De - Starodruki

N ATURALIS 

C U R Г O S A 

REGNI POLONIA, 

MAGNIDUCATUS LIT V A NIÆ, 

c- A N N EX A R U M q; PR O V IN C IA R Ü M , 

IN 

TRACTATUS XX 

D I V I S A : 

E x 

Scriptoribus probatis, fervata primigenia ccrutn 

pbra(i in locis plurimis, ex M, S. S. variis, Tcfti- 

Dus oculatis, rclationibus fide dignis, exprimcntis, 

D E S U Al P T A 

Opera 

P. GABRIELIS R ZA C ZV N SK Ï Soc. JESU. 

^ s' A N' d V M I R I Æ. 

Typis Collegn Soc. JESU. Anno 1711.

A VIT U И INSIGNE 

I L L U S T R I S S I M E S D О M V S 

GONZAGARUM 

MY S Z К O W S С I О R U M.

Г f i l V STR ISS I MO 

EXC ELLE N T IS SIMO DOM INO 

D. J О S Е Р Н О 

VLADISLAO 

GONZAGA 

MYSZKOWSKI 

MARCHIONI in MIRÓW 

CASTELLANO 

S A ND OMIRIENSI 

D O M I N O 

Et M E C Æ N JT I A M P L ISS IM 0. 

< A Pplaudo felicïtati Nàtnrà latentls hatfenm, 

qubd in lucern prodeat, eamq-, maxim am, 

A j^qm aTuam y Domûsq-, Tuœ, ILLUSTRIS 

SIME DOMINE. Facile Natura lin quit metalltje- 

(i) ros

os montes y âum Montent çalvum, grande- theatrum 

fortitudims, virtutis heroic ее fafitgium intueturfm quo 

ante fecula feptem evoluta, JASTRZEMBIEC A u- 

Bor TuæProfapijse triumphales attendit ignés: $tdm- 

venta, longoq; ab' ufu. fplendente SOLE A, armerum 

fulgore, ipjum quantumvis SEREN ISŚ1MUM BQ- 

LESLAUM CHROBRl PRIMUM POLÖNIÄ- 

RUM REGEM illußmvit. Lucina humiles с un as 

dwn f i em it alm y fie evs tegiiy ut nullam Лисет^ m fi 

prim dm videanty tvi fplèmlores mdtos, m fi Solis, impin- 

gant ; MYSZ KO WSCIOR l M Genti eadem dies 

vit am & dignitatem оЩйІег at, Fortunafa/eus-Qer- 

mijcuerat Fafces, ut in ortu nafeendi, hotiorum •meridk" 

es accenderetur. S i autem ejfatö M ąńdii in Afłfo- 

nomicm/unt Stellœ Pr oc er um j i miles, tot Pt iiriæ M a- 

gmtudmis Siderä fpeBabantur, quot ILLUSTRISSI- 

MI REGNI SENATOR ES, P Ц R RU RA T I B&- 

1TRIÆ PATRES MYSZKOWSCII. b ju lje fa tin - 

fia r Sideris magni PETRUS ex PLOCENSI AN- 

TISTITE, PROCANCELLARIO REGNI, EPI- 

SCOPUS- CRACOVffiNSISÿ DUX 5E V E |IÆ , 

fparferatque late per Imperia, Régna, Province s , 

^ Oratoria ejusmodi lumm a, qua Rofira T ulhi redde- 

_ rent clariora. Tonare, fulminare auditus Sarmaticks 

Per it les in fa cris exedns w itrà enata monjtra vitio-

um , In Curuli Senat or ta vifus txùnguert tgnibus / - 

ÿiés, id eß, diBionis ardore, bellorum or ta incendia. 

Caßor &> Pollux, STANISLAUS, VLADISLAÜS 

PALATINI CRACOVIENSES, immortelles geflo- 

rum fam a, dut atq-,effe meruerant, nam quandou- 

wumCœh L et hic i Sidus oc ci deb at, alterum otiebatur, 

-Gynofura fe lix , PETRUS PALATINUS LEN- 

CiOENSlS Reipubhcæ N avi proclamabatur, quam 

,e decumams hellorum ereptam flu ff ibus, Premontorio 

*böna fpet,- hjühs fortun at is reddiderat. SpecroßJft~ 

rtnum commentum juerat-, Atlantem immot a ctrvice tu- 

JiJJe cdktm, admijifje Herculem m laboris confortiumi 

-pvoud à fabulis/eqmez'it Polonia,ex menteCaroli M a- 

gni, à pole diéîa, m MYSZKOW^CIIS CASTEL- 

■'LANiŚ. Im elhgite,STANISLAO MEDERECEN- 

"Sl ad tom mod a public a Argo : LAU REN TIOSA N- 

frEGËNSI pro falute Cwium Curt to : MARTINO 

’ЛП-ELUN-ENSl prcdigo fangumis Zop

ftimàie Phofbhorum, Majeflatibus ojfficït ùtulo pne- 

euntem, reddentem poft nubila diemypopulorum gau? 

dia non morantem. Excujfum fulmen è nubtbm non 

fine luce ferity proft emit y ter r et-, fulmina bellt MYSZ 

KO WSCII dum pugnabant ad Ortum, timebantur 

ad Auftrum, ïpfa provocabant, terrebant pericula, 

egerant eay qu

DO m. IMPERATORI AUGÜSTISSIMO de- 

fponfata, MARGARITA PALEOLOGA FER- 

DIN ANDO II. GONZAGÆfadere connubialt ju n « 

B ay ut Oecidens cum Oriente ab una Domo teuere- 

tur. Natura, fexuq-y major LUDOVICA MARIA. 

GONZAGA, VLAD1SLAI IV. JOANNIS CA- 

SIMIRI, REGUM NOSTRORUM CONJUX 

it a collect radtos geminæ Serenïtatïs, ut involutam 

calîgtne infelicitatum tune noflram Lechiam illumi- 

naverït. Supra humanaySiderayLun

probantes natorum vires atq\ ingemum^' & G ON- 

ZAGARUM MYSZKO WSCÎORUM umverfa' 

prop ago fulgores tantosferre dt dice rat,ad quantosjum- 

dtces radu extgnnt pænas à pupilla. Sed quid defle-\ 

xi eço longim à Te EXGELLENTISSIME in M i* . 

row MARCHIO CASTELLANE SANDOMI- 

Rl EN SIS ł qwd ILLUSTRISSIMUM FRANCI-: 

SCy Л І CAS TELLANUM BEL ZEN SE M PRO-, 

СЩй TOREM T U UM non deduxi ad pa gi-% 

nam ? Ignés Seraphicos ferebat die re atq• nomme,, 

fovebat pedore am'oris flam mas in Patnam , SERE 

NISSIMI 0 AROLI PRINC1PIS POLONIÆ,, 

SVECIÆ la te n , fed magts cordi fe adm webat, i n , 

Te jubar omne fparfurus. Extulit Avito Muro PA 

RENS SARBIEVIA PALATîlSîI MASOVIÆ FI 

LIA Leonem eum , in qm Sol pojfet bofpltari 

SOROR antea PALATINA SMOLENSCENr 

SIS, nunc BRACLAVIENS1S, inter WOLFFO- 

RU M , JORDANORUM decor a , inter Nuptiales 

tœdas eomparet clarijjima: propinquttas cum 

KONOPACCIORUM, TARŁONUM , m e r o \ 

rumq ;nom'mibus natis ad lnfulas,Mitras,Trabèas, Annulas 

Signatonos, Sciptones Regm, Ducales Clavas, eß 

non un}bratihs. Feciffes folus O&N ATiSSlME DO 

MINE dluftre genus, f i non inveniffes-f fie enim M a-

jorum C e r accendißi ßudiorum fervore \ fic illuxißi 

JAGIELLONICÆ ÜNIVERSITATI Cracovta, 

ut Academi umbras, Attic as по В es fer en ar es inge- 

nio. Patuit optime erudtto Orbi in aprico, quomodo 

Apollo cum M ufis, Mercurius cum Oratoribus, 

Anßoteles cum Peripato ad Te devenerat, P allas 

foli с er ehr о Jovis, fed Tuo capiti quoq-} debe- 

rćW. Idcirco liter arum nobile de eus, ht er at or um 

grande negotium extitißi, quot enim in LY GEIS 

PINCZOVIENS1BUS à Te erettis, rÄÄ- 

*000» locupletatis formantur literœ , tot exarantur 

Tibi elogia : quot evolvuntur pagina, /о/ implen- 

tur Fafti mumficęntia. Ex liter arum patriay ive- 

ras extra P atriam , peregrini Soles ardere amore 

Tui videbantur ; luflrabas Orbem 0 f illußrabas, 

relinquebas Urbes, ^ 7W defideria. Pofl 

alienos Soles arridentes fereno vultu indoli optima, 

prudentia exquifeta, gravitati morum infohta, ?- 

loquentia fingulari, peritïa Imguarum notabili, 

aßimationi maxima populorum, objeiit fe Tuo 

afpcBui Othomanica Luna ad Viennam, «0# 

d w r cornua i mp let иг a , nifi toto Imperio. E t 

fietiffetpleno lucida orbe, ni fi JOANNES III. Euro, 

p a Scutum y Orientis fulm en, Polono m ilite, Te 

( i ) ///#£-

timertim, lahorum, prœl'torum, viBortarum comité 

fecijfet mmui avarum St dus, adegtffet p allere 

m etu, rubere fanguine. De cremt Planeta tngens^ 

aperta Tibi crefcendi via in tmmenfum. Or die- 

baris etemm à Novilunto Thraaco novos honorum 

menfes, deduBurus eos ad annos jecuturœ œtat'is. 

Accejfere titulis, laticlaviis ornament a virtutum, 

pulchre Tibi Honorio fociatus Probus & Probt- 

»w. Involvebatur antea Pmczovia tetris bærefum 

noBibusy nunc MYSZKÓW’SCI ANIS adjuta ra- 

düs j Orthodoxe Ftdet, ReUponis die, шс w m - 

circumfunditur. Amtfiffe lucem in Gracia A - 

reopogum accepimus, tnvemjfe apud Te exper't- 

m ur, öW» m/ю dicitur dies, яг/ extrem de 

tnop'iæ damnait umbras felici clarefcmt с a u f a* 

Redditi funt Themtdi ocult ad refpeBum fo- 

hus ïnnocenùæ, reflitutæ Judkibus delegatis ma- 

7Ш aniiquitate fubtraBoe, quibus proßrata multorum 

fors füblevatur, munera non palpantur. Pofl 

Aflræam ab aßns ad Te deduBam, *5/й6я benefi- 

mânes ILLUSTRISSIME, cenatim 

tmiverfi concurrunty fu lt cet Domicilia Ordmum Re- 

iigtoforum, prœferiim Cracovienßa, Calijfïenfia, To- 

runenfia Soc. JE S U , favoribus, grains} beneficm 

сити-

cumulata ad Mecœnatem, nomïnis magm Pup'ill't a d 

Tutorem, calamitatum telis tmpeńti ad propugna- 

culum. N e с cum illuflrt fortuna T u a, fe d Tecum 

loquuntur fu b d iù , trahuntur comitate, fervantur vi- 

gilaniia , attolluntur demiffione, ammantur ordine 

inflttuto. Jungis feliciter res diverftffimas magnam 

fortunam a tq• modeflïam , faßigio æfiimatioms 

fin e fa fiu es pofitus. 0 f i clara Tua Progenies non 

effet cuptdis prærepta ab a fin s , «0« fublimis çloriœ 

duntaxat bœres, fe d & virtutis, emineret. M ulit- 

plicarentur ita decora Patris in Filio > quemadmo- 

rtf#/» crefcit lux Solis m iride, 0/// pardns. V em t 

ïn fociam vîtæ prœclarœ Tuœ HELENA CON 

STANTIA CZARTORISCllS DUCISSA /« 

K iew an, non fine fplendidiffimo с omita( и CELSISSI - 

MORUM DUCUM SANGUSZKORUM, 

f i fas efi refodere Majorum cineres, D U C U M 

KOSERSCIORUM , DUCUM KORECCIO- 

R U M , PRIM ATUM , PRIMORUMq; PRIN- 

CIPUM in Regno mßro. Grandis iitidorum duel- 

tur ordo, non minor exemplorum probit a lis ; 

gie pïngitur HELENA à tribus Gratns fanguine 

alto, fe d magis commendatur à pulcherrïmo virtutis 

colore, verecundia. Hactenus ego minus fplen- 

( 2 ) dide

M e de ILLUSTRISSIMA PROSAPIA TUA, 

minus feliciter de Fortuna, minus digne de mentis 

di xi : verùm Naturalem Hißoriam Regni 

Polom a, magts NOMINE MYSZKOWSCIA- 

NO radiare fe c i, quam Stellis crinitis, Stellis ca- 

dentibus, Aurons В or eis, Facibus, aliaq-, Mete о- 

igneerum multitudine. Metalla, Gemma, nunc 

nitent melius : /47;/де fublimiùs evolant cum ACCI- 

PITRE 7W, AQUILIS Solem videntur ptte- 

re : Animait a quadrupedia incedunt majeßuofms cum 

LEONI BUS regnare natis: abditorum Natura in- 

vestigatoribus panditur Regia via c

M 

P R Æ F A T IО 

Ad Lećtorem benevolum. 

Ültoïtim capita inledit ea opinio, qiiod natura alibi matrem, in 110ftra 

Lechia novercam agat. Sola opirna Ceres nobis adfcribitur, fal 

adjicitur pani, ad condimentum aridi vidûs, copia carnium, poft feri- 

as efuriales, fi eft conceffa, univerfæ opes revocatæ ad calculum. Flo- 

ridiffima [ inquiunt ] efr Polona Nobilitas, aft fine Regno Vegetabili, plan- 

tarum , florum Republica : libertas aurea, fed absq; auro domeftico, & toto 

Regno Minerali: immenfæ vaftitatis fylvæ, verum non concludentes opulen- 

tum Regnum Animale. Audiebatur Lechia Fîeroum patria, non raritatum: ftu- 

penda dabat exempla fortitudinis, non naturæ fpeftacula, quæ intuentium 

oculos raperent ac retînerent; quapropter numerofi Annales fubjtćti prælo 

ad gloriam, famam, m emeri am pofterorum nullæ vulgatæ hiftoriæ ad Col- 

legia Naturae Curioforum. Hæ, atq; aliæ voces aures Orbis impleVere, na- 

turam tenacitatis, aut iiividiæ contra nos maximæ mlimulantes.^Ponite, po- 

nite tandem præconcepta de riobis arbitria ; inter agrorum noftrorum inde- 

fdTam culturam, datur non parva naturæ oeconomia, inter abundantiam: 

alimentorum, rerum infolitarum locuples penu. Eruere, pandere abdita ra- 

riora, pretiofiora, allaboraveram, fimulq; adverteram tantam latere opulen- 

tiam , quanta par effet implendo grandi ærario. Natura quippe munera fui 

non fimul tradit, nec patent omnibur, remota funt, & in interiori penetrali 

claufa, ex quibus, aliud hæc ætas, aliud poftera accipit, ac depromit. Ad' 

detegenda naturæ ejusdem arcana, folertiffimorum Scrutatorum obfervatïo- 

nes acceffere, etcnim Kochański Societatis JESU, S. R. M. Polonix Mathem 

atics nobilis, nihil magis arduum, errandiq; periculis obnoxium effe cre- 

( 3 ) diderat,

Ш )(Х)( Ж « * 

APPROBATIO. 

STANISLAUS JOSEPHUS 

de Bezdcn HO SIU S D E I & rfpofiolicœ Se- 

dis gratia Epifcopus Uticenßs, Suffragmeusy Cuflos^ 

Vie anus in Spirituahbus & Offiàalis Generalis Pre- 

tmsüenfis, Canonicus,& Se de vacante Epifcopatûs Cra- 

covienfisâc Ducatüs S ever г a Generalts /.idmmftrator. 

T 1 Niverfis, & Singulis^ quorum intercft,aut inter- 

efle poterit, fignificamus, fidemq^ facimus, le- 

ćtum fuitfe à nobis Librum, cui titulus, Htfloria N atur 

alts Сиг го/а Re grit Polomœ^Magm Duc a tus Litva- 

niœ &c. Authore R. P. Gabriele Rz^czyriski Soc: 

JE SU , Viroin rebus indagandis ac inquirendis fè- 

dulo.Et quoniam nihil in eo reperimuSjquod fît Fidei 

Orthodoxæ, dc&rinæ, nncribus bonis contrarium, 

quinimo ( cum in rerum variarum exterarum inve-> 

ftigatione plurimum defùdenms, ignari quas domi 

habcmus)multùm utilem bono publico futurü cen- 

ftmus: proinde in lucern edendu, typis imprimencu, 

Authoritate noftra Adminiilratoriali permittimus 

& concedimus,præfentesqjmanu propria fîibfcrïptas 

iîgilloq,- noftromunitasdamusCracoviæ,, 6. Men- 

fîs Odobris, 1719. / ^ 

V Idem qui fuprà.

FACULTAS 

R. P. VifitatoriSj Sc V. Praepofiti 

Provincialis Soc. JESU per 

Poloniam. 

p U m Opus, quod infcribitur Hißoria NaturaTn 

^-^C ur’tofa Re grit Poloritœ, Magm Ducatus L itva • 

ritte à Patre Gabriele Rzaczyński Soc. J E S U 

confcriptum, aliquot ejusdem Societatis Theologi 

recognoverint, & in lucem edi poife probaverint, 

poteftate mihi fa&a ab Admoduni Reverendo Patre 

noftro Michàéle Angelo Tamburino Societatis præ- 

fatæ Præpofito Generali; facultatem conccdo, ut 

typis mandetur, fi iis, ad quos pertinet, ita vide- 

bitur. In cujus fidem, has literas manu mea fir- 

matas, & figillo munitas dedi. Gedani 20. Julii, 

Anno 1719. 

REINHOLDUS GERT 

Societatis JE)>U. 

Sed prior h it hominis cura eft dignefcere te n am . 

Et qu& hujns miranda tulit natura, nótart. 

C. C ornelius Severus in Æ tn a. 

Ne» omne quod admirationem parit, & noftram ejfugit oculatam ßdem, 

veritati obftat ; rue quod rar um , zy nobis non vifum , falfum . 

bchottus S. J. in Phyfica Cariofa. 

TRACTA-

Щі çg4' 5§?'$ç§3 ШЩ* r " 

' jV -Л»*î>'«г> *t>- tfг> i >j 'J j 'H 'fà ^ ; t.»Ц Ч t > ^ ? 'Ц Ч 7 >' »V. > 4 

. 

■'À-' '#“■ \.~ « 

іЭ Ч?" ^«кЯаьЧ? А р нум(^ѵ ^»*Иь кі* ^ - г » 

Т) О;' -utoVtN liV'td' оѴЧ^4' чк,^с> i/k' ■ i'fc'rf'èV -Л ОѴ -. 1*7 

лз а 

4 P ^ - > 4 ‘ 4 Р 'Ц ^ Ч Р 4 J> 4 f Ч \ > 4

pinîone tamcn plurîmorum Authorum, fubftantiam dentis veri non tenet, 

aft talis dicitur propter fimilitudincm cunr dente præfatæ belluæ 

acquilitam. Addit Bonami S. /. in Mufeo Kirchertano, ut pluri- 

mùm Ebur hoc inveniri cura bafî non vacua, verùm ubiq; plena, ас 

denfà; ideoq; ab Elephantum dentibus aliéna. Si autem non careat, & 

vacuo requifito, adhuc oritur quæftio bina, apud curiofos naturæ feru- 

tatores. An idem fofsile, a natura ludente, ex margæ aliqua fpecie, 

& fucco lapidifico produćtum, figuratumq; non fucrit? vel, an diluvio uni- 

vcrfali, terræ fuperficiei difeerptæ, ac quafi in fr u ft a refolutae info (lu s 

dens Elephnntis ( accedente humore, ex materia lapidea genito j non 

permanferit ad noftra temporaî Refponfiones pro utraq; parte militantes 

adducentur infra, in Lignis, Ofsibusq; fofsilibus, in Unicornu, & 

Conchite lapide. 

III. CARBONES FOSSILES, Encelio de Re Metallica Lapi 

dei, alijs Terrei, Græcis Lithanthraces, è bituminis genere, terra pingui, 

&c atra conftant. Carbonum ideo invenêrc vocabulum, quia eodem 

colore notati, cum carbonibns de Ügno paratis: æquè ignefeunt, atq; 

ardent. Non differunt à Terra Ampelite, ac Pharmacite, fenfu A - 

gricoU, de Natura Fojsilmm, Cafii S. I. in Mineralogia ; cæterorum o- 

pinione diverfi. Duplices Gabelio traclantt de Suc cm о, lib. i, fcili- 

cet leves, rarefeentes, aqnæ nonnunquam innatantes, propter tcrræ ex- 

coćtionem. Graves fecundæ clalsis, hoc eft, ex materia terreftri craf- 

sa, adufta compoflti. Ex utrifq;, alij plus bituminis, alij plus fuc- 

ci lapidefeentis nacti; unde primi flammam facile concipiunt, reliqui 

nonnifi adjuti carbonibus, nés non follibus. Vcrifimile, Gxbelius ci- 

tat us exiftimat, non folo calido, ficcoq; halitu, fed igne fubterraneo adu- 

ftum hoc bituminis genus nafci. Idem nonnullis in caufà eft, quod 

Ætna, Vefuvius, Hecla, & Helga ardcant. Præ regionibus cæteris, 

Carbonum talium fæcunda Anglia, ac Scotia. In Regno noftro, 

teftc Sprengero in Volon;a Novo - Antiqua , & Starovolfcio, apud Tenci- 

num ctfofsi. Yiderc jubet & Opaleński in Defenfa Polonia contra В arc latum 

y Fofsilium Carbonum montes, fed îliorum ufus apud nos nullus, 

cum adfit copia aliorum. Eruti non ita pridem, & ex monte Viftulac

ânlx ifnpendente, fercnte Civitatem Dobriniam, lcvcs, friabiles, no и. 

difficulter ignem recipientes. 

IV. CESP1TES FOSSILĘS feu Glcbæ inftammabiles, vulgô 

Turffac, Germaiiis 7 o rf, bitumiiie confiant; nulla cnim terra ardefcit, 

nifi folphurata, aut bituminofa. EfFodiuntur molles, fungofi, exficcan- 

tur in foie, pro ignis fomite, quem duriores, ac ponderofi admittunt 

tardiùs, fed longiori fpatio temporis fusceptum fervant. Turffifodins 

frequentes in Belgio, ex Auftrali Hollandia, Zelandia in Frifiam, Tran» 

fifalaniam, Groningam, Oldamptiam feruntur navibus cefpites bitumino- 

fi. Iidem corbibus, faccis impofiti, refercntc Schoockio in Irafl. dcTurf- 

fis, per Hollandiam diftrahuntur, cum vectigalium folutione. Sola 

Prufsia noftra, circa Gedanum, Mariaeburgum, hac pratenfi, pingui, ni- 

graq; terra onerat plauftra, ut hyemc arceat frigora ab egenis. Negli- 

gitur alibi, propter lignorum abundantiam. 

V. FARINA FOSSILIS, five Mineralis, eft terra alba, levifsima, 

farinacea, nutrimentum non foppeditans, in panem fola non compin- 

gibilis. Et quamvis farinæ triticeæ, vel Гесаііпаг immifceri, ejusq; glutl- 

nofis particulis invifcari, in clibano coqui, panis formam praeferre pofsit, 

aqua tarnen hic panis dilutus, ait Schrockius infertus Ephemer id. M edico 

- Phyficis, priftinam formam oftendet, petendo fundum. Ortus farinæ 

talis, ex minerali aliquo latente in penetralibus montium, ex femi- 

nio proprio, exhalatione erumpente, inftar pulverum quorundam chy- 

micorum, per fublimationem leparabilium : v. g. florum fulphuris, anti- 

monii, deducendus videtur. Vel ( ut alii volunt ) vapor aliquis (piri- 

tuofus, rimas, cavernulasq; lapidum penetrans, obvias partes eorun- 

dem faxorum calcinando convertit in pulverem. Prope Fortalitium Ge- 

danenfis Urbis IVeixelmunde vocatum, Farina hare eft deprompta , к Got- 

tvaldio dono mifla Scbrockio Phyfico Auguftano, a Fifchernn in Schema- 

tifmo Prufsia Subterranea, notitiæ tradita, appofito Anno 1700. 

VI. LIGNA FOSSILIA, in terra profundiore fiibinde repcrta, 

K ir cher 0 in Mundo Subterraneo font duplicia. Quædam fuêre olim arbores, 

decinfo temporis, conteda tellure multa, vi facultatis lapidificae 

in faxum çonverfa, alia, purum naturæ negotium. Qualiter producau- 

A 2. tur

tur, fil s с a Tillin gen inBium ine, Fofsili, eft enarratum. Qiiomodo 

fint diftinguenda a lignis vegetabilibns, cafti obrutis terrä, & in- 

duratis, Jgricola cum multis aliis abundc explicavit. Diligcntcr vide,.ait 

Stoochus de Turffis y an corticem, mcdullam Stc habeant, quæ fi ab- 

fint, à natura ipfa, in profundo terrer gremio, non aliter, ас alia fubcer- 

ranca atq; fofsilia, talia ligna progenita, impleta bitumine, accenfa fomi- 

tis inftar propaganda igncm, non fine fulphure afflato naribus. E do- 

fto с .щ recentiorum Scheuchz.erusy in Herbano Diluviano, praéunte IVo- 

cdwardo in Speciminc Geographic Ploy ft с cumq; natura exploraretur, nullo fætoris fenfu, flammam 

concepcrant, fornacibus incalefcentibus impofita, nitrum vitriolo, fulphu- 

req; pcrmiftum exhalarant. Exficcata, & aqua? tradita difsiluifle vifa in 

cruftas, quas priùs humor magno cum ftrepitu hiare fecit: incenla,ignem 

fine fiamma tećte fcrvârunt. Regina Ludovica Joannis Cafimiri Coii- 

fors cum Salis fodinas Vieliicenfes luftraret, anno i 66i >&fbfloribus num- 

inos Ipargeret liberaliùs, glebam, vulgo bancum falis, muncris loco ac* 

ceperat, qui in aliquot concifus partes, ramum betulæ protulit,æquantcm 

crafsitudine radium, five os minus cubiti. Ita cujufdam M. SS. teftan- 

tur, fidem perfvadet Lardanns de V'arictate I. c. i7 #adducens quendam. 

inter

inter marmora frondes oculis ufurpantem. Folsile lignum Pyrite vitrier- 

lato fxtum, de Montibns iucciniferis Prufsicis depromptum Scheucb&rtis 

in Mufeo Diluviano adnoravit. In fpecu prope pagum Sopoty diftan- 

tem niilliari medio a Cænobio Oiivenfi erutum, Gedanum læpius ferc- 

batur, ubi Chymica arte per retortam deftillatum, particulas oleofas, bi- 

tuminofas, concipientes avide ignem, rcdolentes (uccinum extradebat. 

Adjungo Ligni's Fofsilibus, transmutata ligna in lapides, Græcis Litho- 

xyla, commodior enim alius locus non occurret. Lapidefcentia a Fallopio 

in Fofsilibus attribuitur humori cuidam ex materia lapidea genito, 

elaborato, coćto, aquis perroiflo. Idem humor vocatur ab aliis fiiccus 

pétrifiais, fpiritus lapidificus, faliftus, minutifsimas penetrans partes, o- 

mnes pecmeans poros, manente figura priftina, & magnimdine. Clara 

analogia Honorato Fabri S. J . in iis frućtibus, qui condiuntür laccharo. 

In campis Oppidi Potilicz., Terræ Bcłzenfis, li pinearum ąrborum aliqua 

pars, v. g. ramus præcifiis fuerit, five totaarbor fuccifa, tradit Dlugoffus 

Hiß'. Polonœ l : i, lignum in lapidem polt annos aliquot fie transformari, 

ut ex со ignis tanquam с filice excutiatur. In Diftrićku Chełmenfi, tc- 

ftimonio MiechovitA Script oris Sarmat id Europ œœ, frondes pini ad terrain 

proje&æ, intra annum, vel duos, in (axa convertuntur &filices. Lignum 

cum duritie lapidis, с Monte Epifcopali ad Gedanum, protulit folîor. 

Rufsia rubra, feu Roxolania, circa Tomafzôu^ Szcziebriefzyn> fimili modo 

indurata fćgmenta arborum, dicitur, crebro ofterre incolis. Terra Le- 

opolienfis arboretum, tenet fub nomine Sylva lapidea, vernacule Las kamienny 

, propter Lithoxyla numerofa in radicibus, fi non truncis atq; cor- 

ticibus. Podoliæ fagi nonnull« antiquifsimæ, partes proximiores terræ 

villanis fuppeditant, quibus illi filicis loco utuntur, ad ignem chalybc 

provocandum. Siquidem vero Agricole FofsiL I. 2, luccus lapide- 

fcens, tam intra terrain, quam extra ilia repertus, res omnes capaccs ver- 

tit in lapidem, incidi in Schematifmnm Prüfstd Subterrare*. a Fifchern 

prcelo fubjcćtum, fecund'ùm quem petrificata manus, in Bibliotheca El- 

bingenfi erat depofita, fimul cum ornamento capitis Yirginis Ethnie« 

Pogia?, in querceto ejusdem Urbis invento. 

VII. OLLÆ FOSSILES prope Oppidum Srzjsm Majoris Poloni«, 

A 3 in

in campis Nochow pagi, 5c in Pałuki, non procul a Łekno & Kozielsko ; 

qua? extrada de terra, funt afsimilcs ollis arre figuli faćtis. M iechovitA 

Chroni cor. Pol. I. i, DI'Ago (fus H iß . Pol. I. i , Neugebaverus I. i, M unjle- 

rus in Cofmograph. Univerfali. Trope Sremum non tantùm ollæ, fed 

& amphoræ, cacabi, ali arum q; figurarum vafa fi&ilia fponte nafcuntur fub 

terra, ćfFodiuntur mollia, in àérem prolata durefcunt. Vidi unum atq; 

alterum, quod inde erutum elle dicebatur, rude, nec fads bene confor- 

matum. Cromerus Połonin I. i. Plurimi incolæ Regni noftri, un'a cum 

exteris fidem denegant dićtis, afferentes, argillam ad figuram ollarum 

fponte fe non pofte componere, fed vafa talia ex fepulchretis Gentilium 

erui, qui ambufta ofTa, Śc cineres intulerunt terræ in fictilibus, ubi tempore 

longo emollita, abeunt in argillam, expofita àéri rcfumunt,duritiem. 

Sed evolvatnr citatus Dlugojfus H iß. Pol. I. 11, ita refcrens. E x W fcho- 

w a, in Srz.em Jagiełło Rex procefsit anno 1415, illumq, ibi Ducis Au- 

ftriæ Ernefti affinis fui convenit nutitius experturus vifione perfonali, an 

relatio innitatur veritati, faćta à Polono milite ‘Joaw ieW arfchow ski, quod 

videlicet in Poloniæ regionc, in loco uno, plura ollarum genera, fola n-v 

turæ liberalitate, absq; omni humano fufFragio effinguntur. Vladislaus 

itaq; Rex, Erneftum ex ambiguitace foluturus, in locum campeftrem 

villæ Nochow defcendit, Sc in fui præfentia, terrain plerisq; in locis fodi 

jubens, ollas plures variis formis, &c quantitatibus diftinćtas mirabili ope, 

& virtute naturæ, non fecus ac à figulo effinguntur, formatas reperit, 

nuntioq; Ernefti fingula curiofms fpcćtanti, mirabile opus monftravit, atq; 

Duci transmifit. Extant ollæ praediâæ, dum primo egeruntur de fabuło, 

teneræ, & fragiles, quæ poftea folis virtute duratæ, ad omnem ufam 

huimnimi congruunt. Hæc ex Dlugoffo de Ollis noftris Fofsilibus, feu 

Nativis. Similes В alb mus S. J . in H i ft. N aturali Rohem'л adnotat, 

circa Cunaci montem à paftoribus, & pueris deditis ludo, extradas, fole 

ficcatas ad culinarum ufum. Item prope Sprembergam in Lufatia in- 

feriori, ollulæ ftupendæ conformationis, ex argillæ fodinis dum profcrun- 

tur, Hagendorn in M ifcel. Curiofis credit, naturae in ejusmodi fabricandis 

vafis vircutem non elle detrahendam. 

VIII. OSSA FOSSILIA producere tcrram Kircherus M u ndi Subterra

terra l. S, fuse rationibns, indućtionibus, authoritatibus probat; denresq; 

in antro Panormitano innumeros, à natura formatos fe vidilîè affirmat. 

Ibidem datur difcrimen inter ofla vera, & à natura mincrali efFećta, quod 

ilia Temper tibiarum canales, fiftulofos meatus, olim medulla refcrtos reti- 

lieant, hæc vert) folidum lapidem, fine ullo meatu mentiantur: pafsim оC- 

fa Gigantum vocata, ex communi perlvafione. Accedit Gefneri in Fi< 

guris Lap dum teftimonium. In fpecu fubterranea prope Elbingerodam rc- 

periri ctfa, &r dentés tantæ magnitudinis, ut vix credi pofsit, vixifle un- 

quam tant.T molis homines, vel animalia. Oriuntur opinionc plurimo- 

rum, ex marga, vel luto molli, intr'a terræ concavitatem, veluti intrà ni- 

dulum aliquem ; vel certè, ait Tjlkowski S. J . Phyficœ Curtofœ Part. 3, 

volutatur matci'ia uliginofa, cretacea per declive montis, & in longùm 

fe extendit; tandem accedente halita falino, petrifico, in duriticm lapi- 

dis abir. Authores recentiores, fententiæ diftæ minime adftipulantur, 

conformitatem conftantcm oblervando in ofsibus, dentibus &c. Animalium 

partibus, quibus refpondent, iîmillima aftirmantur еіГе in Aiipcellaneis 

Berohnenfibus, nec ulla in fibrarum ductu, lamellarum textura, cavita- 

tum dispofitione, partium commifluris differentia. Ad diluvium univer- 

fale referuntur a łVoodwardo>Тепъеііо, atq; aliis.Diffluentibur enim aquis 

terra difloluta, fenfim rurfus fubfedit, divcrfa effecit ftrata, quæ foflores 

obfervant. Animalia, à terra magis, magisq; fubfidente fuerunt obtećfca, 

&inde facile patet, quomodo Elephantina feeleta, Balænarum olla, &Cro- 

codili, in Europam pervenerint. Mixtio quoq; talium Ofsium Chymi- 

cè examinata À Carl m Lapide Lydio Phdofop: Pyrotechmco ad Оjstunt 

Fopil: Docimafiam analittce demonftrandam adhtbito, dcfcripta, contincbat 

in fe fal volatile, fluidum, folidum, cryftallinum; oleum eupyrcumaticum, 

fal alcale fixum, vitrum laćteum&c; quæ omnia etiam ex veris animalium 

ofsibus extrahuntur. A Polono Nobili ædificii futuri fundamenta 

ponentc, dens ingens, fimul cum cornu, inventus, in Helvetiam GePnero 

miflus, quadruple fere major fuerat illo, cujus in u4quatilibus pub Hippopotame 

icenem pofuit idem Gepnerus. Sic tradit Liber de Ftguris Lapid. c r 

Gemmarum.Oi unum, & alterum in littore Vi (tube, non procul à Civita- 

te Cafimiria, anno i66§, Tylkewski S. J . se invenijfe, in PbjPic* Curiopt 

Fart.

ЩШ ) ( 8 ) ( ш ш 

Vart. з fcribfc: vulgus miratur ilia, quafi dient Grganmm, cum Gigati- 

tcs tanra mole еіГе non potucrint.Idem Phyf. Cun. Pan. 9 narrate quod in 

montibus Roxoianiæ eruiintiu* oil a quædam m lapidcm verfa, quardam 

induda lapide. In Catbedrali Templo Cracoviспи appenfa cofta ulna- 

rum plurium, armus ingens in Arce Mariæburgenfi , brachium in Ædi- 

bus D. MargaritxPofnaniæ, dens major pugno Gnefnæ in Balîlica Ca- 

thedrali, fcapula Tremefni, os Varfaviæ apud S. Joannem, Leopoli aptid 

S. Gcorgium5Califsii3Pcrricov.iæ,Copnvnicæ3 Gedani inter granaria; ut o- 

mittam rcliqua loca vix ad elenchum .revocabilia. 

IX. VNlCORNU FOSSILE, ita diftum, quôd forma &c colore 

referat cornu. Subftantia ejus exteriùs dura, interiùs plcrumq; mollis, 

alba, lævis, friabilis, firmiter adhærens linguæ. Cortex vel flavelccns cft*, 

vel candidus, vel cinereus, aut fubniger. Bonitati? indicium Bartholin о 

in Traft, de ѴпісоѴпи^ vis adftrićtoria, odor gratus, præfertim (î cydonii 

mali, laćtis, & facchari præfefcrat h al i tum. Materia proxima generatio- 

nis iftorum cornuum, Boetio de Boot in H iß. Gemmarum, cæterifq; in- 

numeric, marga, vel margæ aliqua fpecies, quæ dum lapidefeente & fub- 

terranea aqua fluentc irrigatur, vel folvitur, laćtis inftar fluit per terras 

cavitates, dein aWorpta ferofiore parte, ab .adftaute tellure fiftiturj & 

humore abfumpto am ni, coaicfcit in form am cornu. Non deiunt, qui 

bitumen, lapidem corruptum aliquem, iticcum mineralem cum terra mi- 

ftum afsignant pro materia. Vires Cornu fofsilis commendantur a i*e- 

fnero, Cœfalpino, ad venena cujusvis generis, ad modus animalium ve- 

npnoforum, ad febr.es varias, ad fudores provocandos, cor injTgniter ro- 

horandum: a Pot ario Chymico, ad omnes fluorés domandos. Laudatur à 

Bartljplmo in Obfervat. A'W/jynam vix aliud, ille feliciorifucccllu, in cordis 

affe

З Ш )'( э ") ( 

тшть lecundum ad ripam Viftulx, in*vicinia Civitatis N eo - Corcinenfïs* 

tertium ad pagum Ufcie, quartum ad fluvium Stryja quintum, & fex- 

mra ad am nem San præterlabentem villam Äfunwa>fc ptimiim in monte 

arenofo ad Dunaiec, o&avum Premisliæ dum ponerentur funda* 

menta Collegii P. P. Soc. [ESU, nonum extra Civitatis ejufdem тгп іа. 

Jam Vего Gefncrus in Hiß.L jin im a l. Quadrupedum> fiib Adonocerote9 

citat EpiStolam Schnebergeri, ad fc datam, ten о re tali. Reperiuutur frequenter 

cornua in Polonia. Unum vidi, a radice ad apicem, rotundum, 

intus cavum, in medio album, in fine fubrufum, inventum in agro, mil- 

Laribus duo bus diftante, Cracoviâ; alterum in torrcnte, tertium &quar- 

tum ita durifsimum, ut vel faxum, ferrumq; eis cedcre potuiffe exifti- 

mem: quintum fimile primo, Hæc, 6c fimilia, Monoccrotis cornua 

cenfcntur efle3 fed quiaMonoceros defcribitur varie к P linio >

ilis. Pifccin hune, Worm'ius in Difput, de Cornu Groenlandico, Nar- 

hval vocat, blancardns in Lexico M edico, ex relatione defcribir. His, 

aliisq;opinionibus, narrationibus multùm diverlîs præfuppofitis, cenfcré 

Unicornu triplex dari, ac exhiberi. Primum fofsile ex marga, vel alia 

materia natum. Scquercr hic Kirckerum m -Area N o é, c r A i un do Sub- 

tfrra. fie decernentem, Hiß or: л Helvetiorum idcomprobantem. Accede- 

ret ratio, ex ЪапЬоііпі obfervatione, quod nonnunquam tantum effodi- 

■' ;r, quantum a nullo etiam grandi animali produci potuerat. Se- 

..andum Unicornu aquatilium animalium, perfvadente K ir cher о hifee 

'■-•rbis. Cornua quæ pafsinTdicuntur Monocerotis, animalium quadru- 

pedum non funt, fed pifeium grandium marinoram, cuiri Balænis per- 

petuo decertantium Ipicula, feu promufeides. Et Woodrvardo in Speci- 

m:ne Geographic Phyficœ, Unicornu fofsile nihil aliud eft, quam pars 

animalium marinorum, in diluvio univerfali relićtorum. Tertium 

Unicoruu alicujus animalis quadrupedis, etiamfi non illius Monocerotis, 

in cujus deferiptione ingens diverfitas inter Authores, fed animalis 

alterius, uno duntaxat cornu a natura donati. Ratio eft ex Epißola 

Schr.ebergen miffa ad Gefrier u m , quod fingula ejufmodi cornua, nun- 

quam bina reperiantur, quamvis aliquando cum cranio, & reliquis of- 

fibus corporis. Inventum in Polonia & totum animal, & ut ex magni- 

tudine ofsium perfpicicur facile, majus equo. Eft certum extitifle qua- 

drupes,exhumerorum,tibiamm,coftarum ofsibus.Ego quoq;accepi no- 

titiam ab Illus. Sremcnfi Caftellano, quod fimul cum cornu unico, 

animalis fceleton integrum, с colle arenolo villæ Grucz.no ad Viftulam, 

erutum fuerat, fed ftatim contritum fruftulatim à rufticis, à quibus 

poft requifitionem allata pars notabilis cornu, fundi locatori, poft aliquante» 

donata mihi particula, interiùs quafi calcinata,, friabilis, lingua: 

adhærcfcens. 

X. TERRÆ MEDIC ATÆ multorum judicio funt metallica ru- 

dimenta, ob defećium principii mercurialis, non valcntia compingi in 

metallum perfeâum. Dicuntur medicatæ, nam terræ formam confèr- 

vando, medendi vim inditam fibi liberaliter ab Authore naturæ exercent. 

TERRA SIGILLATA, eft pinguis, gravis argilla, odoris terrei, fapons 

adftun-

adftringentis; nuuc rubicundi, nunc albi,fufci, lutei, vel alrcrius coloris. 

Sæpe formata in orbiculos, lîgillis notatur & imaginibus, ideoq-, figilr 

lata ѵосашг. Obrinait ctiam nomen Lem nia, ab Infula Lem nos, Mil* 

ton Lemnia, Sigillum Lcmnium, Sphragis &c. Vires infignes tenet 

contra peftem, febres malignas, dyfenteriam diarrhæam, morfiis anima- 

lium venenoforum. In ripis Viftulæ propc Varfaviam hæc terra erui- 

Uir, led quia debilior viribus, ait. Tylkowski S. y . in M eteorologia Cu- 

n o fa , in dofi duplicata porrigitur. Eftoffa cadem de monte fepultu- 

ræ concedo, in fuburbio Pofnanienfi D . Adalbcrti, in ufu erat Dodto- 

ri M edico, mihi id rcfcrenti. In Livonia fubri coloris datur, in paftii- 

los drachmam pondérantes rcda£fca,eft valde adftrićtoria. BO* 

L U S ARMENIA, (bnatglcbam allatam ex Armenia, in re, eft fubftau- 

tia terrca, ex flavo pallidc rubicimda, vel alius coloris, ponderofa, pin- 

guis, friabilis. Defiçcat (iimmè, & ex præfcripto Galenit M atth ioli, Bra- 

fa vo li dyfenterias, catarrhos, putrdeentia ulcera oris tollit. In 

monte Baliagora , ultra Cracoviam, & in Carpathiis montibus tradi- 

tur reperiri. InScepufio Polono juri fubjećto,adVaralium,incolis K irch- 

drauf, depromitur terra medicinæ inferviens. O ST E O C O L L A , 

aliter Ofteites, Oftheölitus, Ammofteus, Holofteus, Stelechitcs, Maro- 

chtus, Lapis Ofsifragus, margæ fpecies videtur efle, coloris albi, vel ci- 

nerei, fuperficiei leabrx &c inæqualis, figuram concavi olsis pls-rumq*, 

exhibens. A Germanis Bein - bru:k appellamr, commendatur ad ofla cito 

conglurinanda, & callo obduccnda, li intus fu matur, emplaftris ad- 

mifeeatur. In arenofis locis formatur propc Torunium & circa viam 

ducentem ad D . Barbaræ Saccllum. Solet erui mollis, aft expofita foli 

acquit it duritiem. 

XI. T E R R Æ P IC T O R IÆ , id eft pi&oribus, cæterisq*, artifici- 

bus ncccflariæ ad funt. Quaproptcr Gotofredus in Archontologia Cofmica 

ait, Poloni proventum faciunt è pigmentis, & coloribus de terra cffol- 

fis, in primis glauco, cæruleove, пес non è metallis, ferro, &c ære Cy- 

prio, cujus utriufqv apud eos copia magna. O C H R A nativ a, eft 

terra Diofcorid; medicata, eolorem ferens auripigmento similem, idcoq* 

adhibita à pićtoribus, rcpcribilis in plumbi fodinis. H anc, Gefnerus L ift 

i bro

Iro de F'ofsiï & Fabiern de M et all i cis Relis > pîmnbng'îiu Роіопіслг* 

rd eft renæ plumbi, & arge nui, interdum adnaid tradir. Ochra tr.dlitia, 

ex rubrica, vel plumbo ufto, ac macerato paratur, G ci ni. H ley~ 

gelb, piftoribus magis ufirata. Terra crocea ad llcr.fîum, in plumbi fodinis. 

