêœæ zach.). 

• gminy: Kobylnica (czêœæ pd.-zach.), Kêpice (czêœæ pn.). 



• elementy przyrodnicze: strefa w¹wozowa i obszar urozmaiconej rzeŸby k. Barwina. 




Zagro¿enia krajobrazu: napowietrzna linia energetyczna; niewielkie powierzchnie przeznaczone 

pod lokalizacjê elektrowni wiatrowych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: w wiêkszoœci bardzo s³abe, fragmentami silne. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: niski – po¿¹dane, ale nie za- 

263

wsze konieczne, jest utrzymanie obecnych cech krajobrazu; nie jest konieczne wprowadzanie 






Zlewni Wieprzy. 









alejowymi; 










osadniczych; 






rolniczym; 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Równiny S³upskiej. 

C. Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe: obszar miêdzy Korzybiem a Objezierzem. 





264




Numer i nazwa: XLV. OSIECKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny falisty z mozaikowym kompleksem utworów 

fluwioglacjalno (sandrowo) – organogenicznych w pod³o¿u, mozaikowate jeziorno 

– uprawowe lub mozaikowate uprawowe z enklawami leœnymi czy bagiennymi 

z osadnictwem mieszanym; ca³oœæ obszaru po³o¿ona w obrêbie krajobrazów unikatowych 


Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Bory Tucholskie (czêœæ wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Kociewie Leœne (czêœæ pn.). 

• powiaty: starogardzki (czêœæ pd.). 

• gminy: Osiek (czêœæ pd.). 



• elementy przyrodnicze: jedno jezioro lobeliowe. 

• elementy kulturowe: zabytkowy uk³ad ruralistyczny Osieka. 



Zagro¿enia krajobrazu: zainwestowanie rekreacyjne w rejonie Osieka. 







Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich; 

uk³ad ruralistyczny Osieka. 










alejowymi; 


potrzeb lokalnych, ze szczególnym uwzglêdnieniem zabudowy tradycyjnej 

wsi Osiek; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania sylwety panoramicznej historycznego 

zespo³u ruralistycznego miejscowoœci Osiek; 

265


• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych osadnictwa rozproszonego w szczególnoœci 

na terenach enklaw osadniczych œródleœnych; 




osadniczych; 






rolniczym; 









œcis³a ochrona ekspozycji krajobrazowej, w szczególnoœci panoram z ró¿nych 

kierunków historycznego chronionego uk³adu ruralistycznego wsi Osiek. 



Kulturowy historycznego uk³adu ruralistycznego i zabudowy wsi kociewskiej Osiek. 



G. Strefy priorytetowe Krajowego Programu Rolno-Œrodowiskowego: istnieje. 

Numer i nazwa: XLVI. CHOCIÑSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalny falisty lub pagórkowaty z piaszczysto-¿wirowymi 

utworami fluwioglacjalnymi z enklawami gliniastymi i organogenicznymi 

w pod³o¿u, ³¹kowo – pastwiskowy z bardzo rzadkim osadnictwem zwartym; w ca³oœci 

krajobrazy unikatowe. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Równina Charzykowska (czêœæ œrdk.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Chojnicka (czêœæ pn.). 

• powiaty: bytowski (czêœæ pd.), chojnicki (czêœæ pn.-zach.). 

• gminy: Lipnica (czêœæ pd.), Konarzyny (czêœæ pn.). 



266

• elementy przyrodnicze: nie posiadaj¹ce szczególnej wartoœci krajobrazotwórczej. 




Zagro¿enia krajobrazu: niewielka transformacja u¿ytków zielonych. 







Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Obszar Chronionego Krajobrazu Fragment Borów 

Tucholskich. 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Park Kulturowy Ziemi Bytowskiej 

(fragment Parku). 










• zachowanie i rewitalizacja osadnictwa rozproszonego; 




osadniczych; 






rolniczym; 

• wprowadzenie komponowanej zieleni publicznej wewn¹trz nowych jednostek osadniczych. 