Crofnæ, mons proximus Ædibus D. Adalberco dicatis-, terranv 

flavam pi&oriam tenet, Germ. Шипскеі- »dbr, .nobis ïTjmr glinka 

iofta Collis! propinquior Viftulæ inter ѴагІаѵіатД: Zakrocmuinv 

Terræ luteæ ferax, quæ Germ. Licht * Ucker > nobis Ugièr iafny. Fjiildcnv 

coloris terra adSandomiriam,inmonte Viftulæ impendence, penes prasdiiim 

Kamień. Terra feu Crera rubra, Germ. Braun -rothy nobis- 

Bramrot eruebatur in Territorio Ofmianenfi M. D.. Litvaniæ,prope Collegium 

Zodzifcenfe, P. P. Soc. JESU. Deprompta Terra in Palatinate 

Sandomirienfi, Rubricæ fabrili fiinillima, hoc eft, fubftantiæ ponderofæ, 

intense rubra?-. Artificialis Rubrica paratur ex Ochra uftulata iw 

ollis novis, argillâ circumlitis. CRETA nomen duxit a Creta. 

Infula, in qua excellens habebatur. Creta feu terra alba, aflcrtione 

M agini Patavini in Geograph. Univer., ex Rufsia Meridionali, ad exteras 

nationes evehitur. Creta, ait Lan о mus in „ lueclionibus de Materia. A ie- 

die a, ad nos communiter ex Litvania adfertur, Yaldeburgenns eft arenola. 

Poft milliare unum à Civitate Grodna ad Niemenum fluvium 

eft reperibilis. In Terra Chełmenfi, reftc Aiiechovita in Sarma*tia 

Eurof AOy Creta in copia. In Paladnatu Lublinenfi, haud procut* 

ab Oppido Chodel, & prædio Ieiow^ collis, eadem terra tcnaci, emplaftica, 

Candida-plenus, Fert С retain, & Palatinatus Sandomirienfis, in: 

Capitaneatu Stenzicenfi ad Viftulam. Omittuntur aliæ Crètifodinæ. 

XII. TERRÆ FIGULARES, pingues, fpilîæ Sc molles, ex quibus 

â figulis formantur vafa levia,-non forbentia ,non exundantia, non 

ftangenda facile, refiftentia ignibus^dantur in Palat. Sandomirienfi,. 

non procul ab Oppidis, Gliniany & Dénkow, pagis CmieUw, Ruda^Rokos, 

Pctkowice &c. Inde ollæ, amphoræ, catini,. frixoria, Viftulâ devevehuntur 

Gedanum, Elbingam, Regiomontum. Argillæ fodina? fæpç 

ad decem, aut duodecim orgias abeunt in profundüm, tffofsis cavergis 

inveftigatur terra figularis præftantior,. de qua, non unica, vertun 

muli-

itmltiplîci formatuï mâtlà per attemperationcfr, oHiis confieiendîs' й\& 

ximè apta. Æqualisdurabriitaus parabantur vafa, & circa Iłzam , Łngo> 

viam, ас per Poloniam diftrahebantur^ Infcrioris notas Terra figuîo* 

rum ad Sier-k, Solec> F or den. &c. Arg ill a G crin. der feine fthlnjf, pingue- 

dine, vilcofîtate, Іеніоге, шикùm idonca adpræparanda vala p ra: flan* 

tioraз in pagis Whnbark Sć Szynfeld Gcdanenfibus* Argiila Candida 

Græcis leucargillion, Columella crcra figularis, prope Dobriniam depro-* 

rnitur, Zakrocimi va fa fiftilia varia dealbatitra. Ejufdcm coloris, iw 

Ducaru Zatorienfi, ad villam Spytkowice, in Polefia Polonica ad Prze- 

wały Oppidum &c. Alibi huic afsimilis, ad dealbandos hypocaufto-* 

rum parietes pafsim ailumitur. Terra alba, dićta Cracovienfis; vim" 

magnam ignium fuß mens, in ufu apud Ghymicos, aurifabros & rlifores. 

Parker,- cx arg ill a pagi Qksht/ia Pomerelliar, formanttu* vala ad li~ 

quationem, ad Orichalci præparationem. Argilla nigra, pinguis, lente- 

fcens ©ccurrit facile, ■ TERRA CALC ARIA,, nobis Adargel, ds 

qua in foie ficcata, igne excofta paratur calx, obvia multis Provinciis* 

Terra ex pago Kiewierce Volhiniæ,à fofsore allata, ignitis injecta car- 

bonibus, odorem fuccini edidir. In Prufsia, tefte Geographla Prufiiœ 

Brandeburg.) oc-currit interdum tcira ad parandam picem accommo- 

dara. Terra rubricofa , in fundo villcc Odargowo Palat: Pomerania?, 

'ad jugera tria protenfà largitur melles, fimilis alibi, in collibus, campis, 

fylvis, viis fpe&atur. Arena aurificum, Germ. Form- Sand in monte 

Cynganberk fuburbii Gcdanenfis, Sc in vicinia loci difti Jerufalem'y 

item in fuburbio Pofnanienh protenfo ultra TempltimD. Adalbertoini- 

tiatum. Arena permifta micae argento fimili, efftilgct multis- in lo- 

cis. Arena rubra, purpurea, rofea, lutea & nigra 111 collibus prope 

Dobriniam, frequennßima.- 

XI11. URNÆ SEPULCHRALES FICTILES ambuftis huma- 

nis ofsibus, cineribus oneratæ antiquitus, extrahuntur non raro è 

terra, in Regno noftro. Tales-pleruroq; cx bafi tenuiore, alfurgunt in 

ampliorem ventrem, qui panlatim in collum terminatur anguftum. 

Très, BibliotHec« Urbis Gedanenfts, illatæ, ex illisv uâ reperta in 

monte Hagehlerg, qui, & limulacrum Dcæ Ethmcorum,. ex præftan- 

B i ti.

« ) ( ч Н Ш 

ri métallo fufîim, Romanorum more veftitum obtulir. Torunenfis Bibliotheca 

aliquot, Elbingcnfis pofsidet unam, ex agris Mevæ, vernaculè 

Gniew lublatam. Mariæburgi, atq; Elbingæ annules binos 

mihi videre côntigit, ex urnis depromptos, quorum primus ex argents 

præftanti, (ccundus ex métallo fuerat elaboratus. In eadem Prufsia, 

prope Dirfeviam, feu Tczevum, detećfca urna cutn ofto minoribus, 

annulo ex aurichalco, pluribus globulis, phiala, in qua facrificabant 

Diis, à religione vera alieni. In Cafsubia, P obło tie, Lebnie pagi, eadem 

vafa funebria protulerunt fundi hæredibus. Præter argillaceas urnas, 

canthari ftannei, ærei cerevifiâ pleni funt inventi, cum Elbingæ munimentum 

per cæmeterium duceretur. Hoc, Nova Literana M aris 

Balthiciy cr Septentrionisân 1700 adnotârunt. InLitvania quoq; urcei, 

Sc lagenæ cerevifiariæ pafsim de (epulchretis edućtce, к Fifchern inSchemat. 

Prujiia Subter : adnotatæ. In memoratis vafis potus apponebatur 

mortuis, quo fuftentari deberent ad Odini Tabernaculum; fie enim appellati 

à Septentrionalibus Campi Elifii. In Palatinatu РоПчапіепй 

Majoris Poloniæ, dum an/1710, feviente lue peftifera, tumuli pararentur, 

ad Oppidum Ryczywoły Urnæ (cpulchrales feptem apparuêre. 

In eodem Palatinatu, prope rus Gembice vicinum Pempowo, in apcrtùm 

prodiit, vomere protrufa urna, continens præter cineres, ofsiumq? (cgmenta, 

etiam numraos argenteos, alios crafsiores, tenuiores alios, fimilcs 

braćteatis, cum hac inferiptione, S. Adalbertus. Tenui aliquot oblatos 

mihi à fundi domino, & in honorem antiquitatis, nobililsimo 

Horniano Muleo Gedani intuli. Pafsibus paucis Smigelco [ Smiglo 

feribi debuerat ] prope regiam viam, in fabulofo campo, an. 1674, antiquifsimi 

paganorum fepulchri eflfofsa rudera, к Mellen, in H iß . Uw a 

Sepulchralis Sarmatict>ita deferipta. Calce nulla, multo minus argillä, lapides 

firmati erant, fed arenæ foli, eleganti ferie impofiti eruebantur. 

Tandem inciderunt follores in multas fićfciles urnas eximiæ maçnitudi- 

• 1 . . 

ms, opercules teftas, ex eadem materia rubicundi coloris, nonnunquam 

tarnen vcrgentis in grifetim, ambicbant fingulas, lapides magni 

ultra duas, dimidiäve ulnas, latitantes in arena. Cum aperirentur, omnes 

fucrunt plenæ humanis ofsibus, coloris nivei, fed parte magna, comminu-

minutîs. Remotis aliis, magna urna fe dabat confpe&ui, cum duabuś 

îninoribus fociis, impofita lapidi piano. Situs, ас /qualor, ita ilJas con- 

fumpferat, ut illico collabcrentur, cum vix primis rangcrcntur digitis; 

paucifsimæ fàlvæ cva/èrunt. Prætcr has urna s, novimus inventas eiTe pa- 

tcllas fićtiles, & difeos ltanncis noftris plane perfimiles: imo varii generis, 

& magnitudinis va/à, ac patinas; item calicem fićtilem, figuræ 

x cylindrical пес non implctas arena ollas, in quarum fundo, fila iacuêre 

quædam; incertum, /ericeane, an lanea, convoluta in globum, /ïmi- 

lia nidis avicularum, quas vocamus linarias. Quædam Urnæ nullascoiv- 

tinebant acus, extra tamen pofitæ erant; nonnuliæ acuum loco, habe- 

bant metalli fragmina. Quibusdam pateris crines erant impofiti, & in 

una lapis fulminaris reperiebatur. Campus hic fcpulchralis in varias eft 

divifus fpcluncas, in quibusdam antris unica tantùm, in aliis très, in non- 

nullis duo'decim comparuerunt urnæ, omnes gemino modo compaftæ, 

& repletæ. lllarum plurimæ dum confringercntur, aut potiùs collabe- 

rentur, illico tota ilia planities, te (lis &c olsibus eft confper/a, in quæ, 

cæli injuria; ha&enus debacchantur. EfFormabantur olim aliæ 

urnæ lacrymatoriæ dićhe, quibus iidem Ethnici lacrymas pro defunćtis 

libcraliter fufas colligebant, easq; cum inferiis aliis, tradebant monu- 

mentis. Vas tale unum lacrymatorium> fimul cum corona, ænea* Pru£ * 

/ia vidit, olim dićfca Ducalis.. 

XIV. CRYPTÆ feu meatus lubterranci à natura formati,variis 

concamerationibus, veluti conclavibus ita diftinćti, ut L&byrinthus vi- 

deri pofsint, curiofo telluris indagatorij offerunt fe fc in locis aliquot. 

In Podoliæ Palatinatu ad pagum /C r^w r^caverna ingens, miranda cer- 

nitur, cum angufto introitu in terræ vifeera. Ad videndam illam , tene- 

bras difpellendas, accenduntur faces, aut lucemæ, ponuntur fïgna foli- 

citc, propter grande erroris periculum, inter anfraćtus multifarios. For- 

nices amplitudine, altitudine, fplendore fpećtabiles, in parietibiis lapides 

generis varii, alii in minutas partes diviûbiles, afsimilcs Spccularibus a- 

lii, alabaftriti alii, cætcri fraâarum rupium, marmoris rubri, aft quart 

vitro pcllucido ted i referentes fpeciem > unà cum hom inum , avium, 

animalium, quadrupedum figuris. Longitudo quanta eft antri, ctiam 

rivulos

"fmilos Hmpidos continentis, fcire non vacat; variis varia affirm&nti- 

bus, nemine ad ipiam extremitatem progredi aufb. In eadern Podo- 

lia, Cryptæ proximiorcs vico Orm'anj, numerofa corpora hominum 

inçomipta (ervartmt di.u, bencficio forfitan loci. Fcrc ibi fama, quod 

coloni déclinantes Tartaromm irmptioncm hanc ipecum ingrefsi hie- 

tint , in eaq; non ferro., fed famo dc fiibjećtis lignis, ftraminibusq-, na- 

to, fint præfoeatL Et ad Barf^cêwo Oppidum pofit.x Cryptæ, 

ambulacris, cameris, cæterifq; raritatibus., ad itiùgne naturæ prodigi- 

V?m cotifpicuæ; ad Iagielnicam vifu dignæ. Aliæ obrutæ dehifcen- 

lis rclluris pondéré, quam longæ, latæq*, fuerint, ad notitiam Roftram 

non pervenêre; cæteræ cxiftimamur eile canicnli,aut alv.ei fiuviorum 

fubterrancorura, qui examerunt, velfunt converti ah funt ajlcgata, 

SE-

S E C T I O ІГ. 

De 

G E M M IS , L A P ID IB V S IN SIG N IO R I- 

B V S & R A R IO R IB V S. 

Emma, eft lapillus cx fubtiliore materia ortus, quî magno con+ 

flat, magno q:, comparatur pretio, propter lui raritatem, pub 

chritudinem , & vires infignes.Ita Ißdorus. Addit Mylius, ex 

fcnfu Paracelfi, Gemmam eile quemlibet lapidem, qui virtutem pofsi- 

det (pećtantem ad medicinam. Ad oćto genera revocantur Gemmæ, 

varietate fpećtata colorum; ad virides, rubeas, purpureas, Candidas, ni- 

gras, cryftallinas, varias. Origo Sc virtutes diffuse à Boyle defcribun- 

tur, к Brafavolo examinantur. Mire ludit hic natura, aliæ gemmæ na* 

turalium rerum figuras, aliæ faćtarum ab arte ćxhibent: reliquæ nullâ 

certa figura confpicuæ; fed proprietatibus, viribus admirandis donatæ. 

II. ADAMAS, Polonis Dyament, gemmarum omnium præftan- 

tifsimus, durifsimus, diaphanus inftar aquæ pellucidæ Ex India adfer- 

tur verus Sc genuinus, nafcitur in rupibus, ac in terræ vifceribus, nam. 

materia illius cum fit fubtilis, volatilis, in aperto dilaberetur, intra Taxa 

Sc tellurem collećta fcrvatur, donee denletur. Narratur pafsim ada- 

mantem verum indomitæ eflc duritiei, id eft, nec ferro пес malleo, 

impofitum incudi cedere, ignem vinccre, nec incalefcere.Hæc olim crédita, 

fallîtatis convincunt experimenta, ait le Grand, m Hiß. Naturally 

& Mufeum Calceoloti Sett. 3. Redigitur in fcobem malleo, ferreo pi- 

ftillo atteritur, teße Bodmo in Tkeatro Natura Univerf£> Hartnaccio in 

Admv- anda Phyfica\ igne quoq; diuturno fuperatur, in calcem redigitur 

5 apud le Grand præfatum. Quod idem adamas fanguine hirci do* 

rnari ac lolvi pofsir, ad fabulani refertur à multis, & a Kiesslmgio in 

Ployfica Experimentally licet Plimus hoc aflirmarc non erubuerit. Erronée 

quoq;putatur elîè venenatus>nam venenum omnino non eft S. hen* 

С ckio

T R A C T A T U S I SECTIO U. 

choObfervat. Medic. Rańorum I. 7, p. 91 fed egrcginm , & fingularc 

cujusdam morbi mcdicamentufn. Nec redaćtus 111 pulverem intcrficcrc 

valet doétio de Boot, in H iß. Gemmarum , tradirionem Paraalfi difci- 

pulo rum , rejicienri contraria experientia Adamantes- protert Regnum 

noftrum, firr.iles Bohemicis, Silefiacis, Htmgaricis, Orientalibus 

longe inferiores, molliores* fplendorem verorum non attingentes. I11 

Ruisia, Cnapius S. J . adamantes non contemnendos, nec paucos efros- 

sos viderat, c r in Thefauro adnotaverat, fub voce Dy ament. In 

Regione Submontana, circa Oppidum Baligrody minores facile feperi- 

bile s*, in vicinia pagi Sufz.cz.any Palatin. Kiovienfis, majores, duriorcs, 

fplendidiores, Bohemicis pares, vcl exccllcntiorcs, nec facile dignofci- 

biles à pcregrinis. Carpathiorum, illisqj comerminorum montium 

rupes, læpius edere vifæ præftantcs adamantes, de quibus unus inventus 

à paftorc ovium, Cracoviæ fexaginta Imperialium folidorum ac- 

cepit pretium. De Gemmis Prufsiæ, Antiqui Scriptorcs mentionem 

feccre nullam, ex reccntioribus Hartmann in Hift. Succim Prüf ici, о- 

biter retulit adamantes cgrcgios, pellucidifsimos pafsim per littora fuc- 

cinifcra Ipargi; fcintillantes lapides &c quafi braćteas minutas auri, atq> 

argenti deferentes, ibidem reperiri. In vicinia Elbingæ invcntos, 

Liberis Baronibus Sveciæ dono oblatos, elegiacis vcrfibus defcripfit Z a - 

melius Conful Elbing, in D r и ft G emmifera, feu Gemmarum Elbingenfium 

Detettione, imprejfa Elbingæ in 4, an. 1653. Majores Amburgcnfibus 

Adamantes, cum Rubinis aliisq; Gemmis, Prufsia Polonica continet; 

exemplaria lapidum horurn, Mufea permulta fervant. Fifchern in Epi- 

fiola data Regiomonto> an. 1715. Multiplices Gemmæ repertæ in 

Prufsia. Achates, Chalcedonii, Iafpides, Sardii fervabantur tn Mufep 

Chriftophori Gottvaldii Doft. M edici, O* Pbyj. Gedan. teflante td Cat a- 

logo Rerum Natur. О" Artific. Gedam imprejfo, 1715 anno. 

III. AETITES feu Aquilæ lapis, nobis Orli клтіеп, intrinfccus 

concavus, alium lapidem dićtum Collimus continens. Qui cnim loco 

lapidis, aretiam, vel tcrram detinet, Géodes vocatur, qui aquam, Hy- 

drotites. Ab aquila, Aetites fiimpfit vocabulum, quia in illius nido in- 

yeniri traditur 4 Plinio, Ifidoro, M atthiolo, cæterisq; innumeris. Crtdibile

De Gemm'is, О" Lapidibus rarioribus. 

biîe & Rue'o eft, quod ex monribus, vel agris, vel faxofam apcrtis 

ćommifluris deferatur ad niduin ab aquilis, ad ovorum calorem con- 

temperandum,neiiimis calefianr, dum incabantur. Differentia: plurcs ra- 

tione figurx ,a b A ldrovando in Adufao A'ietallico, propoliræ, Sched'a\ m a 

de eod/m lapide л Baufchio împrellum, Hißorica D fcriptio A etitis à Lau- 

rtm b rgio édita. Multa fuperftitione plena, de viribus îilius lapidis omit- 

tuntur, v. g.qaod furcm detegit, prardicit futura, iinpedit efïim cibo- 

ru m , ctiam palato gratifsimorum. Communiore Mcdicorum fententii 

cxperientiæ ju n â à , mulierum promovet partum. Argilla, vel marga 

Geodi inclula Terræ Sigillatæ obtinet facultatcm, Iota, pefte, febribusq; 

peftilentibus, correptis, cum aqua acetolæ propinata, in auxilium 

advenir. Continet Aetitem Mons Zyrkovienfis in Palatinatu Calis- 

sienfî; unum videre contigit mihi, apud Med. Doćt. Pofnanienfem. Ad 

ViCtuLe ripas prope Torunium , Aetites, &c Geodes lećtus a Vendio Re- 

flore Gymnaßi 7 orunetrß.t, in N a tu r л P itlncis Specimine, C r Lapide Roßt « 

ehienfi, id mnuente. 

IV. A C H A T E S , nobis A ch a tek, variis confiât coloribus, atq; 

lineis fe invicem incurfantibus adeo, ut quandoq; multipliées efüngant 

formas. Morfus ferpentum fanat M y lio, fpećtams, oculis prodeft: Pltmo, 

cor Rueio recreat. Colligcbatur к Ъатеііо in Elbingenfi Territorio, dc- 

feriptus in Druft Gemmifera ab eodem. 

V. A M ETH Y ST VS , A m e tjß , gemma coloris violacei, ex de- 

feriptione 1'ßdon, Pier и , A le afar is , aliquo modo vini rubri colorena 

præferens. Venenis rcfiltere, vapores arccre à capite, ebnetatem réprimer 

e alligarus fuper umbilicum , creditur. Varia funt illius genera, 

primatum tenet Indicus, proximus Arabicus, Armenius, Ægy- 

ptius, poftremus Cyprius. Prufsicus к Ъатеію repertus, non procul 

ab Elbmga. AM MITES, Karmen ikrâily, ex arenis ita 

compofittis, ut ovis pifeium fimilis videatur, mole juglandem æquet. 

Ad Viftulae margines Torunio viciniores inventus л F'endiOy C r m N atur 

œ PiElricis Spec im ine recenfitus. 

VI. A RM EN ! VS LAPIS, Kamień ciemno ź,>elony, olim ex Armenia 

advehebatur, maculis viridibus, cærulcis& lubnigris relucens, ju- 

C z dicio

i© 

TR ACT ATU S I. SECTIO IL 

dicio aliqaorum à Lazulo non differens, nifi fola maturitatc: fecundum 

Boétium de Boot divcrftis, quia unitus, friabilis tamen, ncc aureis vcnis 

notatus. Hic interne propinatus purgat humorem melancholicum, 

conducit in mania, epiiepfn &c, ex Schroderi obfervatione. Producitur 

in variis Germanise locis, in Hungaria, Tranlylvania &c. Citatur H ulfi- 

us Chrome. Script or3 quod Lapis Armenus, vel ejus vena reperitur Croti- 

ni in Polonia. A ST R O IT E S , Afteria, Afterites, Lapis ftellaris, 

G wiazdeczka kam ień, quia ftellulis undequaq; nigricantibus infignitus, 

& moderate duras. Differentiae ejus in jild ro va n d i AiuÇ&o M etallico 

\ideantur. Obvenit V'endio, in allegato fupcriùs loco. 

VII. BELEMNITES à fagittæ figura di&us, Daćtylus Idæus à 

Daćtyli effigie, 8c Ida monte Cretæ Infulæ. Nonnullis veteribus, Lapis 

Lyncis, Lyncurius eft,erroneè exiftimantibus [ inquit Charletomts in 

Jixercitationibus ] quod ex urina Lyncis trahat originem. In re, eft lapis 

teres, fub variis coloribus rcperibilis; fricatus, contufus, calcinatus, 

cornu bovis aduftum redolcns. Non bene idem cum Ceraunio lapide 

ćonfunditur, id eft, ad fulminis progeniem ducitur, nam Ceraunia a- 

lia eft. Vires Belemnitarum apud Prufsos prope Mariæburgum, item in 

ripa Viftulac fluvii, juxta Hochingam inventorum, defcriplit A gricola 

de N atura Fofsilwm I. y, bis verbis. Quoniam vero Belemnitæ exfic- 

cant, Prufśici, & Pomeranici Chirurgi vaincra curant, non aliter ас 

ludaico Lapide Medici calculos frangunt. Idem, Л Idrovandus in Adufœo 

JMetallico, O" Langius in Left, de Abater. M edica reliquerunt. Be- 

lemnitæ Prulsici, fuccini falerni colore, alii in rubro nigri, pellucidi, 

terrain in le continentes, cæteri coloris cerei, idem ferentes, m Gefne- 

ri Lilris de F guns Lapidum , Gemma. O ” de Fofsilibus, propofiti. Iidem 

à Vendio penes Viftulam ad Torunium collećti in copia; in N ature Pi- 

ctricrs Specimine, ac in Notabilibus Curiofis Torunenfibus aduotaci. A- 

lice Regni Provincial multum feraces Belemnitarum. 

VIII. CERA UN IA five Ceraunius Lapis, Piorrrnek, hac rarionc 

nomen invenit, quia cum fulmine creditur cadere, nec alibi inveniri 

ju x ta Plinium, Ifedorum &c, quam in loco fulmine ićto. Lnô tam con- 

ftans volltat fama fulminis elle telum, ut fi qius hauc opinionem velit 

refel-

De Gemmisy O' Lapidibus rarioribui* 21 

refcllere, imprudens cflfe videatur. Cæterùm tam fiibito nafci, tali dti- 

ritie, tantoq; pondéré lapidcm in nubibus undiq; perviis, B'cétio de Во- 

ot in H iß. (Jemma., vix eft crcdibile. Econtra Fromondus Meteorologico- 

rum I. i allerit, generari Cerauniam ex terreftri cxhalationc vifcofa, hu- 

moribus nubis, quos ardor folxninis cclcrrima transmutatione, in ipfo 

ctiam cafu permifcet, Sc in latcrcm coquit; odoris eft fulphurei, natura: 

ammoniaci falis &c. Plura de pofsibilitate produćfcionis intra nubcs ifti- 

us lapidis, addućturus eft Traflat us 17, Sett, 1, num. S, de Fulmine. Ce- 

raunix,ait jüdrovandns in Adufi&o Metall., cuncum plane referunt, du- 

rifsimæ, gravifsimæ, fubftantià firn ile s filicibus, lineis & ftriis carent, 

&c ideo à Brontiis diferepant. Telum fulmincum, Cuneus fulmincus 

Charletono in Exercit. eadcm Ceraunia, colore varians, cuneum, pyra- 

midem, malleum , fecurim,clavam figura exprimais. Eruuntur ara- 

tris fæpius in Polonia Cerauniar, Lapides fulminis, Piorunck, В ozy prątek, 

vocatæ. Vidi induit Cnapius S. y . in Thefauro, friąbiles, habentes 

venulas a circuitu ad centrum, quafi ad medullam tendentes, corallio 

frutici fimiles,excepto colore. Bclemnitem hic,aut Corallitem dc/cripfis- 

se mihi videtur Vir eruditifsimus, & non Cerauniam, quæ eadcm eile 

à multis putatur cum Belemnite. Alii in Ceraunias incidêrc plurimas, 

folo Polonico infcpultas. . CANTHaRIAS à Scarabæi fimilitudi- 

11c denominatus, quam figura exhibet, к Fendio additus aliis Lapidibus 

rarioribus. CHALCEDONIUS, Kalcedon, ex Onyc.his gencrc 

Kirchero, varios colores referais, pro diverlitate luminis, cui exponi* 

tur. Hie, quod in Prulsia reperiatur, Gottvaid i Catalogus Rerum Natural. 

e r Anifi. fub Adamante addućtus afhrmat. 

IX. CHRYSUL1T H U S, Kamień zjoiawy, zjotogoracy , gemma 

coloris aurei. Antiquorum Chryiolithus, Topasim clt Gtmmariis 

recentioribus. Orientalis durior, coloris nobilioris, Europaeus mollior, 

& cum colore aureo, nunc mukuni, nunc partim nigricans. Natale illi- 

us lolum , India, Arabia, Ethiopia, Germania; invenitur pafsim tk in 

Bohemia. С reîtur melanchcliam, tirrorcs noäurnos ti inuerc, collo, 

aut. finiftro brachio alügatus. Commendatur contra morbum comitia- 

lcm, & afthma- inventus inTcrritorio Elbingenli к Zamelio Confide, dc- 

C 3 fcriptus

TRACT ATUS T. SËCT/O II. 

fcriptus ab eodem in Dr:/fi Gemtnife-a. CO R A LL1TES marino- 

rum Coralliorum exhiberas formam, lupelleftilem Vendit auxerat. 

X. CONCHITES a concha nomen deducit. Lapides figurati 

univalves, bivalves, valvis arquahbus læves, valvis a?qualibus, inæqua- 

iibusq; ftriati, Conchitæ difti, quorum plus quam viginti genera Lan- 

gins in Hifl. K am r. Lapid. Helvetia duxir ad paginąm. Figura conchæ, 

pcćtinis vocabulum habet, proprer ftrias, quibus peAinis oftentat ior- 

num. Pectines,in M.'fœo Diluviano Scbey.chz.eri, funtconchæ auriræ valvis 

diffimilibus, unâ plana, convexà altéra. Peftunculi live Pećtunculi- 

tæ auribus carent,& valvas utrinq; habent convexas, æqualiter concavas. 

Videre eft hos cum ftriis elatioribus & depreffioribus, illos cum valvis 

eompreffis invicem , ac varié contortis, alios cum ftriis denfis cæteros 

«um fubtiliffimis &c. Iidem inveniuntur folitarii, & exempti, vel etiam 

lapidibus, maftæ informi lapideæ inclufi. Utriusq; generis, fed maxime 

fècundi, terra noftra Concluras poflîdet. Conclûtes ftriatus, & 

lævis cretæ inclufus, ex Polonia Lipfiam Mylio milîus. Büttners in Ruder 

tl> ts D iluvii teßibm. Conclue falis, qua: foflili Polonico innafei (o- 

lent. Gefnerus de Fofsilibus. Conchitæ collećti À Ve

D e Gemm:s, & Lap-'dibus ràrior&us. 

inftar defîeiens. Cochlitæ coloris mbefcentis alii, cinerci alii, calcari* 

faxo duriori inclufi , с colle villæ K adikow o Monaftcrii 2 Tarnovecen(îs 

extrafti limai cum lapide, cornu capræ, confimili, In area Arcis 

K m th im n , & pago Mofz,cz,enica Volhinisc, teftacea mytulis minoribus 

fluviarilibus3 [nobis M u ffle] pcrlimilia,proftmdiôri terra: permiftacopio- 

siffime*, videram atq; collegerâ. Terra hæc Mytulifcra vocari poteft à my- 

tulis. An Conchitæ, aliquando fucrint conchæ marinæ,Cochlitar, flu~ 

viaulcs cochlcæ, non levé certamen c(l inter Authores. Quidam gene- 

sim Conchitarum, \i leminaii terræ adfcribunt, hoc eft materiæ craffio- 

ri, fali,& iucco lapideicenti intermixto. Contra illos funt alii, inter quos 

eminet W oodwardus volens conchas, oftrća, teftacea foiîilia, elle corpora 

marina, a diluvio univcriali in montes translata, tellure obruta* 

diuturnitate temporis folidata, feu petrificata: inventa intrà, vel extra 

lapides. H oc nonnemo perpendens addit, dićta conchylia exadliiïimè 

in omnibus lineamcntis, ftriis, fibris, gravitate, viribus medicis, marina 

exprimunt; idcoq; non iunt naturae lulus. Quom odo autem ad regiones 

à mari rcmotifîimas funt delata, idem IVoodwardus deducit. Admittun- 

tur & ftrata, quæ in locis variis fubfederunt, intellige compages cerne 

materiæ feriatim pofitæ ,v. g. lapidum, gypfi, concharum, venarum 

metallicarum, arenæ &c. Adducitur prarter Ifidornm> TrtuLanus de Paliw 

p. 530: JMutavit C r totus orbis, a! qando aquis omnibus obfitus> ad- 

huc maris conch*, C r buccin л peregrin a;-> tur in montibus. His, fimilibusq; 

motus Scheuch z^cr us tn Mufeo D iluviano, vocat fcquaces oppofitæ fen- 

tentiæ Naturæ Ludiftas, Archæiftas, ldeiftas. Diluvianæ cataftrophes 

[inquit ] telles certiffimi funt ipfe, quas invenimus ubiq; terrarum, reliquiae. 

Ego probabiiitatem magnam adfcribo huic opinioni, talem q; 

elle exiftimo, quæ non difticulter aflenfum perfuadeat, 

XI. CRY STA LLV S, K ryfzja ty inter gemmas a Plinio , Theo- 

thraßo, Cardano y AJattholo ponitur, figura: hexagonæ, vi medica pollens. 

Origo cjus, aScriptonbus antiqi-iflimis atq; gravifïimis, ad nivcm* 

aut glaciem aqueam diuturno frigorc concretam, iolidatatn, refertur. E 

diametro illis oppofiti, Sol:nus9 Cardanus, A 'att'.iolus, y!gr cola, cum 

comitatu aliorum. Pnmus ait in Polyhtßorc> Ci Cryftalh orcus glacici 

adlcri-

i 4 TR ACTATUS I. SECTIO II. 

adfcriberetur, пес Ahbanda A fix, пес Cyprus Infuła hanc procrearet, 

quia ardoré folis torretur maximo. Secundus tradit, ideo non forma- 

ri ex glacie, q ïamvis inter nives folear inveniri, quia glacies igiie cale- 

faćt.i îiqucfor,& non cryftallus. Tertius addit, glacies innatat aq iis,Cry- 

ftallus (mblidcc. Quartus Agricola in Natura Fofsil. videns quod glacies, 

quæ multis annis, imo integris fæculis indumit frigore in altilïimis 

Alpibus, non abit in cryftallum, infère hanc gemmam elle fuccum pu- 

rifllmum,intra terrain frigiditatè conglutinamm.In idem rećidit Kirche- 

rus M undi Suker. I. 8, fale defecatifsimo con ft a re afferens, experimen- 

to probans. Advertit & Honoratus Fahrt S. J . in Phyfica, feu Scent. 

Rerum Corpor., cryftallum percuflam chalybe ignem producere, congela- 

tam aquam id non præftare. Quandoq; colores alios alFumit, Sc nomi- 

na, Ci Smaragdinum, Pfcudo-fmaragdus, fl Sapphirinum, Pfeudo-fapphi- 

rus & c, ex mente Charletoni in Exercit. appellatur. Præparata bene, in 

graviffimis morbis, nempc cholera, diarrhxa, biliofa dyfenteria, epilc- 

pfia, vertigine, fyucope, calculo, in expugnando veneno arfenici, Eich' 

fladio eft inftar lapidis angularis. Plures vitmtes à Rulando, Chiocco, 

Schrodero reccnfenturjprarftantifïîmum oleum, fal, crcmor, elixyr cryftalli 

paratur. Locus produdæ cryftalli apud nos DruzJbak in Sccpufio, in 

Ukraina Bsrdycz.ow Oppidum, five ejus vicinia, ubi atringit digitum 

humanum mole. Et ex Culmenfi agro, annucnte H clwing in Lithograph. 

Anger burgica, effoditur. 

XII. DENDRITES, arbomm & fruticum.ECHlNITES, Echini 

marini, ENEOSTIS, offium, E N T R 0 C H 0 5 , rotæ figuram expri- 

mens, in manus F'endii venerat ad Torunium. 

ХШ. GAGATES à Gage flumine Lyciæ nomenclaturam trahens, 

nobis Gagatek, non tam lapis Kirchero eft, qu'am bituminis adufti fpe- 

cies, odorem fpirans fulphureum. Idem Gagates, aliis eft genus terras 

nigræ, lapideæ, cruftofe, bituminofe, accenfum inftar picis flagrans,bitumen 

redolens, fumum atratum edens. Sunt, qui cum Boétio de Boot, 

ejusq; fequacibus, fuccinum nigrum vocant, aft Encelms materia g iff erre 

hæc duo cenfuit, cognationem quandam admittendo. In ripis Maris 

Sarmatici, Gagates nigri coloris datur, teftimonio M iechoviu Chronic. 

Pol. I. i, fed in parva quantitate. XIV.

De Gemm:s, O' Lapidibus rari or ib us. 

XIV. G LO SSO PETRA , Гахшп fie dićtum à figura linguar,quam 

exprimit: in terra non nafci, fed déficiente lima, cælô decidere л Plimo 

eredebatur. Extat Dijfertatio Bartholini de Gloffopetris, & Reiskü Commentât. 

P k jf H iß . de Luneburgenßbus. Prufficas Gloflopetras, id eft 

linguas petreas enumeravit K entm am us, in Ipecic Glollopctram ci- 

ncream, effigiem lingux pici, alteram reguli, referentem. Et ex relatione 

Gefnen m Fofsilibus, Gloifopetræ coloris nigti, 8c cinerei, in Pruffia 

fiint repertæ. 

XV. G R A N A T U S , Granat, gemma pellucida, ex flavedine ru- 

bens inftar ignis; minii nativi, vel faćlitii repræfentans ferc colorem. 

Praeter Orientales meliores, &: ptetiofiores, dantur Granati Bobemici, 

Silefiaci, qui reliquos antecellunt. Excrunt vires, palpitationi cordis me- 

dendo, melancholiæ refiftendo, fpuitionem fiftendo fanguinis. Poft 

Urbem Nackel in Prulsia Granatus. Thurneijfern in M agna A lcbim ia, 

an. 15 S 3 imprejfa. 

XVI. H Æ M A T IT E S , K rw a w n ik kamień, à colore fanguinis 

concreti dićtus, vel quod attritus aquariis cotibus fuccum cruentum 

fundat, vel quod fanguincm fiftat intus alïumptus. Generatur ex ra- 

mentis, aut fedimine, quod aqua abrafit à Rubrica, vel fax о rubro, ca- 

lore excoquitur, & in lapidis confiftentiam induratur. Quinquc genera 

ejus Plimus ponit, Panchreftum medicinis utilifsimum, Androdamani 

duriflimum, Arabicum croceum, Elatitem & Schiftum. Datur Germani* 

eus, Moravicus, Bohcmicus, Polonicus Hæmatites. Baufcbius in Scbe- 

diafm. Curiofo de H ém atite, Langius in Lett. M edicis. Profertur co- 

piosè, gravis ac durior te. с Carpathicis montibus N ow ytarg viciniori- 

bus: Pharmacopolia implet Cracovix. 

XVII. JA S P IS , ya fp id kam ień, gemma viridis, fiepe translu- 

cens Plimo. Ejus (pecies (èptem Diofcoridi, aliis plures. Præfertur cæ- 

teris ab Л le afar о illc, qui eft transversa lmeâ præcincStus, fanguinis feu 

purpuræ punćtis notatus, unde Grammatias, vel Polygrammos appella- 

tus; fanguinem fiftens. Cæteras gemmas fere omnes, adverfione Caßi S. 

J . in Mineralog, occultavit natura, Iafpidem in fuperficie terræ depofi- 

fum , inventu lacilem reddidit. Vires Jafpidum к Chioccs m M ufeo Cal- 

D eeolariit

1б 

7 R A Cl A l US I SECTIO IL 

ceolarii enumerate. In Pruffia, per littora fiiccinifcra fparfi colli- 

guntur. Hartmann H iß . Su cc rai L i, с. i. 

XVIII, J U D A lC U S L A P IS , Zydozvski kamieh, к Judæa feu 

Palæftina, in qua optimus nalcitur, nomcn obnnuir. Eft olivæ fpecic, 

oblonge rotundus, teiier, friabilis, ftriis lecundiim longitudinem difcur- 

rentibus, arque diftantibus , quafi arte factæ fuiiïent, ex Boétii de Boot in 

H i fl .Gem. defcriptione.Qui inftar glandis & balani cft,Phænicites Char- 

letono in Exercit., qui inftar nuclei olivæ, Pyrenes, fre qu en tifîiinus in 

u(u m cdico, in nephritide fæpe præfcriptus; ad calculos renum h an 

gendos, a Brafavolo feliciter adhibitus. Incurrerunt in oculos & ma- 

nus V'end'i) Tudaici lapides prope Viftulæ ripas ad T orunium , Natura 

Pittricis Specimine Tomnenß innuente. LYD1US L A PIS, Plrnio Coti- 

cula, Kamień Probierski, marmoris nigri fpecies ad argentum proban- 

dum. Apparuit in monte Viftulæ adhto, ad Sandomiriam, & in fluminc 

Tyra præterlabente Samboriam in Roxolania. 

XIX. M A G N E S , M agnet kJtmieh, a Magnefia U rb e, vel Magnete 

paftore primo ejus inventore in Monte Ida, vocabulum ducerc 

rraditar. Idem Porta quad maguus, mutatâ literâ, revera enim magnus 

ifte lapis virtute, non mole. Subftantiam ii examines, eft corpus mixtum 

ex materia lapidea &£ metallica. Vegetior plerumq; cæteris, ferri 

colorem habens, optimus denius, non multum ponderofus, colons ver- 

gentis ad cæruleum. Præter proprietärem Ipecialcm convertendi le ad 

polos, Borealcm & Auftralem j vi atraebva ferri pollet, ideoq; eum D. 

AugnßinHs de Civ it. D ei, /. 2 1 , c. 4 . vocat lapidem mirabilem, ferri 

raptorem. Vis mundi polos versus le convertendi, ut notiilima hodie, 

ita antiquitaci ignota tuerat. Quis vero Nauticæ Pyxidis admirandæ 

inventor ante fæcula aliquot ? non fatis conftat. Decećta Magnetis opc 

India Orientalis atq; Occidentalis, ampliffima pars totius Orbis. Ad u- 

fum medicum rariiis venir, ut cratfos, ac melancholicos humores pellat. 

Ingreditur uftus, cæræ permiftus, emplaftrum, ad podagricos dolores le- 

niendos, commendatum. An pulverilatus, ferrum educat ex vulneribus, 

contro vertitur. De virtutibus iftius lapidis, A rs Magnetic a , Mag^neït- 

cum Natura Regnum Kircheri^ Philcfopbia Naturalis de Ulloa S. j^> M a-

D e Gemmisy Lapidibus г arі orib us. 27 

gnetologia Leotaudi evolvatur. Nafcitur in India, Êthiopia, Macedonia, 

ßeotia, Hilpania, Italia, Germania, Suecia, Norvegia, Bohemia, 

circa ferri fodinas, interdum in fodinis. Evolnto ævo, Script ore G ilberto 

Colceßrenfi, C r Kirchero in A rte M agnet., etiam in Hungaria, 

Livonia, Pruflia, Polonia efłodiebatur. Et Âldrovando in Muße о M e- 

tallico, Polonia Magneticis faxis non caret, Prnffia inter regioncs pro- 

ducentes cundem lapidem numeratur} Ruffia quoq; non eft inops Ma- 

gnetis. 

XX. M O LO CH ITES, Slazô%vj lam.;eńyv iridis, opacus, politus, 

fplcndidus, Cyanco cognatus, Gefnero in Figur. Lapid. De fpecie Prafii, 

inftar malvæ, viridis, variis venis diftinćtus, Kirchero in Aiund. Subter- 

raneo. In Polonia Molochites pulchcrrimus apad Schwatz.. Thurneifßern 

гуі ЛІсЫтга AJaona. 

XXL O P A L U S , O pal, diaphanus,diftinćtus gemvnarum diver- 

larum colore. Eft enim Ifidoro Or'gin. /. 16 ,Caußno Symbol. I. 11, in eo 

Carbunculi tenuior ignis, AmetKyfti purpura hilgens, Smaragdi viriditas 

nitens, & cunćta pariter fub quadam varietate lucentia. Depromptus 

Opalus c'Tcrritorio Elbingcnli, a Ъатеііо deferiptus in D r iß Gemmiße- 

r a , Libero Baroni Suetico dbno cellit. OM BRIA gemma: Грееics, 

cum imbribus, Sc hilminibus in terram cadere fertur, qiiemadmoduni 

Ceraunia, de Brontia; cundemq; cfFc&um habere cum Brontia. Cerau- 

nia eft, vcl parum differens, nam & Cnapio in 7 heßauro, D^dzôrvni- 

ca> Pion' ek. OSTREITES, ab oftreorum marinorum fimilitudine. 

Oftrei marini tefta lapidea с Pruffia, Lithoftreum dicenda. Geßne- 

m s de Fi grins Lapid., e r Gemmarum. Eundcm lapidem Torunenles 

campi Vendio obtulerunt. O N Y X , Onich, a candore unguis humani 

nomen habens, lineis varii coloris diftitićŁus, lapidibus pretiofis annu- 

meratus. Eft eriam Onyx, marmoris genus Alabaftritcs dićfcum, juxta 

V Uni um C r Diofcoridem. In Polonia apud Schwatz, reperitur. Thur- 

tieijfern in M agna yilchimia. 

XXII. R U B IN U S , Rubin, gemma diaphana, rubens &c ruti-. 

lans. Rubedo ejus eft inftar fanguinis, \zccx Indicæ, aut coloris cocci- 

nci. Nomine tantum iuxta Ißdorum, Alcaßar, Kircherum, à carbunculor1 

D i &

zS T R A C T ATU S I. S ЕСТ I О II. 

& Pyropo differt. Carboiii sivc ardcnti prunx, quia fimilis eft, appel- 

latur Carbunculus, ob candem rationcm Pyrqpus, pyr cnim Græcis, 

ignis eft Latinis. Nobiliores Rubini in infuła Zeilan, minores in Co- 

ria, Calecut, Cambria, Bifnagar; optimi in flumine Pegu. Traditur к 

Medicis, geftatus, vcl epotus, in pefte prarfervare, venenis refiftere, 

triftitiam arcere See. Carbunculus in Polonia, apud Schwatz... Thur- 

neijfern in Alchimia Magna. Rubini, Dru.fi Gemmifera fidem ad- 

ftruente, colledi 'a nonnullis in T raćfcu Elbingenfi Montano, præfer- 

tim in Homel rivis. Ad ripam Elbinga: fluminis prætereuntis Civita- 

tem Elbingam, Rubinus magnitudine lupini rcpertus, politurâ acceptâ 

inclufus auro, pretio tanto & fplendore fe commendabat, ut Orientalin 

bus vix cedere vidczeim. He Iwing oculatus teftis in Ltthographia A n - 

gerburgica. In Carpathicis rupibus, certa fide compertum teneo, non u- 

num Myropolam collegifte Rubinos copiofillimos, ad ufum in medici- 

na. Ex illis enim,Smaragdis & Hyacinthis elicitur tindura ad profligan- 

dos morbos perutilis. RETICULARIS LAPIS, quafi retibus in- 

volutus, fimul cum DENTlCULATO, inventorem Vend'ium obtinue- 

rat prope Torunium. 

XXIII. SAPPHIRUS, Szafir, gemma ca:rulei coloris, fplendi- 

da & diaphana. Duo genera ejus affignantur, unum obfeurius, altcrum 

clarius. Orientalis in Caleut, Cananor, Bifnagar, Zcilan-, præfhmtifli- 

mus in Regno Pegu. Occidentalis in locis variis; in confiniis Bohemias 

atq; Sile fia: pra:ftans. Vires л Sehr oder о in Pharmacop. Medico - Phyf. fusé 

.deferiptar. Graffante pefte , fuper anthracem pofitus, non aliter eum, 

De Gemmis, & Lapidtbus rarioribus. 

pellenda. Invenitur m Pr и ft: я ; Gotvaldii Catalogo Rer. Natur. & A r 

tificial. eft infcriplis. 

XXV. SPECULARIS L APIS, Kim ieh przejrzy (ty, SzJiło kamienne, 

varia nomina tenet, Vitri foiïïlis, Vitri lapidei, Vitrei lapidis, 

Glaciei Marix. In braćteas teimiffimas fciffilis eft, coloris varii; albus 

tarnen folus translucet, alius minus, aut äbfeurus eft. Ex Mofcovia pro- 

venit copia magna albi, unde etiam, Vitrum Ruthenicum, Mofchovi- 

ticus lapis, appellatur: laternis, ac feneftris Gonficiendis, inftar vitri in- 

ferviens. Rctulit Cnapius S. J . inTbefv.iroSz vidilTe Poltovix vulgares lapides, 

quibus non parva frufta pellucidi, fimilisq; Mofchovitico lapidi, 

continebantur. Et in fuburbio Pofiianienfi prope pontem dedu- 

centem ad Templum Corporis Chrifti, extrahebatur olim lapis fimilis 

Speculari, antiquiorum Civium teftimonio. Schiftus lapis, Charletono in 

Exercit. Selenitidi valde aftinis, candidus, peripicuus, in laminas fcis- 

silis. 

XXVI. STALACTITES feu Stillatitius lapis, juxta Teichmeyt- 

ru.m in Element. Vhilofoph. Natur. Experiment., concrelcit ex confluen- 

tibus,ac fucceffivè ftillantibus particulis, quando illæ,tcrreæ, falino-aci- 

dæ, nitrofæ, ab aquarum confortio fenfim dimiflæ, fenfu Bajeri m vice 

m accumulantur, beneficio àéris ambientis condenfàntur, lapidis ac- 

quirunt foliditatem. In confiniis Arcis Oycovienfis, è rcgione pagi Cç.æ- 

iowice, detecla Ipecus inter lylvas, quam fi cum prodromaface intraveris, 

rotundum habitaculum, cum guttis, fudantis rupis, lapidcfccntibus,in figuras 

multipliées abeuntibus in fornice, mtueberis. 

XXVII. T A L C U M , T alk, fquamofum, perfpicuum, affine lapidi 

Speculari, fed magis tenue. Differt ab Aftere Samio, juxta M at- 

thwlum,op\* After in cineres redigitur facile, Talcum nifi diuturno ignc 

comburi poteft, quibusdam admiftis. Aliis Talcus, gleba potius mollis, 

quàm lapis, attaftu pinguis, in laminas rećtas, flexiles divifibilis,coloris 

modo argentei, modo yiridicati, rubri, ex glauco aurei, nigri; igni refi- 

ftens. Propter fplendorem, Stella terrx Brafavolo, ab aliis alia accepit 

nomina. In Regione Livonum repcritur copiofus. Aldrova^dns M u fti 

Aletal. I. 4. In fundo prædii Szjeling, vulgo Szjlgg, propinqui Polnaniæ, 

D } in

3 ° T R A C T A T U S I. S E C T IO II. 

in Talcum , quidam Medicus D oćtor incidcrat, alius in agris Kosciele- 

cenfibus Palatinatus Califfienfis. 

XXVIII. Gemmas omnis generis collećtas prope Variaviam, & 

expoliras monftravit Stanislaus Baryczka Subdapifer Czernichovicnfis 

Vir magrue fcrutationis & experientiæ, Tylków ski S. J . in Meteorologia 

Curiofa elogio. Prufficum folum qu'am fit ft* rax Gemm arum , 

Zameliiis Confif I Elbing, in Dialogo annexo Drufi G mmi fer a h i (ce verbis 

expofuit. Nulli mortalium, cæli fui bona æquè faftidiunt, atq; nos 

Boruffi, qui Summi Numinis clementiam ignoramus , aut vcriùs conte- 

mnimus. Si non tam peregrini, quam noftri cæli dotes, amore fui nos 

acccnderent, exigua gem m a, tanti beneficii grdtam memoriam, geftan- 

tibus quptidie fuppeditaret. Aliorum quoqv evincunt teftimonia, Gem- 

marum depofitorium Pruffiam elle, nam in rivulis, de montibus Po- 

gefaniæ, per Territorium Elbingenfe, prælcrtim à pago JVoljfsdorff.] per 

Pomerendorff, Rogan versus labentibus, lapides pretiofî varii a ïam elio 

lcćli 5 nimirum Adamantes, Rubini, quibusvis Occidentalibus purio- 

rcs ac duriorcs. Iidem Gedani politi ab artifice, tandem poil fota Confiais 

dicti, à bonorum heredibus dono oblati Davidi Braun S .R .M . in 

Pruflïa Confiliario A ulico, Antiquiflimæ Rei Nummarice Polonicæ 

collccrori indèfclîo. 

; XXIX. M ARG AR ITÆ , Italis Perle^ nobis Perty> inter Gemmas 

a P linio 3 Solino , ffidoro, Alberto M . ponuntur.Generantur in Mari Perfîco 

magnæ, omni dote abiolutiffimæ; circa Promontorium C om orim ,& Z c- 

ilan Infulam minores, nee cum prioribus conferendæ. Chinarum regio 

mittit fed viliores, in N ovo Orbe coloris nubili. iLocus Maręaritarum 

A ldrovando Indicuni Mare, Oceanus Bntannicus, Scotia, Suedia, Filati- 

dia \ Cloarletono in E x er citation. , Occidcntalium ignobiliorum patria Anglia, 

Dania, Norvegia. D e origine, varia Authorum opinio, Vilnius* 

Solinus, A le afar y cum innumeris aliis tradunt, ^conchas certo tempore 

anni, uniones concipere ex rore accepto, ore hiantc, ac tandem parère. • 

Impugnantur a Cardanoy Alajfario, Rondeletio, refelluntur ab Aldrovando 

I. 3. de Teflaceis, c. 42, hac ratione. Conchæ altiùs mari immerguntur 

duodecim orgiis, quo vix folares radii penctrare pofllmt, muito minus 

rofcidus

De Gcmmis, & Lap id'bus rarioribus. 31 

rolcidus aér. Præterca, conchæ in profundo degentes mari, uni ones 

majores proferunt, minores in fuperficie, contrarium ramen evenire de 

beret, Ci ex rorc conciperenr. His præluppo.ficis, cenfet idem, Marga- 

ricas in carne conchæ lie generari, ur ovum in gallina, calculum in re- 

nibus, vel vefica. Munit allertionem aućtoricatibus, ас conjećturis. E- 

undem ortum ex concharum vifceribus, Bonannus S. jf. in Recreatione 

M entis c r ОсмІіуех obfirvatione Лпітаііит Tefiaceor tm, declaravit. Fa* 

buloium promulgat & Honor atiis F abri S. J . Vhyfic* Tom. 3, ex rorc 

gemmas concrefcere, fed ex eadem materia quantumvis puriore, ma- 

gisq; percolata, ac defæcata, ex qua fit ipla concha. Succus lapidefcens, 

falfus, tartareus, cui non parùm aqueæ fiibftahtiæ eft admiftum, Sen- 

guerdio in Collegio Vhyfico, materia eft Unionum. Extrahuntur ope 

urinatorum conchylia, radiis folis aperiuntur, variæ magnitudinis, ro- 

tunditatis, datura partum. Vidcrat Cardanns uniones pares ovo gallinæ, 

& anferis, Aldrovandus cum Alajolo eandem molem iplîs adfcribit; 

aliis fabæ, olivæ, avellanæ, ovi turturei. Quæri hic poteft, an maria 

tantum proférant Margaritas, ex notatione Ifidori maris genitas? 

Refpondet stldrovandas, etiam fluvios, lac .is & rivos continere has 

gemmas. Bohemia à mari diffita edit uniones, Silefia in Quado flu mi* 

ne tenet parvulos, minus nitentes, fufcos; elcgantilfimi in arena extra 

conchas fæpe leguntur, Schwenckjcld in Theorio - Tropbeo SHefiœ id re- 

ferentc. RulTia Alba complcxa ingcntem lacum,parentem flumims non 

exigui, in quo juxta Tylkowski Curio Vhyf Part. 8, Sett. 9, circa Sol* 4 

ftitium æftivum, inftruitur eorundem pifcatio. Krey Mmifter Regius 

Sveticus, pifeaturæ Pcrlarum in Livonia, & Ingermanlandia, tanquam 

inipećtor præfe&us erat, an. 1700. Pauperes agreftes pifcatui maxime 

idonei, fequentia manifeftarunt: Z7*aient ini H itt. Simpltcium Reformata 

promulgat. Primo conchæ margaritiferæ in iis foltim mvcniunmr rivis, 

de quibus pura, recensq; fcaturit aqua; cobires, barbatulæ, truttæ a- 

luntur. Secundo, maxime arenofum, fabulofumq; fundum amant, quo 

fc profunde tegunt, & juxta fe proximè jacent. Гсггіо, (i Perlas indc 

acquirendi eft animus, non citius debent difturbari, quam a medio Julii, 

ad Augufti medium, ante id tcmpus enim nullæ funt Perlas, poft 

illud

TRACTATUS I. SECTIO II. 

illud vero, ex iftis tanquam ovulis, juniores concha? generantur. M ares, 

nullas apud fe continent Perlas, fed fæminae, quæ dorfo ferunt in- 

teftinulum, ponendis, feu excludendis ovis conveniens. Exempla hacc, 

fimiliaq; alibi lećta evmcunt, nec Provincias noftras egenas elle marga- 

ritarum. Ad Podhajce oppidum Roxolaniæ, Viro Religioso, villa- 

no fame ingenti preiTo, ftagnum obtulerat Uniones teftaceis claufos. 

Contigilfe idem in Terra Leopolienli ad K ubaiow pagum, oculatus re- 

tulit teftis, fidem ut invenirct, divitem partum exhibuit, vicinis aquis 

crcptum. Eremitæ cuidam, rivi circa B rie ia n j Uniones praebuerànt, 

quos, iter agens Sokaliô Camenccum, rmmeris titulô poftquam acccpit 

llluftrill. Fclicianus Potocki Palatinus Cracovieniis, veri, neq; ignobiles 

apparuerunt in confpectu gemmarii. In eodem Ruffiæ Palatinatu, 

non pauca ftagna fluviis aufta, traduntur ferre Unionum dcpofita. In- 

foper, nonnemo ex Mofchoviticis caftris, pilcationis concharum marga- 

ritiferarum gnarus narrabat Oftrogii in Volhinia, flumen H orin poffi- 

dere eafdem. Omnes hi Uniones noftri, quamvis colore argenteo debi- 

to, aliisq; proprietatibus rcperibilibus in Orientalibus, non exiftant do- 

nati, attamen utiles in Officinis, ad compofitos pulveres; aquas perlatas, 

ad falia, olea, tinćfcuras, cæteraq; cordialia, 

S E С T I O III. 


LAPIDIBVS, À N A T V R A IM A G IN I- 

BVS VARUS, INSIGNITIS, ëf IGNO- 

BILIORIBVS. 

I. " V T Ominę lapidis, à Fallopio F ofsil.l. j intelligitur corpus terrcum, 

durum, fofäle, quod nec vi hum idi, nec vi ignis liquari po- 

teft, fed frangi tantum , ас conteri. De figuris, formis, ima- 

ginibus, quibus lapides funt notati, Kircheri Mundus Sub ter ran. tra- 

ćtat. Ibi natura Geometriæ, Aftronomiæ, Opticæ, pićtricis, partes expier; 

figuras 

S ü

D e Lapidibus à natura fignatis. 

figuras hominum, animalium, quadrupedum, avium, pilcmm, fcrpcn- 

tum, vegetabilium, exprimais. Triplices vero dantur imagines à natura 

imprelîæ. Primi ordinis, quafi colore depi&æ, пес fuper lapidcm eleva- 

ræ. Secundi ordinis, quafi opere excluforio elevatcc: tertii ordinis, exa- 

ratæ, detraćtis quibusdam parabus lapidum. 

II. Rcgnum Polonjcum non fine cnriofis naturæ infignibu 

In Shopenfi cppido Epifcoparûs PloceivÇs, Convenais Minoriticus con- 

ftrućtus eft, ап. 1492, ibi prseextitit magûs quidam lapis, intus, foris, 

atq; per venulas univerfas, crucibus ita irmgnitus, ut in quolibet ejus 

fragmentulo, crux imprelia appareret. Hie lapis, quod Fratribus Officio 

Divino intends impedimento diet ( contendebant enim peregrini 

lit particulas fecum afportarent ) fundamento Ecclefiæ eft fuppofitus. 

Gonna, a in Origine Seraphic a Rcligionis Franc':fcanœ, tub titulo Polona 

Provincia. Piæter lapidem ilium fingularem, remotum aboculis curio- 

forum,LAPIDES CRUClFERI Aldrovando in Mufœo Metal^\& eft, cru- 

ce una, vel pluribus a natura inligniti \ alii vocalibus literis I O U no- 

tati, Vm dio in marginibus ViftuLe Torunio proximis, fe obtulerunt; 

N atu r л Pithricis Specimmi) inferendi, In Monafterii Olivenfis Tem - 

plo, altare B. Mariæ Virgini Annuntiatæ dedicatum, fert columnam 

marmoream, cum figura humani capitis, & faciei. In Terra Cracovienfi, 

Convcntus Calvaria Religioforum Ordinis S. Francifci deO b- 

fervantia, profluentem fub nomine Cedron, traditur habere talem, 

qui intcrdum lapillos cum infignibus Dominicæ Paffionis offert indaga- 

toribus, N on procul a R cewo pa go m antim o, lapillus apparuit, 

Virum è Familia D. Francifci flećtentem genua, compóncntcm manus, 

reprælèntans, fi ad folem, ant lucernam poneretur. In Podolia, quidam 

inciderat in lapides minores aliquot, fæmintæ, & virilis farici bar-, 

batæ, exhibentes imaginem. Fluvius Tyras appropinquans Samborice, 

continebat lapidem cum Græcis literis quatuor, arq*> fafeia lie con- 

voluta in circulum, ut in Stcmmate Polono Natccz* depingitur. D E N - 

D R 1TÆ, lapides illi,qui in fuperficie fua arborum, fruticum, foliorum 

figuras exprimunt. Quadruplex modtis imprellioms, à Kirchero M u rdi 

Subitrr. L 8 propofitus, F er?2 an dus Jmperatus Hill. N atur. /. 2 4 , figu- 

E ras

54 

T R A C TA TU S /. SECTIO IIT. 

ras Dcndritarum attribuit cxhalationibus quibusdam, in lapidum corpe- 

ra fc fc infmuantibus, & diftundcntibus. Figuræ foliis arborum fimilcs, 

Scheuchz.ero in Herbario Diluviano, inundationis diluvianæ funt moiut- 

menra: nam dcflua cx arbonbus folia, molli adhuc materia: lapidum, 

veftigia fua impreflemnt. Idem de herbis, earumq-, partibus manet judicium. 

Cafualc id opus aliis, ad'-çum modum, quo cera: defluentes ex 

facibus efformant aliqua; nu'bes effingunt arborem, &c,frigora flores in 

orbe vitreo feneftramm. Ad Skała oppidum Palatinatûs Cracovienfis, 

tefte Piskorski in Flofcalis Sacra E'-erm D. ShIomsa, erutum marmor 

viride, & album, Ipecie homiuum, arborum, florum, ad admiratio- 

nem confpicuum. Ibidem Sacella, & altaria fruftulis variis prodigiosè 

à natura efformatis, ftant adornata. In Chencinenfibus campis eftos- 

sa marmora, animalium, volucrum, arborum, tulerunt cftigies. Lapides 

calcarii ex tundo Monafterii Zukovienfis allati Gedanum, foliis 

alicujus herbse videbantur eile notad, similcsq;, к Sch:uchaero in ЛІuftê 

D:Luv ano,Aclinearis С ARDITÆ , a Gueca voce cardia, cor fi- 

gnificante dicti, cordis humain retinentes figutam, numerofi collećti h 

me in Pruffia, Zarnovecum versus, penes lieras Balthici Maris, deenr- 

rentem amnem è lacu, excipitns. Ibidem Amygdaloitæ fiiViniantes fru- 

ćtum amygdali decorticatum apparuerunt. PANIS dæmonum non- 

nullis, Panis lapideus Aidro va .do m A ftf. Métal., exaâx repræfcntans 

buccellam è farina confećtam, primus in Palatio Kraficinenfi prope 

Premisliam , fecundus in Mufeo Horniano Gedani, tertius Dobriniar, 

quartus Czermini, alibi plures fpećfcati. CASElFORMIS,feu cafeun%, 

Germ. Zwerg, nobis Gomołka, effingens, ad manus interdum venit. 

OVIFORMIS,id eft gallinæ ovo fimillimus, inter Gedanum, & Fortali- 

dum Viftulæ oftii, erutus. FAVIFORMIS Tophus incurrit fsepe in 

oculos. FUNGITES A/drovando,fcu ad figuram fungi, lapis dedu. 

ćfcus, in fundo oppidi K.sißJ'z. Palat. Cracovienfis. Dc tali, aut fimili, 

À Severino eft impreiïa Epiftola. In Schottlandia ad Gedanum, la- 

pillus Nuci mofchatx conlïmilis, uni oblatus. Lapides dićti barba- 

ti, quibus planta: marin* innafeuntur, deferibentur in Herbis Prufsiæ., 

fub Yocc Quercus marina. LAPIS CAUDÆ CANCRIperfimilis, 

OiTibri*

D e Lâpidibus ignobllioribtiS. 3* 

OmbricT nomine ad Gefnerum miflüs, & ab codem in Figuris'Lapid. О* 

Gerft. delcriptus. Pars una inferior zonis transverfis modice incurvis 

diflinćca eil,fuperior lævis.In extreme tuberculum rotundum prominer, 

cui in parte oppofita refpondct cavitas. Satis durus, & gravis eft. Sic 

explanatus lapis, ac icône triplici donatus à G’f/W ^numerofifïimus inventus 

à m e, an. 1719, in lapide calcario duro, eruto с colle ad pa- 

gum Kd'lîkowo Monallerii Zarnovecenlîs,in Pomerellia. Ortum lapidis 

talis, quidam ad naturam ludentem referunt, quidam ad animalium, 

vcl inlt&orum partes reliftas a diluvio, petrificatas, &c: dicendo con- 

formiter ad doćtrinam dcC onchitis, Unicom ibus, Olïibus follilibus. 

Adjungitdr eidem lapidi, infinitus numerus aliorum faxorum, ad ulnam, 

vcl femiulnam, &c, protenforum, quandam figuram Belemnitarum imi- 

tantium, qui nunc materia oblcuriore, nunc ielenitica confiant, vulgo 

fagittæ vocantur, in calcem omnes rcducendi igne appofito. Idem 

G\ß/erus in Figuris Lûpid. ,

T R A C T A T U S I. S E C T IO III. 

turn ab Arce Oycovienfi, in Palat. Cracov. continet petras cum imagi- 

nibńs animalium. Deniq-, in lapidibus M a rtw ica ad Czerniam immcrfis 

fluvio, pnrrer brutoram effigies, ctiam arborum, florum , confpiciun- 

tur. In præfatis, cæterisq; fimilibus, perfuaiîo, iraaginatio plurimùm 

juvat fpećtatorem, objećta augens, vel mitmens. 

III. M A R M O R , M a rtm r, eft lapis infigniter duras, 8c fi polia 

tur, ad Iplendorcm fuicipiendum aptus: ideoq-, proxima illi, a gemm is 

pulchritudo. Caufa duritici, bona concretio: nitoris, materiæ æqualitas, 

atq*, puricas: çolorum varietatis, fucci lapidefcentis divcrfa pcrcolatio. 

Mille marmorum genera cflc P Imins /. 36 rradic, innumerabilia Ijidorus 

Orig. /. 16. Aliqua, a rcgioiiibus nomina acceperunt, Numidicum mit- 

tit Namidia, Parium a Paro Infuła Græciæ adjacente, candoris eximii; 

Laccdæmonium viride pretiofiffimum, Porphyntes feu Purpuritcs ru- 

bens, candidis intcrvenicntibus punćtis, ex Ægypto; Ophites, maculis 

fèrpentmn fimilis, Bafaltes coloris ferrei, Tcphria cinerei. Ad Soleciam, 

marmor coloris varii*, apud Cunoviam, nigrum, viride, rubrum. Prœtori- 

us Orbis G ot h ici L i, Z г il 1er и s in N o va D ef,r/p. Ri g. PolonU. Sigifmun- 

dus III. prope Chencmiam columnas binas marmoreas cxcidi juffit, 

altitudine pedum te re duodequadraginta, e qui bus unam , magno m o- 

limine Vladislaus Rex Yarfaviæ ftatuit, & memoriæ Patris fui Sigifnum- 

di dcdicavit: altera dum extrahitur, & machinæ ponderi non fufficiunt, 

per medium fraćta. Opalen ki AfarefchaL Ctmœ Reg. in Defenfa Pclcnui. 

Podolia habet divcrfa marmora. Starovolfcias in Polonia.• Ad Czâr-' 

nokoiienicey elegans marmor, ex quo, in Ecclcfia Cathedrali Cameneci, 

videre licec varia artefaćta. In Pokucia Roxolaniæ parte, non procul 

ab Urbc Stanislavovia, marmor coloris rubri, & albi, abiit in columnas, 

Parochiali Tem plo, illatas. In loco adjacente oppido Slafk 

Palat. Cracov., viride, & candidum marmor pulchritudinis miræ, pars 

illius una, cryftallo, altera purpuræ, tertia nubibus, reliqua argento, lazu- 

lo (imilis. Piskorski in Flofculis S. Eremï D . Salomea. In montibus 

Dibniky prope Czerniam Ercmitorium P.P. Carmelitarum Difcalceato- 

rum, ofFerunr fe marmora præftantiffima, Sueticis duriora, nigra, rubra, 

candicantibus venis undatim iniperfà, Candida, cinerea. Ex his Cracoviaf

D e Lap: dim s ig n obili о rib us. 57 

via, imô pars magna Poloniæ, alcaria fplendida, famma fepulchrorum 

magnifica, pavimenta Ædium Sacrarum folida renet. Compertum 

habeo de marmore aarcis venis clcgantiflïmè infperfo, fed quia non 

depromitur, proprer rationem occurrentem, locus omirtirur. Ad S zi- 

dloveciam in Palat. Sandomirienfi, marifior cinereo - virens. Ad paçum 

Kim iona Palar. Cracovienfis, quia mollius eft, negligitur. Varia mar- 

morum Pruflïcorum fragmenta allcrvabantur Gcdani, in Mufeo Goctval- 

diano. 

IV. A L A B A ST R U M , *Alabaftr, fie mollis lapis, ut cultro 

feindi poffit, à qnibusdam ad ipeçiem Gyplî refertur: qui vero durior, 

ALABASTRITES eft Wormio in Adufeo. Alabaftrum Jonftono in N otifia 

Regni Aiineralis, primum marmoris rudimentum: Alabaltrites, Ge- 

fio S. J ., ex Fabrica M ündig marmor candidum, & translucidum, ab 

Alabaftrite îoco,nominatum. Podolia Alabaftro abundat, & marmori- 

bus. L bcr Baro de Meyrberg in Itinere A4ofcbovitico. In eadem Pro- 

vincia ad Czarnokoziemce, lagielnica, in Ruflîa Rubra ad Z u ro w , in 

Minori Polonia ad Czcrniam, atq; villam Skotniki vicinam Cracoviæ, 

in qua efFormantur ab agricolis fàiina, aliaq; urenfilia. Prope Urbem 

Haliciam, Alabaftrites lapis ira pulcher, ut nitoreftio etiam Phrygium fu- 

perarc videatur. Inde avehitur in Germanium, cæierasq*, regiones remo- 

tas. Sarnicki in Dcfcript. Polonia. Latomiæ viciniorcs Lcopoli, non fa- 

xa modo, & gypfum , fed etiam Alabaftritem pellucidiflîmum fuppedi- 

tant.Froelichius in Bibliotheca [еч Cynofra Peregrmantium. Dićfci 

fplendoris idem lapis in monte Skala, aliisq; locis eminentioribus. 

V. LAPIDES vulgares, ex crafliorc, Sc impuriore materia, orti, 

a fofïoribus inveniuntur novi, in iis locis, ubi antea argilla, arqj arena 

fuerat. Maxima tamén lapidum pars præfertim majorum, fimul produ- 

ćfca elfe videtur cum terreftri globo. Generantur juxta Boétium de Boot 

in Hiß. Gem.) dum aqua fuccum lapidificum ferens, terræ partes ne- 

f t it , dein aqua è mafia exftillat, vel ab exhalatione calida pellitur; aut 

abfumitur. Mafia ilia paulatim expulfo humido indurcfcit, atq-, abit in 

lapidem. Latomiæ plurimæ exftant in Polonia, ad elcgantiam architcduræ. 

Opaleksh in Defenfa Polenia. Terra prope Pinczoviam a. 

E j bundat

TR A C TA TU S I. SECTIO l i t . 

bandât lapide vivo pro exftrucndis fabricis. Srarovolfcins in Pelonia. Sà- 

xa arenaria molliora, ad Kunow &c, in Palat. Sandomirienfi. Leo- 

poli qaadrati lapides ædifîcia publica, & privata., munimenta, turrcs, 

fori circulum impleverunt. ÇALCARII LAPIDES, qui m calcem 

uruntur, integros montes conffituunt. Calx viva dicitur, quia (pi- 

ritus igneos continet , qui, aquae affufæ impulfu Гс concentrant, Ôc inar- 

defcunt, Virtutes medicæ calcis vivæ, a multis Chymics funt promulgate. 

GYPSUM affine faxis calcariis, efi: lapis albus, mollis, fi- 

rnilis alabaftro, qui dum uritur leniter, prodiens mafia, plaftarum operi 

peridonea Gypfum, Тея*'* fundus Ecclelîæ Cathçdralis Cracovi* 

enfis, & mons Koniufzâ obtulit, ornandis Ædibus D. Annæ, Cracovix* 

Buchow ski in Gloria Domini. MOLARES LAPIDES ab ufu nomen 

accipiunt, quod frumenta iis molantur. Præftantes in Terra Pre- 

mislienfi ad ladiska, in Volhinia ad KunowQ> in Sanocenii Terra, ad 

Dębna, in Palat. Sandomirienfi ad Kielce, in Callubia ad M irachow > 

Rhcnenlibus feu prope Rhenum efFofsis, fi miles. COTES lapides 

duri, confiantes granulis, ferramentis acuendis apti, ad Szydłowiec, &c 

JHirz.ec. Eædem cotes dićbe aquaticse, quia perfunduntur aquis, non o- 

leo. TOPHUS Columella, Porus Ju n to , Lapis fiitulofus Palla* 

dio > eft afper, arenofus, friabilis, ponderofus, multis foraminibus per- 

vius, ad radices udofas quorundam montium, rcperibilis. Exornavit 

multa Eremitoria, atq; antra arte conftrućfca. SILICES in magno 

numéro, пес in minori colorum varietate, candidi, nigri, flavi3 fufci, 

See. In eo tarnen tanquam in charactere fuo conveniunt, quod attriti 

chalybe fufcitant ignem.Candidi, pellucidi medicos ufus ingrediuntur, 

& in præparatione tinćfcurse nephriticæ adhibentur, Fluviatiles filices, 

quales non pauci in Viftula pnrterfluente Varlaviam, fenfa Tylkowski 

Phyf. Curio. Part. 9, continent aurum, arte, ac ignc eliciendum. Non 

pauci lapides fplcndcnt, non eo tamen à communium cætu exempti. 

Tales in Podolia, Borfzczejoviæ, Lafzkoviciis, Bilakoviciis, ad limilitu- 

dinem Specularis accedences continentur cavcrnis. In monte viciniore 

oppido Łasko Palat. Siradienfis, numerofi collećti lapides, aari colo re in 

Iparfim ferenres. Maris Bakhici littora, apud Helwing in Lithograph. 

~Angerb;;rg,

D e Lapidibus à natura ßgnati'., ^ 

/ 

jtn g e bürg., zonis, & vcnis argenteis diftindos fubminiftrant. " ^ c a 

jola vox ltala eft, leaja enim cruftam fignificat. Hæc gyph exquihtiffim 

t pars Brafavolo in Examine Terr arum , flos gypsi annquioribus. Circa 

Cracoviam, & Stamątki, forfàn Scajola inventa, Skaivo/a appellata, si 

redigatur in cinerem, nodulos de nlis laneis elaboratos, nobis Koronki, 

conlumpta illuvie, nitidiiïïmos reddit. In colic pagi Alarkocice Palat. 

Cracov. lapis albicans, fiffilis, friabilis, affimilis Mofchovitico, vulgo 

Skwarna, ftanno purgando aptus. Scbiftus vocari debet, nam omnis 

lapis in iquamas fcilîïlis, Kirchero in M undo Subter., Scbiftus eft. Candicans, 

in braćteas craffiores, & tenues divisibilis, in monte Ctfozva 

Palat. Cracoviensis. Micæ argento, aut auro, colore similes, mifeentur 

nonnuilis lapidibus. Hæ, sive aliar, Charletono in Exercit., funt corpus 

metallicum, infèparabile. Quantitas lapidum major piocedit à 

lucci lapidifici copia, loco folidiorc, &c. Ex lapide uno duriorc, excifæcolumnæ 

quindecim,ulnarum in altum trium, unius in latum: Armamentarium 

Urbis Gedanensis adornant. Curicken in D fcritt. H ß . Cédant. 

In fundo pagorum, Grabowo, K łodaw a, A 4 ił ob adz., Palatinatûs 

Pomeraniæ, extraordinariæ molis. Ad Pinczjyn positus, si chalybe excavaretur, 

in conclave abire polîet. Vicinus prardio Odargowo, ferc viginti 

& quatuor pedum, id eft cubitorum duodccim longitudincm tenet, 

latitudinem pedum cćtodccim. Decrelcentes Viftulæ aquæ, ingentis 

amplitudinis exhibent (axa, navibus oneratis formidanda. Alibi 

sine num-ero, longe latèq; porrećta eminent. In Diftrićtu El'bingensi 

lapides miffiles Pruiîorum veterum eruti, quibus perforatis, lignoq; infertis 

utebantur in prxliis. Menfura dimidii modii iis impleri poterat, 

S E С T I O IV. 


S A L IB V S MINERALIBVS. 

Ineralia funt, quar ex terra efFodiuntur, Metallica, qux produira 

liquefied poflunt, ac diduci. Foffilia lue enumeranda, fub 

LM 

noinin*

4o T R A C T A T VS Y. S E C T IO IV. 

\ ' 

nomine Salium veniunt, per Salem intelligendo corpus minerale, in a- 

qua (olubile, faporis diversi. 

II. A L Ü M E N , H atun, eft falfugo terræ mineralis, conftans fpi- 

rita acido, & fale terreftri cauftico. Varia genera ejus apad Diofcoridcmy 

Cr Matthiolum affignantar. Naturale reperitur in venis, artificial? ex- 

coqnitur è terra, vel aqua, vcl lapidions al imiaosis. Ejus ufus externas 

præcipuus eft in angina, putredine gingivarum, tumore pedum. Dan- 

tur montes aluminosi in Polonia. DlugOjfts H iß. Pol. /. i. In Cujavia 

ad Kofchehcz., olim alumen coquebatur. Tab ila Geograph, ab Henne- 

birg édita. Aluminis fodinam extitilïe ad O dolany ^ teftatur Thurneif- 

fern, in Alchim ia /vlagna. 

III. N IT R U M , 5Vztora,aNitria Ægypti dićfcum, eft fal fulphu- 

rcum, falfo - am arum, Chymkis Cetberus, Anatron, Sal infernalis. N a- 

tivum Alexandrinum coloris rofei, ejufdem Neapolitanum, fLvefcens 

Puteolanum. Triplex apud nos datur. Prim um in mûris lapideis, ftriarum 

inftar pendens; fecundum adnätum rupibus; utru^Græcis Aphronitrum, 

Sal petrae Latinis. FaćŁitium tercium, sive Sal nitrum ex aqua nitrofa, 

aut ex terra , nitrofo femine imbuta, non sine lixivio præpararo , per- 

colaro, & per ignis calorem exhalatc. Dcfcriptus hisè, a S em a wwicz* 

Litvano Щ A r t lller i а, accuratus modus præparandi, clarifie.mdi Sal nitrum. 

Virtutes médicinales Ni tri, a Schelhamer in Trail atu d? N à r o , 

enumerate. In Polonia opificium cxcoquendi Nitri, (eu conficiendi 

Halonitri paffîm exercetwr. Weber in Difcurfibus Curio fis. Fodina N itri 

apud Visliciam extiti t.Cromerus, Cr Sprenger us in Polonia. Sal nitra- 

tum Podolia abundc luppeditat. Opalehski in Polonia Défi fa . Material 

jfàlnitrofe plurimùm erui videram in Podoliæ defertis, inter Bo- 

hum & Boryfthenem, ubi poil campeftria commifla prælia, in foveas 

funt conjećta cadavera, fuper foveas, immenfæ moles terræ çminenr: 

de quibus po.ft multa annorum intervalla, materia dićta depromitur. 

Siemianowice in A n il 1eria. Unus ex Illuftriffima Familia Koniçcpol- 

fcioriim, ante dislimitationem cum Turcis faćtam, régnante Joanne n i , 

ex bonis hereditariis in Podolia, & Ukraina;Salis nitri o d o millia pon- 

do ( nobis Клт:еп% ) singulis annis percipiebat, typis dato elencho amifforura

De S ali-bris Mineralibus. 

mifîorum oppidorum ,atq; pagorum, deducentc. Ex Podolia, & 

Rallia Rubra (jcdanum deportatur, inde Balthico mari, nationibus ex- 

reris transmittendum iu copia, 

IV. SULPHUR, Siarka, yJgricoU pinguedo terræ,vi caloris ex- 

preflà, aliis refina terne permifta acidirati chalcanthofe feu vitriolicæ. Na- 

tivum five vivum, Græcis Apyron, id eft, ignis expers, purum, folidum, 

interdum fciffile. Faćlirium five morruum, ignem expertum, vel ex vivo 

impuriore, vcl pyrite, vel lapidibus aliis educitur; aut ex glebis, a- 

quisq; fulphureis excoquitur. Conduccrc in peftilcntibus febribus, 

phthifi, afthmate, catarrhis, tuffi, traditur a Schrpdero in Pharmacopeia: 

ubi & Spiritus, Oleum, Balfamus, Lac,Tinćtura, Flores fulphuris deferi- 

buntur. Prodiit & U ntrenTraÜatus de Sulpbure, cjulq; medico ufu. U- 

berrimæ venæ apud Polonos Salphmïs. G otofre dus in Archontolog. Co- 

fm ica, Stephani Diftionar. Hiß. G cographic um. Montes fulphureifunt 

in Polonia. Dlngojßts Hiß. Pol. I. i, Munftorts in Cofmograph a. Fo- 

dinæ fulphureæ in villa Swofnowice inventæ ad Cracoviä.Lipski in Prattc 

. Obfervationib is. In eodçm Palat, Craco., è monubus fulphureis 

baud pridem inventis, materia cxtrahirur ad eliciendum fulphar in for- 

nacibus. Dehac, IVormius in Mtfo adnotavit lequentia. Sulphuris 

Cracovienfis minera, lapis eft cinercus, ponderofus, durus, iiiæquaiis, al- 

bicantis fulphuris venas, hinç inde per totum corpus dilperfas Habens, 

quæ fubinde flavelcunt. Arte, purum ab impuro feparandum, ut infer- 

vire ufibus pollit. EfFoditur fulphur, & in Charklovienfibus fylvis vi- 

cinis Hungariæ. Ad Dobrziniam, in ripa Viftulæ legeram fragmenta 

lapidis nigricantis, gravis, friabilis> fulphur maxime redolentis. FLO 

RES SULPHURIS, nihil aliud funt, quam Chymica arte fublimatum, 

fubtilifatum,pulverifatum vulgare fulphur. Quibusdam tamçn in lock., 

natura fponte fulphur fublimat, ope ignis fubterânei, unde (cifîiile ma- 

net; quod iuxia Cracoviam, æque in Polonia, ас in Regno Neapolitan 

no,juxta Puzzoli oppidum, fe dat inveniendum, M arxii in Aiufco 

A'fdtcyialit'.m teftimouio. Non minus montes ignivomi,Ætna, Vefuvms, 

tkc, cjufmodi fulphur ejiciunt. 

V. VITRIOLUM, Græcis Chalcantlium, Latinis Atramentum 

F futorium, 

4*

TRACT ATU S I. SECTIO IV. 

iutorium , Germa. K upfer - w a fer , Polonis Koperwas, eft corpus minerale 

Kirchero in M undo Subter., ex fpiritu fulphureo, aquâ æris,vel feri i, 

aut ex utroq; fimul permifto compohtum. Succus ex pyrite concretus, 

Sc acerbus, Agricole, in O rtu, G r Caußis SubterraneorUm\ fulphureis, 

ferreis,æreis qualitatibus, M atthiolo, conftans. Datur carruleum, Sapphiri 

inftar compa&um, fubviride, album. Prætcr îutivum, quod fecundùm 

Encelrum de Re Adct a! he a , in terræ venis, faxorum commilluris concre- 

tum , aut ex iis, partiin guttatim ftillans, partim ftriarum inftar depen- 

dens: aliud arte efficitur ex terris, aquis, lapidibus atramcntolis. In 

Mediciiv itriolum frequentiffimum erat Paracelfo Gr Vkxdroni: Sal, 

Spiritus volatilis multiplex, Ros, Oleum, Magifterium ejufdem, a Schr'6- 

dero, morbo aftećtis pracfcribitur. Apud Bicczum in Regione fub- 

montana cftoditur, ac in lapideam duritiem coquitur. Antiquitus confi- 

ciebatur, ad metalla æris, m Scepulio.CrewJc-n« in Polonia, Springer us 

in Vol. N ovo - Anticj a. In Tr- ćtu Sandecenfi emitur. Nicolofius in 

Hercule Siculo. In Pruffia a!iquando occurit materiaparando vitriole, 

& ferro peridonea.Geograph a IV fs>œ Gr Brandeburg. Mons D. 

Adalberti, ad Crofnam urbem Palat. RulLæ, inter commifluras lapi- 

dum filïilium, & friabilium, tenet Vitriolum viride, grave, fpilïatum. 

Et Sandomiriam versus mons refpiciens Viftulam, medius inter duo 

prædia Клт.еп, album, in grana, live grumulos confcrmati m , adhæ- 

rens faxis cruftofis, continet. H i: oritur dubium m ihi, an color candi- 

dus non fit indućtus a ioljs æftibus, nam a fuperficie terræ avulla fra- 

gmina aliquot obtinucram. 

VI. B ITU M EN B ellonio, Alphaltum aliis, nobis K le y , co 

pus minerale, pingue, inflammabile, à fui generis fulpbureis, five ut 

A gricola loquitur, àério-.igneis, exhalationibus geweratum. EfFunditur 

с vifceribus terræ, vel in fuperficiem, vel in mare, à quo ejicitur, vel 

cum aquis permiftum eftluit, vel efFoditur. Bituminis genera nobiliora 

duodecim ponit Cardanus de Subùlttate I. 5; nomina plura Ctfius in 

M ineralogia, &c colores multiplices. Ordinarium, ac potiffimum i- 

gnis fubterranei pabulum, A g n coU de O rtu, Gr Caufis Subterra., Co- 

nimbricenßbus, aliisq; compluribus, bitumen cum fulphure. Vcrifimilc 

eft,

De Salibus Mtrieralihus. 45 

eft traćhis Praffiæ arenofbs bimminc refertos, quod ubi in marc exfu- 

dar, coagulatur in Succinum. Hoffmannas in Clavi Vharmaceutica. In litto- 

rc Pucici Sinus non longé à Carnobio Olivenfi reperiuntur concreri bitu- 

minis glebæ, fatis duræ, ov© majores, minorcsvc, quarum aliæ lutear, 

aliæ cinereæ, partim (ubrubræ, partim altcrius coloris, led nullar jucutb 

di; omnes ardent accenfc. His adnafcuntur arbufculæ pallidæ, & qua:: 

piiccs oient, quercus fdiicet, atq; buxi altæ très, aut quatuor palmos, 

carcntes radicibus. Agncola de Natura Fofsil. I. 4. In radicum caren- 

tia, bitumen nutrimentum fuppeditat. Vnut'gcn in Bitumine, c r L'gno 

Fofsih. Bitumen liquidum deferibemr in Aquis bituminofis , Tra- 

ttat. 4, Seth i, пит. 3. Paratur durum ex bitumme liquido, aquà bi- 

tuminosa, miftis bituminofis. N APHTHA, Kley ognißy, Oleum 

yivum Tuwebio, nos bituminis Agricole de Ort. Cr Сauf. Subterraneo' 

rr.m traćtanri. Huic, quia plus igms inelr, quam cætcris bituminibus, 

vifcoium halitum infcnljbili emittit effluvio, qui ignem facile concipit. 

Inter ipfas cavernas Salis Velilcæ, faepius naphtha ad ignem profiliens 

aduffit multos.B ro f ius ad Leciore-m Salinarum Cracovianarum, л Willig 

(bio tduantm. 

S E C T I O У . 


METALLIS PERFECTIS, IMPERFE- 

CTJS, & M ETALLO AFF INI BV S. 

I. ^ iCETALLUM recentioribus Mineralogis, eft ex fulphureo, de 

JJyj_mercuriali femine ortum : acccdcnte falino principio, concrc- 

tum ; igne fufile, in longum, ac latum duftile. Metalla 

generari ‘ etiam poftquam effoflæ venæ fuerunt, authenticis multorum 

experientiis Boyle in Obfervat. de Generat. Metal, probat. Idem, rena- 

lçentiam magis eile manifeftam tradit in plumbo, quam in metallic 

reliquis. Quædam magis fluunt, quàm alia, nam plus participant de 

F z тея-

44 

T R A C T A T U S /. SECTIO Г. 

mercurio, quædam dućtiliora aliis, propter majorem quantitatem mer- 

curii, quædam minus dućtilia, proprer fiilphtiris, vitrioü, & rerræ mc- 

tallicæ copiam notabiliarem. Minera, eft terra live materia, ex qua 

mineralta, & maxime metallica fiunt : uti funt mineræ auri, argçnti, 

&c. Venae metallicæ, Cœfio canales quidam feu rcceptacula materia?, 

quam ad foffilium formationem concipiunt. 