E. Parki Kulturowe (ochrona form tradycyjnego historycznego krajobrazu osiedleñ- 

267

268 

czego miejskiego i wiejskiego oraz otwartego krajobrazu rolniczego): brak propozycji. 




Numer i nazwa: XLVII. MIERZEI WIŒLANEJ 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: holoceñskie faliste mierzeje z piaskami akumulacji eolicznej 

w pod³o¿u, leœne lub leœno-wydmowe, pozbawione osadnictwa lub z bardzo rzadkimi 

osadami. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Mierzeja Wiœlana. 

• regiony historyczno-kulturowe: Pas Nadmorski (czêœæ wsch.) 

• powiaty: nowodworski (czêœæ pn.), Gdañsk (czêœæ pn.-wsh.). 

• gminy: czêœæ mierzejowa: Stegna, Sztutowo, Krynica Morska, m. Gdañsk (czêœæ 

pn.-wsh.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkt widokowy – latarnia morska 

w Krynicy Morskiej. 

• elementy przyrodnicze: ograniczone, nie posiadaj¹ce szczególnej wartoœci krajobrazotwórczej. 

• elementy kulturowe: dwie drogi alejowe; porty rybackie w K¹tach Rybackich 

i Piaskach. 


wysoka, wartoœæ wynika g³ównie z wystêpowania elementów kulturowych. 

Zagro¿enia krajobrazu: rozleg³e tereny zainwestowania rekreacyjnego. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: s³abe, miejscami silne. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: œredni – nale¿y staraæ siê 

ograniczaæ zasiêg i intensywnoœæ oddzia³ywania czynników degraduj¹cych, a w niektórych 



Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Park Krajobrazowy Mierzei Wiœlanej (czêœæ œrdk. 

i wsch.), Obszar Chronionego Krajobrazu Wyspy Sobieszewskiej (czêœæ zach.); uk³ad 

ruralistyczny Krynicy Morskiej (rejestr zabytków). 

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Park Kulturowy ¯u³awy. 








Zalewu Wiœlanego pod k¹tem ochrony istniej¹cych wartoœci wizualnych krajobrazu 

obserwowanych brzegów (patrz tak¿e obszaru 32);

• bezwzglêdne zachowanie przedpola ekspozycyjnego wzd³u¿ lokalnego ci¹gu widokowego 

Mikoszewo – K¹ty Rybackie na ¯u³awy Wiœlane i K¹ty Rybackie – 

Krynica Morska na Zalew Wiœlany i Krynica Morska – Piaski na Morze Ba³tyckie; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego z latarni 

morskiej w Krynicy Morskiej pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu 


• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych, w szczególnoœci 

historycznej zabudowy kuracyjnej w Krynicy Morskiej oraz wed³ug potrzeb 

lokalnych w innych miejscowoœciach; 





osadniczych; 









A. Parki Krajobrazowe: powiêkszenie Parku Krajobrazowego Mierzei Wiœlanej na strefê 

od Mikoszewa do Sztutowa oraz na otoczenie morskie mierzei. 




œcis³a ochrona panoramicznej ekspozycji krajobrazowej w kierunku Mierzei 

Wiœlanej oraz wybrze¿a nad Zalewem Wiœlanym z punktu widokowego w latarni 

morskiej w Krynicy Morskiej. 



¯u³awy (fragment parku). 




Numer i nazwa: XLVIII. CHWASZCZYÑSKI 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: m³odoglacjalne faliste lub pagórkowate z plejstoceñskimi 


w pod³o¿u, urbanizuj¹ce siê podmiejskie tereny wiejskie. 

269

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pojezierze Kaszubskie (czêœæ wsch.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Ziemia Kartusko-¯ukowska (czêœæ pn.-wsch.), 

Ziemia Pucko-Wejherowska (skraj pd.-wsch.). 