II. A U RU M , Z ło to , Cfaymicis Sol, eft mctallum puriffimum, 

ex argento vivo Геи mercurio puro, perfećtiffimc exeodfco, fulphure ru- 

bro præftantiffimo, fixiffimo^ exaćte miftis, & unitis conftans. Propre- 

rea nec aqua corrodi, nec terra exedi, nec àérc alterari poteft. Pondc- 

rofiffimum, in igne durabile, expers rubiginis. Purum, sincerum de- 

nominatur, quod a natura tale eft, in aliquibus montibus, atq, flumi- 

nibus. Faćfcitium conflatur feu coquitur ex terra quadam purpurea, 

chryfbcolla, pyrite, &c. Locus natalis auri, India, Asia, Thracia, Hi- 

Ipania, Germania, Pannonia, Tranflylvania, Dalmatia, &cc. Errant, in- 

quit Kieslingius in Phyßca Experiment a li, qui aflerunt, aurum non posse 

deftruij lulphure enim in pulverem convcrtitur, modo priùs figatur 

in igne, &c,fècundùni notiffimum Aionfchvidcri, e r Glauben modum. 

Igne lolari quoq;.poteft reddi volatile. Hoc comprobavit Societas Part- 

ßna Turnens fpcculum Tfchirhaußanum , dirigens radios folares ad 

aurum, quod teftante Teichmeyer о in Element is Vhtlofoph. Natur. Expe- 

rimentalis у partim in fumum eft cominutatum , partim in vitrum reda- 

täuai fuit. Inter Chymicos recentiores, Sc Galeni Tectatores orta 

eft controversia , an aurum pofTit reddi potabile, id eft, sic præparari, 

ut innoxiè, utiliterq; intrà corpus fumatur. Affirmant Chymici, ас à 

tali auro, cordis 6c membrorum vires mirificè inftaurari, confervari, 

augeri, juventutem revocari, vitam longiflimam produci tradunt. Stant 

contra alri,quibus fubferibit Scaliger Exercit. 272, le Grand, m H iß. 

N atura, Sedelius in Epifîola imprejfa de A u ri ufu in Medicina nullo, 

aut exiguo. Rationum momenta nee allego, neq; expendo, Ted pretio- 

lum Patriæ iolum ingredior. Ex Artis Metallicæ notitia probat Sa - 

gitt ander us in Conjetturis Montants, citât us a Balbino Script ore H iß . N a- 

tur. Bohem*, Montes Poloniæ utriusq*,, Bohemiæ, Moraviæ, Silesiæ, 

auro

D e Ä ietallis perfett s, 

auro, & gemmis pretiosis abundarc ad miraculurn. E xT erra Cracó- 

viensi miles łijd z g a . Czjorstyn^ de Dorno Ianina, Ordini Crucigcromm 

fc addixit, attulitq; fee um magnum pondus auri , in montibus Poloni- 

cis ad Hungariam sitis, ac lupra villam iânczjco positis, quæsitum; 

quod totum in Ordincm contulit.DlugoJfös H ist. Pol. I. 7. Craco- 

viensi Palatinatui contigit metalia, 6c foffilia omnia poffidere. P rat or ms 

in Orbe Gothico. Fodinæ auri ad NovotargUm, & in Montanis circa 

Sandeciam. Starovolfcius in Polon;a. Palatinatus Sandomiriensis 

.ab und at metallis auri, &c æris, apud Kieleios.Idem in Polonia, Pr&torius 

in Orbe Gothico. Aurum in ccrtis montibus, &c fluviis Poloniæ 

reperitur, (cd per incuriam 11011 colligitur. A iiechovita Chronic. Pol. I. 

i , jMiUnsterus in Cofmograph. Vniverfali. Oppidum B uczutc^ vetuftæ, 

ас claræ gentis Buczaciorum, erat colonia, in ditione horum , funt 

qui référant, inveniri venas auri, quæ veluti ramenta fcintillant in aqua 

rivi, ex rupe altiiis featurientis. Hæc ab agreftibus cxcipicbantur, per- 

colabanrur, ac ita ma Ha conficiendo auro reddebatur apta; fed ignavia 

multa negliguntur.Sarnicki in Defcript. Polonia. Apud Orfcha granula 

auri. Thurneiffern in M a g n a A lch im ia édita an. 1583. M ontes, 

& fluvii multi Poloniæ, arenas aureas oftend un t liquide. Gadeb:ts- 

chius in Encomio Regni Polonia. -Notat hic Jlgricola de Re M eta l. 

I. 3, contra Л Iber tum M . , quod flumina, & rivi aurum non générant, 

fed è terra, quam rodunt, cftollum, aut è fontibus 111 alveos dcrivatum, 

fecum vchunt. Et Honorato F abri S . J . in Pbyfica, featurigines si me- 

talli alicujus ramenta ferant, fodinam non procul positam elïe significant. 

Tranfèunt enim aquæ iliæ"per venas feraces mineralium, atq; sic 

cum arena, abrafa granula volvunt.Deniq;, minera auri de Ukraina A in - 

Çeum G ottvaldii A iedici Gedanenfis augebat. 

III. A R G E N T U M , Srebro, Chymicis Luna, eft metallum per- 

fcćtum , conftans mercurio pæne fixo, fulphure albo, ctiam fere fixo. 

N on tam grave, ncc tam fixum apparet ut aurum, maxime tarnen di- 

latatur poft aurum. Nativum, sine artis opere, à natura eft repurgatum, 

aliud laborc m undatum , & exco&um fornacis fubsidio. EfFoditu 

rin Regnis v-ariis nobile, fed in Hifpania, opinione Cafti præftantïs- 

F j Simunij

TR ACT ATU S I. SECTIO Г , 

simuin. Polonia habet argcnti plurim ùm , quod fécemîtur. M u n 

it er us m Cofmographia. Regnante Casimiro M agno, Gregorius II, 

cuffianus Reguiæ S. Auguftini, dicitur, in llcusiensibus çampis pre- 

tiofa metalla inveiiilTe.D riacki in V ita B. Efa'œ Bonner, llcusia o p 

pidum , fere integro milliari circa fe fodinas habeas, uno an n o , lex 

millia pondo argcnti, quod marcas vocamus ed:dit, plumbi vero ultra 

quinquaginta millia centenanorum , quod ex rationibus ejufdem oppi- 

di, compcrtum habetur, Opalehski in D efenfa Pol. contra Barclaium. 

Argentum ad Slawcoviam, Chranoviam , Severiam, Novagoram, 

Cromer u s, С7й Starovolfcius in Polonia. Chencinia fodinis argenti 

nobilis. Froeltchius in Biblm heca Peregrinanti’:tn., Pfe'Jinger in Geography 

Cunofa. A Kielce oppido, milliari uno diilat Mons dićtus Argen tens 

ab argento, quod foditur. Item argentum, an, 150z, tribus mil- 

liaribus poll; N o v u m -fo ru m , è montibus Tatry prodibat. M iechovita 

Chronic. Vol. I. 4. Carpati )uga, argenti, plumbi nigri, egrcgic 

fecunda. Henelius in Sileftograph a. Prope q crcetum pagi Głazjow 

vicini Sandomiriæ, inclula monti minera argenti, à Saxonico milite 

eft detećta. Argentum purum Tub forma grauorum in Ruffia R u 

bra sive Meridionali reperitur. Thurneifßrn. in M agna Alcloim ia. Ex 

ejufdem Ruffisc monte, grana argenti sinceri deprompta, cannabis leinen 

quantitate æquantia alia, excedenria alia; Leopoli à viro nobili objecta 

(pećtatoribus. In Polonia, &c Litvania reperitur argentum, 

quod è rupibus, crinium inftar dependet: indeq; accipit nomen Argenti 

Capillaris.Beckenmeyern in Curiofo jintiquario,fub tit. Polonia. Trans- 

sudare ab æftu tern t, argentum tale per poros laxorum, & hinc аПи- 

mere figuras capillorum, Scbeuchzênts in Afufeo D iluviano, eximiè o- 

pinatur. Ab aliis, argentum extra vifeera terræ progerminans, Vegetabile 

denominatum. In Præfe£tura, leu Caoitaneatu Mevensi, P0I0110 

vpcabulo, Gnievensi à G niew Civitate Palatinatus Pomerania?, Corylum 

impleverant venae argenti puriffimi, quam villanus cædcns ligna in lyl- 

v is, prope rus Iaz.wiska, v?1 alibi, afportaverat domum, foco injeccratj 

led ubi advertit metailum fulgere, admirabundus amotam tradidit Vigi- 

lantifl. Parocho Ecclesix Pufecznensis M a to w ski, hie Illuftrifs. G run ski. 

Palatmg

De Л4et al lis per fett is, Ąy 

\ 

Palatino Pomcraniæ, done obrulcrar. Firmatur veritas exemplis. Argentum 

ex uftulatis arboribus in Iberia profluxifle, Authores célébrés ad- 

notârunr. In Valle Joachimica, Argentum Capilląrc reperrum in ligno 

abiegno, Ge frier о in Fofstl. teftc. Edam herbas metalliferas dan com- 

pertum,si fupra mineras, radices agant. Hiftorici recentiores Pruffi- 

am defcribentes, Metalli fodinas ne gant in ca exiftere , qui tamen non 

de abfeonditis in sinu terra: theiauris, nee de antiquis temporibus, quorum 

Chronica non cvolverunt, fed de hoc ævo, quo, moines, & colles, 

ad metalla invenienda, eftodi non videmus, accipiendi. Tradit 

G run an Ordi. P rdd cato.in Chromcis P rufsia Л4. S.S.,) er Htnnenberger 

in Chronic, p. 45 3 , quod in Pruffia eruebatur dim minera argenti, tk 

ferri. Civis Torunensis Eery ardus Schilling, de monte prope pagum 

Niclafdorff, in Culmensi Provincia, vicinum rivo Buchholt, in traćhi 

cis Lonkorkum, juxta Afappam H en nenbe rgeri, /. 6, n. 9, triginta cen- 

tenaria pondéra argenti extraxit, atq; ex eo lolidos curavit fieri, qui 

ab illius nomine,Schdlink nominabantunHoc, fiib imperioMagiftri Generalis 

Crucigerorum Ditterich, circa an. : 330, & ultra, contigiflc 

refert Weijfeliusp. 116, 1 22, Schutzen I. 2, p. 67. Et Hockcrlandiæ, 

sive Pcgdaniæ fodinas apertas in Montofà Pruffia, item Magiftrum. 

Ordiriis T с utonie i Kniporode multùm argenti collegille, feribit præfa- 

tus Hennenberger p. 5 j i , ex G run au Chronicie Qiiare autem (upcriori- 

b'.is læculis fodinæ utiliter tentatæ in Pruflia, poftea intermiflæ, randem 

ad noftra ncgkćfcc temporal caufa cenfetur eile, bellum graviflimum 

cum Polonis, nec non Litvanis, ufq; ad an. 1525. Tunc alma pace 

his terris reddita, ignorant ia anti quae induftriæ, tardium incerti provenais 

, certis fumptibus, & laboribus eruendi; egeftas quoq; exhauftx 

Pruffiæ bcllis, impenfas credere non permittens, opera difFerre talia 

coegerunt: unde decurfu temporis, oblivio arris, & lucri hujus fuc- 

celïir. Præter teftimonia Сhromcorum, rccentiora emerferunt indicia 

metallorum, in vifceribus montium Pruthenicorum. Cum an. 1700, Sa- 

xonicus miles in Pruffia Occidentali hyemaret, periti rei metallic*, in 

momibus Pogefania?, mineralia femina repcrerunt. Idem teftatus eftGV 

tofredus Zamelius Qonful. Elbing. inEpist. ad Qyriacum Aiartinium , de 

Ьнссіпо philo logice trallai о* IV,

48 

t r a c t a r u s l SECTIO г. 

IV, ÆS feu Cuprum, M iedz, Chymicis Venus, eft metalium impurum, 

ex multo fulphurc rubeo, craflo, modico argento vivo, eoq>. 

impuriore gcnitum. De terra multum participât, de humore parum, 

quare nee corrumpitur,ncc citó veftitur rubigine. Magnam cum argento 

affinitatęm tenet, cui ut plurimùm conjungitur, arte feparandum. Voca- 

tar Cyprium, à nobilibus venis, in Inlula Cypro, apertis: Corinthia- 

cum aliud, quod in Corinthi urbis inccndio, permiftum fuerat metal- 

lis variis, Coronarium tertium, quod in laminas diduftum tenues, feile 

tauri tinćlum, fpeciem auri præbet. Deniq; æs caldarium live cam- 

panum, tantum fusile , non ductile eft , noftra voce Spi&, effiriendis 

campanis aptum. Æs nativum , à natura fola perfectum : faćfcitium, ex 

lapidibus, hoc métallo onuftis, igne extraćfcum. ÆRUGO ÆRIS, aliis 

Viride æris, Gryfipan, naturale eft, Sc arte paratum. Primum efflore- 

lcit ex ære, fecundum patitur ignem. Flore æris , veniunt particu. 

læ quædam, ex ære fulb, quasi scintillæ evolantes, fubrufæ, ab halitu 

furfum delatæ, tum decidentes, utiles in medicinis. In Palatinatu 

Cracoviensi ad Novotargum, in Sandomiriensi, prope Kielcics, in 

Montanis ad Sandeciam, metallum æris^Starov.olfçius m Voionia. A- 

pud Chenciniam æs, multis Cądmia nativa, metalli expers, diverfa à Cadjipia na-? 

turali mctallica feu Cobalto,

De Metallis perfcclls. 49 

corpus denfum, ex fuligine æris traditi ignibus cencretum. Media: inter 

terras, & lapides conftitutionis, с fumis natura: metallicæ conden-. 

fatus eft prxhtus lapis, juxta Fernand tm Imper atum in H iß . N a tu ra lk 

terra lapidoù, gravis, Candida, cum pallore quodam, juxta Cafalpmun» 

in MetalUcis. Ex llcufiæ regionibus Cadmia folîilis eruitur ingen- 

ti copu.Opaleriski in Dcfenfa Poloma. In locis aliis ejusdem Palatina- 

tus Cracovienfis, unus Lapis calaminaris albefeentis coloris, alter rube- 

feentis, Viftulâ Gedanum advehitur, inde Balchico mari, Sveciæ, &cc, 

fuppeditatur. Conficiebatur Orichalcum, atq; duccbatur in laminas 

in pagis Pruiïïa: Z u k o w , Zagorz.e, & aliis. 

V. S T A N N U M , Супа, Chymicis Iupiter, eft metallum album 

ex multo, fed non omnimode puro argento vivo, ex fulphure craifo, 

minus maturo progenitum. Argenti æmulum Po 'tx, aliis metallum medium 

inter argentum, Sc plumbum. Duplex C*fio in M ineralogy 

durius, quod venit de Anglia, mollius, quod de Germania. Angli- 

canum ftannum nobile, nobis Kontry fa ł , Супа prz.edn:a, refultans, fen-» 

fu u4gricoU , ex miftura auri cum plumbo, vel argenti cum plumbo. 

Secundi generis, id eft ignobilius, mollius Ilcufii &cc. cum plumbo na- 

tum educitur с fodinis. 

Vi. PL U M B U M , O łów , Chymicis Saturnus, eft metallum mixtum 

ex argento vivo cralfo, lutulento, &c fulphure modico indigefto, 

impuro. Dividitur in candidum, &c nigrum. Primum melius eft, fecun- 

dum deterius, ignem diunon fuftinens, gravitate ad aurum accedcns. In 

locis frigidis frequentiores plumbi fodmæ, ideo, métallo ifto Europa 

abundat, India carct : gemmis, & margaritis plumbum permutans. 

Fodina plumbi aliquando purum continet plumbum, aliquando argen* 

to miflum, interdum ex eodem, metalla tria cfTeruntur, argentum, 

ftannum , &c plumbum. Polonia plumbum optimum habet in ma* 

xima copia. Munfterus in Cofmograph. XJnver. , Salptor in Gcograpb-a, 

Quinto lapide h Cracovia iunt venæ plumbi feraciilima:. Jlldrcvandis 

in Aluftio M eta ll со. Polonicum durius eft, Germanicum mollius» 

fV orm us m M i.ß o , Eartholmus in P y f Specah. Plumbum inter- 

jraixtum argento apud ilculîam, Slavcoviam, Chranoviam, Novago- 

G u m

TRACT ATUS I. SECTIO V. 

ram Satrapiac Cracovienfis, & in finibus Silefiar. Cromerus Pol. I. t, 

In circuitu montis Rabfzsyn, folum venis plumbi abundat. Dlugojfui 

Hifl. Pol. L i. Idem metallum apud Chcnciniam in Palatinatu San. 

domirienfi. Starovolfcius in Polonia. Perfect!(Timurn id die allerit Ala- 

ginus in Geograph. Univerfali. Plumbarii lapides, id ell illi, ex quibus 

coquitur plumbum, penes pagum Czarnowy vieinum Kielciis, & 

ad Karcz.owka Conventum Ordinis Minorum de Obfervantia. Plumbum 

nigrum nativum Polonicum durum & folidum eft. Fabricim de Me- 

tallicis Rebus. E Polonia vena plumbi nigri permifta Ochræ narivæ 

eft allata.Gefnerns de Fofsilibus. Minera plumbi nigri Polonici fer* 

vatur Romx. Bonami S. lJ . in Mufeo Kircheriano. Carpati juga 

plumbi nigri egregiè fecunda.Henelius in Silefiograpbia, Circa oppidum 

Łagów colligitur materia ad incruftandas fićtiles ollas ; plumbum 

cnim ac ftannum continet. L1THARGYRUM nativum, 

nobis G ley ta defcribitur ab Aldrovando in Mufeo Metallico : faćtitium 

quatuor modis prodibar olim ex miftura auri, vel argenti, vel æris 

cum plumbo, nunc duo tantùm ilhus genera л Blancardo m Lexica M edico 

affignantur. Unum argenteum, fecundum aureum, magis vergens 

ad rubedinem. Differentia oritur ex coćtione fola; aureum dićtum majorem 

vim ignis paflum, minorem aliud : non tarnen ab auro, vel ar- 

gento proveniunt, fed à plumbo. Talc Lithargyrum , llcufium (linguâ 

patriâ Olkufz. ) toti Regno ôcc diftribuit in abundanm. Dantisca- 

num ex eodem métallo paratum,arbitrio V'alentini in Jiiß.Simpl. Reformata, 

Anglico pleruinq; habetur melius. 

VII. FERRUM, Zelaz.0, eft metallum miftum ex argento viv 

terreftri, ponderofo, valdc lutulcnto, & ex fulphure partibus terreis 

crudioribus, impuris imbuto. Nativum in fodinis rcpenbile, grano- 

rum inftar, aut maftae : aliud conficitur с lapidibus ferreis, aut terra rubra, 

ferrugine quadam , perfusa. Pretium fcrri in Europa exiguum, 

quia illo abundat, jam autem juxta Infulam Zabur, memorat Pioaftta 

addućhis л Majolo in Colloquus, libras quatuordecim ferri, ducentis 

quinquaginta auri, permutatas fuiile. Specialis Tratlatus de Ferro, 

ejus prtfantia3 fa cu lta tifs, a Manardo prado fubjeclus. Maxima 

copia

De Metallis perfects. 

copia ferri ex Officiais prodit in Polonia. O paleń ski in De fen fa Polonia. 

Ad Vonchoeiam , Sidlovcciam , Bozcncinum , atqj alibi paflim metal- 

lum ferri, & chalybis. Starovolfcius in Voloma. Fodinx chdlybis- apud 

Podolcneciam, fimplicis ferri apud Olftinurn. Sprengerus in Ѵоіотж 

■Novo- antigua. In Palatinatu Cracov. prope llcufium, in Sandomi- 

rienfi circa oppida Kielce, О drowns, Końskie, Samfonow, e r с, de terra 

foffili, nobis Ruda żelazjia , metallum idem excoquitur. Adeft fe- 

cunda minera afłinis lapidi, operariis Ł jfa k , prxftantioris ferri materia. 

In Polona Polefia Officinx ferrariæ frequentiffimæ, per vaftiores fyl- 

vas diiperfo, fimiles in fylva Zielona p u f z.cz.a, in fundo oppidorum Suraż, 

, Konin Voliniæ Palatinatûs. Minera ferri non precul à Geda- 

no inventa, Bibliothecæ ejufdem Urbis eft illata. Terra Sandomirienfis 

ferrarium metallum plané nota: primæ ante villam Grz.egorz.owi- 

ce tenet. CHALYBS, Stal, accidentaliter, non effentialiter à ferro 

differt, eft enim magis depuratum, ôc defecatum ferrum, feu pars 

ferri lubtilior per deftillationem extrafta, durior, compaćłior reddita 

propter vim ignis. Datur Brafavolo in Exam. M etall, nativus chalybs 

à Chalybe fluvio denominatus, vel quod in со Thraciæ loco, olim e- 

rucbatur, ubi Chalybes populi habitaverunt. Nulla fodina chalybis 

in Europa: partibus traditur elïè, fed per mineram cjus, minera ferri pu- 

rioris in comparationc ad aliud, intelligitur. In Pruffia circa Gcdanum 

Officinæ , German. H am m er, de ferro ignibus crcbris purga- 

to, aquarum reftinćtione indurato, educunt chalybem. Elaboran- 

tur gladii Pulonici feu framear in oppido Stafzow Palat. Sandomi., in 

villa Korz.kiew Palat. Cracovienfis, in qua &c enfes ancipites ( vulgà 

Szpady ) parati, merito cum pneftantibus cjus generis armis, compa- 

randi. 

VIII. A N TIM O N IU M , Germ. Sz.piefzglafz., eft corpus minerale, 

metallis finitimum, conftans ex fulphure partim puriflirao, pat- 

tim combuftibili, mercurio indigefto, fuliginofo, coagulato. Invcnitur 

jn fodinis propriis , vel argentanis : laudatur maxime Ungaricum, Sc 

Tranllylvanicum, quia fulphure puriore, auriq; minerâ eft imbutum. 

Quod proftat in Ofticinis ex minera funditur liquatione,utplurimum in 

G X formas

TRACTATUS /. SECTIO Г . 

formas pyramidales. Medici præferrim Chymici, encomiis maxim is Ait. 

timonii vires folent attollerc*. ex со Virrum Hyacinthinum , Diaphorc- 

ticum, Solare, flavum, album, nigrum parare. Senfu Qaercetam Anti- 

monio infunt fexcentæ praeftantcs proprietäres; utiliffimum ad purgatio* 

lies exiftimat Cod-onichusTrail.de Animo, ubi iftius mineralis ejedi с phar- 

macopoliis, acerrimum Гг parronum exhibuit. Nurivum Antimo« 

nium in Pahtinatu Cracovicnfi, in Carpariis montibus &c. 

IX. ARGENTUM. VIVUM, Anstoteh liquidum, fluidum,fu- 

ftim, Græcis Hydrargyrum, Chym. Mcrcurius, noftrx genri Merkurjusz, 

Srebro żyw г ; nihil aliud eft Kirchsro in M m do Subter. , zsr Arts Ліа- 

gnetica, quam liquor mineralis ex aqua metallica, vifeidus, terreus, ful- 

phure exadè contemperatus, fpirituofus, frigidus, humidus, albus in 

inanifefto; calidns vero, ficcus, omnicolor in occulto: metalla penetrans, 

quibus adhaeret intimé, eaq; refolvit. In eo, humidum ficco, ficcum 

humido contemperatum, quocirca facile difeurrit in planine, ac qua.- 

Ci vivum elle videtur. Nativus five Virgineus, Encelio de Re Metallica, 

mater eft , & elcmentum metaUorum ; artificialis, corporum Mer- 

curius denominatur. Uterq; fepe in Oleum, Sulphur, Sa!, Tinduram 

abit, juxta Pharmacopadæ calcinationem, præcipitationem , redificatio- 

nem, fublimationem. In monte Zimnawoda, fex à Cracovia 

milüaribus, certis anni remporibus, ad fuperficiem terræ fponte erum* 

pit; & circa Joannis Baptiftæ feftum, multa lllius grana pii'orum inftar, 

in radicibus graminum, fe collegille teftatur Audor Tyrocinii Chymici 

l. г, k PVcbero in D [cur. Счгіо. л Reinz.e■ in Meteorolog, citatus. Mons 

inter pagos Tarnawa & Rybie, eundem naturae operatricis vi feparatam 

Mercurium habere traditur à Pharmacopolis Cracovienfibus. Idem 

ferr fama contingere in montibus vicinioribus Baligród oppido Palati. 

Kuffiæ, in quibus, guttatim (parfus allumitur. Eruitur in Ruffia apud 

Tuftanum, Cromero Polonu 1. 1 tefte. Ultra Cracoviam , in Monte 

ЪаЫа^ога , atq; in Carpato reperitur; Ilcufii è plumbo, &c, vi ignis 

evocamr. Modus extrahcndi à Maz.otta in Triphci Philof. deferiptus. 

CINNABARIS faditia, ex argento vivo, & fulphure vivo finul u- 

ftulato paratur. Nativa, eft terra mineralis, lapidelccns, mbicunda, 

ąllau cx India Orientalu Germania, Hungaria. X

De Mat alt is tmpcrfeftis. y j 

■ X. CÆRULEUM , А ѵ ісет л Azalum , Medios nônnùllis La- 

«urioru, nobis hażM t, in metallicis videtur nafci, cum faifus, & acidus, 

hümor corrofetit materiam metallorum. Diffère à Lazulo lapide cæruleo* 

prctiofo, punćtis äureis intefftin&ô, opaco, colorc Sapphirum æmiiiante, 

Cx quo paratur color ultramarinus. Laudatur Carruleum foliile 

Cypriurh* Scythicum, Hilpanicum; Polonicum his adjttngitur. Lazurum 

Polonia habet ex moncibiis ,fupra alias regiones pretiofæ bottitaris. 

Mutiiterus in Geogra. Univer. , Rodelt us in Vymandro M er cut ï i , 

JVliechovita I. i. Nativum puram eft in Polonia, & cum terra dura 

Candida, iabulofa. Gefrier us de Fofsd.. Raufe bins in Schedia;. d? Caruleo. 

Ad Chcnciniam fodinx Lazuri, in quibus reperitur & argentum. Aiercator 

in Atlante Minori^ Fr o eh chius in Biblioth. P ^remnant. Sa^n.cki in 

о 

Defcript. Voloniit. In Palat. Sandomi. Lazurium apud Kielcios.5/^rovolfcius 

in Polonia. 

XI. PYRITES, / skrzy h kamień, ab igne traxit vocabalum, etenim 

plurimus eft illi ignis. Quilibet lapis, à quo excuti ignis chalybc 

роте ft, Pyrites Gorrœ, led pcculiariter îlle, qui reperitur in fodinis mefallicis, 

Marchalira Arabibus, aliis lapis luminis, lapis ærarius. Mineralium 

oniniftm feracilïimus eile videtur, metalla, iuccos, fulphur &c, 

cx fe emittir. Differentiæ multa: Pyritarum, ab A l d rovando in M ufeé 

AJetal. enumerate, colorts varii a, Gefnero m FofsiL defcripti, nimirum 

aureus, argcnteus, purpureus, ruber, candi Jus, niger, cæruleus, violaceus, 

atq; cincreus. Proditur gravitate fccundus, levitate fterilis, нес tantum 

telluris abditis, in maila, aut huftis; led fluviis, rivis, torrentibus continetur. 

Prullia non carct ignibus fubterraneis fecundùm Gœbeltum L b. 

de Succino, nam varire Pyritarum, aliorumq; metallorum Ipecies, in ca 

inveniuntur. Prope Gcdanum, è monte Lige.ner-berg eruuntur ad 

fulphur Ôccé conficiendum. Alibi fæpe occurrunt multiplicia genera 

iftorum lapidum. In rnonte ad Sandomiriam Pyrites apparuit, q io 

utebantur milites ad bombardas inflammandas, Kalredan lingvâ nanva. 

CHRYSOCOLLA, Kley zfotnxzy^ zielona farba> fit ex ære tantum 9 

AgricoU & Faliopii. in Fdfs'l. lenfu. Illi magna focictas cum cæruleo: 

uius in pićtara, medicina > non rarus. Fadicia, Cdfio in M ineral, du- 

G } flex

TRACTATUS L SECTIO VI. 

plcx innotuir, quae ex lapide foffili quodam, & candido ( Borax erucfus 

vocato) paratur Venctiis. Nativa pura chryfocolla è Monte .Carpa- 

to, Gefneri Fofsi-lia auxit. Nobiliffimus, fæpiusq; dućtus ad paginam 

Agricola de Veteribus £ r Novis Metallis I. i fcribit ; Metallum 

exiltit nobile inter Pilzam & Viftulam fluVios, quod, Poloni regionem 

cam incolentes Ęlcofchum (blent nominare. Aftequi nequeo , quod il- 

lud eft, nam quo donatur nomine, hoc non auditur. Jam poft me- 

talia, de Salę mctallico feu foflili agendum eft. 

S E C T IO VI. 


SALIS F O D INIS VIELISCENSIBVS, & 

BOCHNENSIBVS. 

I. Г 1 AL nativum cenfetur e(Te corpus metallicum, friabile, ex fucce 

humido, aqueo , Sc craflo terreo mixtis, atq; decoćfcis genitum. 

Inljgnis natura adferibitur fali л Valleßo in Sacra Philofophia, ae 

vix ùlli alteri fimilis; etenim talis nee in metallis eft, quia calore non 

dilTolvitur, nec in lapidibus, quia aquis emollitur, nec in terræ generi- 

bus, quia totum abit in aquam dillblutione, Potitur vi abftergendi ex- 

purgandi, adftringendij diffipandi, attenuandi. Sole, & fale, (Jomeßo 

l. i, nihil utilius eft, fal auro, & gemmis eft praeferendum. Narrat 

Ramufins Navigations Tom. 2, /. 4 , с. 3З, in Tabcthana Provjncia, 

pretii tanti eile lal fofllle, ut auri loco, monetæ (èryiat, , Sal Vier 

lifeenfe, & ßoehnenfe Ktrchere Mundi Subter. Tom. 1, /. 6 metallicum, 

lapidofum eft, de quo Seftio yrafens, nam de faćtitio aget Traft. 4, Seih 

3, ubi de Aquis faliis five Salfulis, De ufu falis medico interno, ex* 

terno, rpixto exftat Trąclatus ab Untz.ero elaboratus. 

II, Scriptorum elogia data Salis fodinis noftris rçduco ad epito- 

men. Spe&aculum inter orbis fpećbcula digne connumerandum 

Salinæ Poloni?. Deems de Vstustatibus Volonorum. Valde mirabitur,

î)e Salis fodinis. 5) 

«[ui Sarmatise aut Bochniam, aut Velifcum vidit. Vadianus Cemmrnt. in 

Vompon. Melam l. 3. Salinis Cracovienfibus nullas in univerfo orbe ex- 

ftare parcs. Georgius Doufa. Salis fodinis nobilibus ad Bochniam & Velifcum, 

vix ulla; aliæ præferri poiïimt, 11e illæ quidem ad Carrhas tanto- 

pere P limo celebrate, juxtaquas с falis fruftis aqaâ ferruminatis ædifi- 

da exftruuntur: aut illæ adOrcmcncm India? montem, è quo lalisgle- 

bæ, lapicidiiîarum more carduntur. Bertius in Tabul s Geograph. Contracts. 

In Minori Polonia fodinx falis prope inexhauftæ ira, ur in tota 

Europa nunquam fit, aut fuerit ea falis copia foflilis. Funtlius in Brévia- 

r:o Orbis Imper ant is, In Salinis Bochniensibus, & Velifcensibus tantus 

opcimi falis numerus eft, quantus in universis Halis Germania: 

nunquam invenitur, sive Noricorum, sive Svevonum, sivc Hermun- 

durorum, non ira longe à Meliboco.Siquidem in iis duntaxat coćtilis 

fal non sine multo labore habetur, Velilci veto fal duplex colligitur, 

coćtilis & metallicus. IVUlichius de Salinis Cracoviants. Ex hoc in- 

genti Sarmatiac thefauro, majora funt huic Regno veftigalia, quàm 

aliis quibusdam, ex auri, & argenti mctallis.Bertius in Tab.Geograph. 

Centrait is. 

III. Sal Foffilis iii Polonia tanta* duritiei eft, ut in lapides con- 

denfètur : ædificiorum ftrućturis peridoneus, simulacris exfculpendis ac- 

comodatus. Ejus fodinæ admirandis fuis fubftrućtionibus fubterraneis 

integram Civitatem referunt: cx hi(ce fal folidus duritie lapidis, inftar 

faxorum ingentium in fubterraneis cuniculis\ longé latèq; plateatim 

excavatis, ferro exfeinditur: atq; in frufta comminutus, molâ ab ani- 

malibus agitatä, ad ufum teritur.Kircherus M undi Subter. Tcm. 1, 1. 6, 

Cxfius Mineralog. I. 3. In cuniculorum ambitu tantus eft Labyrinthus, 

qualem nunquam Dædalus exeogitaverat. Agnofcercs fané iftic 

veluti in Civitate quadam, magnifiée exftrudtas quafdam ædes ca:nacu- 

larias, qux fulcris l’alsis fuftinentur, &c trabibus ligneis, absq; dubio 

ipsius falis natura, nunquam computrefcentibus. Utrumq-, oppidum Velifcum, 

«Sc Bochnia hilce faünis excavatis nititur.Operarii nudi, pero- 

nati tantum, ferreis malleis, atq-, cuneis magna frufta falis exfecant. Te- 

nebræ hîc craffiores quam apud Cimmcrios fuos Homerus cenfuit: 

rupes

TR ACT ATU S / . $ÉCT Т О ГГ. 

Г-i ре s fal is pleniffimæ, imô montes perpetui. Wîllichm d ; SalinisCra* 

eoviams. Salis fodinae prope Cracoviam trecentis fere fub terra pc- 

dihus geometricis. Varii in imo anfraćtus, & concamerationes, at ubi 

defcenderis, in novam urbcm dclatus vidcâpc. Ingentes venti aliquando 

onuntur ex cavern is illis; loca nonnulla inyeniuntur vaponbus bitu* 

minosis oppleta ita, ut nemo îlluc audeat movere palium cum aperta 

lucerna, ne forte fiammam vapores concipiant. Connor in H ist. Vol. per- 

tnodiim Ep'stolarum édita. Velifci àér siccus, calidus, acutus, fubti- 

lis eft, fudant obambuLntes, & nudi Cyclopum more laborant. Folia? 

prater cameras, o&odecim fcalarum altitudine, quarum nulla brevier ell 

cubitis oćbo, multis interim longioribus. Non raro ingcntium fe lc 

Templorum Ipecie cameræ ofterunt, immanibus falis columnis exftan-* 

tibus, quibus fuperiora folido fale concreta, ceu fornices quidam lu- 

ftinendis montibus imminent, graviffimo fe fe pondéré, admirabjli qua- 

dam operariorum induftria, librante. Cornelius de ‘J u d îs in GermąntA 

Gsoorap. Tabu I is illustrata, Vadianns Comment, in Pompo. M elam . I. 3. 

Delcripuonibus bifce adjungo faćtam mihi relatioiiem à q iodam com- 

morante Velifci, annoram feptem decurfu, luftrante labores quotidia* 

nos, ex vi officii. Præter os cuniculorum primum, illudq; profundiffi- 

muiP) vulgo fz .jh a 5 fecundus aditus continet plus quam triginta fcalas, 

quarum unaquæq; totidem fcandulis crajTlonbiis conftat. Patet acces- 

fus Sc per grad us 456, de fećto lapide fabriçatos, régnante Joanne III, 

Venti validi graflanrur hyeme, maxime tempore illo, quo apud nos 

feviunt frigora. Spećtarc licet Sącella fubterranea è fale folido elaborata. 

Unum dicatum Thaumaturgo Antonio Pataviao , exedram , altare 

continens,in quo frequentiùs Sacra peraguntuj: Myfteria: fecun.lui« 

Apoftolorum Principi : tertium D. Magdalenæ pænitçntiar exemplan itv 

antro Maffiliensi: quartum Cunegundæ Ducilli Polonkp, Virgini щ 

matrimonio cum Boleslao Pudico. Ædibus Sacris acceffit Cippus Cru- 

ce insigniws, ftatua Serenis. Augufti II Regis de præftantiffimo falc ef. 

fprmata, columnar alriori imposita. Velisci dcbifcunt domus, vel abfor- 

bentur, dum (ubllrućtiones ІаЬгісдга: de trabibvts, vulgo k a fz.y , ter- 

sse. pondéré prell*, in tenuulima vediguntur fragmenta, ferc communis 

tradiuo

De Salis fodinis. S 7 

traditio, quod è diametroEcclesiæParochialis nulLe fodiiiæ duc&e, idcoq; 

fundamenta lapidofo fali flint innixa. Bancar falis mille quingento- 

rum pondo Germanicorum ( hæc autem Romana pondo tria millia arquant 

) extrahuntur. Cornelius de Iudttis tn Germania, Benins in Tabul. 

Geograpbicis, Salis lapides, viginti aut triînta centenariorum pondéré, 

colore cineritio ad albedincm vergente, eruuntur ex fodinis.Cel- 

larius in Defcript. Роіопіл. Præfertur Ruiïico, & marino, quia plus 

terreftreitatis in fe habet, ас propterea magis folidus, &c magis falfîis. 

Sarnie ki tn Defcript. Polonx. Inter ma lias ingentes falis, datur ali- 

qua portio Salis gemmæ, Polonis Sol ocz.kow0.ta, fpecie cryftalli fplen- 

dens. Hic Sal cryltallinus juxta Kir с her um in Mundo Subter. nullibi majori 

copia reperitur, quam in Polonia; juxta л Maffa in Anatomia Salts, 

ejusmodi eft,cui palmam inter omnia genera ialis Medici porrigunr, 

gemmamq; vocant; juxta Brafavolum in Examine Salium, perfećtifli- \ 

mus, atq; flos falis. ln ignem conjećtus præter cæterorum natu- 

ram non crépitât, fed ut ferrum ignefeit, excilus in tefïeras nationibus 

infertur exteris. Nec femper in quantitate parva fe fofloribus offert 

hic fal pcrfpicuus; apud Willichium in Salmis Cra oviams, glebx illius, 

quindenis Jibris graviorcs, aliquoties erutx. In medicina ufus ejus- 

dem pro Armoniaco fàle, balfamus feu liquor a Schr'odero in Pharmacopeia 

rupturis adhibitus : in Chymicis lólutionibus metallorum , fali 

commuai antecellit; demunvapud artifices efformatur in Chrifti pafli 

effigies, Divorum ftatuas, globulos precatorios difeurrentes per filum, 

candelabra, arcidas, menfulas, cæteramq; fupellećtilem quasi cryftalli- 

îum. Sal nofter fofiilis in fuis mineris levior, àéri expositus gra- 

vior Et mal 1er о in Openbus M édias, Schrödero Dilucidato m M ineralogia: 

fed refert Dobę luis Ducatus Scant* Medicus Provincialis, quod 

Physicorum traditione motus, Varfaviâ Cracoviam perrexit, 6c id Vie- 

lifcensi fodina duo falis gemmæ frufta ponderibus examinavit, qux extra 

fodinam, Viclifci & Cracovix, poftquam ab àére riguerant, pondéré 

fao, priori examini æquivalebant. Rogatus infuper Inftrigatox 

quidam (ita enim certum Officialium genüs vocatur) an fal in fodinis 

leyior eflet, quàm extra eafdera refpondebat, nunquam id ipfum ex- 

H perti

5« 

TRACTATUS I. SECTIO VI. 

perti fumus. Ita Nova Liter aria Maris Balthici, & Septemtr. an. i éyy 

Lubeca impreffa. Præter Salem cryftallinum, fal carboni, vcl pici 

çoncretæ similis depromitur, carbo falis vocatur: tritus ac potus alvum 

fblvit, tuffim, fpirandi difficultatem tollit ab ovibus, cæterisq; anima- 

libus, experientia tefte. Sal nigrum Encehо de Re Metallica Na. 

phricum e f t Sc cum naphtha conjunćtum. Ibidem fal larka dc- 

nominatus fuperare traditur falem gemma: aliquibus proprietatibus, 

quæ mihi non funt plene notæ. Grande incendium exortum erat 

in his fodinis, an. 1510, fed admirabili duorum virorum aufu eft fup- 

preflum. Memorabile iecundum,fub finem an. 1644, ab equino pabulo 

injefto in faculam duccns initium, duravit ultra annum, cum fætore 

teterrimo, nec non vapore. Hæc de Salinis Vielifcensibus, quas per 

German delineatas unà cum plano Civitatis ejusdem nominis, Hondius 

Chalcographus quatuor tabulis majoribus reddidit, accuratilTimè incidic 

De Salis fodinit. S9 

cavernis déflucntium receptaculum. Campus profûndiffîmus omnium 

crcditur elle, qui enim dcmitruntur ad ima, prolixiores orationes 

commode récitant. Extraftus fai opera diftributâ per vices, Mor*viar, 

Bohemiæ, vicinæ Hungariæ fuppedirabatur in bancis. Etiam modà 

in Montibus Tarnoviensibns Silesia?, erc&a repositoria falis VielifceA» 

sis per ditiones Imperarorias diltribuendi. 

V. Singularia reliquaSalis fodinarum noftrarum , ab jildrevan- 

do M u fti Metallici l. j. c. 3, verbis defcripta fequentibus. Concha? 

falis innatae fall folîili obfèrvantur, ftiriæ falis concrefcentes ad ftilli- 

cidia confpicumtur , ex quibus una ad nos fuerat mi (Га ex Polonia. 

Vidimus quoq; adve£tum ialem foffilem duritie alabaftrina, colore ru- 

befcenre. Item Salem ümphacium feu Omphacitem, qui faporem ora- 

phacinum refert, coloris eft fubalbidi. Præterea, in iisdem fodinis Tophi 

aliquantùm diaphani, colore al'bicantes inveriiuntur, qui figuram 

Stelechitis æmulantur, quapropter Stelechites falis nominath Interdum 

obfervatur lapis æm îlans Stelechitem, quem falicidæ Cornu falis, for- 

fan à figura indigitant. Hic lapis femper particulæ falis adhæret, & di- 

vifus lineas fubtilifïimas à centro ad circumferentiatn produćtas often- 

dit: qaare infinitis radiis refertus elle videtui:, 8c Aftroiti aflîmilamr. 

VI. Defcenfùs qaomodo fiat ad fodinas per funem grandi rota? 

alligatum, defcripsit У ad amis hxc inter cætera referens. Ut de me 

dicam, non raro terra mariq, cùm timuerim mihi, haud levibus verfà- 

tus in periculis, nunquam tamen fri-qucntius, præfentiùsq; cogitavi de 

morte, quàm cùm natura? nofcenda*:um opum cupiditatc viftus in Во- 

thnianum barathrum defcendifïem, non ampliùs quacunq; occasione 

oblata vifurus illud. Idem iter cum metu comité, Scbroteri carmine 

sic promulgatum. 

Adiro ', ai infer i и f nobis im m ane barathrum 

C ernit'tr, atcj\ die nom 'na fo lis habet. 

Qîs t am um molitur opus? prius rpft put ab am 

Tartara nos med 0 poffe vdire die. 

Is, ud ai ut vidi, v d' ngra tartara Dit is, 

Aîoxq-, dedi tim das corde tremente notas, 

H г Pec

6o TRACTATUS II. SECTIO 1. 

Per pureum cùm demiffi eflemus in inferiores Salinarimi «avernasj 

visi fumus ad profundum barathrum pervenifle, inquit Willichius in E- 

pist. ad Bonner Sali< arum PrtfeEtum, mox Deo propitio ad Supcros 

reversi, epulati, ad Fortunatas Iniulas deportari nobis videbamur. Coiv 

cludo sicz.it Hungari epigrammate in laudem Salinarum exarato; 

St te cura manet miracula magna videndi, 

Crede, stupenda tibi Bochna, Pieltfca dabunt. 

Concélébrant alii feptem miracula mundi, 

OSlavum anmmeret cum fale Bochna tibi. 

Hactenus in profundiffimo Minerali Regno verlabar, jam ad fu* 

perfidem amæniorein terrae, opimas illius metfes, plantarum variera» 

tem eft enitenduim 

TRACTATUS II. 

TERRÆ BONITATEM, FERT/LITA- 

ТЕМ CONTINENS. 

S E С T I О I. 


UBERTATE SOLI in PODOLU, UKRAINA, 

yOLlNIA, RUSSIA, MAIORW MlNORIPO 

LONIA, LÏTVANIA, PRUSSIA, LIVONIA. 

[ ^r I Erra, quâ utuntur agricobe ad leminationem, eligitur pinguid 

fl dulcis. Optima creditur nigra, temperatæ ubertatis, culturx 

J L facilis, nec madida, nec sitiens, nitefcens poft vomcrem, 

odorifera. Item bona eft terra, quae picis inftar conglutinata, quae plu- 

▼ias combibit, & lutcfa non redditur, quae arbores producit altas-, Sc 

craflas

De FertiUtate tenл, ëi 

craflfas, qme cùm pluviis madet, reddit odorem gratum. Corrigitur â- 

grorum fterilicas margâ, qua: adcps dicitur terræ, corrigitur pccorum 

fimo, nam hic abundat nitrofo fale, quod Ci terræ admifceatur,pinguem 

efficit, pluviam continet, impedit facilem exhalationem. 

II. De bonitate Polonæ terra: numerofa extraneorum teftimonia 

Tcniunt hue adducenda. Polonia Europa: Ægyptus eft, ас inprimis 

Belgii horreum. Mefles illius totam fere Europam ingruenre fte- 

rilicate alunr.Ipfe Deus fiuvio Viftula permeante Poloniam, öc apud 

Danriscum in Balthicum Mare fe exonerante, tan quam aliquo Nilo 

Regnum beare voluit, ut fuas rnctces Europa: reliquæ impertiretur. Hör- 

nius in Orbe Politico. Polonia rerum ex natura nafcentium fertilis- 

sima с ft, hordei ас carterorum leguminum maxime ferax: cujus uberta- 

tem cæteræ regiones transmarinæ afratim pciTentiuntj ad quas frumen- 

tum grandi copia navibus advehirur.Adaginus in Geograph. Umverfali. 

Frumento omnis generis univcrfa Polonia adeo abundabatsut multis ex- 

teris Provinciis annonam fuppeditaverit; nee vicinis tantùm gentibus, 

fed aliquando & Italiæ fubvenerit fame pcriclitanti: frumento Genuam, 

Romam & in Hetruriam ira (To. G ot of redits in Archontolog. Cofmica. 

Polonia tanta abundavif frumenti copia, ut an. i jÿo & fequenti, fubvenerit 

neceflitati Genuensium, Thuscirc, Romar, ubi fame, non caritatc 

extrema tantùm laborabatur В о ter as in Politia Regia, in Parvo -Amphi- 

theatro, Belli Dijfert. Politic. Tom. i. Polonia adeo dives frumenti, 

ut affatim Anglis,Belgis,&aliisremotioribus narionibus illud fuppeditcç; 

Frovlichms m Béltoth. Peregrinantium. Batavi Pplonico potiffimùm 

frumento ad viâum utuntur. Pujfendorfius in Introduit, ad Hist. Prœcip. 

Regnorum in Europa. Poloni frumenta Dantiscum avehunt, indc 

Belgæ accipiunt, non tantùm propriis ipforum Provinciis, fed etiam in 

Hifpania & Italia,diftrahcnda; quanquam Sc Siciliæ aliquid fuppeditmir. 

Becmanus in Hist. Orbis Geograph. C^Civili. ■ Populi ac gentes, ali- 

mentorum lupplemcnta non aliunde fere, quàm ex Poloniæ Regno ać- 

cipiunt. Callimachus in Oratione ad Innocent. Pcntif Maximum. Afflu- 

it Polonia rebus omnibus, quæ ad fui fuftentationcm ducuntur neceftk- 

ri x.N icolosius in Harcule Sic ale. Polonia rebus ad vitam nccellarus 

H 3 dives

ТКАСТЛТиЪ II. SECTIO I. 

dives usq; ad abundantiam. Murem in Oratione ad Pium V. Polo^ 

nia potcns arm is, atq; uberc gleba, terra inquam fie ad omnium rerum 

opport nitatem conditâ atq;comparata, ut alia vix potuerit іптепі- 

ri beatior Sc fortunatior. Co I оfv annus m Orat. de Aiatrim. Sigjfmundi 

Л gnjh Regis. Polona terra tam fertilis eft, ut captu difficile fit, 

quanta frumenti copia transportetur ad nationcs extcras. Fertilitas puris- 

simo àéri adfcribenda. Morery m Magno Diclionario Hißorico. Polonia 

tempore famis, etiam Galliæ partem aliquam aluit. Quantum fru- 

menti daret experta Italia, nos etiam fupenore feculo vidimus.Bri~ 

etius S. I. in Parallelis Geographicis. Solum Polonicum feraciilLnmn 

frumenti usq; adeo, ut Hollandiæ horreum sit. Lnyfis in Introduit. ad 

Geograph. N ov. Cr Peterem. Polonia dici poteft terrarum nutrix. 

Pomponius Ugomus in Orat. ad Paulum V*. Comes Soricnfis Lega- 

tus Hilpanicus \an._ 1626 à Polonia: Rege poftulavit fui Regis^nomine, 

ut ei portas iji Boruffia concederentur, in quibus Claflem fabrica- 

re & retinere fuis impendiis potier; deinde ut Poloni frumentum non 

paterentur in alias deportari terras, Hifpanum enim Regem omnecoém* 

pturum, ac in Hifpaniam deportaturum. Camerarins in Epistola ad J o 

li um Bellum i Res, quæ ex Polonia ad exteros veniunt, fine compa- 

ratione fuperant illas merces, quæ invehuntur ab externis mercatoribus* 

Du Plefsis in Novella Geographia. 

III. Peregrinis tot tćftimoniis jungantur domeftica. Non amtefero 

omnibus Europæ Provinciis Poloniam, cùm nulla tellus adeorc*4 

rum omnium ferax reperiatur, ut non indigeat rebus aliunde importais. 

Hoc tarnen candide affirmo,ita commode Poloniam noftram omnibus 

neceflariis ad vivendum,& tuendam dignitatem abundare, ut prêter 

vinum (uvâ tamen ad comedendum non caremus) fèricum, atq; a* 

romatą, nulla alia re ab exteris importata habeat opus. Starovolfdxs m 

Declamatione contra ObtreElatores Poloniœ. M mifeftum cuiq; e(lf 

Regnum Poloniæ alia duo fimilia Régna, prout ipfum eft, non modà 

frugibus, fed & carnibus, aliisq; fuftentare polie victualibus. Idem in 

Polonia. Alma atq; fecunda eft Ceres noftra, rot terrarum, tot po- 

pulorum altrix. Culta toturbibus, tot oppidis Batavia noftro potiilimùm

De F er til iс ate ter у л. 

iri&m viditat рапс. Atq; vclat olim Sicilia, ас pofhnodum Ægyptus populo 

Romano annonam , alimcntaq; præbebat, ita nos horrcum non 

Bataviæ tantum, fed multarum fumus nationum. Cùm certum cft,un 

Ніфапіат quoq; & Italiam deferri méfiés noftras; & frumentationc 

ifta magnam Europæ partem ali, ac fuftentari. Opaleński in Defen fa Po- 

lonia contra Barclainm. Pro divitiis gentis non loquar, nec iuper- 

bus gloriabor, habent alii in loculis, quidquid volunt, nobis fufficiat 

copia virorum inexhaufta, copia frumenti, pecorum, ovium, pifcium, 

mellis, lanæ, cannabis, lini, equorum, ferri, plumbi, arborum See.Fredro 

Castel. Leopol. in Fragment is Script orum. Venit legatio an. 1415, 

ab Imperatore & Patriarcha Conftantinopolitano, frumcntum fubfidia- 

rium petens, vehementer cnim TurcæThraciam infeftabant. Vladislaus 

Jagiełło inopiâ laborantibus opitulatus liberalitcr: in Cacybacjo portu 

Maris Pontici ( qui in ditione Polonorum tunc crat ) frumentum ad- 

menfus eft. Crtmtrus Hist. Vol./. 8, Dlugojfus I. ii, Bielski Chronic. PoL 

I. 3. Fucrat quondam ad Bialogrodum emporium celebre, «Sc obvi- 

um noftris hominibus, nam temporibus Cafimiri, Cyprum ufq; deme- 

abant naves onerariæ tritico Podolico plena?. Sarnicki in Defcrip. Polo• 

піл. Territorium ad oftia Tyrar erat admodum fertile, pro in de Leu- 

co Rex Athenicnsibus ex ilia regione frumcnta quotannis mittebat; 

quem morem Venetorum Refpublica reduccrc (ùum ad ufum volebat, 

miferatq; Oratores ad Sigifmundum Senem Regem Poloniæ, rogatum 

ut exemplo veteri Regum Sarmaticorum, & Cafimiri Magni, fupra 

ducentos annos, vellet in cum ufum terras easdern, & portus concedc- 

rc: ut Cyprios fuos inde fublevare poffct frumento. Idem Annal Pol. I. 

1. Sigismundus I. cdićfco publico intcrdixit commcrcia cum Vrati- 

slavicnsibus, mandavitq; ut fi Gcrmani, aut Silclîtæ mercibus indigerent 

Polonicis, in Regno qüærercnt noftro. Incredibilc di&u, quanta rerum 

inopiâ urbs laboravit, quanta folitudinc fuit deformata per quadrienni- 

xim.Fapovius tn Fragment. Hist. Volon*. Annonat defcćfcu labora- 

bat Roma an. ideoq; mifcrat Alexander VII. Pontifex Maximus 

in Siciliam, fed quia modicum ilia appromifit, pctiit per Roncalium 

Rcfidentcm Regina: Polonia: multa laftorum millia tricici > fccalis, hord 

c i.

RA CT A T U S II. SECTIO T. 

dci. Ex Peregrinatione Europœa M . S, S. Etiara fuh Innocentio XI* 

premcnte caritare Romam, Irumenta Gedanô in Italian! adveheban- 

tur. Pariter Ludovicus Magnas Rex Galliarum , dcficicnte annona* 

ex Regno nottro, aliisq; remotis regionibus rem fmmentariam dedu- 

cebat , necciïïtati fuorum fubyenturus^Ttfr/«? Epif. Pofriamenjis in Соп^ 

done imprejfa. 

IV. Appulerunt an. 1392 Gcdanum cx Gallia, Anglia, Belg 

trecentæ naves accepturæ frumenrum, ilhrq; omnes lecundùm vota, 

meffibus noftris oneratæ explicaverunt vela.Curicken in Defcript. Hista- 

rica Gedam, Tanta copia frugum cx Polonia eft allata, an. 1565, at 

illam granaria Gedanensia quamvis ampliffima caperc non potuerint; 

ideo in domib.us Civium prope Motlavam deponi debuerat. Emerant 

tunc Mcrcarorcs laftam (iliginis quinquaginta florenis, fed poftquam 

in Urbemvenit, viginti dc quinquc vendebatar./^?^ ibidem titans Chro^ 

nica PVai'feln. Confiât mihi, hyeme decedçnte, cùm nempe li-< 

quads nivibus Viftula au&us faciliorem navigaticmçm præftat; una 

appulfu qninque naviu milliaDantifciî feçundofluminealiquando vcnis- 

sç. Et ut fatear, r^ro vernum deftuxum tam copiofum еіГе, led ci\m 

aliquoties proat amnis intumuit, navigatio repctatur, non quidem fcrn- 

pcr pari navium numéro, fed tarnen magno fatisx puto me dićhmim 

minus, quam res sit, si quatuor millia navium ponam,computando insi- 

mul rates feu trabes connexas, quibus etiam plurimum utimur. Porro 

navis oneraria, qualem Viftula devehit, cùm maxima eft, capit medi- 

mnos Romanos veteres ( hac cnim utar menfura ) bis mille duccntos* 

ad minimum mille. Et cùm quàm proximè omnes exæquemus, facile 

quælibct carum cenferi potcft mille quingentorum medimnorum , quæ 

lumma crefcit in fex milliones medimnorum, Cùm verö medimnus, 

fcjre (ut inter fummum, infimumq; pretium, medium ponam, Sc triti- 

curn cum siligine, alioq; grano exæquem ) vencat medio nummo Im- 

periali, quem Talerum vocamus, proventus anni unius, uno ex porta 

erunt tres milliones Talerorum, lam vero feiend um eft, Dantiscum 

frumcnta non dcYchi, nisi è vicinis, & Viftulæ adsitis regionibus : aut 

ab accoUs aliorum fluminum, quæ cuudcm Viftulam intrant. Ita uç

Be Fendit ate terra. 

vix tertia: partis Polonia: fit iftc proventus, nam in Silcfiam quoq; ac 

Pomcraniam contcrminamplurimùm frugum inferatur. Opalenski in Dc- 

fenfa Polonia contra Barclaium édita an. 1648. Ter centies ac fcxagies 

quinquics mille onera feu laftre frumenti varii advehuntur Ge- 

danum, quse partim in exteras oras deportantur, partim confiunun- 

tur in Urb z. Cell anus in Defcript. Provin. Polono juri fuhjeftarum. Hic 

«dvertendum quamlibet laftarn fcxaginta continere medimnos vulgo 

modios, quapropter fupra pofitum numcnim excrefcere in viginti u- 

num nnillionem, Sc nongcnta millia modiorum. Siliginis autem modi- 

us pretium varium pro circumftantiis diverlis habet, nunc floreni um- 

us Pruflici, nunc duorum,jam trium, non (ernel quatuor, interdutn 

quinque Sc ampliùs.Tritici menfura eadem majori comparatur pccunia, 

inde infertur facile quot milliones venire poflunt exUrbe unica. Missis 

temporibus vctufuoribus, an. 1697 j siliginis lafta vendebatur Gc- 

dani florenis Prufficis 3 2 4, tritici 4S0. Anno' 1713 navigia frugi- 

bus Sc mercibus plena in tanto numéro advenêre Gcdanum, ut Mo- 

tlavam fluvmm longc lateq; patentem inter granaria implererint, difficile 

limcq ; aditum præbuerint advenientibus ex mari navibus onerariis. 

Нгс in communi dićla de fecunditate foli Polonici, in particulari ve- 

niunt rcccnfendæ Provincial. 

V: PODOLIA fcraciilimæ fupra fidem glebac regio. Liber Ear» 

de Ліеу erborg m Itinere Aiefchovitico , Afaginus in Gcegrapbia. Bonitas 

foli Podolici femel aratro verfi riullam culturam defiderat, fernen 

acceptum tanto cum fenore reddit, ut ex uno frumenti fextario 

quinquaginta, atq; ampliùs gignat. Gratianus л Burgo S. Sepulchri ift 

Vita Ctmmer.àom Cardinalis. Non opus eft, ut Poéta inquit, pin- 

gui fimo faturare folum Podolia:, fed fubaćtum urcunq; arvum, inje- 

etamq; fcmentem prarcilo arboris ramo occant agricolx, ôc uberrimum 

inde referunt proyentum. Cum autem tam ferax regio affluentiam an- 

nonar nee ipfa depafcere, nee alio dcfcrre queat, vilitas ejus plerumq; 

cfl- maxima. Opaleński in De fen fa Pelonia. In Podolia frumenta fc- 

inel fata, Sc poll bonam maruritatem à mcfloribus cum aliqua gra- 

aorum cxcidentia colic&a, fequenti aiuio abfq; cultura agri, grл 10rum 

I fe m m a *

66 TRACTATUS II. SECTIO 1. 

feminatione, è tellure fertiliffima prodeunt. Miechovita Chronic. Vol. /. 

I, Mercator in Atlante, Fournier in Geograph. Orbis Notitia. A- 

deo fecunda eit Polonia, ut femel in agrum granum conjećfcum quandoq; 

centuplum referat rrućtum.Gaagninus Hifi. Pol. Tomo 2, VVeber 

in Arte difcurrendf. Ante decadcm annorum un am &c alteram, с 

Nobilitate Podolica quidam medimnos quinquaginta filiginis agro injecerat, 

adveniente mUle (exagenas mille quingentas collegerat. Erga 

cclonos liberalitatis tantæ funt illi campi, ut 11 trium, vel quatuor dierum 

curfu, feindantur vomerc uno, totam alant familiam. Nec congregato 

cicere, colitur terra, verum filigo feritur illico, atq; occa fubigitur. 

ldcirco Starovolfcius in Polonia ad'notavit: Podolia continuis bellorum 

incurfionibus & præliis famofà, fi optata pace poflet frui ccrtc 

nec Italiæ, aut Ungariæ foli ubertatem, & divitias invideret. Eadem 

Provincia fie ferax eft,ut gramina in altitudinc unius celfi viri ex* 

crefcant. Chronica zAUtatum Mundi NorimbergA an. 1493 impreffayfiÆneas 

Sylvius in Ep:t. Europa, Sabellicus Ennead. 1 о , /, 4. Pafcuis 

gaudet luxuriantibus adeo, ut vix boum inçentium im mania cornua 

c> о 

è gramme appareant.Mercator in Atlante, Blaeu in Atlante Novo>Bertius 

in Tab ul. Geograph. Contrach s , Guagninus in Htß. Volona. Podolia 

gramen tam cito ас uberrimè fonditut perticam pofitam, trium 

dicrum (patio, fupercrefcendo contegat, Sc aratrum 111 locis graminofis 

relićtum, paucis diebus, graminibus fepiat ac cooperiat. Munsterus in 

Cofmographia> Ortelius in Theatro Orbis > Miechovita in Sarmat. Europœa. 

Ita fertiliffima regio, ager tarnen durus, nec feindi poteft nisi 

lex bobus robuftiffimis aratro junctis, juxta Bert tum in Tabul. Geograph. 

juxta Gvagmmm Tom. i bis lenis: led id intelligendum de novali feu 

arvo primo profcillo. 

VI. UKRAINA si.ve Confinium Orientale Regni Polonise pafcuis 

dives, inter fluvios Bog & Dniepr pôsitum. Non tantum foli 

bonitate fortunatiffima Ukraina, fed laćte dc melle fluens, bcllorum 

patria & frumentörum, qua: in iubterraneis cavernis mire nec non 

profunde elaboratis recondit. Notandum enim quod Polonia frumenta 

cujuslibet generis, in annos plurcs & tempora, absq> omni kesione confcrvet,

De Fcrtilitate terrât. 

fervet, quæ in finitima regione fi anni tmius fpatiu cxceffcrint, in mu/cas 

ôc vernies abeunt. Dlugojfus H ist. Pol. /. i. Proprietäres Podoliensi 

terræ adfcriptæ competunt & Ukrainæ, quæ in Tabulis Gcographicis 

Podolia inferior vocitatur. 

VII. VOLHINIA inter Litvaniam, Podoliam, Rufïïam posiu 

frugum omnigenarum propter fertilitatem agri abundans. Maginus in 

Geographia, Bnetius in Par al le lis Geograph. Ortelius in Theatro Orbis , 

Gotofredus in ^rchêntologia. De Volhinensibus agris potiffimùm 

feripsiflè videtur mihi Opalehski in Defenfa Polonia, tenore tali. Mefïes, 

quas nos fexagenis, manipulis computare folemus tarn abundantes, 

tamq; opimæ funt, ut tritici , 6c siliginis ex autumnali fatu, multi, 

deeem, non pauci viginti millia fexagenarum , imo quidam ôc multo 

ampliùs demetant: tantundem ex verna fatione hordei, avenæ, & o- 

mnis generis frugum. Sexagena vero triturata duos fere medimnos ex- 

hibetj quibus si fmmenti pensio addatur, quam annuatim coloni mul- 

tis .in locis magno numéro pendunt, facile inde proventus ingens pote- 

rit æflimari. Horreis non continentur colle&æ mefles, led acervis, qui 

ut aliquando centum, aliquando ducentas, imo trecentas ôc ampliùs 

fexagenas includunt, ita in ampliffimis positi campis hyeme atq; æftate, 

nullo euftode tcnencur. Manipuli iti agris excutiuntur, grana flumine 

Bugo à plerisq; devehuntur Gcdanum ; ftramen tanquam pondus inutile 

igne abfumitur. Multi ab annis feptem ôc ampliùs frumenta fervant 

præftolantes rerum cariftiam. Dićta confirmantur ab alio. Volhinen- 

fes , Podolienfes, Ukrainenies in aceruos magnes recondunt meiles: ôc 

aliquando apud bonum patremfamilias quadringentos, vel lexcentos 

acervos ( quasi turres quadrangulares eminentes ) reperies, ad quinde- 

cim , plurcsq; intçrdum annos, rcconditi frumenti plenos. Nitidis- 

sîmum, puriflîmum, ponderosiffimum triticum in autumno ieminatum, 

æftate producit Volhinia, quod dum exportatur Gcdanum, majus pretium 

tenet: a merçatoribus peregrinis expetitur. Milii quanta sit 

abundantia ,-indc licet colligere, quod in folis Lachovecensibus bonis, 

olim viginti ôc quinque millia fexagenarum funt colle&a. Præter 

alios, Nobilis vicinus Oftrogio quadraginta laftas, intellige duo millia 

I z 6c

TRACTATUS II. SECTIO I. 

& quadringentos mcdimnos decorticati milii, an. 1716 y Gedano intu- 

lit, qua: alimenia ad onerarias naves fere trccentas ad Weixelmundam 

tunc iubsiftentes eft transportata. In cellis fubterraneis arte paratis, 

igne excoftis, obdućtis ftramine, frnmerita confervantur diutius à colo- 

nis, exuruntur pecornm fimi, nam ftercorationis nullus eft illis usas. 

VIII. RUSSIA Meridionalis feraci admodiim gaudet agro. Goto- 

fred'is in Arthont. Cofmica. Ludovicus Rex Poloniæ & Hunga- 

riæ ut vidit terrarum Ruflia: ubertatem, mox illas Hungariæ incorporate 

meditabatur.Dlugojfus in Hist. Polonia. Ruflia maxime terrain 

promiflionis agit, non mellis tantum ladtisq; ubere ftillicidio, fed 

ierum , quas natura ufui poftulat omnigeno proventu locupletiffima. 

Solum iftic fertile, gleba frugum ferax & herbida, ftercorationis non 

indiga ; ac raro per alternos annos rcfpirans. Kochewski Лппаі. Pol. 

Climaft. i. Circa Tarnopolim, alibiq; paflim vaftiflima agrorura 

fpatia milii plena, in Submontana regione avena copiosiflima. Ibidem 

Uni cura magna habetur,, conficiuntur tebe; circa Gorlice & Grybowa 

campi feraces multum ejufdem herbae. In eadem Roxolania Leo- 

poliensi Urbi non deerant vineæ, Heirat Theatri Urbtum l. 6 , Seyfried 

in Poliologia, Rojfelio tn Pymandro Mercuńi tefte. Archivuni quoq; 

Civitatis præfatæ teftabatur, in montibus, collibus extitifle vineas, ex 

quibus antiqui Rufliae Duces centena aliquot doliorum vini deciman- 

do perceperant. 

IX. MAJOR POLONIA laboriosè excolit agros non sine opi- 

mis meffibus. Palatinatus Pofiianiensis terminatur à Septentrione Pomerania 

ulteriori, ab Occafu Marchiâ Brandeburgicâ, à meridie Silesia, 

quibus frumenta varia large fuppeditat. Diftrićlus Coftenensis prae cæte- 

ris magis frugifero donatus iblo; Wfchovenfe Territorium vicinæ 

Silesia: maxima parte arat, ferit 8c occar. In fundo pagi Chrzypsko 

excreverant aliquot fpicæ coloris aurei, mole ordinarias decem arquantes, 

continentes grana siliginis. In Privilegio Urbi Pofnanienfi à 

Prcmislao & Boleslao fratribus uterinis Ducibus Polonia: conceflo ha- 

bentur hæc formalia : fluvium, qui Varta dicitur per milliare unum 

ex utraq; parte cum omnibus utilitatibus in perpetuùm concedimus Ciyibus,

De Fertilitate send. 

vibus, villa« Scc. exceptis vineis. Айа hæc fimt Pofnaniæ an. iî.ji. Inde 

colligitur, nec vitibus deftitutam fiiifle antiquitus Majorem Poloni- 

am. Palatinatus Califfienfis bonitate terræ non cedit aliis, Siradi- 

enfis prêter alias fruges, fagopvro feu frumento Sarracenico, vulgi ci- 

cere Radom feenfem traćium maxime occupavit, delicatas pultes vici- 

nioribus, remotioribusq; nationibus fubminiftrando. Lenciciensis Pala- 

tinatus numerofas infert horreis melTes. 

X, MINOR POLONIA concludens Palatinatum Cracovien- 

fem, Sandomirienfem, Lublincnfcm, omni proventu felix. Cracovien- 

fîs tritici ferax. Rojfelius Comment, in Pymandrum Mercuni. Pro- 

50vienfe folum fertile & fupra modum pingue. Sarnich in Defeript. Polonia. 

In quibusdam agris Capitaneatûs Czorftinenfis de femine 

fîliginis triticum fuigit. Chwałków ski in Singularibus Роіопіл, Palatinatus 

Sandomirienfis, præter filiginem, hordeum, triticum album, 

atq; fubrubeum præftansj avenam ita in altos educit culmos, ut ftatu- 

XX proceri viri exiftant interdum pares. Inter Pinczoviam, Busko, 

& Vislicam, tam liberaliter agri anifnm proferunt, ut non rarô colo- 

uus quinquaginta vel fexaginta modios exponat foro. Quid de proven, 

tu Magnatum, Nobilitatis eft inferendum ? -Ager Lublino propior, 

aflenfu Heirat in Theatre Urbium, varii generis fruges fingulari 

bonitate producit, quæ non Gedani tantùm, aft in transmarinis locis, 

cæteris præferuntur. Sunt tunicâ obdućbe tenui, farina divites, 

ponderofæ, confervabiles perdiu, nam Gedanenfium mercatorum nonnemo 

, fere quadraginta annorum decurfu, filiginem incorruptam con- 

tinebat granario. Ducatus Zatorienfis maxime abundans lino, & 

mapparum textoribus. Aderant &c vites Minori Poloniæ, inquit 

Cromerus Pol. I. i, quarum uvæ efui non infuaves, præfèrtim fi æftas 

atq;autumnus fuam fervent temperiem; fed vinum expreflum inde acer- 

bius, alibi fuavius & copiofius. Circa Sandomiriam floruilfe vineas 

memorat Sarnicki in Defeript. Pel., ubi & pomaria extendebantur ita, 

ut purares undiq; fylvas utbem hanc circumftare. Facile tellus no- 

ftra abundare vitibus poflèt, fi meridiem relpicientes montofi traćlus 

«xcolercntur acccdentc induftria. Negligitur vinetorum cultura, quia 

1-3 nobis

70 TRJCTATUS II. SECTIO Л 

nobis fubminiftrat vinum propinqua Hungaria, qa.x cft juxta Opaleński 

AIpologiam, Poioniæ cclla vinaria. 

XI. L IT V A N IA tota vix petra exafperatur, fed minori lapide 

ejus terra confpergitur. Eadem non profert ipinas quia frigidior, fpinæ 

vero calore egent, qui lüarum adurat humidutn & indurée. Tylkowski 

in Phyf. Curiofa. Fccunditas agri in Lirvania diófcu incrcdibilis &C 

tanta, ut Cererem in illis regionibus natam affirmarcs. Segetes ad ma- 

turitacem Temper deveniunt, fcrtilitatis, Regiomonram & Riga em poria 

celeberrima exhibere pollunt tcftirnonium, qûie frumenta advedta 

navibus ex Litvania, regionibus transmarmis impertiuntur. Appendix 

Theatri O rtelii, O ' Atlantis Mercaions , Blaeu in A llants Novo. 

Fertüiflimus agcr Litvanias, quare vili зеге frumentum venditur, & in 

multas "Europa? Provincias, magnis onerariis navibus transuehitur. A 

Germanis mercatoribus Bleib-land, id eft terra manfionis non inepte 

vocatnr: qnia ejus fertilitate Germani ad perpetuam invitantur habitation 

cm. Hefinan in LexicaUmver. H iß. Geographica. Litvania ferax 

frumenta partim C hronone, vulgo N cm eno, partim D unä flumi- 

nibus devehit copia ca, dt ex porru Pilavicnfi quindeeim millia lafta- 

rum exteris negotiatoribus vendita fint. Ex pörtu Memclenfi, feminis 

lini viginti tria millia tonnanun feu doliorum , nam id genus ibi men- 

furae eft continens fere medimnos duos atq; femiftem. Opaleński in De- 

fen. Polonia. A gn circumcingentcs late Dawidgrodek oppidam &c. li- 

beralitate rnaxima fundunt anifum. Rerutn in Vilnenfi foro vena- 

lium copia ea reperitur, ut vel maximus excrcitus non difficultcr fu- 

ftentari queat. Vi&ualia veneunt aere exiguo, fi cæterarum regionum 

äeftimaveris flimptus.Craffwins in Foloma Henrico lraleßo Regi dedica- 

ta. Ibidem diftrahitur panis filigineus tant;r molis, ut ctiam virum 

robuftum oncret. Ruffia Alba pars Magni Ducatus Litvaniæ omnium 

rerum, qua: ad victum fpe&ant fcraciffima, filiginis, tritici, hordei, 

avenæ, ciccris, cannabis, lini, lupuli &c. qua; omnia in Livoniam mit- 

tit, & in Pruffiam. Starovolfcius in Polonia. Bis mille navigia, vulgo 

Strugi olim Rigam venicbant, Regiomontum centcna aliquot tormce 

alterius Wiciny dićta. Prxter ingentes cumulos lini, firequentiffima cannabis

De Fcrtilitate terra. 71 

nabis ad nationes remotiorcs expedienda Pieńka accepit vocabulum; feinen 

lini numerofiffimas adimplet tonnas, ut ultra maria oleum expri- 

matur. Modus extraordinarius colendi agros a Guagnino in H iß . 

Pol. deferiptus. Campuin obdućtum frutetis, dumis, & myricis paleâ 

incolæ tegunt ad tempus aliquod, tum le reno cælo hæc omnia fimul 

ince.ndunt, terrain illam permiftam cineribus, carbonibus, arant, in fub- 

aćtam leviter, fementem jaciunt, de qua tanta exiftit frumenti copia, 

ut fidem fuperet. Samogiti-a præter varias fruges, ad præfata emporia 

cannabim m îttit, una cum lino cubitos binos excedente. 

XII. PRUSSIA sive Boruffia Sarmatiæ ocelluś, Poloni orbis delicium, 

veftigalium ofticina, regio fecundiffima, iniportationibus & ex- 

portationibus variarum mercium apta, propter frequentiam fluminum, 

finuum , portuum . Froelichius in Bibliofh. Peregrmantium. Solum 

Pruffiae ferax, maximèq; frugiferum, irriguum aquis, regio tarn am гена 

&: felix, ut fi Jupiter è cælo deturbandus elfet, in feliciorem, quant 

in Pruffiam cadere nequiret. Munf t er и s in appendice Geographica. Ultra 

fidem Pruffia frugibus, armentisq-, ditatur. Nicoluftus in Hercule Si- 

cul 0 , Sabellicus Ennead : 10, l. 4. Urbium illuftrium, oppidorum, 

arcium frequentiâ, opimis incolarum divitiis, & terne ubertate fùpra 

modum Pruffia claret. Merces, quas ex Polonia, Ruffia, & Litvania 

accipit, maximo fiio commodo trans mare mittit, & viciffim in Polo- 

niam im portât, quidquid Europa univerfa & India gignit: omnia fere 

à transmarinis accipiens mercatoribus. Becmanus in H t ft. Orbis Geographica, 

C r C ivili. Z u lava: olim in paluftri reftagnantis Viftulæ iblo, 

à Crucigeris adversùs exundationes munitæ firmis aggeribus, laborc 

magno nunc confervantur : non fine vitæ periculo ftrenue defenduntur 

ab incolis. Infula feu Zulava major, Genn. Gro/J-Werder circa Mariæbur- 

guni, .Zulava minôr K lein - Werder prope Gedanum. Utraq; eft feracis- 

sima, fimulq; cum aîiis Regni noftri Provinciis, Sveciæ, Daniæ, Nor- 

vegiæ, Bifcaya: &c. triticum atq; filiginem, Pomerania: hordeum mittens 

, necelîitate expofeente. V A R M 1A , Germ. Emerland, regio 

Pruffiæ fertilitate foli infignis , urbibus, pagis populofis referta. Linum 

præftans ex Varmia &c Polonia Gedanctifi iilatum urbi in Norvegiam,

TR А С Т А TUS IL S Е С Т IО I. 

vegiani, ' Hollandiam, Scotiam, Galliam &c. promovet marc fimul 

cum tela craffiorc, nam tenuior importarur Regiomonto. Nec. raró u- 

mis Varmicnfis colonus laftas duas (eminis Ifni, interdum trcs commutât 

pecnniâ. In Pruffia vincas faille cultas teftacur Cromerut Pel. I. 

I, Dlugojfus l. ii, fob an. 14га, G r un an Ord. Pr#dic. m ChroJiicis ЛІ. 

S . S. ex eo Hennenberger СT Adlerhord. In Eibingenû Curia allcr- 

vati vetufti codices pcrceptorufn & expenforum, vincas со loci Crud- 

fcrorum tempore ex titille clarc demonftrant. Jam vcro Waiffdius ex 

Magistrorum Ordinis Chromcis xftum anni 1$79 defcribens, omnia vi- 

na circa fcftum D. Barcholomæi colkćta, Sc in cellis aflervata hiiflc 

narrar. Idem IVaiJfelius fob an. 1455 retulit Magi drum Ordinis Teu- 

tonici Ludovicum ab Erlichfaufen Civitatibus Torunenfi Sc Culmen- 

si nimis iratiim, vitcs circa fuburbia, atq; Graudcntum exuffifTe curn 

pagis. Нжс ex Runavi Libro de Bello Pruihentco .ne-gno cxccrpta, л Schütz 

t о Chrome. I. 5 funt confirmata. Item a V ladislao Loćtico Rege 

vineta in Culmcnfi Terra pcilumdata, circa Torunium poft vićto- 

riam Tannerbergenfem, an. 141 о ab excrcitu Polono cxcifa, à Vladi- 

slai Jagiellonis nulitc an. 1411 cradicata leguntur in Hiftoriis Prulfiae:. 

Ad Mariæburgum obsidionc iecunda cinćtum an. 14^4 Poloni cum 

Bohemis Sc Gedanensibus, juxta Schutzen I. y, caftra mctati lunt in 

vineis. Deniq; Hartknach in Epst. Nuncupatoria Praeconfulibus, 

Confulibus Torunensibus Chronicorum Prüfstл л Petro de D u f barg con- 

feriptorum confirmât dićta. Vini in his locis tanta copia fuit, ut nulla 

ferme circa Torunium extiterit villa sine vineis amacniffimis. Patrum 

xdhuc memoriâ penes Torunium ex vineis ad Viliulam sitis vinum 

erat expreflum. Hxc allegata fusiùs ideo, ut vincarum culturanon 

die incognita Regni noftri Provlnciis agnofcatur, cxh & foli æftur.cmr 

dementia. 

XIII. LIVONIA frumentum tantâ copia profert, ut in annoiue 

caritatc, vicinis quoq; regionibus adfcrat opem. Bertins in Tabul. Geo- 

graphicis. Siligmis dives adco eft, ut extcr* quoq-, ac transmarine 

nanones, Lubcca, Amftclodamum, Hollandia, Dania, Svecia uber- 

ratcm ejus agnofcant. Guagnmus m Deferift. Ltvtm*. Prater fcrtilita 

tc m

De Fertiiitate terra. 73 

rarem agri, ad ufiim humanum necelïaria, in ea reperiuntur abundan- 

tia, ut cum exreris omnino large communicentur. Ortelius in The atro 

Orbis. In hac lara Provincia Capitaneatus ieu Præfc£hiras quatuor 

nunc pofficlemus, Dunebergenfem , Marienhaufènfèm , Rzeczicenfcm, 

& Lucinenfem, CURLANDIA, & SEMIGALLIA feudum Rcgni 

Poloniæ eadem ubertate gaudet, quâ, Livonia & Samogitia, eadem 

commoditatc exporrandi frumenta varia ad Marc Balthicum, propter 

.nationum remotarum neceffitatem, aut majorem commoditatetn. Linum 

& cannabis fie latc fuccrefcunt, ut diffitarum quoq; regionum 

inopiæ prolpiciant, hentilius in Curlandi& Mernorabilibus, 

XIV. Quam exiguum pretium frugum fuerit olim in Regno, 

manifeftant lequentia. Lafta filiginis Gedani an. 1405 vcnundabatuv 

quinque marcis, tritici fèptem marcis, hordci femiquatuor, avenæ fe- 

mitnbus. Frumentum ex Polonia in tanta copia adveûum eft Gedanum 

an. 153^, ut lafta Prufficis florenis Гех emeretur. Curicken tn Defcript. 

fiisto rxa Gedani. Sub Alexandra Rege, siliginis modius groflo u- 

n o , altero bordci dabatur emptoribus. Sub Sigismundo i. an. 152.J 

caflula siliginis acquirebatur groffis tribus, avenæ chorus groflo unico, 

bos media marca, juvenca fexdecim groffis, porcus duodecim, aries 

tribus. Herburt Succamerarius Premisl. in Statutis Polonia. Siliginis 

modius an. 1539 affibus novem in Gedanensi foro æftimatus. Curicken 

in Defcript. Gedani. Empta lafta siliginis an. 1547 florenis 

0Û0 in Pruffia, medimnus vulgo coretus an. 1558 oćlo groflorum 

in eadem Provincia habuit pretium-,omnes res venales aliæ arris minimi 

fuerant. Hennenberger in Çhronicis Prufsia. Régnante Sigismundo 

III. an. 15 94, in Palatinatu Pofnaniensi menfura tritici, ( incojis Wierteł ) 

fexdecim vel novçmdecim groffis Polonicis, siliginis duodecim, hor- 

dei totidem,avenæ oćlo. Гоппа çerevisiæ potioris Kucz. appellate grossis 

quinquaginta & quatuor, vilioris quadraginta. Anno autem 1593 

dićta menfiira tritici quindecim groffis, siliginis quinque, hordei quatuo 

r, avenæ tribus æftimata. Dolium çerevisiæ mêlions quadraginta du* 

obus, tenuioris triginta duobus, interdum viginti fex aiiibus venditum. 

Congius, lingua natiyâ Razjniar cerevisiæ Kucz folidis quatuor, altc- 

K riusr

74 

Г К А С Т ATU S II. SECTIO I. 

rius gro (Го uno conftabat. E x Origir: alt Instrumenta rtferto in glolo Turrit 

vctuHate collapfie, ad Ec с le ft am Parochialem Costenenfem. 

XV. Tenente regimen Viadislao IV. Supremus Cancellari 

Regni freqnentiffimam coronam hofpitum de indigenis, exterisq; etiam 

Lcgatis Principum collegerat, illaq; nonnifi menlæ appofnerat, quae 

terra patria profert, femotis peregrinis aromatibus, & condimentis, Canines, 

inquit H aar in sSErano Secretorum Оесопотіл dedicato Joanni 

III. cum fingulari guftu fumpsêre fercula exquifuiffima, numerosiffi- 

roa, cum admiratione recefsêre à convivio, 

XVI. Quanta frugum Sc vi

De Fertilitate terrd. 75 

minus arridet guftui, theca lagenarum deprompta præftantiorem illico 

fnppeditabit. H æc, aliaq; commoda en ata ex incommodis. 

XVilL Mukitudini panîs accedit Ccrevisia à Cererc difta, ex a- 

qua, frumento præparato, & lupulo falićtario cofta. Differt utia ab alia, 

co ft i one, consiftentiâ, colore, odore, lapore , ætate. Parata in Martio 

durabilis eft, nam humid am (iiperfluum, quod grani s inerat per hyber- 

na frigora, eft conliimptum. Saluberrimus potus F i f cher о S. J . in Üeco- 

rom. Suburba. & quamvis vina velociùs nutriant, cerevifia tamen robu- 

ftiùs. Unde in roto Septentrione validiora corpora reperiuntur, quant 

ubi copia vini,& penuria eft cerevisiæ. Hanc bibentes comedunt minus, 

cùm ex cadcm materia conficiatur , qua in cibo utimur. Et experientiâ 

confiât, plus vinum lædere nervös; neq; podagra, neq; chiragra datur 

tam frequens, ubi eft Cereris communis potus. Ejusdem fenfus 

Szjm t-lvany Hangar us S. J . m jîllodiatitra Philofo.> cui hauftus cerevi- 

siæ falubrior eft, quàm vini; gignit enim humorcs borios,& simul nu- 

trit; nec tot morborum caufa eft, sicuti vinum. Hos laudatores magnos 

invenit cercvisia, led vinum majores, atq; plures. Pruffia concinet 

genera multa cerevisiarum optimarum, Dantiscana tamen judicio Pla- 

tocomi Aiedic. Do ft. Regiomonti, in Opufculo de Natura Cerevifiarum> 

omnes poft Ге rclinquit, & quamlibet etiam Germaniæ cerevisiam viribus 

luperat, nec ullam, quæ ipsi hoc nomine non cedat, eft reperire. 

Sapore Sc alpeftu grata, multùm nutrit, bonum fanguinem gignit si 

modicc liimitur, efHcit bene coloratos: & unica uncia validior eft, 

quàm integer fextarius alicujus renuis hordeaceæ. Poflent aliar tenuio- 

r.es hac condiri, & vires acquirere. Quidam utuntur eâ loco pharmaci 

mollientisvalvum , plurimùmq*, fe juvari experiuntur. Verbç>, primas inter 

omnes tenet cercvisia Dantiscana, & quasi Reginam ctrevisiarum 

cfte non dubitamus. Civitatum etiam aliarum probantur cerevisiæ, led 

gradibus à fuperiori longiùs diftant. Haftenus Platocomus, jam autem 

Btrfkequius m Epißola 3. begationiś Turcica, de eadem ccrevisia hoc ad- 

notavit. Venit Succini Mercator quidam Dantiscô, donavit is me va- 

jfculo ligneo cerevisiæ ejus, quam Joppen - bier vocant, fané præftantis- 

simæ. Sed risi fads convivas meos Græcos &c Italos, qui hujusmodi 

К i potus

TRACTATuS II. SECTIO 1. 

potus infblentes, quo nomine vocarent non inveniebant. Poftremcï 

quod valerudini conducere ex me audiebant, & medicament! genus esse 

rebantur, fyrupum nominatunt, quem dum sibi mifeeri fubinde pe- 

tunt, ut magis ac magis etiam guftent, piriilando meum vas uno pran- 

dio abfumplerunt. lmponuntur Gedani onerariis navibus multa ccn- 

tena doliorum cerevisiæ Doppel-bier vehendæ in Lubecenfem Urbem, 

Hollandiam, Angliam, Scotiam &c. H am burgi, пес non alibi illata 

Myropoliis propinatiir cum Spermate Ceti ad fimandam læfionem 

Ipinæ dorfi, convulfionem vertebrarum caufatam exlabore nimio, pondéré 

graviore. Aliquando & inGræcia idem potus àTurcis hauftus cum 

faccharo, antidotum eft: contra catarrhofam affećtionem. In Novem- 

bri, vel Dccembri dum coquitur non acefcit, idcoq; ait Cluverivs Germania 

A n tiqua I. 8. c. 37. vidi Gedani cereviham admodum craftavn 

& nigram fexaginta annorum , quæ ad fedandam fitim non adhibeba- 

tu r , led ægris tantum propinabatur. Triginta genera cerevifiæ in 

eadem Urbe numerantur a Cellano in Defcript. Regni Polo, ex quibus 

nonnullæ intra mænia coćbe. In aliis Civitatibus atq; Oppidis Pruffiæ 

multum utilis, laudabilis idem potus. Polonia juxta Placotomam 

citatum cerevifiis albis deleftatur, quas varias atq; præftanrc.s habet. 

Hæ bene nutriunt, bonum fanguinem gignunt, fitim egregiè fedant, 

maxime quæ vinofi faporis funt palato arrident. Eodem modo & Li- 

tvanicas vehementer commendatas audio: tales adefle homines novi, 

qui magis cerevifiæ p o tu , quàm cibo vivunt. Præclaras, fapidas, 

refrigerantes, nutrientcs, augentes fanguinem cerevifias Sirenius Herb a- 

rii I. 1. extitille tradidit in Polonia Cracoviæ, N eo-C orcini, Petri- 

coviæ, Garvoliciis, Brzezjniis, Gelnioviæ: in Rullia Rubra Premi- 

sliæ: in Mafovia Varcæ, Graboveci. Præfenti ævo in Roxolania Tar- 

nogrodensis appetitur à viciniis. Salubritatem ac faporem prculia- 

rem adfcribit H au r in zÆ rano Secret. Oeconomtx Lovicensi, Konsko- 

volfcensi, Drzevicensi, Odrzivolfcensi cerevisiæ. In Majori Polonia 

præftans eft: Lvovecensis, Wronecensis, Łobzenicensis, & Grode- 

censis, quæ singularibus qualitatibus meruit in Silesiam , Marchiam 

Brandeburgicam, cæterasq; regioncs intcrdum devehi. In Podlachia

De Fertilitate terr£. 77 

chia Mederecensis, in Terra Dobrinensi Gurznensis, in Litvaniä Bal. 

wierzicensisj Caunensis, Orfanensis, Tołczinensis, in Callubia Ko- 

scierzinensis , Pucensis, Lcmburgensis, in Cujavia Bidgoftiensis, in 

Palat. Siradiensi Szadkoviensis laudatur , expetirur, cum guftu bibirar. 