• powiaty: wejherowski (czêœæ pd.-wsch.), Gdynia (czêœæ zach.), Gdañsk (czêœæ pn.zach.), 

kartuski (skraj pn.-wsch.). 

• gminy: Szemud (czêœæ wsch.), m. Gdynia (czêœæ zach.), m.Gdañsk (czêœæ pn.zach.), 

¯ukowo (skraj pn.). 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: lokalne ci¹gi widokowe, punkt widokowy 

na wzniesieniu „Góra Donas”. 

• elementy przyrodnicze: jedno jezior lobeliowe (Wysoka). 



krajobraz zdekomponowany – krajobraz dynamicznie przekszta³cany z uwagi na ekspansjê 

suburbiów. 

Zagro¿enia krajobrazu: cztery napowietrzne linie energetyczne; suburbanizacja na zach. 

od Gdyni; zainwestowanie rekreacyjne nad jez. Marchowo i Kamieñ; niewielka transformacja 

u¿ytków zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne i œrednie, miejscami s³abe. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: niski – lokalnie powinny byæ 

podejmowane dzia³ania ochronne; tam gdzie krajobraz nie zosta³ jeszcze zdewastowany, 

jeœli podlega silnemu oddzia³ywaniu czynników zagra¿aj¹cych, powinien zostaæ 

utrzymany, szczególnie w s¹siedztwie intensywnie przekszta³conych obszarów 

zurbanizowanych. 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Trójmiejski Park Krajobrazowy (skraj pd.-wsch.). 






• zachowanie czytelnoœci lokalnych wnêtrz krajobrazowych; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego na Górze 

Donas pod k¹tem ochrony i uatrakcyjnienia ekspozycji krajobrazu z tego miejsca; 


potrzeb lokalnych w historycznych miejscowoœciach, w szczególnoœci: Sopieszynie, 

Nowym Dworze Wejherowskim, Bieszkowicach, Zbychowie, Reszkach, 

£ê¿ycach (dwór!), Kielnie (centrum wsi), Chwaszczynie (zespó³ koœcielny); 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania sylwet panoramicznych wszystkich 

historycznych zespo³ów ruralistycznych; 



• zachowanie i rewitalizacja kaszubskiego jednodworczego osadnictwa rozproszonego; 

• zachowanie specyfiki formy geometrii przestrzeni poprzez kontynuacjê tradycyj- 

270

nej skali i formy podzia³ów geodezyjnych; 


osadniczych; 




rolniczym; 









w mpzp wyznaczenie strefy kszta³towania wizualnego w panoramicznej 

ekspozycji krajobrazowej z lokalnego punktu widokowego „Góra Donas”. 






Numer i nazwa: XLIX. PRADOLINY KASZUBSKIEJ 



biogenicznej lub rzecznej w pod³o¿u, silnie zurbanizowane z zabudow¹ wielkomiejsk¹ 

lub intensywn¹ zabudow¹ przemys³ow¹ albo urbanizuj¹ce siê wiejskie tereny podmiejskie. 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: Pobrze¿e Kaszubskie (czêœæ œrdk.). 

• regiony historyczno-kulturowe: Pas Nadmorski (fragm.), Ziemia Pucko-Wejherowska 

(skraj wsch.). 

• powiaty: Gdynia (czêœæ pn.), wejherowski (czêœæ wsch.), pucki (skraj pd.). 

• gminy: Gdynia (czêœæ pn.), Rumia (czêœæ wsch.), Reda (czêœæ wsch.), Kosakowo 

(skraj zach.). 




• elementy kulturowe: ceglany koœció³ œredniowieczny w Gdyni – Oksywiu. 


krajobraz zdekomponowany – krajobraz dynamicznie przekszta³cany z uwagi na ekspansjê 

suburbiów. 