Pretium si inquiris 1 in Minori Polonia &c. pro dimidio grollo Impe- 

tiali congius, nobis garniec propinatur. Encomia fi rcquiris? numerofi 

advenæ dedernnt magna Vino Cereali apud nos parato. Clemens 

Vlil. Pontifex Surnmus,amantiffimus Polonæ gentis tefte Bobola in Re- 

fpons. ad Orati. jirtdr. Volant, ab illo tempore, quo ante Pontificatum 

cerevifiâ uti cæpit in Polonia, ita deinceps hoc genere potionis eft de- 

lećbtus, ut etiam eos, qui Romæ pofiènt cerevisiam coquere bonam, 

ex Regno noftro ad fe mitti petierit. Ad extremum, a Pmeano in 

Epiß. laus cerevisiæ Belgicæ data, noftræ eft artribuenda. Defarcata nunc 

( inquit) quam expetis eft cerevisia, atq; itineris patiens. Non Dca hic 

Deo cedit, aut in fexu vihor natura eft. Siquidem Jfidorus cerevisiam, 

quafi Cereris vim olim definiverat. Bibitur, lapit, nutrit, imo ut fcias 

vim vini inefiè, vincit virum a с deponir. 

XIX. Aqua vita? Matthiolo , vinum igne eliquatum 'У um о, vi- 

num crtmatnm aliis, fub Craco. Duce, traditur ab Obodźiński in Pandora 

, elle indućhim in Poloniam à quodam Juvene К a nominato, qui 

more babitu pcregrini Cracoviam veniens eliquabat hune potum, 

eoq; fe, & alios ingurgitabat. Idem aliquando cùrn à liquore liberaliùs 

haufto torreretur in foro, acciurens ad Ipećbculum populus, remeansq; 

domum exclamabat, vidimus vidimus qualiter Ka adurebatur, idioma- 

te patrio, widzieliśmy tako goriat K a, indc crematum gorzałka nobis. 

Paratur ex farre crudo, vel brafeo, condirur anifo, zedoaria, rofina- 

rino, cardamomo, cinnamomo, cariopbyllis, faccharo &c. Maximam 

frumenti partem abfumitcremati potus in noftro Septenrrione,afrentien- 

te Fredro Miliianum /. i. nam in Ruffia, Volhinia, Litvania, Ukraina 

fere continué cacabi ænei, atq; acolipyla: fumant. Gedani in Prussia 

crematum ekborarum ex cruda filigine, 8c quarta parte brafei hor- 

deacei, edulcoratum varié, vocabulum Doppel - anifz. obtinuit, defertur 

navibus ultra maria. Moderate,raroq; lumptum emditates ftomachi pel- 

K ? lit

TR A CT ATU S II SECTIO II. 

lir, concodionem jnvar, ex avena deftillatum medetur calculo. Ejusdetn 

intra os detentio catarrho, nnćfcio ipafmo & raucedini ; co&io cum ur- 

ticis ardentibus hydropi adverfatur, 

S E C T IO II. 


PLJNTIS, FOLIIS, FLORIBVS, SEMI- 

NJBVS, RAD1CIBVS VSVI MEDICO 

INSERVIENTIBVS. 

I. T TEgetabile Regnum ingredior Polonicam Floram exhibimrus, fi- 

V mulq; viara laciffimam aperturus Nobiliffimis Botanicæ Arris 

Culroribus. Non.copiofis duntaxat frugibus, verùm &her- 

bis terra veftitur noftra, quarum numerus ad calculum non revocabilis, 

varieras inenarrabilis, virtus inexhaufta. Planta, eft corpus vivens 

certæ fedi affixum, quod nutriri, augeri, fe deniq; propagare poteft. 

Alia voluntaria (eu non fativa erumpens citra induftriam, laborem , fe- 

mentem in campis, montibus, pratis, locis paluftribus: fativa alia, quæ 

in hortis cultura provenir. Utriusq; in clalles certas divisio л Raio in 

Methodo Plantarum eft inftituta, à multis aliis non omiHa. Dum fpon- 

te nafeitur planta, ad ejus ortu materia conftuit ex locis vicinioribus,fer- 

mentantur feu digeruntur particular fubtiliores, deinde ferie certa difpo- 

fitx , qua: craffiores radicem efticiunt, tenuiores componunt truncum, 

de quo alimenrarius fuccus erumpens dum circumftantis àéris algore 

ftringitur, rami exerefeunt. Nutritio taliter putatur peragi. Cùm terra 

particulis falinis & metallicis variis conftet, illae accedente liquore & 

calore folutæ fubeunt poros, afeendunt per fibras, in utriculis cum hu- 

more plantæ commiftas fermeutantur, tandem fubtiliores fa&æ in o- 

mnes partes fe infmuant ita, ut pars earum per transpirarionem abeat 

rurfus,pars indurefeat fenfim ad incrementum plantarü & fru&uu. Quare 

autem non omnis telius fert omnem planum ? ratio datur, quia partes 

varias

De FI ant is Officinarum. 

variæ terne variam temperiem tenent, fctninium in fc divcrfum continent. 

Item quæ plantas æfhim fummum defîderant, in Hyperboreis rc- 

gionibus non nafcunrar, qua: delećtantur frigore fummo, Tub Zona 

torrida non excrefcimt. 

II. PRUSSIA in lylvis, agris locisq; aliis, quas herbas Iponte 

provenientes tenet, tVigandus retulit. Adiantum , Aizoum, Alleluja, 

Aquilegia mas, &c fæmma, After Atticus, Betonica, Biftorta, Bryonia, 

Calamcntum Officinarum, Campanula, Carduus pratensis, Caryophyl- 

lus agreftis, Chamæleon major, & minor, Chamæpeuce, Chriftopho- 

riana baccis nigris, Colchicum, Hermodadylus Offic. Condulla, Car- 

neola, Confolida Sarracenica, & aurea , Gentiana minor, Cuminum 

praten/c, Cyanus flore cæruleo, fecundus candido, tertius punicco. Cy- 

perus aquaticus, Damafonium, Digitalis flo. lut; о , Ebulus, Echion 

fylveftre, Elatine, Epatica nobilis, Eringium vulgare flo. cxruleo, Efu- 

la, Filix, Glycyrrhiza fylveftris, Gratiola, Herba Mofchi feu olensMo- 

fchum, Herba Trinitatis, Holoftium, Iris humilis leu violaria, Iacea 

fylveftris, Kali, Lagopus minor fl. albo, & purpureo, Lilium convalli- 

um , Marrubium, Matrisylva, Melilotus vulgaris, & aurea, Mercurialis 

mas, & farm in a, Millium capræ, Millefolium parvum, & magnum, Mo- 

Rophyllon, Myrtillus, Oreofelinum vel Petrofelinum montanum, O- 

robanche, Olyris, Paftinaca fylveftris, Pentaphyllon fyl. fl. candido, 

Peucedanum, Phalangium fl. candido, Pilofella major, & minor, Polypodium 

, Puhnonaria folio lato, & anguftiore, Pyrola, Ranunculus 

fyl. fl. laćteo, & luteo, Ranunculorum fpecies plures раШт occurrentes, 

Rubia fyl. Rbus minima Plinii, Sanguiforba major, Sanicula, Satyriorum 

varia genera, Savina, Saponaria, Saxifragia'alba, Scorzonera, 

Scrophularia duplex, Selago, Setratula tin&oria, Sefeli Æthiopicum, Si- 

gillum Salomonis, Solidago Sarracenica, Spergula, Telephium alteram, 

Thlafpum, Thimelæa, Tragopogon fl. luteo, Trifolium faxifragium 

fl. candido, & luteo, Valeriana Gra:ca fl. lini carruleo, Veronica, Viola 

fylveftris. Edidit Regiomonti Ldfelius Flor am Prufjicam, five Plantas 

in Pruflîa fponte nafcentes, eandem GottJ'chedius auxit. Acceffit 

Flora Q uafi-m do-genita enumerationem Plantarum indigenarum in 

Pruffia

TR AC T ATU S II. SECTIO II. 

Pruffia continens ab H elw tng elaborata. Confcriptus ab Olhaße 

E lendes Plant arum , circa Nobile Borufforym D antifcum , fua fponte na- 

feem i i

De Plant is-Officittaruttt. S i, 

fl. candidiffimis, Lycopfis, Lichen pctræus latifolius fca Hepatica fon- 

tana, Lutcola fàlicis folio, Millefolium vulg. purpureum, & aquaticum 

pennatum Ipicamm, Mufcus terreftris elevatus, & coralloides eredus 

montanus cornutus, Mufcus marinus viridis fl. multifido, Nicotiaiu' 

minor, Ophris minima: Orchis abortiva fufca, Orobanchc fl. purpura- 

feente, altera quæ Hipopylis dici poteft; Orchis albifolia calcare оЫоя-' 

go, fecunda palmata monrana maculata, tertia paluftris latifolia, quar* 

ta pratenfis maculata, Perfoliata latifol. montana, Py rola rotundifol. mi- 

Ror, altéra folio mucronato fèrrato, Polytrichon aureum majus, fecun- 

dum minus, tertmm medium, Pulegium latifolium, Quinquefolium. 

majus repens, aliud fl. argenteo, Ranunculus longifol. paluftris, Rofk 

fyl. flore odorato incarnato , Solanum bacciferum, S uchy s paluftris,' 

Scabiofa fl. multifido flavefeente, Tythimalus Chararias amygdaloides, 

Trifolium coçhléafum frućtu nigro hilpido, Vitis Idæa fol. oblongis 

albicantibus. Singuläres aliquot Prufficæ herbæ л Jacobo Brej/ntci 

Medicæ & Botanicæ Artis peritiflimo, in Centuria Exoticarum

TRACT ATU S, IL SECTIO II. 

Benżoirio, fc (êmine Dauci miftam aromaticum odorem, cerebranï ' 

admodum recreanrcm (pirat, à quo fàpor commendans halitum oris 

mulrùm recedere non videtur. Lunaria racemofa minor Adianti folio, 

fècunda Matricaria: folio, tertia fol. multifido in Caftubiæ montibus» 

Selago tertia Thalii feu Mufcus erećtus, ramofus, faturatè viridis amat 

montofas Caftubiæ fylvas, ubi Lycopodium æmulatur, nec tamen hu- 

mi ferpit, fed reda altittidine dodrantali furgit. Vis ad fætus depellen- 

dos efficaciffima. Mufcus pulmonarius terreftris fanguineus non procut 

ab Urbe Gedanensi in collibus mufeosis inventus, in multis lacimis, 

velut Alcis cornu, divifus, circa marginem teneris fpinulis exafperams, 

(ànguineo perfufus rubore, diebus menfis Augufti. Epbemerides Medice- 

Phyfiic* - G er manic a , ex Brejmi prafati literis. In decurfu T raćłams 

de Herbis in Boruilia nalcentibus, Wigandus très plantas pofuit nulla 

don ata s nomine. Hanc plantaram trigam Joannes Breynim 'Jacobi Fili- 

us y Medici. Dottor, Reg. Soc. Anglia Socius in Præfatione annexa Flo* 

гл. Quafi - modo •genit*, ad propria duxit vocabula. Prima Dencaria He- 

ptapyllos baccifera, fecunda Umbellifera nonnulla ( nam opæ prarcisè 

effet, ex breviiïima deferiptione non licuit determinaftè ) tertia Chamx- 

pitys carrulea Auftriaca, quam plantam elegantiffimam ejufdem Parens 

obfervaverat (cmel in Pomerellia. Ranunculus aconitifolius, rotundo 

folio ad radicem praeftolante, in Diftri&ûs Elbingenfis cava val- 

le, juxta tramitem PfaJJenßerg, tefte Lœfelio in Flora Prufsica, reperitur. 

Vulgaribus quercubus annumerata л TabernxmontanoHerbariil. j.Qiier- 

cüs Marina, qualis vero eftet illius figura & ufiis, non expreftum, Mufcus 

Marinus tenui capillo л J . Bauhino, Fucus maritimus habens ve- 

ficulas л C. Bauhino in Pinace denominatur. Mufcus marinus lithopo- 

gon dićlus Lafelio in Flora Prufsica с ft, conftat cnirn mtmcrofîflimis 

villis modo latioribus, modô tenuidimis inftar barbæ à lapide penden- 

tibus, cidemq; annexis firmiffime. Color illis jam fubviridis* jam pur- 

püreus, jam albicans, radix nulla, nam materia bitumiiiosâ, ceu ferra* 

mine quodam detinentur. Tales barbari ianidcs inter Puckom & Zar- 

novecum &c. in Mari Balthico uumerofillimi. In Varmia praeter 

alias nobilcs herbas, Garvophyllau five Herba benedićh, Sanamunda, 

itéra

De Plantu 0ffieinarum. h 

item Chamæpitys, aliter Iva arthetica frequentior. In Torunensis 

Türbis viciniis Acetofella feu Alleluja, Adiantum aurcum, Agrimonia, 

Alchimilla, Anagallis mas, & farmina, Angelica lÿl. major, Anfèrina, 

Artemisia rubra, & alba, Afarum, Afparagus, Atriplex, Auricula mûris, 

Beilis minor, Beta fylveftris, Betonica purpurea, Bifmalva, Blitum 

album, & rubrom, Bonus Henricus, Borrago, Botrys, Bryonia, Buglos- 

sum, Burfa paftoris, Calamintha, Cardiaca, Campanella, Carduus Mari« 

, Carum feu Cuminum pratenfe, Centaurium minus, Cærefolium, 

Chamxmelum, Chamæpytis, Chamomilla, Chelidonium majus, & minus 

, Cichorium, Confolida major, Regalis, Sarracenica, Convolvo- 

lus, Conyza, Cucumis afininus, Cyanus, Cynogloflum, Ebulus, Enu- 

ia Campana, Equifetum, Eryngium montanum, Efala, Eufragia, Fili- 

pendula, Filix mas, & farm. Fumaria, Galega feu Ruta capraria, Galli- 

tricum, Gallium , Gemfta, Geranium, Glycyrrhiza, Hedera arborea, & 

tcrreftris, Hcpatica nobilis, Hyofcyamus, Lagopus, Lilium convalli- 

u m , Linaria, Lunaria, Lychnis, Marrubium album, Matriiÿlva, Mc- 

iilotus alba, & citrina, Mentha aquatica, M ercurialis mas, & fa:m. Millefolium, 

Morfus diaboli, Mufcus tcrreftris, Nafturtium aquaticum, 

Nepeta, Nymphara alba, & lutea, Nummularia feu Centummorbia, Hi- 

rundinaria, Scrpentaria aliis; Origanum vulgare, Orminum , Palma 

С h ri ft i, Papaver erraticum, Paris herba, Parieraria, Pentaphyllum, Per- 

foliata, Perficaria, Petasites, Pimpinella alba, & nigra, Plantago major, 

Sc media, Polygonum feu Ccntumnodia, Polygonum coccifcrum, Po- 

lypodium , Primula veris, Prunella, Pulmonaria arborea, & maculofà, 

Pulfatilla, Ros folis, Rofrnarinus lÿlveftris, Ruta muraria, Sanicula, 

Satyrion, Saxifragia alba, Scabiofa, Scariola, Scordium, Scrophularia, 

Semper-vivum majus, & minus, Serpillum, Sideritis, Sigillum Salomo- 

nis, Sinapi, Solanum, Soldanella, Solidago, Spina cervi, Stæchas citri- 

m , Tanacetutn, Taraxacum, Tormentilla, Tuffilago, Valeriana, Ver- 

bafcum, Verbena, Veronica, Virga aurca, Vincctoxicum. ; Trifolium 

paluftre diâum Fibrinum, iriquit Francus in Hiß. Trifolii ejufdsm, 

diu in Officiais non fpećbbatur, Temper in manibus rufticorum barrens, 

illisq; multifaric infer viens. Recordatur Schulxjus fsminae rufticae hanc 

L i herbam

и 

ÏRACTATUS II. SECTIO II. 

hcrbam prîm5 circa Torumum notificantis, & in morbo articalari de« 

bcllando celebrantis. Scorbuto cjusq; fymptomatis, Nafturtiö,& Cochlc- 

arià mcdctur efficacius. 

ІІІ. In PODOLIA mira florura copia, dc ob cam rem incre 

bilis quidam mellis ac cerae proventus. Sabellicus Ennead. i o. /. 4. Ab- 

finthium Ponticum Officinarum, Ageratum album feu Herba Julia alba 

, fccundum Ageratum minus, Ariftolochia longa, Bulbus cfculentus, 

Chamæmelum purpureum leu flos facer inter Camenccum & Skałatn 

oppidum See. Confilago five Elleborus Hippocratis, Elleborum ferula- 

ćeum Theophraßi. Dićtamnum album propter radicem albam, five Fra- 

jcinella: Tragium primum: Di&amnus putatus, nobis Djptan pofpahty, 

ćafdem vires, led paulö inefficaciorcs (lecundùm aliquos) habens cum 

Cretico. Didamnus Creticus dićtus verus provenir in fola Infuła Crcta, 

Геи Candia. Hune Theophraßus in Hiß. Plant, vocat admirabilem, ad 

mulra utilem. Folia fert lanugine multa pubefeentia inftar pulegii, ex 

rotundo aliquatenus acuminata, ctafla, caulis durüs & rotüiidus, aro- 

maticus odor See. Pfeudo - dićtamnus Creticus provenit etiam in Italix, 

*tq; Pannonix montibus. Elleborus niger, Gordylium feu Cervaria alba, 

Harmala, Heliochryfum feu Helichrylum, Iris noftras feu Gladiolus 

fylveftris cxruleus. Illyrica Iris magni eft odoris, nöftra fine odore, 

ilia fert flores coloris varii, noltra tantum cærulei. Florentina Iris par 

“virtute Illyricx. Laurus Alexandrina, Plwio Chamxdaphne fylveftris, 

Babia iagoda nobis.Moly Afiaticum a Plinio CrTheophraßo deferiptum, 

Peucedanum, aliis Feniculum porcinum. Rhaponticum in defertis lo- 

«is ejusdem Podolix, ex Urz.endovü in Herkario relatione. Botanicis 

duplex Rhaponticum. Primum verum, cujus radix nata ad ripas Rha, 

vulgo Volga fluminis, & ad Pontum Euxinum, ex Afia advehitur in 

Europam, eligitur rubefeens, non cariofa, in ore lemorem refeiens. 

Secundum vulgare five Centaurium maj'us, folio in lacinias plures divi- 

fo, fed non diflećto. Innumerabilem multitudinem aliarum plantarum 

'Podolica tellus notatur alere, quas Turcæ non femel intuiti exclamafle 

traduntur, о quantum thefaurum Polonia poffidet! ad fanitatem confer- 

Vandam, aut amiflam recupcrandam. 

IV*

De VÏànùs Ojftcimrum. 

IV. In VÖLHINIA Afparagus agreftis, Diofcoridis Corrucîa, Di- 

ôamnum album, ejufdem ipceiei cum Podolienft Fraxinclla, Capillus 

Veneris feu Capillus terræ, Mufcus capillaris: Doronicum fimile Au- 

ftriaco, & Helvctico, Ellcborus niger contra multas affe&iones, Ga- 

fenga (ylvcftris five Cyperus inodorus, Glycyrrhiza, Officinarum Liqui- 

ritia in Boremblenfibus, Oftrozicenfibus, exterisq; qucrceris: Polypo- 

dium quercinum &c. Scolopcndria, Scordium in copia, Trifolium a- 

quaticum ( propter fibras albas in flore dićtum fibrinum ) faporis acris, 

inftar piperitidis & nafturtii. Herbam hanc Paulli Mcdicus mire com- 

mendàt in cura fcorbutica, in qua & Cochlcariæ prxfertur à multis. 

Edita л Franco H i floria Trifolii ejusdem addit, quod in doloribus capitis, 

febribus , phthifi, afthmate, colica, ićfcero, cachexia egregiè fe gerat. 

Omittuntur cacteræ plantæ pofitæ in Podolia, ponendæ in Rus* 

sia ; aut alibi facile colligendæ. 

Y. In RUSSIA RUBRA feu ROXOLANIA Agératum album 

: Alkekcngi Offic. Matthiolo Solanum veficarium, aliis Halicaca- 

bum: Angelica lÿlveftris, Apocynum ftans feu Braflîca canina in Pokucia: 

Ariftolochia longa, & rotunda cum radice orbiculata, loco cujus Fu- 

maria bulbofa ufualis eft Officinis. Auricula urfi feu Lunaria arthritica, 

Cefneri Sanicula Alpina: Bulbus efeulentus circa Leopolim, 6c in Pokucia. 

Di&amnus albus idem cum Podolico circa Stanislavoviam, Sàno- 

cum, Zalofcios &c. Elleborine in Kuropatnicenfibus montanis (ylvis; 

Flos folis five Confolida aurea, aliis Helianthemum in Pokucia: Gentiana 

major in locis plurimis: Glycyrrhiza in viciniis Crofiiæ & Premisliac: 

Harmala in Pokucia, Heliochryfiim ibidem, Melifla citrina circa Cro- 

fnam in fÿlvis, Mentha Grarca, quæ alibi in hortis colitur: Milium câpre 

feu Daucus magnus in Pokucia : Milium fblis ad Premisliam in 

monte Winna-gora &c. Moly Afiaticum, Galeni Myle in Pokucia, Panax 

Heracl. ibidem, Peucedanum in collibus ejudem Pokuciæ, Scorzo- 

hcra feu Viperitu. De hac herba л Fechr TraBatus Lipfiæ editus. Sem- 

per-vivum majus in Pokucia, & Podgerze copiofum. Mons ad Du» 

Idam rarioribus obfitus herbis. 

VI. In LIT VANIA, tefte Miechovita Sarmatu Europ. Scriptore, 

L 3 plurcs

и TRACTJTUS II. SECTIO IL 

plurcs herbar ас radices non vifàr alibi. Ad iiotiriam meam bar nonnifi 

pervenêre. Cervaria rubra five Sardinica in vaftis fylvis, grcgibus Cer- 

vorum patentibus,ideo &c OlusCervi vocàtur. Mandragora juxtaThur- 

neijfern in Magna Alchirma. Rhaponticum nafcitur in Mofchovia, fed 

& circa Litvanica flumina, ex Ty lkowskt in Phjf. Curie, deVcgetabilibus 

obfervatione. Nec procula Civitate Grodna, &c Orfav Urzjendovius in 

Herhario tradit dari eandem planum. Vulgare Rhaponticum, cujus radix 

oblonga eft, extrinfecùs fufca, intrinfccùs flavens, üporis amari Sc 

adftringentis, ex Sabaudia, Litvania, Ruflia ad nos transfertur, inquit 

Valent ini Hißoria Simplicium Reformata. Rhaponticum & Rhabarba- 

rum nonnulli putant candem efle radicem,diverfam plures.Duplex Rha- 

barbarum venale proftat, verum magis flavum de iavantes dićtum, alteram 

Mofchoviticum obfcurc flavum, ac vilius. Primum in China 

provenire fcribitur, inde in Italiam, & Turciam, hinc Venetias defer- 

ri navibus, vel terreftri itinere. Scordium putredini miré refiftens, & 

venenis. Scorzonera circa Vilnam See. in collibus, locisq; humidis. 

VII. In MAJORI POLONIA circa Pofiianiam Adiantum au- 

reum, Angelica [y\. Ariftolochia rotunda, Arum Offic. Chamasleon fl. 

purpureo, Cucumer afininus, Ellcborus niger, Glycyrrhiza ad Code- 

num, pagum Brudzewo Palat. Califfienfis: Petafites, Ruthenis Cæfàr 

herba, Ros folis, Scordium : Serratula Matthiolo, Flos tinćborius Ur- 

fine, Pruffis Shaar, nobis Sierpik in Silefiam, Pruffiamq; mittitur, Gc- 

danô ultra mare defertur navibus, propter colorem luteum, cui fi ad- 

datur cyaneus, abit in viridem. Rhaponticum five Centaurium majus 

cfFoflum fæpius à quodam penes ripas fluminis oppidum Łabif y n pra:- 

tereuntis. Zingiber copiose crcfcit in India Orientali, advehitur ex 

Calecut emporio, & ex Troglodytica Arabica. Eft radix parva, albefcens, 

odorata, acris, cujusdam herbae, qua: profcrt caules feu ftipitcs arandini 

fimiles, Sc in eis folia longa, angufta, Iridi five Gladiolo paria. Sunt qui 

affirmant provenire Zingiberem in Palat. Pofnanienfi ultra pagum M orawski, 

in Sylvis Lencicienfibus: in Czervonogrodenfi Capitaneatu Palat. 

Podoluc; fed cum multis exiftimo hanc planum cum radice, Zingi- 

beri vero eftc analogam ; fimiliy enim forma & virtute Üli ctiam Curcuma 

ahcra cx Cyperi genere radix. ѴШ.

De Tlantis Officinarunt'. *7 

VIII. In MINORI POLONIA continente Palatinartim Craco- 

tienfem invenitur Adiantum aureum , Adiantum rubrum five Tricho- 

manes, aliis Herba Herculis: Angelica lylveftris, Ariftolochia rotunda, 

& longa, Alkekengi, Capillus Veneris, Cervaria rubra in Niepolomi- 

cenfibus fylvis, Cucumer afinintis, Galega feu Ruta capraria, Gentiana 

major ad Sacz. in montibus, Glycyrrhiza in Montano Traftu, Harma- 

la five Moli Galeni: Herba Paris feu Uva Paris; Meum five Meu, aliis 

Feniculum porcinum, Anethum fylveftre : Radix triumphalis : Rhodia 

radix ( ex relatione Urz.endovu in Herkario ) prope Sacz, oppidum: Sco- 

lopendria, & Scordium frequens. Mons Babia-gora præftantibus 

plantis referais. Fcrt tefte Sirenio in Herbaria Gentianam majorem, Milium 

caprar, Panacem Heracl. Hercul. Rhodiam radicem feu Macedo- 

nicam &c. Palatinatus Sandomirienfis ( pratermitto herbas Offic. 

alias ) abundat Adianto rubro, Angelica, Ariftolochia longâ, & rotunda, 

Afparagis agreftibus, Capillo Veneris &c. Elleborum album a- 

bundè crefcit in noftris pratis prarcipuè Lublinenfibus,neq; judicio TyU 

kewski in Phj/f. Curio, de Vegetabil, ulli concedit primas. Mandragora, 

Plinio Girccium herba baccifera prope pagum Motycz. Paiatinat. 

Lublinensis dicitur crefcere.Superftitiones circa ejus radicem defun-.ptas 

«X Jofepho, Plinio &c. reûe * Sirenio refutantur. Negatur ab aliis refer- 

re fpeciem femorum humanorum. 

IX. MONTES CARPAT1I, nobis Tatry dividentes Poloniam 

ab Hungaria, funt natale folum plantarum nobilium, Prater multipli- 

ces, easq; incompertas mihi, datur Angelica, Ariftolochia rotunda, A- 

fphodelus feu Haftula regia, Caryophyllata Alpina, Cetcrach Officina- 

rum feu Scolopendrium verum, Chamafpitys, Cochlearia rotundo folio, 

Elleborum nigrum, & album, Gentiana major, Eryngium montanum 

five Centum capita: Glycyrrhiza cum radice binos digitos crafla, fucco 

optimo plena; Iris flore albo, odore & viribus fuppar Illyricæ Iridi. Li- 

gufticum, Milium caprar, Morflis diaboli, Panax Hcracl. Rhodia radix, 

Rhaponticum, Scolopendria feu Lingua cervina. Saxifragia Mattbioli 

prima, fecunda, tertia, 6c quarta. Tambos herba inferius alba & pilo- 

fa, fuperiùs viridis, concavitate oleum naturale five balfamum continensc 

Vi&orialis

n TR J С Т А TUS IL S Е С Т JO //. 

Vidtorialis nus five Allium monranum. Brcviùs profcram, numerofa 

plauftra Carpatiis herbis, foliis , floribus, radicibus onerata cducuntut 

ad viciniores, remotiorçsq; Officinas. Videantur Alpina: lierbæ, Sc fru- 

tices enumerati к Siptlcre in Comment, de Alpibus ; Plants rariores Al- 

pinæ / Scheuch лето in Itmere Ліріпо I. Cr II. pofitæ; Montis Gigantei 

in Silcfia a Btcmano m H iß. Geograph, exprellæ, illis perfimilia in généré 

& fpecie vcgetabilia offerent numerofiffimè Carpani traćtus. 

X. In MÄSQV1A plantarum varietatcm inveftiganti, opportune 

venêre ad manus Firidaria varia H afnia édita a Patdli Regis Dani* 

A

Be Plantis OJficinaruttt. 

ftrc, (ylvaticum, Erica fcoparia, & florida, Eryngium Alpinnm feu pu- 

milum caeruleum, alterum campeftre cæruleum, Eryfimum primum, & 

fecundum Tabernxmontam, E(ula prima latifolia feu Amygloides, fe- 

cunda anguftifol. tertia cypariffina major, ac minor, quarta Hcliofco- 

pia, quinta myrfinitcs, fexta rotundifolia, Filipcndula tenuifolia, fupi- 

na, Sc montana, Filix mas, fæmina, quercina, Feniculum fl. lutco ga- 

lericulato (ylvcftre, & aquaticum rotuiidum, Fragaria frnćtu albo, & 

rubro, Fiimaria tenuifol., latifolia, Sc bulbofa, fcu Ariftolochia rotunda 

(ylveftris, Fumaria bulbofa minima, Galeopfis maxima, & Panno- 

nica, Genifta vulgaris, Geranium multiplex, Gladiolus fl. purpureo, 

Gnaphalium montanum album, purpureum, &c rubens, Gramina varia, 

Gratiola, Hcdera arborea minor, terreftris major, Hierneum, Horrai- 

num iylveftre, Hyolciamus albus major, minor, niger, 6c folio luteo, 

Hypericum vulg. majus, Sc minus, Hyflopus (ylveftris, Jacea nigra pra~ 

tenfis latifolia, nigra praten. anguftifolia, montana, major purpurea c- 

chinato capite, Jris lyl. anguftifol. flore cæruleo, Sc paluftris flo. luteo, 

Lapathum acutum, anguftifolium, Sc latifolium, Lilium convallium. 

fl. albo, Liguftrum , Linaria fl. lutco, Sc latifolio, Malva Cyl. major fl. 

albo, Sc cærulco, minor fl. cæruleo, tertia fylveftris folio finuato, Mar- 

rubium album, nigrum, aquaticum, Matricaria vulg. foL fimplici, alia 

pleno, Mentha Sarracenica, & crilpa, Menthaftrum, Mercurialis fÿl. mas, 

Sc fæmina, Millefolium album, Sc aquaticum, Mufcus arboreus terreftris 

Sec. Myrtillus frućfcu nigro, Sc albo, Narciflus (ylveftris, Nafturri- 

um aquaticum, Sc lyl. minus, Nummularia, Nymphaca alba major plena, 

minor (implex , minima alba, major lutea, Sc minor, Ononis non 

fpinc^fa fl. purpureo, altera lutco , Ophioglollum, Origanum vulgare, 

Papàver erraticum majus fl. rubro, aliud albo, minus fl. codem, Parie- 

taria major, Sc minor, Pentaphyllnm multiplex, Perfoliata, Perficaria 

maculoia, fecunda fl. albo, tertia rubro, quarta pumila urens feu Hydro- 

piper: Pctrolelinum montanum, Pcucedanum, Pilofella ere&a major fl. 

luteo, Pimpinella ianguiforba major fol. oblongis, fecunda fl. rotundio- 

jribus, tertia minor, Polygonum minus bacciferum, Polypodium, Pri* 

»nula vcris fl. luteo fimplici, altera Alpina anguftifolia, Prunella Offic. 

M fl.

TR AĆTA TUS II SECTIO IL 

fl. albo, & cjrraico Pulmpnaria angaftifbl. Iatifolia, arbore a , Pyrola 

rôtundifolia, & anguftifolia fl. albo, Ran anculus pratensis major, minor, 

Alpiiws, Illyricus, Rofa fylveftris fl. albo, altera rubro, tertia incarnate 

odorata, Rofmarmus (yt. inodoras, Rabus Idæus frućtu rubeo, Ruta 

muraria, Saxifraga alba radice mberofa, Sianicula Offic. Sanicula den- 

tąria, Scabiolà varii generis, Scordium minas, Senecio major vulgaris, 

Sc montana, Serpyllum, Scrratula tin&oria, Sefeli Officinarum, Side- 

riris feu Dtofcoridis Heraclea, Solanum, Sonchus lævis anguftifolius, 

alter latifolius, afper, arborefeens feu altiffiraus Clufit fylvaticus, Taber- 

it*.moniani primus, fecundus , & tertius: Sophia Chirurgorum, Spica 

Salmantica, Spondyliuin glabrum, & fylveftre, Tanacetum vulgäre, 

Tormentilla, Trifolium arveufe fl. rubro, pratenfe album, rubrum, cor- 

ditum, fibrinüm majus, medium, minus, filiquofum majus, & minus, 

fiîiquofum quadratum fl. fanguineo, & agrarium, Tuffilago vulgaris, 

fecunda Alpina fol. rotundo, tertia Alpina canefcens, Valeriana 

Tea Phil magnum fylveftre , Valeriana montana vulgaris, Verbafcmn 

album mas fl. luteo, album anguftifol. fl. pallido, album fl. luteo 

mina, nigrum ex luteo fl. purpurafcens, Verbena mas, & faemina, Veronica 

minor fl. cf ruled, fccunda minor fl. candido, tertia fupina vulgaris, 

quarta erećh tribiis cubitis in alcum crefcens, Viola martia fl.'fim- 

jblici, pnrpureo, albo, carruleo, Virga attrca anguftifoliä, major latifolia 

, Ulmaria feu Barba câpra?, Xyris. 

XI. Mirce aliquot herbae veniunt recenfends. In Filicis radicc 

( certa lege ) fećfca Aquilam Imperialem natura depinxit. Kircherus in 

A rte ntagnâ Lucis Cr Umbra. In Filice fiemina ( id eft ramofa, u. 

hius pedis ) hanc imaginem reperiri menfe Julio, Augufto, & Septem- 

bri, refert Hoffmanms in Clavi Pharmctceutica Sehr oderian a. In Ba- 

Sfcris & circa Boryfthenem fluvium nafcimr herba Gelotophyllis, quae 

ÏÎ cum vino bibamr & myrrha, facit varias obverfari fpecies, ridendiq} 

fintm non fieri, nifi potis nucleis pitieæ nucis cum pipere, melle, & vino 

palmeo. Plimus I. 24. c. 17. Lunaria inftar hederæ per terrain 

repens confumere ferfüm, equorum foleas avellere traditur. Eadem Sire- 

то Ш Ь ат І. j. eft Hedüarùm equmum, Solca equina, Securidac* 

montana,

Dâ Plantu Officinarnm. 

rnontana, Italis Sferra cavallo, Polonis Pvdkownik , Wytrych, Klutz* ' 

Otwieracz., id eft clavis, reccntioribus aliquibus herba apcrtoria, effra- 

ćtoria, cujus folius contacta feræ refiliunt, juxta invcteratam vulgi opi- 

nionem. Prodigiolæ cquidem funt nature vires, fed an in particulari, vis 

tanta expulfiva ferri planta; huic fit concedenda, merito dubitatur. Se- 

ræ fabriles varietatc magna mæandrorum diftinguuntur frequenter, igt- 

tur quomodo pnEcifà arte, fraude, paćło explicito, vel implicito cum 

malo genio, aperiuntur ; Narrat cujusdam Traci at us de Excellentia Hominis, 

Æthiopes arcanis viribus herbarum opportuno tempore colle- 

ćtarum polie omnes feras recludere, verùm iidem populi traduntur magia: 

dediti efïe. In Napelti venenati floribus cranii humani sive mortis 

figuram natura exprellit. Kircherus in Arte magna L hcis, O ' Umbrx, 

Jdem m Aiagneie, Scbrederus m Quercetano Redivivo. Ros folis feu 

Rorclla a mirabili natura nomen adepta eft, nam ejus folia Temper, eti- 

am in arftu maximo folis, guttulis afperfa manent. König in Regno Ve- 

getabili. Serpentaria convoluto ferpenti in radice fimillima virulentis 

morsibus ferpcntum medetur. C ocks Medicus viderat canem in Polonia, 

cui è regionc siniftri rcnis plantulaFumariæ simillima.ercverat. Paulims 

in Sacra Herba [ел Nobili Salvia. Plantas innaïci tergoribus animalium. 

ctiam Nieremhergnts Hijh Natur.L i.tradidit.Ventus,aut alius cafus lernen 

detulit, quod in came canis receptum, hum ore caloreq; naturali 

ali potuit,& in plantam excrefcere. Petrofclinum sive Apium hor- 

tenfc ager villa; propinquioris Leopoli protulit an. 1610. in cujus radice, 

non arte aliqua elaboratæ, verùm congenitæ literæ С. I.C.E.R. fpećta- 

bantur. Multa deludabant multùm ingénia in genuina explicatione portent! 

ejus. Scrob/Jfovius in Vitis yîrchiepi. Haliciensi. O " LeopolienJium, 

Zmorowicz. in Tins Illnslr b:ts Urbis Leopvlienjis. Pratum vicinum 

Tcmplo D. Scbaftiani ad Cracoviam, Templo D. Adalberti ad Cro- 

firam, penes fuburbium Rury ad Lublinum, in fundo pagi Trzeih ad 

i Sandomiriam-, in campis Krcg ad viliam Uscie, ad vicos Lipiç, & Go- 

lifzew Palâtinatus Califfiensis&c. dum xttitc defccatur pluviam pro- 

vocat, reftante oblèrvatione longa Oeconomiæ. Ratio a ‘Tylkoïvsh in 

Phyf. Curio. affignatur. Sunt quædam herbæ lionnisi in humidifïïmo 

M i loco

TRACTATUS II. S Е С Т î О II. 

loco excrefcentes, ille verö locus ob caufam aliquam vclut cortice eil 

contećtus, unde humor vaporcm ncquit emittere , ex quo deinde im- 

ber concrefcerer. Exdera herbæ valde porofas radices poffident, & humor 

vaporat, -fed ab extremitatibus clausis retinetur, ne procurrat in 

àérem: dum ergo fecantur, via aperimr vapori, qui colle&us in àére 

pluviam efficit aliquam. 

XII. Ex ingenti farragine plantarum occurrentium paffim addu 

cuntur nonnullx ab Authoribus memoratae. Acorus paluftris feu Pfeu- 

doacorus, Iris paluftris lutea, Gladiolus luteus, Calamus aromaticus 

Officinarum, nobis Tatarskie ziele. Acorus vera sive Calamus aromaticus 

vere talis cum radice nigra, geniculata,odorata,eft planta exotica iii 

India, Arabia, Syrià proveniens. De hac Garzjas Arom at um 1. i. d û - 

fins in Annotat. in cundem, videri poteft. In dcfećtu Acori veræ fubsti- 

tuitur noftras, propter virtutes aromaticas, quibus ei refpondet. Acori 

paluftris radices millia multa librarum pondéré adæquantes, juxta lr a- 

lentini H it}. Simpl. R ef or. ex Polonia, Bohemia, Thuringia Norim ber- 

gam allatæ faccnaro condiuntur. Ammiofelinum feu Bubonium 

Hippocratis, Ammium adulterinum, Aminek, Kmin Polski apud Sireni- 

um Herbarii l. i. Artemida Mater herbarum dicta carbonem radice 

tegit, qui æftivo folftitio, maxime autem die Joanni Baptiftæ Гасго 

inventus, in liquore aliquo convenienti per dies quadraginta porredus, 

singulariter adveifatur epilepsiæ, experientiâ le Grand iu Curiofo N am - 

гл Arcanorum Perfcrutatore. Beronica flore purpureo л Paitlli 

Jliedico Regis D anu, in Comment, de Abufu Tabaci, O ' Herbæ Thee, 

traditur elle æqualis virtutis cum Thee, quod Blancardo in lêxi. Aie- 

di. eft frutex Chinæ, Japoniæ, Tartatiæ, in ramos sive virgulas varias 

fe diffundens, frućhis virides ferens cum femine unico. Folia calore 

ignis in fartaginibus arefaćta, fervidæ aquæ injiciùntur, tincture causa. 

Mufcus terreftris repens sive clavatus, Cingularia, Plicaria ( nam ad- 

hibetur ad curandam plicam ) non tantùm in defertis & arenosis locis 

Polonia:, fed maxime in Ukrainae campis petrosis crefcit, ac aliquando 

in longitudine ad oćto, imo ad decem ulnas eft reperibilis. Menle Ju 

lio gignit julos sive (picas coloris fulphurei, quæ autumn ali tempore 

percuflàe

De VIantis Ojficiftarmt 

perçu (Гаг digito fulphur vegetabile de fè fpargere iblent. Bonetus itl Me- 

dteina Septentrion a li, ex Ephemend. Natur л Curioforum. Origanum 

in Italia minus odoratum, qu'am in Polonia. Tylkowski in Phyf. 

Curiofa. Spica Sarmatica feu Mufcus Corniculatus, Ruffis tVo- 

roniec humi Terpens, fumptus in potu ejicit omne vcnenum , & si non 

amovet, mortem désignât. Spondylium hirfutum, Branca ursina 

Officinis, Acanthns Germanicus, Polonis Bardez.. Notari maxime me- 

retur, ait Bohm in Pltcaelogia, omnem Poloniam largiffimè rcfertam 

eile Branca ursinâ ita, ut exiftimares naturam ipfam cirris fnccurrcre 

veile laborantibus. De Veronica Traci, editus Coburgi fub titnlo 

Veronica Theez.ans five Collatio Veronica Europ, cum Thee Chinitico. Vi- 

olæ martiæ alibi in pomariis, fylvis creberrimx, in Curlandia nullæ, ex 

Lentiln in Memorabilibus ejufdem Ducatus ralatione. 

XIII. Inter fativas plantas Abrotanum & Hyflopus in Polonia, 

ас Germania odoris fortis, in Italia fere nullius. Tylków ski in Phyf Си- 

riofa. Anifum, & Linum quos agros implent uberrime, in Sećli- 

one antecedcnti eft indicatum. De lini femine oleum fuppeditatur exte- 

ris terris a Gedanensi, nec non Regiomontano Emporio. Famum Graecum 

in Palatinatu Sandomiriensi, & Cracoviensi copio/ùm. Lupu- 

lus falićbrius ex Volhinia, Podlachia See. advećtus Qcdanum, navibus 

læpe imponitur ultra Balthicum Mare currentibus. Nicotiana h Ni- 

cotio Regis Galliæ Legato nomen acepifle ideo traditur, quia ille primus 

hanc herbam allatam ex Florida, Ulyffipcnâ misit in Galliam. Ante 

inventam Americam plane erat incognita noftro orbi, M undt in N o 

vo Lv.mine Phyfica opinione. Inlulæ Virginiæ incola: (inquit ) ante An- 

glorum adventum sibi tubulos, quibus fumum fugerent, с creta figu- 

lari fccerant, quos Angli redeuntes in patriam funt imitati; & ex illo 

tempore invaluit ejusmodi fumifaćtio in univerfo orbe. Vires Nicotian 

s sivc Tabaci à Franco in Lcxico Vegetabilium, Neandro in 7 abac o logi 

a , a Sclarodero in Pkarma:op

5>4 

TRJCTATVS II. S Е С Т O III. 

biq; tarnen Orientali, atq; Occidentali Tabaco vilius. Rofæ rubra: 

feu purpmxæ prseftantiffimæ paffim il о rent in hortis per Regnura 

fparsis. Ilolæ rubræ pallidiores circa Gedanum in maximo numéro, 

nam jexaginta groflo Pruffico uno crebriùs emptæ: menfura ( Pruffis 

Stoff ) A'quæ rofarum fioreni pretium non attingebat. 

XIV. De culinariis herbis feu oleribus obviis, rariora quædam 

ponuntur. Braffica capitata alba in Gedanenfi, &c Mariatburgenfi 

Ziilava fæpe ad molem devenit tantam, ut palmos rectos quinque 

ambitu fuo contineat. Cucumerum fexagena Pacanoviæ in Palat. 

Sandomirienfi, Breftæ in Litvania &c. fæpiffimc aile confiât Polonico, 

Gedani Pruffico. N api Torunenfes in alias quoq; regioncs, Froelichu 

in Btblieth. Peregrin, teftimonio, transportante. In pago Cz.arnew9 

non procul à dićta Urbe iidem dulces & iapidi; in villa Rumsko Catlu- 

bia; prxftantes. Pepones nati in Ukraina ad Boryfthenem multùin 

cxcefsêre mole noftrates. Ibidem Cucurbitæ lagenariæ colloangufto, 

ventre crafïo, in vas tam magnum abeunt, ut très, vel quatuor congi- 

os (nobis garcy )liquoris capiant. Petrofelinum in villa Walichnowy 

Palat. Pomeraniæ infolitum, nam longitudo radicis vix non ulnaris, 

craffitudo radii manûs. Rapa rotunda in Roxolania aliquando 

fuppar binis humanis capitibus, aut major, ex Urz.endovii in Herbaria 

Libro relatione. In nonnullis locis Magni Ducatus Litvamæ rapx excre- 

fcunt in latum inftar difci: vendunmr indućbe funiculis. Evenit ut palmos 

tres adxquent in diametro.Tylkowski Phyf Curio Parte 10. o. 

Rhaphanus infantis magnimdine prodiiile vitus eft Vi\nx. Idem Part. 9. 

S E C T I O III. 


COCCO feu CHERMESINO, & M A N 

N A POLONICO. 

І А TO n me fugit,' fruticem exocicum, nec apud nos cognirum fer- 

I re baccas, grana Kermes ab Arabibus dićtas, de quibus fit tindura

De Chermeftm, O* Mawia* 

âiirà panni, & Alkermes confeftio. Plnnram hanc defcribit Schröders 

in Ltluc'd. Ph.lolog. fsu Regno Feget ab. infèrto Et mul Uri Opc'ribns. 

Coccus infi&oria, granum tin&orium, Scarlatum л Franco in Lcxico 

VegetàUl. XJfualhm appellarar Chermes, frucex vcro Ilex cocci fera, feu 

aculcata cocciglandifera. Invenitur in Creta, Hifpania, Gallia Ńarbo- 

iiensi, Africa, Galatia., Pifidia, Cilicia, Luiicania &c. Color ruber ас 

rutilus, aipcćtui grarus. 

II. CO CC US PO LO N IC A non frutcx eft fed herba, dé 

qua Aućtorum aliquot produco judicia. Polygonum coccifcrum 

Polonicum datur, cui adnafcunrur baccæ,de quibus prodir pulchcr color 

ruber chermefmus. Bauhinus H iß. Flam. I. 7. ex CamerariG. Ker- 

mes (eu grana rubra herba? radicibus adnata, in Majo funt colligenda, 

id eft, nondum matura, nam in Julio liant ex iis vcrmiculi, rclinquum 

veficulas ad tincturam mutiles* lyluw ski Phyf. Curio Part. 3. SeB. 10. 

de Senfittvis. Ante Junium effofta grana, nobis Karmazynowe- i?arka, 

Czjrwkcy ficcantur fole, aut igne in furno poft extra£tos pands 

ne erumpant vermiculi Sirenius Hcrbarii l. 5* Dićti venniculi bc- 

aeficio microfcopii obfenrati apparuerunt pedibus Гех, cornibusannula- 

tis extendendis, & contrahendis pro libitu, unguc nigricante, corpore 

coloris purpurei, pilis raris inftmćli. Becmanus de Prodigiis Sanguinis. 

Pannus chermtfinus icu fcarlatus cocco noftra tinćfcus, externe applica- 

tus æque bonus cft, ac fcarlatus pannus cocco baphica tinćtus. Ex gra- 

nis Cnejfelms Serewfi Re gis Atedicus extrahebat ( mediante Spiritu ro- 

{arum ) tinćturam pulcherrimam cordialem, Piftoribus noftns maxime 

Ruthenis eadem coccus cft nota. Hi acidicatc citri,vel lixivio certo, arq* 

alumine colorem ex ilia extrahunt, aliquid gummi Arabici admifcentes: 

& in pićturis maxime ( quæ imniaturz vocantur ) adbibent« Lacca pi- 

ftoria cum addition? cretæ priùs lotæ & preparat# conficitur, non 

minoris nobilitatis, quàm fit lacca Florentina, vel Romana* B-rfnitZ* in 

Ephemprid. Л'/ed с о - Phyfi. Germanlcis9 Quidam Reltgiofus e Soc* 

JESU Varfaviæ confećtionem Alkermcs indc paraverat. Serif tor Cata- 

logi Plantar'in circa Värfaviam. In multis Germania: locis Cher- 

mes colligitixr, exccllcntius vero ia Polonia circa Cracoviam* j 4ldro« 

vwAui

TR A CT A TVS II. SECTIO III. 

vandus Libro de Teßaceis. Circa Varlâviam in locis arenofis crc/cit, 

maxime ubi cicćtio Regis peragitar. In Ukraina, & campis ibi defer- 

tis in fumma copia, ideo olim Magnates, & Nobiles tali cocco cam- 

pos impletos pro certa fumina locabant, vel per fubditos curabant col- 

ligi, haud parum lucri indc percipientes. Extrahebantur granula trull! 

ex ferro, plantæ iterum foveis inferebantur. Berniez in Ephemertd. fu- 

pra citatis. Præftantiffima infeftona coccus ex Indiis modo advehi- 

cur in Europam, aft пес noftra dererior ex Polonta, Ruffia, Volliinia, 

Podolia, Litvania, Sirenius Herbarii l.

De Chermefinoy Cr Ліаппя. 97 

«lens, in grana minuta denfams frigore noćtis temperatæ. Venit 8c ex 

India Orientali, liquida Tercniabin, durior Maftichina, Granata appel- 

latur. M ANNA POLONICUM diverfiffimum à priori, nec tam 

medicamentum, quàm alimentum eft. Gramen efculentum, Gramen Céréale 

Sirenio, Gramen mannæ Schrodero. Semen illius German. Himmel- 

thau - Schwaden, nobis A t anna, Kafz.a Polska, femini miliinon abfimi- 

le, in folliculis primo nigrefcens, excorticatum albefcens: ufu cüm o- 

ryza & milio conveniens, aft magis accommodatu fanitati, quia aliquatt- 

rùm réfrigérât. Opinionc Keckermanni in Sjflem. Phyficn, eft fubtile, dulce 

mannæ genus, quod butyro modicoq; (accharo deco&um, cum delica- 

tiffimis ferculis, ac jnfculis certare facile poteft. Nixus auctorita- 

tibus plurium Zahn in D-fqmfit. Meteorofceptca fcripfit, hoc manna her- 

bis dc noćte inftar roris incumbere. Idem ГепШГе legitur quidam cele- 

berrimus Auctor, fed deceptus fuerat ille homo extraneus, inquir Cna- 

pius S. y . in Thefauro, fabulofa alicujus narratione ; fcimus enim certain 

herbam efle, qux manna continet (picis tcnuibus, cujus grana fen- 

fim adoleicunt, maturefctmt, folem ferventiffimum ferunt hebdomadis 

aliquot : triturari etiam poflunt collećhe fpicæ Sc Ceń, quod ego exper- 

tus fum, qui ftudiosc hanc herbam Cracoviæ colui. A villanis le- 

guntUL' in pratis atq; locis udis eadem grana incerniculô, ante folis or- 

tum , ante finem Junii, ac in Julio: excutiuntur, ficcantur, tunduntut 

ad cibum. Icon herbæ fpcćtatur in Flora Pr uf.пса, manna in Provinci- 

is variis frequens, fed præcipuè in Palatinatu Sandomirienfi Minoris 

Poloniæ. Inde, &c ex Varmia Gedanum &c. mittitur, parte notabili po- 

pulis exteris porrigendum per mare. In Germaniam vero quod ex con- 

finibus Silefiæ, ас Poloniæ infemur, Schfóderus in Pharmacop. adnota- 

vcrat. 

IV. Exoticæ plantæ ad nos allatæ, poft exactam culturam, polo 

& folo afîuefaâæ ( ас veluti Civitate donatæ ) felicitcr propagantur, 

Quæ impatientes frigoris temperato calore foventur, remotæ à brumae 

injuriisjintcgræmanent in hypocauftis.Nec horti quæsiti deliciis defunt, 

arborum diffufarum ramis ardores folis rcmoventes, ambulacris longe 

lateq; porrećtis fpećtabiles, areolis ftoribus plenis oculos recreantes, 

N fapidiffi'

pS TR ACTATUS III SECTIO /. 

fapidiffimis fruüibus palato blandientcs, grato aquarum murmure invitantes 

ad fpećtaculum. Jam è caniporum, agrorum, hortorum planifie, 

ad radices excurro montium. 

TRACTATUS III. 

MONTES EXHIBENS. 

S E С T I О I. 


MONTIBVS CARPATIIS. 

I. ÄÔntem nihil aliud elTe exiftima, quam rumorem terra: in 

ІЖ / Ж ^ mm k fe erigentem,radice terrain tanquam pede taugen- 

I I tem. ExtirilTe montes ante diluvium univerfalc, innuit clarc 

Genefit c. 7. dum aquas (upra montes, quindeeim cubitis e- 

levatas fuiflfe tradit. Non omnes attamen in prima mundi produebone 

funt creati, plurimi fucceflu temporis efformati. Reperiuntur Scriptores 

aliqui altimdinem mirandam monnbus a (lignantes, Caucafum, & A- 

tlantem deducentes ad iunam, fed impoffibilitas rei patet ex fequenti- 

bus. Exploraverat montes altiffimos Eratoßbenes geometricorum mftru- 

mentorum adminiculo, nec excedere ftadia decem deprehendit in linea 

perpendiculari: quæ altitudo nondum tertiam partem unius milliaris 

Germanici aequat. Pelion dimenfioni fubjećlus a Dicaacho, teftimo- 

nio P in it, Olympus à Xenagora, referente Plutarcho, nec dccc m fta- 

diis altior eft inventus. Expenentiæ veteri fubferibit opinio recentiorum 

Mathematicorum, nam GaliUns nullum montera extare ait, qui ad u- 

nius milliaris Italici altitudinem perpendicularem accedat. Apud Heve- 

litijn Silenographm ç. S. montes etiam prima: altitudinis non fuperant 

i 1 dimidiuni

De Monfibus Carpatiis. î>9 

4imidium milliare Germanicum, in linea perpendiculari. Quapropter 

il quæ rclatio dc majoribus montibus datur, non de altitudine linex 

pcrpendicularis, aft circumferentiæ, itineris amplitudine, inteJIigenda. 

A veiitate remotæ plurimimi hiftoriæ iJlæ cenfentur elle a Tnmarchio 

m Meteoru, quæ tradunt montes exiftere aliquos adeo altos, ut fuper 

illos nec pluviæ eadant, nec nubes, nec aves volitent, nec homines 

àérem idoneum ad refpirandum reperiant, propter ejus fubtilitatem. 

Aućtor graviffimus Fr ami feus Philippus in Epißola ad Aîaz.z.onium, L ibro 

Iialico inßrta, teftatus eft fe ad Olympi montis apicem afcendifle, 

& in со invenilfe ventos, pluvias, aves. Cineres, atq; literar in Olympo 

relićbe pnft focrificia paganorutn , ope dæmonis fervatæ fuerant ad annum 

alterum. Ex his infertur, mediam àéris regionem nullos montes 

excedere, quia illorum vertices omnes fpeftantur ejufmodi,qui vel nivi- 

bus teguntur, vel grandine, fulmine impetuntur. Hxc pracludii loco ad- 

dućta de montium celfitudine. 

II. CARPA TU S, mons eft Sarmatiæ Eurog.^ Solino rupes Sar- 

matiæ, pro varietate locorum, & idiomatum varia nomina tenens. 

Inter alios montes verticem effert altiffimè, etiam Græcis antiquis no- 

tus : nomen à carpo feu frućtu metallorum adeptus, aut à jüarpis Civi- 

täte Baftarnaram, Speneri in N othin Germania opinione.' Idem Carpa- 

tus, mons nivis Germanis eft, quia fert nives perpétuas, Hungaris Tarerai 

nomine dedućto à derafo vertice: Sclavis Tatry a Tartaris, quod 

Tartariam versus protendatur. Poloniam, Ruffiam, Moraviam ab Hung 

a ria n Transylvania dividit: aft л Vor bur g in H iß. Imperii Rcmano-Ger- 

m anici, illam duntaxat portTonem montium, quæ nunc Poloniam ab 

.Hungaria feparat, Carpatum vocat, reliquis partibus, Sarmaticorum, 

Sudctarum, Afciburgii montium appellationem attribuent Ejus fafti- 

gia, juxta Neugebaverum in H iß . Pol. fpeftamur in diftantia viginti milr 

harium Germanieorum, juxta Froelulomm in longinquitate triginta mil- 

liarium; Varadini enirn ea videri fereno cælo quidam affirmant. Idem 

Froelichius in Bibhoth. Peregrin ant. plurima curiofa, ftupenda, nee non 

horrend a narrrat de Ca'-pato, hifce verbis: Carpatiæ rupes, afperitate, 

& præcipitiis Alpes Italicas, Helveticas, ас Tyrolcnfcs, longe fuperantes 

N r funt

ICO TR A CTATUS III. SECTIO I. 

Hint fere imperviar, & nonnifi à naturae admiratoribus rariflîmè petîtcë. 

Ego ut incidenter hæc referam, зд. 1615. mcnfc Junio, (ublimitatem 

montium horum cum duobus comitibus experiri volcns, ubi cum in 

primæ rupis verttce, magno labore me fummum terminum aflecutum 

elle putarem, obtulit fe fe alia mnlto altior cautes, ubi per vafta, eaq; 

Vacillantia faxa ( quorum unura fi loco a viatore dimoveatur, & con- 

vallem versus dcjiciatur , aut volvatyr, aliquot centena decuplo majora 

fecum rapit, & qmdem tanto cum fragore, ut illi metuendum fit, nc 

corns mons corruat> eumq; obruat ) enixus elfem, iterum alia fublimi- 

or prodiit; atq; ita aliquot minores vertices, quorum pofteriores, Temper 

anteriores altitudine fuperarunt, per totidem convalles, fummo 

vitæ periculo emetiri coaćhis fum, donee ad fupremum cacumen per- 

venerim. Ex montibus declivioribus cum in fubjećtas vallcs arboribus 

confiras profpexilîem, nihil nifi obfeuram noćtem, aut cæruleum quid 

obfervare potui; mihiq; vidcbur fi de monte cadcrem, non in terram, 

led rećła in cælum me prolaplurum. Nimia enim declivitate (pccies vi- 

fibiles extenuatæ & hebetatæ fuerant. Dum vcro altiorem montem pç- 

terem, quafi inter nebulas denfiflimas liærebam. His fuperatis, poft a- 

liquod horæ intervallum, cùm jam non procul à fummo vertice сіГсш, 

quiefcens animadverti iis in locis, ubi mihi ante a videbar intrà nebulas 

hæfifle, comparas atq; albas fe le movere nubes, fupra quas per 

aliquot milliaria, & ultra terminos Scpufi, commodus mihi profpećtus 

patuit See. Explofi in fummitate fclopetum, quod non majorem foni- 

tum primo præfctulit, quam fi bacillum confregilïem, poft intervallum 

vero temporis, murmur prolixum invaluit, inferiores montis partes, 

convalles, fylvas opplevit. Defcendendo per nives annosas intrà conval- 

les, cùm iterum fclopetum exonerarem, major & horribilior fragor, 

quàm cx tormento capaciffimo exoriebatur ; hinc vercbar nc rotus 

xnons concuflus mccum corrueret: duravitq; hie fonus per femiqua- 

drantem horar, ufq; dum abftrusiffimas cavcrnas penetraflct, à quibus 

àér undiq; multiplicarus refiliit. In iisdem montibus cxcelfionbus, vel 

media æftate ningir, grandmatve, dum in fubjećta pianitie pluit, & 

hoc ipfum cxpcriebar. Nivcs divcrlbrum annorum ex colore & corticc

De Montibus Carpatiis. 

elignofci poffunt. Alter fpedavit in faftigio monris luxiflc folem , efFc- 

ciflc aroænam ferenitatem, in partibus declivioribus eodcm tempore 

pluviam cecidilfe non modicam. A Scriptorc latente fob nomine 

Simpl i c if si mi Ungarici, Daciani hæc funt relićta notitia:. Ex Hungaria 

quinque pertraćti curiofitate, Carpatios ut luftrarent montes, baculiS 

chalybe munitis nixi ibant longo itinere per clivum arduum, per fax a, 

rapes, reptârunt labore maximo ad culmen montis vocati yfj/M,Gcrma- 

nis Grojivatter, è quo longe latèq; porreûa terrarum fpatia, nebula: ante 

ftibjtdam pianinem fpcćbbamur. Ibi inflata ab uno fiftula perculit 

aurcs nimio fono: canes euftodes gregum inferiùs, quoties latratum e- 

didifîe auditi, toties valida echo horrorem incuilerat. Venros etiam media 

æftate acerbiores, frigidiores fenties: nives in nonnullis locis lique- 

feunt nunquam, fed nigreicunt, atq; in vermes abeunt, qui in conval- 

libus numerofîflimi. Rupicapra: de Iaxis pendulæ cornu uno, pofteriori- 

bus pedibus fe in almm nituntur tollere; ad exonerati fclopeti fonum 

nunc afeendere, nunc cadere vifæ. Frequentes urfi, & equiferi vagantui 

per declivia, herbæ excrcfcunt variæ. Per tubum opticum, triginta milli- 

aribus Germanicis remota Cracovia, in fpecic majoris' arcis eft obfèr- 

vata. Lacus bini occurrerant, quorum unus alit pifciculos cum viridi- 

bus offibus, aculeis armatos frequentibus. Hauftus aquæ vetitus eft à 

dućfcorer,Apex montis tenet efformata de laminis reconditoria nomi- 

num , cognominum , patriæ vifitantium, fimul cum anno, die adven- 

tûs. Montes Tartari, per contraftionem Tatri, excelfîtate certane 

cum altiflïmis quibusq; montibus non tantum Europa:, fed etiam totius 

orbis; abundant feris, & avibus, præfertim damis, urogallis, artageni* 

bus, metallis variis. Inveniuntur lubinde virgulæ nativi auri purilümi, 

magnetes, cryftalli, adamantes. Sxsnt-Ivany in Curiofis M'fcellaneis. De 

virgulis auri fponte с petrarum rimis cnaicentibus, innuit & in Memo- 

rabtl but Hungaria idem Scriptor. Aurum folîîle ex eodem monte 

profertur, quod ftatim eft fuum. Aurum purum foflîle in lapide fer- 

ri, in filice duro candido, in lapide Armenio, item ramenta auri ibidem 

inventa. Gefncrus ae F of ilibus. Aurum fcinnllis lucentibus rinćtum 

atqiimbutum, adhærens lapidi cacruleo, & lapidi fiffili, datur inCarpato. 

N j Fabrtff

Т RA CTATUS III. SECTIО 1. 

Fabricius tvs Metallicis Rebus, e>' Nominibus. Quemadmocfum o- 

mnigcnis metallorum, mineralium, aquarumq; fpeciebus fefiis eftCar- 

patus,ita quoq; fontes, ncc non thermas innumeras prodigiofis vir- 

tutibus refertas, ubiq; locorum pafîîm producit: Pyrophylaciis fubtus 

ilrenuè naturæ raachinationes urgemibus. К

» )( ł к » 



MONTJBVS BIESCIADICIS, & ALIIS 

SVBLIMIORIBVS. 

I. T }O lonia montibus prope ubiq; cinćta.Getofredtts in jirchontol.Co- 

fmica. Ex ca parte, quâ Hungariæ, atq; Valachiæ adjacet Polonia 

monrofa eft, Minor Polonia rora ferc in montes afTurgit. 

Varfevictus de Origine Nominis Polonici, Opalehski in Defenfa Polonia 

contra Barclaium. 

II. B1ESCIADI M ONTES, M o d r a ,Turz.a, Wapienna, appel- 

lati lingua vernacula, Scriptoribus exteris funt lgnoti. Cromerus Polonu 

l. i. Carpatici montes-.Moravian) versus tendentes dicuntur albi, 

Poloniam versus Tatry, Ruffiam venus Biefcidii. Sz.ent- Ivany S. J . in 

Curiofis Mtfcellaneis. In Bicfz.cz.ad montibus, eorumq; mcolis, Bes* 

«orurn nomen ctiam nunc retinctur, quos PtoUm&us tn barmaiiœ Europ. 

dekriptione ponit ad Carpatum. Brofcius, Sarnich in Chorographia 

Veteris Polonia. Alpibus, & Pyrenæis hi montes non impares.Ope- 

Ichski in-Defenfa Polonia. In eorum vcrtice ficus eft lapis Rutheni- 

cis inferiptus literis, a Leone Duce Ruffiae quondam locatus, limites 

RegnoriUT) Polonia:, & Hungarian exhibens. lnfignes fluvii inde orti 

D m eßr, San, Styr, Ctjfa confurgunt. Dlugofvs h iß . Pol. I. 4. 

III. BABIA-GGRA abundat arboribus, plantis, radicibus non 

vifis alibi. Vertex iilius lacu perfunditur, aquisq; Iimpidis de petra e- 

rumpentibus. Nonnullx rupes colore Gagatem expremfle videntur. Ve- 

tulæ denominatio inde nata traditur elfe, quod ibidem rupes fpcciem 

matrisfamilias ftipatæ ovibus repraelcntet lpcćbmtibus ex loco deter- 

minato. 

IV. PILSKO in Zivccenfibus bonis notabilis e(* altitudinis, Poloniam 

difterminat a Comiutu Arvcnfi. Ibi Cracovu rrullianbus decern

104 TR А С Т А TUS III. SECTIO IL 

ccm Germanicis diffita fado cælô fpe&atur. Mediam ferc diem itineri 

dederam, per fylvas, prærupta, tesqua, iàxorum afperitates elućfcando 

ad verticem, in quo dulcium aquaruin fcaturigines videram, in aeftu 

Julii, auram frigidam, ventosq; fenferam. Hic, &c in aliis montium 

jugis, à primo verc, ad D. Michaclis Archangeli diem, paftores numc- 

rofis grcgibus ovium, caprarum invigilant, folâ mafsâ ladis cocli,ncc 

non fero contentî absq; pane. 

V. PAS1ERBIEC mons Palat. Craco. Salamandram terreftrem 

habuîlîè narratur, nec difficile crédita, ft in Stiriæ montibus rcperitur 

freqaentiùs.* л Raio in Synopfi Method. Animal. Quadrup. ita defcripta. 

Lacerto viridi limilis, caput & ventrem ( quæ cralliora funt ) fi excipi- 

as. Caudam fert breviorem, colorem nigrum maculis rubeis inquina- 

tum. Juxta alios, eft qutdrupes animal, nigrum, luteis maculis refper- 

fum, incola locorum frigidorum ac humidorum, fontium limpidorum 

amans, ideoq; divifum à nonnullis in aquaticum,& terreftre. Quod Sa.- 

lamandra fine ullo incommodo in igne viverc polfit à vulgo creditum, 

verùm à doćtioribus eft: rcfutatum. Fabula eft, ait Kir cher us, quod in 

igne fit incorruptibilis, nam nullum animal in igne valido fine fui cor- 

ruptione poteft exiftere. ïdem & Franzjus in Hiß. Animal, tradit. Ex- 

perientiâ probat Grevmus in V°nenis, quod cxuratur admota igni. Efl 

tamen, fecundùm Kir cher um in China Il lu fir ata, frigidiffimi ac humi- 

diffimi temperamenti, totaq; quafi ex mucore conftituta, carbones ac- 

cenfos nimia fua humiditate, feu( ut alii volunt) liquore с fubcutaneis 

poralis prorumpente extingaens. De animali dićto, qui plura nolle de- 

fiderat, Wurffbainii Salamandrologtam confulat. Montes enumera- 

ti, aliiq; plures fuis lacubus parvis, præter pifces infolitos, etiam mon- 

ftra marina continere divulgantur, fed hîc fides non facile efl: adhiben» 

da, nam fpe&ra poterant intcrdum obverfari. Calendarii five progno- 

ftici loco, iidem montes obfervantur,indicia fèrenitatis futuræ, vcl tem- 

peftatis defumuntur : faftigia enim nebulis deftituta amænam cæli faciem 

pollicentur, caliginofa minantur imbres. 

VI. In VAVEL monte faxeo ad Cracoviam, videntur etiam in 

hanc diem plures fpecus aut cavemæ, in quibus Draconem magnimdinis

De Montibus vartis. 

«finis mkæ lîabitaite, & loci incolas magnis affecifte incommodis, lice- 

ris & famà eft vulgatum. Dlugofus H iß. Pol. l. i. Grande eft antrum, 

ас æftivo tempore frigidum , in cujus introitu vinura &c cerevi- 

iîa propinatur. Illius incola erat Draco, à quo cavcrna ctiam haćtenus 

Draconis nomen retinuit. Cellar/us in Defcript. Regni. Pol., ex Itinera- 

no Baronis de Afoersperg. 

VII. MONS CALVUS five S. Crucis in Palatinatu Sandomiri- 

enfi excelfus, pxnè affiduo frigore rigens, frequentes nives, nebulas, 

pluvias producens, featurientes plerisq-, locis habens fontes. Famofiili- 

ma quondam, fi vetcri & vulgatæ aflertioni ftandum eft, Cyclopum 

( hoc ingcntes acervi lapidum cx arce, quam monti olim iidem ira- 

pofuerant, teftantur) nunc vero Religioforum Divi Benedi&i eft habi- 

tatio. In lllo monte S. Emericus Fibus S. Stephani Hungarian Regis, 

Miecislai Ducis Poloniæ ncpos, portionem notabilem Dominici Ligni, 

Parcnti fuo à Græcorum Carfare pro munere magno transmiflam depo- 

fuit • Angelica vifione admonitus. Dlugojfus H iß. Pol. I. r. Tefta- 

tur Hiftoria Cænobii, quod Montem calvum incolebat antiquitus fx- 

mina quædam opulenta & fords, quæ poft hoftes deviftos Dianam fc 

eflfe publicavit, cultuiq; expofuit populi; fed Deus ultor fupcrbix Ar- 

cem cum ilia, totoq; famulitio, fulminibus petiit ac diffipavit. Idem locus 

in periculis gravioribus afylum Polonis fuerat, ideoq; triplici vallo 

è lapidibus ftrudo eft circumdućlus. Succeflu temporis Dąbrówka Miecislai 

I. Confers Sacellum ftruxit honoriS.S.S.Trinitatis dicatum.Kwiat- 

kńwicz. Ord. S. BenediEli de Ligno Sacra Crucis, Ruffinus in H iß. Sacri 

Lignt, Tribus idohs fublatis Lada,Boda,Leh, Crux Chrifti pofita, 

Tcmplumq; erećtum cum Monafterio. Szczygielski in sJcjuila Polono- 

Bentdsäina. Ædes Sacra à ßoleslao Chabn Rege primo Poloniæ, an. 

looé. erećta eft, tefte inferiptione. Cernitur Templum, & Mojiafterium 

fere milliaribus dccem,adeo mons in rupe eminet. Et fi quis 

turriculam feneftratam Monafterio altiorem excitaret, in qua lucerna, 

vel lampas noctu arderet jugiter, certè loco illi majorem admirationem. 

pareret. Spećhretur lumen iliud, cxiftimo,per quindecim & ampliùs mil- 

liana. Sarnich in Dsfcript. Polonix. 

О ѴІІЙ

TRACTAtUS III. SECTIO IT. 

VIII. CHEŁM in Terra Siradienfi mons rotus faxcus, villae fat 

nominis fuperjacens, non longé ab oppido Przedbórz*, tanta altitudinc 

eminens, ut Sandomiria, OHztinum, Miechovia, Czcftochovia, Petri- 

covia, Calvaria, &: plura oppida, ex eo, clara die Ipcćtentur. Ecclefiam 

habet impenfis Com iris de Skrzynno muratam: feptemq; foiiis profun- 

dis cinćtus elle videfur. Dlugojfm Hiß. Pol. I. i. 

IX. Arx ad Leopolim in monte pofita, fereno cælo, poft decern 

milliaria Germanica cernitur. Secundus mons priori adfitus arqua- 

lis ferè eft altitudinis. Bramius iu Theatre Рглсіриагит Urbixm, Roth in 

Memorabil. Europe. Mons Sola in Ducatu Ofvecimensi fal gignk, ÔC 

falfos emittit gurgites. Dlugojfits H itt. Pol. I. i. 

X. Mons, ad Szjirawka pagum diftantem milliaribus aliquot 

Miedzibozo, continebat lapides figuræ globofæ, Alter mons in Podolia 

ad Tyram fluvium, cjufdem forraæ lapillos traditur ferre. Et ad Leopolim, 

olim è montibus arenosis Templum S. Crucis versus eminentibus, 

De Afontibus variis. 

S. J . in Regina Ѵоіопіл Matre D EI M A R IA . InRuffia, qua:Polonica 

ditionis eft, mons cum ftrepitu magno fubfedit, enata palus pro* 

fundiffima, quæ latè reftagnaverar, an. 1670. Roferus in Continuât. Cro- 

пн Laur ember giant. VENEDICI MONTES л Ptolem

TRACTATUS II. SECTIO II. 

ferunt è montibus, fignum minerae eft, multô ni agis śi ramcnta me- 

talli fecum volvunt.Scptimo, rimæ fiant in montibus à merallorum fpi- 

ricibus. O&avô, igncs emicant noćtu lupra mineras, nam fulphur multum 

exhalatur, & inflammefeit. Nono, fteriles montes habentur pro 

metallicis, nam poft humorem intus abfumptum, ncqueunt prodire 

plantar, de si nafeuntur, ab halinbus noxiis exsiccatæ, exufbc intereunt. 

XIV. Siquidem Echo inter montes, rnpcs, lpe4uncas &c. degi 

( toties refponfa dare parata, quoties expeditus es dicere ) nonnihil de 

ilia hîc elt referendum. Signifient foni repercnlïïonem sive reflexionem, 

tune enim fit, quando fonus difFuius per medium, occurfu alterius corporis 

tendere ultra prohibetur. Corpora autem ad refiedendam vocem 

idonea debent efle dura, concava, quia talia aérem ad fe appulfum non 

dilîlpant, verùm remittunt integrum. Quod aliquando eadem vox red- 

ditur pluries, multa corpora loco disjunćla faciunt, quae fpeciem foni 

reflećtunr. Diftantia autem eorundem corporum efticit, quod aliquan- 

do plures, aliquando pauciores lyllabæ redduntur: nam quando corpus 

reflećtens longius diftat, tardiùs ad auditum rcflcćtitur fonus, sicq;con- 

tingit, ut integra fenrentia poiïit aliquando perfici, antequam ad nos 

redeat fonns. Echo in PaJarinam Cracoviensi, prope pagum Ka- 

miofia,aliquoties verba non diminuta auribus invehit. AdCracoviam, in 

loco à silicibus dićto Krzemionki, & prope Arcem Ravenlem, integra 

commatafèmel refert.Intrà Arcisautémuros,fi ex loco determinato vox 

err.ittatur, decies, vel duodecies repercuilu multiplicata redit. Recipro- 

catio ifta accidentalis eft, propter concamerationes, filluras, vacua, plu- 

rimùm enim defolata ibi fpedantur conclavia. Qiiod viciniores Urbi 

Graudento montes, voces feptem pro una reftituant, experientiâ mul- 

torum probatur. Strzefzkoviciis in Majori Polonia aliquoties reful« 

tat fonus. Idem evenit inter alios montes, colles, rupes, prærupta, 

convalles, fylvasq; noftras. Frequentiffimè tamen ibidem àer perculfus 

voce , in corpus folidum concavumq; delatus, ab illo vi depulius dum 

redit, ip/à itione , & reditione imbecillior faćtus, tantum extremas voces, 

vel fyllabas reddit. Jam ex montibus defeendenti ad camporum 

planitiem, occurrunt aquse, quæ de locis editioribus fxpiùs delabuntur. 

■" TRA-

» ) ( * ) ( « 

TRACTATUS IV. 

SINGVLARU AQVARVM EXPO- 

NENS. 

SECTIO I. 


FONTIBUS M 1RABILIBUS, A QUI S BITU- 

M l NOS IS, LAPID E SŒ N TIBUS, PETR1FI- 

CANT1BUS, EBULLIENTIBUS. 

FOns,eft aqua è terra jugiter exfiliens,vel, eft caput aquæ continué 

fcaturientis ex abditis terræ venis. Originem fontium, 

& fluviorum omnium exiftimat Arißoteles efle àércm fubter- 

rancum vaporofum, in aquas frigore addenfâtum. Oppofue- 

runt Ге plurimi huic opinioni, negaruntq; folum àércm rariilîmum ńif- 

ficere perennitati tot fontium, atq; fluminum. Oporterct enim tempore 

brevi, totum pænè elementum àéris in fubterrnneas cavernas defluere, 

ut pcrpctuô convcrtatur in aquam multotics àcrc dcnfiorcm. Veterum, 

recentiorumq; Aućtorum aliqui funt fufpicati, vim magnam imbrium* 

nivium folutarum, aquarum, rccipi in cavitates fubterraneas, unde fen* 

firn tanquani ex clcplydns, fontes, flumina, putei, per mcatus anguftos 

featuriunt. Sed & ifta fententia rcfcllimr primo hac ratione, quia vix 

aliqua pluvia'ultra deeem pedes madcfacit rerram: fccundè, quia plc- 

riq; montes rupibus fuat obdu&i, proinde pluviis, aquis minime per- 

vii, qui tamen emittunt fontes: tertio,quia pluvia ncquit fufticere tot, 

tantisq; fontibus, potilïïmùm ubi decidit rariùs. Tandem Scripmra Sa' 

era Ecclrfiaßd с. i.v. 7. non ex hère, vaperr, pluvia, generari flumina 

tradic, fed ex mari: Omnia fiu m tn a intrant m m a r e ,c r т я г е non redun- 

O } dar.

110 TR А С Т А TUS ir. SECTIO I 

dat: ad locum, unde exeunt ßum na , revert un tur ut herum fl и an t. Hoc 

fft, quidquid aquarum terra ex fiuviorum oftiis in mare cmilït, iterùm 

accipit; via occulta etenim aqua maris folet fubire terras, & in eurfa 

per anfraćtus multiplices, arenas, argillas colata, deponere falfedinem, 

atq; amarirudinem.His admiffis, non negatur,fcaturigines temporaneas, 

torrentcs ex pluviis, nivibusq; refolutis originem ducere, perennes fluvi- 

os acccflione earundem augeri: imo ultra ripas propelli,cum ftrage maxima 

fegetum, &iylvarum. Oritur quæftio curiofa hoc loco,quomodo 

aqua derivata ex mari,afcendat in tantam altitudiné? fcatebras in mon* 

tibus eminentiffimis efficiat? cùm tarnen mare refpećtu terra: partium 

exiftat depreffius, aqua naturaliter non afcendat, machinis artificialibus 

natura dcftituitur. Varia caufa afcenfus hujus affignatur à variis. Aquam 

maris D. Bafilius à Spiritu movente interius, ad fcatebras fursum pelli 

arbitratur: D. Themas cenfet, aquam fontanam vi ftellarum trahi ad fu- 

periora: Albertus M . adfcribit vaporibusincavernis terræ elevatis,quöd 

aqua atrahatur, furfumq; efferatur. Omiffis hifcc fentcntiis Schottus 

S. y . in Anatomia Phyfico - HydroflatiCa Fontium, ac Flumt. ftatuit primo, 

aquam marinam afcendere ad juga montium, fbntium ora, vi attra- 

Äiva terræ; fecundo evaporatione, & quafi diftillatione; tertio vi inclu- 

fi fpiritus intrà meatus terræ; quarto æftu maris & flućtibus; quinto 

motu naturali: nam maris fuperfîcies fuprema in locis plurimis altior efi: 

fcaturiginibus fontium. Ex Aućtoribus recentioribus Reinzjer S. J. tn 

Meteorologia, triplicem caufam afcensûs aquæ pofle efïc atferuit. Pri- 

niam, ignés fubterraneos, quibus aqua vaporatur fursum ad terræ fu- 

perficiem, per cujus naturale frigus adden(ata in terram iterum redit, 

ficut videmus in alembicis. Secundam, terræ ficcitatem, quæ aquam fu- 

git inftar fpongiae, locisq; reddit cminentioribus. Tertiam, pondus in- 

cumbentis iplius maris, aquam ex fe proftifam in canales fubterraneos 

cogens fursum afcendere. Clariùs proferam, cùm globus terræ fit rotun- 

dus, & aquæ marinæ magna fit copia,magnumq;pondus, facile poteft 

per venas terræ, fluentes aquas in altiffimos montes pondère fuo pro- 

trudere. Sententiâ quoq; Kircheri in Itinere Exfiatico II. intrà vifeera 

terræ, in locis variis, præfertim intrà montes ( è quorum vcrticibus, 

ve|

De Fentibus Mirabilibus. ni 

vcl lateribus laticcs fontani manant) varia exiftunt aquarum concepta- 

cula, dilpofita veluti fubterranei quidam lacus. Ad hæe conccptacula è 

maris fundo, per terne femitas, canales quidam ducuntur, ex concepta* 

culis ufqj ad fontium featebras canales alii deducunrur.Cùm igimr quî- 

busq; horis maris affluxus ac refluxus contingat, & in aftluxu, aquæ accédant 

ad littora, in refluxu à littoribus in altum refluant, ibidemq; in 

molem ingentem accumulentur, moles hæc aquea ilibjedos fibi per- 

pendiculariter, fèmpcrq; plenos canales premit, & contentam aquam, 

violenter in eadem conccptacula exprimit, eaq; implet. Hæc impleta 

eflfundunt aquam antea receptam intrà canales ahos, usq, ad fontium 

featurigines derivatos. Idem Ktrcherus Munâi Subter. I. Hydrophylacia 

naturæ fusé defcribit, atq; dèlineat. 

II. FONS ultra Civitatem Crofnam, prope Je taniec pagum 

( forfan fwoniez)forma: quadratae, odoris fulphurei, faporis exhibentis 

fuccum citrini modicum. Crefcit illius aqua dum luna crefcit, dum deficit, 

diminuitur, Temper affluit cum notabili ionitu interrupro, qua* 

km exhibèrent lapides, fi unus poft alium derurbaretur; aft nunquam 

fupcrat labra fuæ cifternar. Tjlkowski Pbjf. Curt. Part.

ÏIX 7R A C T A T V b IV. SECTIO 1. 

tandem Smolniciam aquæ ferrum erodunt, quæ minora funt ferramen- 

ta exeduntur, folea fcrrea equi confumitur intrà viginti horas. Non cft 

dubium autem, quod aqua vim iЛ а т à venis mctalli trahit, prxfertim 

à pyrite, vulgo marcafita. Wernherus de Admrandts sicjms H ’tngaria. 

Tanquam rem hbi explorariffimam TJrz,endovius in Н г г Ь а г і в Libro narrât, 

quod in Polonia trans Civitatem Soncium fit intrà rupes aqua, hanc 

fi quis extra illud terntorium talerit, tonitrua, fulgura, pluviæ, tempe- 

ftates excitantur, hommes inficiuntur. Tjlkowiki Phyf. L'un. Pan. 3. de 

Meteoris. De aquis procellas excitantibus, etiam Mr.jolus i -г Colio- 

cjH!o. 12. ait. In Hiberniæ Momonia, juxta Cœjium in Mineralog, fons 

ab hominc taćtus mox cælurn ex fereno vertit in nubilum, largum pro- 

vocat imbrem. Idem narratur de lacu Scafagiolo in Apennino, qui cir- 

cumfufum aérem in nubes cogéré, procellam excitare eft vifus. Præte- 

rea, telle Bacone in Htß. Natur. O' Expe iment. m puteos quosdam 

Dalmatiac dcjećtus lapis, tempeftatum eft cauia. Affignatur ratio naturalisa 

multis, quia aqua commota evaporat facilms, materiamq; di- 

ćtis meteoris fubminifhat. Ad -opera dæmonum referuntur ab aliis cflfe- 

ftus ejusmodi, fi levis fit aquæ commotio, fi non proportionata tem- 

pellas vaporibus, ii fuperftinones admifceantur See. In Scepufio 

juri noftro iubjcćfco, quædam aquæ feremtatem limpiditate, mtemperi- 

em cæli, facie turbida, infufcata prænuntiant. Nec defunt aquas fa- 

tidicæ feu futuri quafi præfagæ, villani quippe obfprvando fontes ple- 

rosq;, vel flumina, vaticinantur dc agrorum ubertate, aut fterilitate. A- 

bundantia aquarum etenim portendit fecuturam fertUitatem, dum terra 

regionis alicujus ex natura fua nimiinn arida, fubterraneo humore indi- 

get, qui tunc large communicatur. Alibi copia aquæ fterilitatem pollice- 

tur, dum ad humidum naturaliter folum multi humores confluunt, quia 

tunc femina, atq; fruges deflxuunt, putrefaciunt. In Bonis Konkolnicensibus 

Archiepifcopams Leopohenfis,anno 1614. perennis fons 

& copiofus in villa Bjbel mtumefcens in fublimè ex alveo , retrorsùm 

Orientem versus fex hons fluxit, cum alias per declive ad Meridiem 

laberctur, fundumq; totum Konkolnicenfcm irrigatet, ac pifcinas mul- 

tas, & molas aquis implorer. Speftârunt incolæ & admirati lunt, fpeétârunt

De. Aquis Bmminofis; 

ćtarunt & multi alii. Scrobijfovius iv Vitis Archiepis. Halicien. Cr Leopo- 

lienfium, Lorencowicz. S. J . in Concion. Funebnbus. Singulare eft, 

quöd in profundiffimis Salis fodinis Vielifcenfibus prorumpit fons a- 

quæ dulcis. Hauteville in Relatione Hiftorica Poloniœ. In Podolia 

penes pagum Krzywcze, fons cum impetu tanto fpećtatur de petra c- 

manare, ut ad notabile fpatium in terram non décidât. 

III. Fons Tub numéro antecedente, primo loco pofitus, accendi- 

tur in cifterna, neq; extingui poteft , nifi bene tota aqua turbetur. 

Flammam concipit, quia admifcetur bitumen, quod & in aliis vicinis 

fontibus innatat copiofms crefcente luna. In eodem montano traćtu 

fons alter pariter inflammatur, aft aquâ fumptâ ex latere fuffocatur, 

quia in eo caret bitumine. Tylkowski Phyf. Curio. Part. 9. c. 34. Item 

fons unus penes villain Głowienka, fecundus Turafzowka viciniorem 

Urbi Crofnenfi, ignc corripitur, propter rationem jam allegatam. In 

Palatinatu Cracoviensi Mons Admirabilis appellatus, herbis, floribus 

aromaticis ac odoriferis, quercubus annofis, pinis, abietibus refinofis 

obfitus, fontibus tam dulcibus, qu'am fàlfis fcaturiens, diverfis metal- 

lis, ac mineralibus fætus, in cujus medio, featurigo quædam aquas lim- 

pidiffimæ, cum ftrep'itu ac vibratione notabili exfurgit, cum lunæ au- 

gmento ebullitio feu turgefcentia intenditur, cum decremento remittit. 

Limus in fundo fontis fubfidens, fcabiei, arthritidi, paralyfi, fimilibusq; 

pertinacibus affectibus, medelam adferre dicitur. Aqux odor intrà fcatu- 

riginem fragrantiffimus & maxime balfamicus obfervatur fapore, laćkis 

emulatur fuavitatem, Sc præter vim medicamentofam, quam diversi 

equorum morbi cxperiuntur, homines quoq; modo per alvum, modo 

per urinam evacuat, ita tamen, ut quos non ftatim commovet, alacri- 

tatem nihilominus & robur singulare inde percipiant. Hinc ipsius acco- 

læ Vix unquam morbi cujufdam patiuntur infultum, fed longævi valde, 

ad centiun, Sc centum quinquaginta annos evadunt. Longiiis transuehi, 

8c sine ulla corruptione diu fatis confcrvari poteft, evaporata bituminis 

nigricantis fpeciem exhibet, ulceribus recentibus ac vetuftis valde falu- 

tarem. Nullo frigore hyemis coalefcit intra natales, imo quod mirabile, 

à face propiùs admota inftar fubtiliffirai fpiritus vini exardcfcit, ut flam- 

P ma"

114 TR ACT ATU S IF. SECTIO I. 

ma fuper aqux fuperficiem, inftar bullarum agitetur & fubfultet: ideoq; 

fons ifte, ignis fatuus dicitux. Atq; hie quictem ignis fpontc fua nunquam 

extinguitur, nisi fcopis percutiatur, qucmadmodum ante annos circi- 

ter triginta quinque, cum accola: accenfum reftinguere negligcrent, per 

cataraâas fubterraneas fensim piogredicndo, radices arborum, & cum 

his totam vicinam lylvam in cineres redegif,per tres fere annos durans, 

antequam pcrfećtc JufFocari pofl'ct : à quo tempore publicæ eriam ex- 

cubiac funt conftitutæ, quæ frivolas ejusraodi accensiones impedianc. 