Zagro¿enia krajobrazu: regulacja rzeki Redy; bardzo liczne napowietrzne linie energe- 

271

tyczne; suburbanizacja w rejonie Gdyni, Rumi i Redy; miejscami transformacja u¿ytków 

zielonych. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: silne i œrednie, miejscami s³abe. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: niski – lokalnie powinny byæ 

podejmowane dzia³ania ochronne; tam gdzie krajobraz nie zosta³ jeszcze zdewastowany, 

jeœli podlega silnemu oddzia³ywaniu czynników zagra¿aj¹cych, powinien zostaæ 

utrzymany, szczególnie w s¹siedztwie intensywnie przekszta³conych obszarów 

zurbanizowanych. 







• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla punktu widokowego przy 

zabytkowym koœciele na Oksywiu pod k¹tem uatrakcyjnienia ekspozycji krajobrazu 


• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych szczególnie 

dla otoczenia zabytkowego koœcio³a na Oksywiu 






B. Obszary Chronionego Krajobrazu: OChK Pradoliny Kaszubskiej (skraj pn. obszaru). 









Numer i nazwa: L. POZOSTA£E OBSZARY WOJEWÓDZTWA 


Dominuj¹ce typy krajobrazu: bardzo zró¿nicowane 

Po³o¿enie: 

• regiony fizycznogeograficzne: wiêkszoœæ mezoregionów: Borów Tucholskich, Równiny 

Charzykowskiej, Wysoczyzny Polanowskiej, Pojezierza Krajeñskiego; zach., 

pn.-wsch. i pd.-zach. czêœæ Pojezierza Kaszubskiego, wsch. czêœæ Wysoczyzny ¯arnowieckiej, 

wiêksze fragmenty Pojezierza Starogardzkiego i Pojezierza I³awskiego. 

• regiony historyczno-kulturowe: wiêkszoœæ regionów: Ziemi Cz³uchowskiej, Ziemi 

Chojnickiej, Ziemi Czerskiej, Ziemi S³awieñskiej, Ziemi Pucko-Wejherowskiej; 

272

pd.-wsch. czêœæ Ziemi S³upskiej, wiêksze fragmenty Ziemi Koœcierskiej, Kociewia 

Polnego, Ziemi Kartusko-¯ukowskiej. 

• powiaty: w wiêkszoœci: cz³uchowski, chojnicki, koœcierski, starogardzki; bytowski 

(czêœæ pn.), wejherowski (czêœæ wsch.), pucki (czêœæ zach.), kartuski (czêœæ 

zach.), kwidzyñski (czêœæ wsch.). 

• gminy: prawie w ca³oœci: Czarna D¹brówka, Debrzno, Kaliska, Trzebielino, Przechlewo; 

w wiêkszej czêœci: Kêpice, Ko³czyg³owy, Kocza³a, Cz³uchów, m. Czarne, 

Chojnice, Brusy, Czersk, Sierakowice, Wejherowo, Zblewo, Lubichowo, Liniewo, 

m.S³upsk, m.Starogard Gdañski. 


• elementy ekspozycji i kompozycji wizualnej: punkty widokowe: Goszczyno 

k. Krokowej, Psia Góra k.Swornychgaci; ci¹g widokowy na odcinku Reda – Wejherowo 

i Suchorze – Jezierze k. Ko³czyg³ów. 

• elementy przyrodnicze: wybrze¿e klifowe Kêpy Oksywskiej; strefy w¹wozowe, szczególnie 

w rejonie Mi³oszewa, Przetoczyna, Parchowa; obszary urozmaiconej rzeŸby 

w rejonie Lubocina, D¹brówki, Otnogi – Rokitek, ponad 50 jezior lobeliowych, szczególnie 

w rejonie Zaborskiego Parku Krajobrazowego i zlewni Goœciciny. 

• elementy kulturowe: zró¿nicowane, szczególnie urozmaicone w rejonie Chojnic, 

Miastka, Starogardu Gdañskiego, Sztumu, Przechlewa, Kolbud. 


w przewadze wysoka i umiarkowana, miejscami bardzo wysoka – szczególnie na 

Pojezierzu Kaszubskim, WysoczyŸnie Polanowskiej, Pojezierzu Starogardzkim i Pojezierzu 

I³awskim. 

Zagro¿enia krajobrazu: wycinka drzew przy drogach alejowych na odcinkach Warcimino-Kozin 

i Sztum-Kwidzyn; regulacja rzek Brdy, Wdy, Wierzycy; napowietrzne linie 

energetyczne, szczególnie w rejonie Tczewa, Kwidzyna, Chojnic; powierzchnie 

przeznaczone pod lokalizacjê elektrowni wiatrowych, szczególnie we wsch. czêœci 

Wysoczyzny ¯arnowieckiej; suburbanizacja w rejonie Zbychowa w TPK; zainwestowanie 

rekreacyjne, szczególnie w rejonie Lubiatowa, Borkowa, £apina, Swornychgaci; 

eksploatacja w rejonie Niedomowa i Nowej Cerkwi; transformacja u¿ytków 

zielonych, szczególnie na Pojezierzu Krajeñskim i w rejonie Tuchomia. 

Ocena zagro¿eñ krajobrazu: w przewadze s³abe i bardzo s³abe, miejscami œrednie, szczególnie 

na Pojezierzu Krajeñskim, Pojezierzu Kaszubskim i w Borach Tucholskich. 

Priorytet w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu: niski 

Istniej¹ce formy ochrony krajobrazu: Park Narodowy Borów Tucholskich, rezerwaty 

krajobrazowe; Szczyt Wie¿yca, Go³êbia Góra, Jar Rzeki Raduni, Jar Rzeki Reknicy, 

Krzywe Ko³o w Pêtli Gwdy, Dolina Gwdy; Parki Krajobrazowe: Dolina S³upi (czêœæ 

pd. i wsch.), Zaborski (za wyj¹tkiem czêœci pn. i pd.), Wdzydzki (czêœæ pd.-zach. 

i wsch.), Tucholski (w obrêbie woj. pomorskiego), Trójmiejski (kompleks pn.), Pojezierza 

I³awskiego (w obrêbie woj. pomorskiego); Obszary Chronionego Krajobrazu 

(w wiêkszoœci): Puszczy Dar¿lubskiej, Doliny £eby, Gowidliñski, Okolice Jezior 

Krêpsko i Szczytno, Fragment Borów Tucholskich, Chojnicko-Tucholski, Borów 

Tucholskich, Gniewski, Szarlocki, Polaszkowski, Doliny Wierzycy, Bia³ej Góry, Dolina 

rzeki Debrzynki, Doliny Raduni; uk³ady urbanistyczne: Cz³uchowa, Koœcierzyny, 

Sportu, Starogardu Gdañskiego, Tczewa, Wejherowa; uk³ady ruralistyczne: Juszki, 

Wiele, Góra Pomorska, Œwiêty Wojciech; 

273

Dotychczas proponowane formy ochrony krajobrazu: Park Krajobrazowy Doliny Wdy; 

Obszary Chronionego Krajobrazu: Doliny Dolnej S³upi, Trójmiejsko-Lêborski (czêœæ 

wsch.), Górnej S³upi, Bukowiny i £upawy, Zlewni Wieprzy, Polaszkowski (powiêkszenie), 

Doliny Wierzycy (powiêkszenie) Borów Tucholskich Zachodnich, Cz³uchowski; 

Park Kulturowy Kaszuby (czêœæ zach.); Park Kulturowy Ziemi Puckiej (rejon 

miejscowoœci Lubiatowo, Kopalino, Bia³ogóra); rezerwaty kulturowe: Rezerwat Kulturowy 

Kalwarii w Wielu, rezerwat archeologiczny w miejscowoœci Odry, Rezerwat 

Kulturowy – miasto Wejherowo – uk³ad urbanistyczny, Kalwaria Wejherowska oraz 

zespó³ pa³acowo-parkowy w Wejherowie; Rezerwat Kulturowy – za³o¿enie dworsko-parkowe 

i krajobrazowe w Krokowej; Rezerwat Kulturowy – za³o¿enie dworsko-parkowe 

i krajobrazowe w Paraszynie dolinie £eby; Rezerwat Kulturowy – kalwaria 

w miejscowoœci Wiele; Rezerwat Kulturowy – sanktuarium Œw. Wojciecha 

w miejscowoœci Gdañsk-Œwiêty Wojciech; Rezerwat Kulturowy – Kana³ Raduni 

Pruszcz Gdañski – Gdañsk. 

Proponowane dzia³ania w zakresie ochrony i kszta³towania krajobrazu – w zale¿noœci 

od uwarunkowañ lokalnych nale¿y przyj¹æ wybrane dzia³ania: 








alejowymi; 



• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla istotnych wnêtrz krajobrazowych 



• bezwzglêdne zachowanie przedpola ekspozycyjnego wzd³u¿ istotnych ci¹gów widokowych; 

• koniecznoœæ wykonania studium krajobrazowego dla istotnych punktów widokowych 

pod k¹tem ochrony istniej¹cej ekspozycji krajobrazu z tego miejsca; 

• ochrona ekspozycji b¹dŸ poprawa wyeksponowania obiektów zabytkowych; 





• zachowanie i rewitalizacja œladów osadniczych osadnictwa rozproszonego – jeœli 

takie wystêpuje; 




osadniczych; 


274


zabudowie; 




rolniczym; 





A. Parki Krajobrazowe: Park Krajobrazowy Doliny Wdy w gminach: Lubichowo, 

Osiek, Osieczna; Park Krajobrazowy Doliny Dolnej Wis³y w gminach: Sztum 

i Ryjewo; Lêborski Park Krajobrazowy w gminach: Cewice i Nowa Wieœ Lêborska; 

poszerzenie Nadmorskiego Parku Krajobrazowego w gminie Choczewo, poszerzenie 

Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego w gminie Koœcierzyna, poszerzenie 

Parku Krajobrazowego Dolina S³upi w gminie Dêbnica Kaszubska. 

B. Obszary Chronionego Krajobrazu: szczególnie w zachodniej czêœci województwa 

w gminach: Rzeczenica, Czarne, Debrzno, Cz³uchów, Przechlewo, Kocza³a, Miastko, 

Kêpice, Trzebielino, Lipnica, Parchowo, Czarna D¹brówka, a tak¿e w gminach: 

Liniewo, Tczew, Krokowa. 

C. Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe: brak propozycji (wymagaj¹ szczegó³owszego 

rozpoznania). 


strefy ochrony rozpatrywane indywidualnie, zgodnie z istniej¹cymi walorami 

wymienionych wy¿ej elementów ekspozycji i kompozycji wizualnej. 



Kaszuby (czêœæ zach.); Park Kulturowy Ziemi Puckiej (rejon miejscowoœci 

Lubiatowo, Kopalino, Bia³ogóra); Rezerwat Kulturowy Kalwarii w Wielu, Rezerwat 

Kulturowy - rezerwat archeologiczny w miejscowoœci Odry, Rezerwat Kulturowy 

– miasto Wejherowo – uk³ad urbanistyczny, Kalwaria Wejherowska oraz zespó³ 

pa³acowo-parkowy w Wejherowie; Rezerwat Kulturowy – za³o¿enie dworsko-parkowe 

i krajobrazowe w Krokowej; Rezerwat Kulturowy – za³o¿enie dworsko-parkowe 

i krajobrazowe w Paraszynie w dolinie rzeki £eby; Rezerwat Kulturowy 

– kalwaria w miejscowoœci Wiele; Rezerwat Kulturowy – sanktuarium Œw. 

Wojciecha w miejscowoœci Gdañsk-Œwiêty Wojciech; Rezerwat Kulturowy – Kana³ 

Raduni Pruszcz Gdañski – Gdañsk. 


indywidualnie rozpatrzone obszary o istotnych wartoœciach historycznego 

krajobrazu. 


275

Piœmiennictwo 

Badora K., 2005, Czerwona lista krajobrazów naturalnych Opolszczyzny, Opole (wydruk komputer.). 

Baranowski A., Kowalik P., Lipiñska B., Bocheñski J., 2004, Zagospodarowanie przestrzenne doliny 

i delty Wis³y wraz z otoczeniem (w:) F. Pankau (red.) Studia obszarów problemowych województwa 

pomorskiego, Urz¹d Marsza³kowski Województwa Pomorskiego, Gdañsk, s. 11–77. 

Bogdanowski J., 1976, Kompozycja i planowanie w architekturze krajobrazu, Wroc³aw. 

Bogdanowski J. (red.), 1976, O percepcji œrodowiska, Instytut Ekologii PAN, Zeszyty Naukowe nr 9, 

Dziekanów Leœny. 

Böhm A., 1998, „Wnêtrze” w kompozycji krajobrazu, Kraków. 

D¹browska-Budzi³o K., 1990, Wœród panoram Krakowa, Kraków. 

Gromadzki M., PrzewoŸniak M., 2002, Uwarunkowania lokalizacji elektrowni wiatrowych w województwie 

pomorskim, Preoeko, Gdañsk (wydruk komputer.). 

Kistowski M., Myœlak D., Twardowska K., 1998a, Indykacja wartoœci przyrodniczych: kryteria wyznaczania 

i oceny zespo³ów przyrodniczo-krajobrazowych w Polsce pó³nocnej i zachodniej, 

Przegl. Przyrodn. IX, 1/2, s. 127–138. 

Kistowski M., Myœlak D., Twardowska K., 1998b, Zespo³y przyrodniczo-krajobrazowe jako obszary 

ma³o przekszta³conego krajobrazu naturalnego i harmonijnego krajobrazu kulturowego (na 

przyk³adzie województwa gdañskiego), Acta Geographica Lodziensia, nr 74, s. 97–101. 

Kostarczyk A., PrzewoŸniak M. (red.), 2002, Diagnoza stanu i koncepcja ochrony œrodowiska przyrodniczo-kulturowego 

w województwie pomorskim, Materia³y do Monografii Przyrodniczej 

Regionu Gdañskiego, T.8, WKOP, WKP w Gdañsku, Marpress, Gdañsk. 

Kostarczyk A., PrzewoŸniak M, Maszkowski K., 2002, Waloryzacja œrodowiska przyrodniczokulturowego 

(w:) A. Kostarczyk, M. PrzewoŸniak (red.) Diagnoza stanu i koncepcja ochrony 

œrodowiska przyrodniczo-kulturowego w województwie pomorskim, Marpress, Gdañsk, 

s. 16–56. 

Kubicz G., Wojcieszyk H., Wojcieszyk K., 2004, Studium mo¿liwoœci rozwoju energetyki wiatrowej 

w województwie pomorskim (w:) F.Pankau (red.) Studia obszarów problemowych województwa 

pomorskiego, Urz¹d Marsza³kowski Województwa Pomorskiego, Gdañsk, 

s. 97–132. 

Lipiñska B., Pernak R., £aguna-Pawelec A., 1997, Ochrona Zabytkowego Krajobrazu Kulturowego 

Województwa Gdañskiego, V Program Rz¹dowy „Ochrona i konserwacja zabytkowego krajobrazu 

kulturowego”, Politechnika Gdañska, Gdañsk. 

Lipiñska B., 1988, Ochrona i kszta³towanie zabytkowego krajobrazu ¯u³aw Wiœlanych, praca doktorska, 

Gdañsk-Kraków. 

Novák Z., 1960, Planowanie regionalne i udzia³ w nim architekta, Kraków. 

Szmeja J, 1996, Rejestr polskich jezior lobeliowych, Fragm. Flor. Geobot. Ser. Polonica 3, s. 347–367. 

Werner A., 2002, Europejska Konwencja Krajobrazowa Rady Europy, Krajobrazy Dziedzictwa Narodowego 

1(9), Warszawa. 

Zarys koncepcji krajowego systemu ochrony zabytkowych krajobrazów kulturowych w Polsce, 1996, 

seria: Krajobrazy, z. 16 (28), Oœrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, Warszawa, 

s. 27–37. 

276

Dotychczas z serii POMORSKIE STUDIA REGIONALNE ukaza³y siê: 

1. Diagnoza stanu województwa pomorskiego; red. M. Dutkowski (1999); 

2. Uwarunkowania rozwoju województwa pomorskiego; red. T. Parteka (1999); 

3. Strategia rozwoju województwa pomorskiego; red. T. Parteka (2000); 

4. Opracowanie ekofizjograficzne do planu zagospodarowania przestrzennego województwa 

pomorskiego; red. J. T. Czochañski (2001); 

5. Województwa nadmorskie w Inicjatywie Wspólnotowej INTERREG; red. W. Szydarowski 

(2001); 

6. Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego; red. 

F. Pankau (2002); 

7. Programowanie rozwoju województwa pomorskiego w procesie integracji z Uni¹ 

Europejsk¹; red. W. Szydarowski (2002); 

8. Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego; red. F. Pankau 

(2002); 

9. Jak gospodarujemy przestrzeni¹ województwa pomorskiego; red. F. Pankau (2002); 

10. Strefa rozwoju Po³udniowego Ba³tyku w konkurencyjnoœci regionów nadmorskich; 

red. T. Parteka i W. Szydarowski (2003); 

11. Wspieranie przedsiêbiorczoœci w warunkach konkurencyjnoœci Pomorza; red. I. Borkowska 

i R. Matczak (2004); 

12. Studia obszarów problemowych województwa pomorskiego; red. F. Pankau (2004); 

13. Regionalna Strategia Innowacji dla Województwa Pomorskiego; red. T. Parteka 

i P. Kasprzak (2004); 

14. Regionalny Program Operacyjny Województwa Pomorskiego na lata 2004–2006; red. 

R. Matczak (2004); 

15. Strategia rozwoju turystyki w województwie pomorskim na lata 2004–2013; red. M. Wanagos 

(2004); 

16. Uwarunkowania i kierunki rozwoju turystyki w województwie pomorskim; red. M. Wanagos 

(2004); 

17. Wojewódzki Plan Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego; red. P. Szyszkowski 

(2005); 

18. Program Ochrony Œrodowiska Województwa Pomorskiego na lata 2003–2006 

z uwzglêdnieniem perspektywy na lata 2007–2010; red. W. Zaworska-Matuga (2005); 

19. Strategia rozwoju województwa pomorskiego 2020; red. R. Matczak (2005); 

20. Zarz¹dzanie projektami wspó³finansowanymi z Europejskiego Funduszu Rozwoju 

Regionalnego w ramach ZPORR 2004–2006; red. J. Szymañski (2006); 

21. Raport o stanie zagospodarowania przestrzennego Województwa Pomorskiego. 

Ocena realizacji inwestycji; red. F. Pankau (2006); 

22. Studium ekofizjograficzne województwa pomorskiego; red. J. T. Czochañski (2006); 

23. Studia nad Obszarem Metropolitalnym Trójmiasta; red. F. Pankau (2006); 

24. Innowacje – co jest co?; red. T. Parteka, P. Kasprzak 

277

278

studia przyrodniczo-krajobrazowe województwa pomorskiego

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?