Dum autem aliquantulnm flagrat hæc aqua, multùm fui impetus de- 

ponit, intr'a quatuordecim dies recuperandi. De cætero, quamvis ligna 

admota, brevi comburat hæc flamma,adeo tamen (ubnlis eft,ut aquam 

non calefaciat, fed haufta, perinde ac Lucretii fons, frigida percipiatur; 

imo nec ipia extra fuam fcaturiginem exardefcit, utut in vasis exaćte 

clausis aflervetur. Inflammabiliratem hujus fontis cunćŁis fuperioribus 

fæculis ignotam fulmen manifeftavit feriens & accendens. Hinc indc li- 

gnatores ex lylva vicina accurrentes , fiimmitatem aqua: verberando 

virgultis, ignem reftinxerunt: à quo tempore aliquoties experimenti 

causa, mediante ardente face, ilia accenfa, denuo virgultorum fuccuffio- 

л е extincta fuit. A tta Eruditorum an. 16S4. imprejfa Lip fid , ex Defcrt- 

fttor.e Fontis hujus, ji:ffu Serenijf. Regis Polo, per Conrad-:m Regina A r- 

chiatrum faïta. Lutetiis Parisiorü rogaty Eruditif.Dionjftus, theoria circa 

fontis hujus recensitas proprietates, fcquenti ratione expofuit. Quod 

motui lunæ, motus & agitatio illius relpondeat, fieri per communicatio. 

nem, quæ ipsi eft cum mari, ejusq; fluxu & refluxu, à diversis lunæ 

phasibus dependente. Virtutes medicas à fulphure copiosiorc dérivât 

( tanquam insigni morborum panacea) quô venæ hujus montis fcatent; 

cujus pariter vapores particulis aqueis leviores, nifu atq; tendentia fua 

ftrcpitum & ebullitienem fontis hujus, simulq; fuaveolentiam præftant, 

dum ejus craffiores moleculæ in limum, qui fundum petit, coadunan- 

tur. Bitumen, quod poft aquæ hujus evaporationem remanet, quasi 

.balfamum lulphuris naturtle, per frequentiorem agitationcm fulphu- 

ris & aquæ inviccm, eft produdum. Infkmmabilitas pariter fulphuri, 

ejusq; exhalationibus ex aqua prorumpentibus adfcribitur : ac ideo 

flamma

De Aquis Bituminoßs. i ij 

flamma aquse fupematans percuffionibus extinguitur, & fufFocatar, quia 

fpiritus aqucis particulis, à quibus recedere conabantur, dcnuo invol- 

vuntur ira, ut his per deflagrationem confumptis, multum virium mc- 

dicarum pcrdat cadcm aqua. Ideo autem extra featuriginem fuam trans- 

portata minime acccnditur , nam paucæ ipsi inlunt particular fulphurear, 

eæq; aqueis involutae, impetu Sc impulfu fonds deftitutæ: quibus præ- 

fèntibus aqua intra fontem, omnem frigoris rigorem, perinde ac fpiritus 

vini potentior, eludit. Ex Aclis Eruàitorum prœfatis. Aquas bitumi- 

nofæ duplicitcr fiunt, irno, abradendo multum è concreto bituminc, 

illiq;fe permifeendo, г do, combibendo bitumen liquidu,quod fupernatat 

iis. Hinc & bitumen duplex eft, durum, & liquidum. Duri sive con- 

denfati, coagulati fpecies Succinum, Carbo foffilis, Ccfpcs bituminofus; 

liquidum inftar olci & adipis diffunditur, facilèq; colligitur. In Pokucia 

parte Palatinatûs Ruflia:,lacui exiguo, inter colles posito ad Run• 

gury pagum: item in Montano Traćtu ad Ropenka, aliaq; vicina loca, 

aquis bitumen innatat copiosè: ab incolis pus efle telluris exiftimanti- 

bus Ropa vocatur.Hoc,cochleari majori ligneo collcdum dolia implet, 

colorem ravum rubefeenti permiftum defert, frigido àére fpilïàtur, betul- 

lolei modo : morbos nonnullos curât præfertim ftomachi, cum potu 

hauftum à plebe infima. Idem infervit fcabici tollcndæ jumentorum, 

lucernis olei vice fovendis, cmollicndis optimè coriis. Petrclæum five 

Petroleum , Oleum Petræ, eft bitumen liquidum, pingue, è pétris 

& faxis effluens, odoris gravis, doloribus ex caufa frigida præfens remedium. 

Talc in Podolia, inter Urbis Cameneccnsis portam Lacka vo- 

catam, & Arccm, crumpit de rupibus, à Myropolis purificatur. Et Car- 

pati petræ manant Petroleum, quod concrefcit ibidem feu confpiflatur, 

concretum albefeit. Bitumen quoq; fub nomine Ropa fupra deferiptum 

ab aliquibus Petroleum denominatur, nam poteft originem de petra 

ducere, per lubtcrraneos mcatus fluere, tandem infundi aquis. In 

viciniis oppidi Drohobycz., pagorum Kopiec, Jafieh, Stebnik &c.Palatinatûs 

Ruiïïæ, parantur foveæ, implentur aqua ftillante de tellure , di- 

fta vcrnaculè KipiaczÀa, qnæ dum agitatur diutiùs, particulæ pingues 

sibi occurrunt,in fe impingunt, atq; sic coherent sibi,ut tandem in bitu- 

P 2 men

TRACT.ATUS IV SECTIO I. 

men fpiflatum, feu maiłam atrar pici simiilimam, unftioni axium perido- 

neam évadant. Pinguedo aquæ eidem fupernatans, neq; conculfa bibitur 

fxpius à villänis, ad pcllendos multiplices morbos, arccndam peftilenti. 

am. Scribit Gabclius in Libro de Succino, quod cum aquis motum , 

verberarum bitumen ; sit verum Piflàsphalmm, nempe concretum bitumen, 

& inftar picis obduratum: fed Bellom о Pillasphalrum, eft pix 

retorrida, Diofcond: pix ik bitumen, vcl pidbitumen. Cæteræ aqnæ bi- 

tuminoiæ relinquumur , propter virtutes , proprietates similes enu- 

meratis. 

IV. In Scepusii parte Regno noftro (ubjrfta erumpunt aquæ, & 

qnocunq-, fluunt abiifïe in lap’.dem conipiciuntur. Quapropter Сготг- 

rus Pol . I. i. ait,in Scepusio rivus ex arduis montibus effluens, taliseft 

.qâlitatis, ut ejus guttæ in lapideam concrefcant duntiem ita, ut ex il- 

lis fponte cxiitanr fulcra canales fuftentantia, quibus rivus ducitur ad 

niolctrinas. Ibidem, juxta Auftorem latentem fub nomine Simpli- 

ci(f:m H mgar ici-, e r Daciani, ad Varalium, incolis Kirchdrauf urbem, 

с rcgione arcis in convalle, æftate conglaciatur aqua, defluit hyeme. 

Id fieri cenfet Szjsnt - Ivany m Mifcella. ob nitri nimiam copiam, cujus 

natura eft, liquida conftringere & frigefacere: unde mtrum ad refrige- 

randum potum æftivo tempore, in multis locis adbibemr loco glaciei. 

Quod autem hoc, æftate potiùs, quam hyeme fiat, ad antiperiftasim 

eft referendum, ratione cujus, æftatis tempore in cavernis, aliisq; locis 

fubterraneis frigus magis intenditur. Altera aqua ibidem featuriendo la- 

pidefeens, materiam fubminiftrat domibus fabricandis. Effoffi lapides sine 

uftione prævia rcfolvunrur in calcem. Fusiùs Petncius Medicus 

Cracovi. in Tr л ff am de Aquis Drxz.bacensibus О" Le» с ko viensi bus Polo- 

nici edito delcnbit aquas ejusmodi. Inter Lubowlam & Podoleneciam 

in S.epusio datur Mons Kiciern, pagusq; Druzbak. fuperior, ad illum 

prorumpens aqua lapidefeit, aggere laxeo obducitur. Ibi inftrufta ftete- 

rat mola, fed canales & rotæ accreto lapide, ceu cortice, manent nunc 

teftæ. Itjq; aqua delabitur in rivum proximum, relinquens cruftam , 

quæ dum exiftit recens crépitât prefla, condenfata fabricam intrat, a- 

quaticas domos conftituens: tale enim vocabulum obtinuêrc illæ ab incolis.

De j 4fù s Lapidefcentibus, Petrißcantibus. 117 

colis. Circulus fonds pifcinam parvam videtur exprimere, ad duodecim 

ulnas in lamm protendi, in profundum ad o&o. Ex turbulcnta, & qua* 

si (pumas producente eadcm aqua, dcfumitur certum omen mutanonis 

àéris, aur tempellatis futura. Aderant qui kidifeundi immcrgcbant fc hu- 

ic fonti, ncc diu fundum teuere poterant, magna vi furfum lati. Inrran- 

tes balneum fànitatcm rccuperarc non pofle creduntur, si fupcrnarcnr. 

Æneus lcbes calefàciendæ aquæ params durabat annis propc quadra- 

gmra ,ncq; reparabatur, quamvis in iplb fundo exuftus,nam adharrente 

calcc firmabatur. Ad Sup-tmkowce villam Podoliæ, aqua de monte 

cadens, panter in foliditatem lapidum abire traditur, concreta tolli, ac in 

cæmentum addito igne transformari. Primo, condenfario ralis putamr fieri 

ob mifturam oleoforum cum falis fpiritu, cujus natura eft, uti & fri- 

goris, obvia qiui q; condenfare. Secundo, aquæ lapidefcunt, Fromondo 

Meteorolog e. I. 5. Schott0 in Anatomia Phjstco - Hjdrofiaiica, qux plu- 

rimùm gypsi, aut luti vifcosi vehunt, unde lapidibus gluten eft, aliaqv 

materia. Vel quod idem eft, folutam in fe continent materiam marga- 

ceam, aut tophaceam, aut calcariam,in quantitate magna, vi incruftan- 

di præditam , ideo corticc quasi lapideo fearurigmem inuniunt. 

V. AQUÆ in lapides ligna commutantes in Drufbach. Sachs 

de M iranda Lapidum Natura. Ad Lipowiec, & Trzjm eßno, aqua 

in puteo ligna vertit in laxa,optimasq; cotes probet ruricolis.Oćio M e - 

die Dotlor in Thermis. Penes fluvium San vicinum Urbi Jarosla- 

viensi inventa fagus, alibi alia arbor inftar silicis dura. Prope T oruniu 

m , ripan-q; Viftulæ, in quadam arena humida, o(fa, nucum puta- 

mina &c. vifa duridam lapidis induifle. Locus paluftris ln Dobnnen- 

fi Terra, acer album ( nobis Grab ) in fegmenta plura divifum, fertur 

mutare in iaxi loliditatem, intrà feptennium. Ligna ejus.nodi dicuntur 

pctrificata,derivato nomine ab aquis petrificantibus feu transformativis, 

Modus transmurationis a plurimis talis exponitur. Succi lapidifici, aut 

fpiritus fali ni, id eft, fubtiliores lapidum partes abrafx, perfede folutæ, 

pons corporum inic&orum fe (e inlinuant, partes intetiorcs permeant, 

molhorcs confumunt, fc ipfas fubftituunr, atq; ira v. g. ligna in faxa 

convertunt. Additur a K ir cher 0 in Ad undo Sttbter. iidcm hum ores ex 

P 3, matena

TR А С Т А TUS IV. S Е С Т I O JL 

materia lapidea elaborati, ехсойі, fi cum aqua tantum confufi, Sc non 

exade commixti fint, res non transmutant, verùm obducunt cortice fa- 

xeo. Maris Balthici littora Gedano viciniora cxcipiunt quercus, & al- 

nos nigraSjindurationi lapideæ proximas, flućtibus aliunde allatas. Similes 

quercus depromuntur fæpiùs ex ripis ViftuLe. 

VI. FONTES frigidi aliqui more effervefcentis ad ignem aquas 

ebulliunr, ac extra labra propelluntur. Hx à Scriptoribus rerum natura- 

lium infanæ, fatuæ diftæ, quia frigidæ cùm fint, bullire videntur. Caufà 

effervefcentiæ, Schott o S. J . m Anatomia Phyfico - Hydroßatica, fpiritus 

inclufus partim nitrofus, partim fulphureus: vel lapfus aquarum præ- 

eeps intrà terram: vel altitudo originis fontis. Ad Culmam aqua co- 

gnomento infana, ampullatur enim plurimoflatu erumpente с fpecubus. 

Scaliger in Exercitatione 58. de Subtilitate. Alii fontes vibrantes a- 

quam ultra Turobin, ad Sklo, Strachocin in Ruffia, prope Sur a i in Vol- 

hinia, Waierow in Pruffia, Bie-rz.e in Litvania, cæterisq; Provinciis, vix 

ad elenchum reducibiles. Nec defunt fontes exilientes, fed aquam 

non effundentes, licet perennem teneant in fe, tanquam in puteo, & 

tunc in æquali libra cum fua featurigine pofiti cenfentur efiè : vel quod 

aquæ per meatus alios affluant, per alios abeant. Non pauci hye- 

me calidi, frigore enim ita clauduntur pori fuperficiei tclluris, ut fumi 

evaporare nequeant, manentes intùs calcfaciant aquas. Æftivo tempore, 

poris terræ ex calore apertis, évaporant fumi, confequenter calor internus 

minuitur. Frigiditas notabilis fontium in æftatc, refcrtur à multis & 

ad profunditatem fcaturiginis, vel admiftionem nitri, aluminis, mercu- 

rii. Occurmnt fæpiùs perennes fontes tam copiofi, ut ftatim fuffi- 

ciant ad molas vertendas. An autem apud nos dentur periodici feu 

temporanei fontes nunc profiliehtes, nunc fubfiftentes, cunosis relitv- 

quo indagątoribus. Indicia optimæ aquæ affignantur fequentia. Si 

cJara fluat, fi tenuis, dulcis, exigui ponderis, gelida, faporis Sc odoris 

nullius, fi friget citó, modico calefcit igne, leguminibus duris coquendis 

apta: difficultas tamen coćtionis non femper aqua: vitium eft, fed & 

ipforum leguminum in folo varié infećto excreicentium. Saluberrimæ 

exiftimantur еіГе & illæ aquæ, quæ ex fonte hauûæ, plurimas bulks 

è fun-

De Aquis Medicatis. n 15 

с fundo orras, tendentes ad luperficiem, vel lateribus inftar margarita- 

rum adhérentes, demonftrant. 

SECTIO II. 

Be 

AQVIS MEDICATIS, NOXIIS, MOR- 

TIFERIS, RVBICVNDIS. 

I. Д QUÆ MEDICATÆ ex со dićb;,quod vi mcdica polleant, c- 

J_"\asqj Mcdici ad merbos curandos adhibeant. Minerales five Me- 

tallicae aliis, accipiunt enim fuas vires & qualitates juxti Senner- 

tum in Epit. Scient. Natur. Schottum in Anatomia Hydroftatica Fonti- 

um, à prima metallorum, ас foffilium materia adhuc iubtili, fluida,nec- 

dum in corpus folidum compadajuxta Blondel in Defcript. Therma- 

rum Aquisgran. acquiront mineralia, aut metalla mediantibus fpirmbus, 

clTentiis elaboratiffimis, vaporibus, & exhalationibus per telluris poros, 

veî rimas communicatis. Dum autem currunt per vitriolum, alumen, 

fulphur 9 nitrum, bitumen &c. vitriolaceæ, aluminolæ, fulphuratar, ni- 

trofipj bituminofæ manent. Dividuntur Medicæ aquae in potabiles, bal- 

neabiles, calidas, frigidas. Calidae in ortu prim*vо fui algidæ fuerant, 

opinione Fromondi, Cafii Crc. in curlu funt calcfaćtae à fubjećto igne, 

qui fub tellure alitur pabulo perenni fulphuris, aur biruminis accenfî 

ex ficcis, calidisq; halitibus conclufis in fpecubus. Alii calorem aqua- 

rum non ab igné fubterranco, verùm à fubterranea efFervcfcentia mine- 

ralium dcrivandum exiftimant. A Pyrite folo Bęrgerus in Thertnis Carolines, 

nonnemo à quodam lapide calcario aquæ aftluxu perfufo,eundem 

ealorem deducit. Ad extremum, Thermae crcduntur fieri ex aquis dua* 

bus, vel pluribus mineralibus frigidis feparatim, in concurfu vero ob 

mutuam falium divcrfi generis repugnantiam, incalefcentibus, ut videre 

eft, inquit Chauvinus AuFlor Lexici Philofo. in tartari vitriolati pnepa- 

ratione. Cætcri fontes mcdicati crfi. frigid: featunant, fenfu vzxhnFromtindi

JÎO TRACTATUS 7Г. SECTIO U. 

mondi MeteoroUgico. 1. 5. calu cran t, fed racatu longo fervorem, fpiritum 

exhalarunt. Ex obfervatione Fallopii raro erumpunt gclidi, verum ferè 

fubtepidi, aut tepidi. Plura de Medicatis Aquis haberi poflunt ex Dissert 

atiombus Bauhini-УallemÂrdernact^LtbavitfiiHrU^Jordani^Schwench- 

feldii, tæterisq; typo fubjedis. Juxta Bajer um fieri poteft, ас revera fole 

t^ quod medicati fontes aliquandiu fatis laudabiles, fuccelïù temporis 

degenerentj dcfkientibus lènsim, qujç priùs admilccbantur, adivis parti- 

culis mineralium. 

II. Therms in Polonia complures, ad Carpatum. Kircherns Ми 

di Suiter. I. 5. Sunt in locis nonnullis featurigines tepidarum aqua- 

rum, fulphuris, & aluminis odorem Ipirantium, quibus icabies, ulcéra 

hominum, ac jumentomm curantur. Cromerus Polonu l. 1. Fons 

in Scepufio ad Druzjbak, in SeB. precedent: fub mm. 4. pofitus, lapide- 

feens eft, & medicatus, fulphur nonnihil fpirans, in abluendo labidus, 

modicum de falc participans, nam in balneis arrodit cutim, provocat 

puftulas. Illo perfusi crines ftccantur tardiùs, & complicantur. Balneabi- 

les magis quàm potabiles porrigit aquas, in Junio, Julio, Augufto, 

Septembri, falubres maxime, quæ contrada, incurvata corrigunt membra, 

dolores leniunt, vertigines capitis, furditatem, tremorem, fpa- 

finum, paralysim amovent. Gingivis debilitatis ac alcerosis, palatis pu- 

ftulofis, crebra oris lotione, medetur. Oculorum fluxus exsiccare, è na- 

ribus puftulas fubmovere, fuccrelcentem carnem eradicare, mollificare 

glandulas, fecundas fæminas reddere, abortum impedirc confuevit. Ad 

chiragram, podagram, gonagram ex humoribus frigidis ac crudis na- 

tam edomandam profieuus. Eidem fonti, contra feabies, ulcéra varia, 

vitiligines; mentigines, ftrumas, vcrrucas, cæterasq; externas infedio- 

nes, vis non exigua. Ita Petricius de Aquis Druzjbaccnfibus Crc. In 

eodem Scepusio aqua coloris viridis dum calefit, albo colore tingitur, 

tanquam crcta infeda eilet. Morbo corrcptus si fupernatat illi in bal- 

nco, vicinæ mortis habetur indicium , valetudini priftinæ reddendus 

mergitur, ac poft /parias toto corpore puftulas, convalefcit. Ita fert fama 

narrationi aliquorum innixa. Svolzoviciis prope Cracoviam a- 

qua fulphurata affedis malè corporibus multum eft falutaris. Sixtus 

Medic•

De Л qui s Medkatls. 

JMedic. "Leopoh. in Thermis Sklo. Fons in Sect. pip гг lor i fub num. i. 

Cr 3. positus depellit morbos ex oppilationc cxortos, un funt epile- 

psix, apoplexix, fpafini; vitriol© enim conftat, quod Гарог acidiis probat, 

hoc veto foffile calidum eft, & admens, proinde iolvens oppilan- 

tia. Tylkowski P h jf Cun. Part. 9. c. 34. Fons unus ad Turafz.o- 

wka pagum,fecundus ad vicinum Civitati Crofnensi qucrcctumDębina, 

tertius ad ras Iwonicz, ebulliens pcllit in balneo dolores capitis, frigi- 

das feb'res, hydropes, cxterosq; hnmores noxios. Fons in fundo op- 

pidi Tyrawa Palatinatûs Ruiïîx, virtute medica pollct, aquosi humoris 

ftagnationes educcndo, oculorum vitia detcrgendo, plicas faciendo de- 

cidere. Propior fylva pago Strachocin ejufdem Palatinatus fontem 

profilientem, corporibus morbo affeftis fubvenientem tenet. In 

pago Sklo, milliari uno à Javorovia diillto, fons de arenofo colie cum 

impetu tanto erumpitjut prxgrandem injećtu lapidem illico egerat, cum 

arena nigricante. Non congciatur (xva hyeme rivus, verum vapores 

denfos cmittit, ligna fi diutius injećta manferint, inftar facis accenfie 

ardent. Denigratur aquis argentum, credo propter fulphur aduftum, aut 

vitriolum rcfolutum. Metalla immerfa alia, flavedine imitante colorcm 

aureutn, obducuntur, aft illam non diu retinent. Ænea vafa, cxteraq; 

mctallica , pccunias inclufas marfupio , fervatasq; in rivi decurrcntis 

margine, brevi nitorem amifiile fpećUbis. Limpitudine fubtile vitrum 

semulari videtur aqua calefaćta, ideoq; fundus vifu attingitur, & quid- 

quid fundo tradideris. Ex ftigiditate, humiditatc affectiones ortas pellit, 

propinata appctitum exacuit, prxter colorem fulphuris, ipfum continet 

fulphur, odore indicantc. Cafu fortuito, tradit Ocko Medicus Regius à 

fcabiofis equis fanatis, has dctcćtas fuifle aquas; à bubulco confirmatam 

vim medendi in fonte, dum pes traditus illi tumorem omncm depo- 

fuit Frequentabantur latices hi falutares, regnante Joanne III. & Javo- 

roviæ fxpiùs commorantc. Nicolaus Radiiw it Dux in Otyka, O' Nie- 

fivicz, ufiis iifdem eft, an. 1576. Hierofolimitana Peregnnatione illius id 

comprobante. Prope Fortalitium Birze M. D. Litvanix fons ailur- 

gens, redolens maxime fulphur, hyeme calens, olim vicina fibi habe- 

bat balnea, ad.variorum morborum remedia. Chelmenfi Urbi, paa 

goq;

i гг TR ACT ATU S îr. SECTIO II. 

goq; Stolpie proximus fans lenirc dolorem oculorum, ѵіГит reparare 

k lu m , a Sufz.a m Ph&nice tertio Redivivo traditur. Nicftepoviæ, 

non procul à Pultovia Civirate Mafovia:, erumpit fons medicinalis. A- 

quæ lulphuratæ occummt frequentifïïmè, in Pa lat. Cracovi. ad Wrz.o- 

fzjiw ice, in Sandornirienfi ad JÜobrowoda &rc. Ajendo univerfaliter, a- 

quæ falphuratæ duriticm nervorum emolliunt, relolutis, convulfis, tre- 

mulis, contraćtis proiunt, tumores juncturaram rcfolvunt, chiragram» 

podagram, aliosq; morbos articulates curant, fcabicm, ulcéra, vitiligi- 

nes, lentigincs tollunt, jecoris, lienis tumores refolyunt, dolores coli- 

cos pellunt, fcorbuto medentur, aliaq; plurima vitia corporis auferunt. 

Tcntamina feu Expérimenta Phyfico - Chymica fada cum aqua Fontis 

fulphurci Silefiæ inferioris prope Leobergam a Reufnero , inferta Ephemer 

id. Academ.Cafa'reo - Leopoldina, procul dubio infervire polïunt /ca* 

turiginibus noftris, non modico fulphure oneratis. Bituminofe a- 

quæ potæ internis quibusdam morbis etfi conveniant, in balneis nervös 

emolliant, tarnen caput replent-, offendunt ocnlos. 

III. ACIDULÆ, feamrigines funt acidarum aquarum medicina 

lium. Oriuntur arbitratu plnrimorum, cx admiftione fpirims vitricli, falls, 

& aluminis, quæ mineralia, ait Varenius in Geographia,partim fimpli- 

cia, parti mineralibus aliis, magisaut minus adm&ta, in terræ cavitatibus 

reperiuntur. Solum chalcanthum five vitriolum, fenfu ab Heers in Spa- 

dacrene, hoc eß, Fonte Spadano, acorem facit, qui tdplicitcr communi- 

eatur: vel quando ipfa featurigo feu vena mineram allambens fecum ra- 

menta ducit: vel cum vapor chalcanthinuś è minera furgens præterla- 

bentibus mifeetur aquis:vel cum idem vapor fupernè genituSj ambientis 

terrx.cogitur frigore, & in aquam mutatur acidam. Acidis aquis 

ineft plurima virtus ad obftrućtiones referandas, educendos calculos Sc 

arenulas, arthriticos dolores curandos, aut faltem mitigandos: ad calo- 

res vifeerum, febresq; fugandas, vcntriculum roborandum, dejećtam 

appetendi facultatem reftituendam. Scepufium paffim acidulis fearer. 

Froelichius in Biblioth. Peregrin. Scepufii pagus Lcckowa vici- 

nus Lubowniæ, acido fonte ad Meridiem pofito Celebris. Fundus illius 

rubricofus, ac aliquantùm arenolus, odor poft noćtcm, nebulas, tempe 

ftatem

De Л qui s Noxus, Mortiferis. 

peftarem (entitur fulphureus. Sic efficaciter abluit manus, vel faciem, 

ut cutis adufta a folc deponat intrà aliquot dies colorcm atrum, fumat 

albcdincm. Percipitur odoratu fulphur immiftura aquae, vitriolum, Sc 

nitrum guftu, nam acrimonia vellicat linguam. Incalefccntiam capitis, 

ßnguinis, oculorum inflammationem, tremorem, comitialcm morbum 

coércet, phthifi, excreationibus fanguineis occurrit, afthma, tuffim, ca- 

tharros, cordis palpitationes, lancinationes in ftomacho fubmovet : fo- 

mnum conciliât, choleram pellit, vitiatum appetitum corrigit, alvum 

fæpius purgat educendo virides, nigrasq-, humiditates. Solct & hepar 

ncccnfam refrigerare, lieni fuccurrere, in renibus, ac vefica frangerc 

calculos, harmorrhagias fifterc, fcorburicis prodcfle, fi necdum malum 

invaluit. Quotidianum fubminiftrat potum fons idem accolis egeftate 

preffis, cum iniqua lućtantibus valetudine eft afylum.Spećtantur in eo- 

dem campo fingulares alii fontes. Petricius in Trathatu de Aquis Druz.- 

bacenßbns, Cr Lenckoviwfibns. Scaturiunt acidulx ’aliæ in vicinia 

Toporcenfis, & Kwirinenfîs pagi, ideo Simplicifsimus Ungar tens, & 

Dacianus inquit : in Scepufio faluberrimæ aquæ mätutino tempore hau- 

itæ excitant appetitum, fcorbuticam tollunt malignitatcm, cœteraq; vi 

multa medica gaudent. Et in Mufzinenfibus bonis Epifcopi Craco- 

viensis, dicuntur dari acidulæ : alibi plurimse non divulgantur. 

IV. AQUÆ nonnnullæ potæ quod fttumas caufent in homini- 

bus, Agricola, Vitruvius, Cafius, Scaliger m Exercitât, de Subtilttate 

tribuit nivibus liqueiaAis, multum materiæ terreftris & crudæ fecum 

trahentibus. Cruditas répugnât refolutioni, inhæret mufculis gutturis, 

terreftres particulx concrefcunt ac indurefeunt. Vaporofx & frigidx a- 

quæ, fenfu Canadien Ord. Prœdtcato. multas fuperfluitates phlegmaticas 

defeendentes à cerebro commovent, qux pervenieùtes ad collum & 

guttur condenfantur j & sic caufant tumorem Tub men to, qui ftruma 

dici tur. Placet aliis ftrumarum vitium particulis mercurialibus imputare, 

quibus aqux è montibus metalliferis defluentes infici poflunt. Mercurii 

enim proprium eft, humores pituitofos ad fauces deducere. Deniq; 

ftrumofus colli tumor onri poteft non ex nivalibus aquis ( quæ etiam 

«libi extant ) fed potius ex potu aquarum gravium per calcarios mon- 

Q2 tes

TR A C T A T U S / Г . SECTIO II. 

teseuntium, copiofam calcariam terrain fecum trahentiufn. Ex his a- 

pinionibus, non facile dixerim, quce sit anteferenda. Priùs loci positi» 

luftranda cft diligenter, examinanda: ferio aquæ, circumstantiæ variæ per- 

pender.dæ, tura démuni dcterminata caufa alïignanda, cur in hoc loco 

protendantur adeo guttura, ut vcluti facci dependeant. Montanis qni- 

busdam populis tumor ejufmodi elle familiaris fcribitur, id eft, ad Montes 

Pyrenæos, Alpinos, Carinthiæ, Stiriæ &c. habitantibus. In Ca- 

pitaneatu Gnbovienli, & circa pagos Sucha, ‘Jordanow &c. gutturones 

confpiciuntur, aquarum vitio tumor adfcribitur. Grufzelnicæ ultra 

Drohobiciam oppidum Roxolaniæ, fons de rupibus profluit, ex eo 

aquam quisquis haurit, gulam tumidam defert, Ocko tn Acjuis Skie te- 

ftante. Struma à quodam Medico fie eft cnrata.Ex infećto fonte de- 

proniptos lapides pulverifavit, fecitq; falem, ex file fpiritum, quem 

porrigebat manè in jufculû carnium, viginti & amplius (proportionate 

ad complexionem ) guttas aftimdens. Latiùs extendifîc fc vitium 

aquæ legimus, quia caufat înterdû & plicas.Retulit mihi, inquit a Gehe- 

ma m Traftatu de Plica Polonica, fide digniffimus miles, le quondam 

in Ukraina, cùm bellum gereretur contra rebelles Poloniæ Cofàcos, fub 

vexillo fuo milites duos habuifie, alterum genere Gallnm, Germanum 

altcïum. Hi multa ornati cæfarie, cuidim ftagno vix fc æftate immer- 

ferant, plicas contraxerant numerofiiïimas. Pluviales aquæ irrigan- 

tes valles, ac flumina, hybernæ nives ex altifliinis montibus, пес non 

metallicis decurrentes in Polonia, juxta Veridtcum Scotum in Plicomaß. 

imbuunt vicina loca multo nitrofo fale , atq; vitriolo. 

V. AQUÆ VENENATÆ feu MORT1FERÆ fiunt, fi fluant per 

arfenicales, mercuriales, antimoniales terras, earumq; fumis imbuan- 

tur, Varenii in Geograph Générait fententiâ. Quemadmodum enim fu- 

mus arfenici necat viventia, fie aquae fumo tali plena: idem efficiunt. 

In Sccpufio fons five lacus pcftilcntem aquam & vaporem emittit, cujus 

non modo guftu, verum aftbm animalia, alites enecantur. Crome- 

rus Polo. I. i. Ambigo an de illis aquis eft hoc loco fermo Crome- 

го, qua.* in fylva proxima Druzjsak volucribus præterv.olantibus, anima- 

libus bibentibus cxpirationc tetra ferunt exitium. Cätifa exhalanonis 

peftilentis

De Aqtiis Rubicmdis. 

peftilentis proYcnire potefl: & ex putredine terra?, ftagnante humorc 

aliquo , vel copiofo iulphurc, in eo loco, evaporaute. Si aquæ ali« 

quæ pifccs in Ce non continent, & aliande allatos enecant fubito, mi- 

ncralium qualitatibus, præfcrtim fulphuris, abimdare creduntur. 

VI. AQUÆ S ANGUINEÆ color reducitur ad Bolos, Rubricas, 

Terram Adamicam , id eft rubram , & vapores fubrubeos. De aqua ru- 

bicunda feu fànguiformi folïæ cujusdam, Ephemtrides Medico - Phjfi- 

CA Germanien hoc annotârunt. In fundo foilæ latuit terra bolaris quæ- 

dam ( vocabulô latiùs acceptô ) tinfturæ purpurifantis, aut propè coc- 

cineæ, quas fuccelfu temporis à fcaturiginc nova per canales terræ im- 

pulfa, atq; aquis foflæ commifta prolîliit. Aliud fèntiendum eft de 

miraculis virtute Divina patratis, nam ilia verba Exodi c. 7. pofita: 

Percut i am virgâ aquam ßuminis, C r vert et ur in fangmnem, exponens 

Cornelius л Lapide S. jf. ait: Nilus tune non colorem tantum, fed 11a- 

turam habuit languinis. Odra, & Nilla flûvii,an. 1170. ( in Silefia tune 

fub dominio Polonorum exiftente) tribus diebus, aquas coloris fàngui- 

nei exhibuerunt. Miehovita Chrome. Regni Polo. I. 3. Cureus in А ппл- 

libus SilefiA. Viftula ad Torunium, an. 1575. eundem Colorem te- 

nuit dierum trium decurlu, eademq; nofte, qua rubere defiit, ortus eft 

terræ motus, ventusq; infolcntior. TLerneke in Hiß. Torunenßs N aufragis 

Tabulis. Cum admiratione omnium Tyras eo tempore rubuit, quo 

Stanislaus Zotkiewski Sitpr. Exercitus Dux cum tranabat cum legioni- 

bus. Malum omen fecuta clades ad Cecoram, an. 1620. Twardowski* 

de Skrzypno m Uladtslao IV. Prope muros Leopolis aqua ejusdem 

coloris vifa, an. 562.1. Ex M . S.S. In foffis Urbis Mariæburgenfis, 

an. 1668. Junii 7. ftagnantes aquæ repente rubuerunt. Zaw adiki A r- 

сапл H iß. I. 6. Ante obfidionem Leopolis à Turcis, fons in fubur- 

bio Halicienfi tinftus colore fanguineo, fluxillc memoratur. An. 171z 

menfe Julio, aqua piieinæ in pago Teffems - dorff rubefcebat. Paulo poft 

accidit idem in pagis N:dau & Mausdorjf, quorum primus in Infula 

Mariæburgenfi majori, feçundus in Territorio Elbingenfi fitus: nam 

pifcina per dies continuos aliquot inftar laccæ pi&oriæ globolæ rubere, 

immeru lintca tingerc ipećtabamr. Poftquam verö agricola aquam o- 

Q j mnena

n ć TRACTATUS 7Г. SECTIO III. 

irmem exhausit in fundo,craflus ac rubricofus limus apparuit.Schnitzen 

in Difputat. de Aqua fanguinea Mariaburgenß, 

SECTIO III. 


AQVTS SALSTS, & RELIQVIS PRO- 

P R IETATVM VARIARVM. 

I A QU ARUM SALSARUM gcnerationcm declaraturo, lcn- 

У \ tcntia triplçx Aućtorum occurrit. Prima, ex mari per meatus 

/ Y fubtcrraneos fcaturire, in fuperfïciem terra: prorumpere illas 

divulgat. Secunda, aquas contrahere falfedinem non à maris 

fcaturiginc tradit, fed à locis fulphureis, nitrosis, aluminosis, fal- 

sis, per quas labuntur. Tertia, Kircheri in Mundo Subterraneo, Varentt, 

in Geographia. aliorumq, plurium, Salfulas originem ducere refert a falc 

quodam nativo fubterraneo, quod ab aquis allucntibus difl'olvitur, 

& ad nos defertur. Quærit Sennertus in Ep:to. Natural. Scientu, unde 

fal dićtum habet primordia, atq; perpetuitatem ? si enim propter foffi- 

lem falcm fontes fiierant falsi, tot fæculis non durarct, fed ab aquis fo- 

lutum abfumeretur. Omnes allatæ opiniones non modica dubia movent, 

idcoq; rclinquuntur cüriofæ concertationi. De probationibus aquarum 

falfarum, multùmne, an parùm falis in fe contineant, Untzsri Phißolo- 

gia Salis videatur. 

II. Salis fodinae Bochncnfes continent paffim fontanales venas, 

led modicè featurientes , quas canàiibus è cryptarum ambagibus corri- 

vatas in puteum, operarii doliis mox attollunt, coquunt, arenosi falis 

fragmentis injećtis. Coquuntur autem in patinis, ex «ere, ferroq; faćfcis, 

vifendæ magnitudinis, cx quibus flammarum vi coiicretus fal poftquam 

incanduit, cxtrahitur. Vadianus in Commenta, in Pomp отит Mel'am, 

fVillichius in Salinis Cracovianis. Bochniæ aqua d;nfatur in falem, 

non congelatur quamvis maximo frigore: craffior eft aquis vulgaribus:

De Л qui s S al fis. 127 

gaîlinæ, aut anferis ovum in ilia non mergitur. Schroterus in Defcript. 

SahnarÜ Vielifcenfium. In Salinis Viclifcensibus alii mafias falis quadratas 

excidunt, alii fragmenta legunt, alii aquam è fontibus fàlsis fca- 

rurientem dolüs excipiunt, & cum fruftis falis excoquunt. Bertius tn 

Tabulis Geograf h. Contracts, Connor w Hiß. Polonu. Mons Ad- 

mirabilis in Palat. Cracovi. fontibus tarn dulcibus, quam falsis abundat. 

jlEla Eruditorum an. 1684. Lip fi a imprejfa. Mons Sola in Ducatu 

Ofviecimensi falfos emittit gurgites. Dlugojfus H i ft. Pol. I. 1. In 

confinio Ofviecimensis Territorii \ & Sccpusii, aquæ falfæ. Neugebave- 

rus in H ifi. Rer. Polonicarum. Litvania fontium falforum veftigia 

perhiberur monftrare. Helwing in Litkographia singer bąrgua. In 

Ruffia ex aquis putcorum altorum paratur (al, & partim in modum fa- 

rinar,vel nivis minutus relinquitur, partim conformatur in fruftula. Crę- 

merus Polo. I, 1. Neugebaverus l. 1. In Colomia oppido excoquitur 

magna copia falis, qui ubiq; in Ruffia, Polonia, Litvania, venalis pro- 

ftar. Cellanus, Cr Starovolfcius in Defcript. Polonu, Adnanus Romanus 

in ParvoTheatroUrbium. Conficitur ibidem fal, cujus odor, ovo-rum 

odorem plus fatis frixorum & aduftorum, fuaviter redolet. Sarni- 

cki in Defcript. Polonia, Gefnerus in Fofßlibus. In pagis Colemiæ ad- 

jacentibus, Delatyn, ЪапсгуП, Krz.ecz.ka, Sopol, Adamewa, Molotko- 

w o, Solotwina, Rofylna &c. Officinæ Salinariæ extant. Ad Hali- 

ciam, in locis variis putealis aqua in falem abit, idem fit alibi in Russia 

, nempc prope Riboticios, Dobromilum dcc. Cellarius in Defcript. 

Polonia. Sal coćtus in Terra Premislicnsi, & Drohobiciæ, in Kolas 

, aG portiones collcćlus reponitur. Miecloovita in Sarmat. Europas. 

Dantur putealcs aquæ imbutæ falfugine, & in villa Stebnik, Solec,Kopiec, 

Doubołuka. Ultra Samboriam, oppidum Stara-Sol, pagi S uminy% 

Sprjnska Zupka, Nahniowice, Kotowie, Truskawiee,Medryfz. Crc. alibi- 

Tyrawa Solna, Rungury, Dolina cum viciniis, aquas in falem candi- 

dum denfdndas proferunt. Aliquot fontes imbuti multa falsugine,iń 

Montanorum pago U foty, ebulliunr. Barcini in Palatinatu Califfiatsi fal- 

fulæ non ita pridem carperunt extoqui. Vcrbo, frrquentiffimus eft fal 

fontanus, Sc putealis: idcoq, plurimi fontes, & putci minus falsi per 

Reguum

TRACTATUS IF SECTIO III. 

Regnnm fparsi ad falem cliciendum non adhibentur. Singulare eft, 

quod à Cromero Polo, l.i.k Thuano H iß .I. jç. adnotatur. In defertis dc 

Boryftheni vicinis locis lacus eft, cujus aqua fercno atq; ardenre iolc. in 

falem concrefcit folidum ita, ut homines cum jumentis & curribus in 

eo, tanquam in glacie verfentur, fcftumq; in frufta avehanr. Quam- 

primum autem plait, folvitur glacies ilia non sincpericulo insillentium. 

Adjacet prædidus lacus ( simul cum tribus aliis qualitatis ejusdem ) Boryftheni 

Carcinatum Sinum, sive Ilmien Lacuir. intranti, qui olim terminus 

erat Magni Ducatus Litvaniæ, fub Vitoldo Duçe, ut cx Geographica 

Tabula Borysthenis, infer tu Appen diet Theatri ab Ortelio edit* , 

clarc patet. Spargitur à quibusdam , quod & in vicinia oppidi Жог- 

nie Ducatus Samogitiæ, indurefcat folis æftu ftagnans aqua in falem. 

An veritati conformatur narratio, magna loci diftantia indagationem 

iinpediêrat. In Montana Regione, ad rus Rzepiennik, &c alibi, à terra 

quasi nuilcus abraditur, ut lalfugo erumpat, quam feræ, пес non volu- 

cres prodeuntes de iylvis du lambunt avidc,plumbeis globis profternun- 

tur. Pratum quoddam in Palat. Pofnaniensi vicinum Szamotuły, 

collis adjacens Oborniki, traditur tegi graminc falib. A Scriptoribus rerum 

nafuralium Salisaspergo vocatur, quæ veluti pruina in campis, Sc 

prads jacet. 

III. Occurrunt fepius aquæ sic crudar, utin illis non poffintco 

qui legumina ad mollitiem usitatam. Refertur caufa ad mineralia, 

propter quæ, aliis qualitatibus funt imbutæ, non iis, quæ aquæcoinpe- 

tunt: unde crudum humorem intra cibum adftringunt, non educunt. 

Caro bubula in aquis quibusdam coćta si rubet, itidem mineralium ali- 

quorum fucco ( quo non deftituunturj rubor adfcribitur. Nec omnes 

aquæ inferviunt æque coćfcune eerevisiarum. In Capitaneatus Sluchovi- 

ensis quodam loco, non paratur débité idem potus, nisi aqua cum fale 

non modico mifceatur. Grodeci forum novum continet puteos tres, ce- 

revisiæ parandæ aptiffimosrin foro antiquo puiei duo ptioribus détériorés. 

Color aquarum varius eft, pro varietate terræ, per quam flu- 

unt, anteqium ad fontes.perveniant, & rerum admiftarum &c. In U- 

kraina Bogum intrat rivus cæruleus, vulgo Sina-woda. Laćtis color fri-

De Aqtiis Variis. 

giclas nonnùUas tingit in Carpato, alibi niger, flàvus feu hiteus, unde in 

Ukraina eadem Zołte wody. Odorem contrahunt ex admiftionc 

rerum alienarum v. g. mineralmm, quæ allambunt, abradunt ; yel fuc- 

corum de plaiïtarum radicibus provenientium, his enim Ixpiàs imbii- 

untür. 

IV. Putei originem trabant communiter à fluminibus non pro- 

cnl decnrrentibusj à lacubas, paludibus, & ipfo mari, tradu&â & per- 

colatâ aquâper terra: poroś, ас meatus. Crefcentibus amnibus,& pute- 

ales aquæ arfurgunt, aliæ aliis graviores, vel leviores: hyeme tepidae, 

æftate frigidæ, со quod frigus propter caloris obfeffioncm in profundum 

fe recipiat. In Montani Traćtus villa 'Jordanow dum puteus para- 

batur, modica erupit aqua, unus ex operariis uberiorem habere fata- 

gens, vifcera terrae dum fcrutamr ferrô profundiùs, cxtinguitur. Poft dies 

aliquot alter pracfervativis munitus variis, demiflus in puteum, extra- 

hendi cadaveris causâ, aft & ille primo gravi opprimi Готпо,шт fuffo- 

cari incipieât. Clamore, metu demifli funis prodidit violentiâ illatâ fibi, 

Ôc feftinè Icvatus cfFugit mortem.Dantur interdum in foflionibus pute- 

orum cxhalationcs noxiar, quae dum ofFcndunt homines,naturali vapbrç 

cnecant. Ad evadendum tale periculum, Imperatus in Hiß. Naturali 

fuadet, ut lucerna accenlâ demittatur, harc fi ardens permanfent, fine timoré 

defeendatur, fi lumen vi vaporis eripietur, tune à lateribus putei, 

effodiantur æftuaria ad fpiritus diuipandos. In campis pagi Orloff 

Inlulæ Mariæburgensis majoris, Præfe&uræ Tigenhofensis habitabat 

agricola Clajfeti, qui omni aqua fubmota. è puteo, adaquatiphi jumcnto- 

rum parato, fcrvum per fcalam defcendere, lutofa quæa; ejicere, pute- 

um usq; ad fundum purgarc jufferat, an. 1688. inSeptt^mbri.Dum ergo 

angulus Septentrionalis mundando excutitur, fubito ііЦе evolat ignis, 

flamma totum occupât fpatium, icrvus vix arreptâ lcalâ, in capillo & 

facie aduftus lcviter, cum clamore aufugit. Metu incendiiâter-famili- 

as fimo, afleribusq; puteum texit ; & dum poft dies aliquot, cum adduces 

vicinis apertum puteum intrarc jubct, aqua с terra featens 

complcvit fundum. Timor pcriculi à revcrfuro igne, ncglcxit anguli 

iciutationem, ex qua nafccretur experientia, verainè.fubterraneus ignis 

R qua:-

i JO TRACTATÜ S V. SECT 10 1. 

qiuercbat exitum, vel fulphur, nitrum inflammatum fuerar ferrô attrit© 

faxis : an deniq; phænomenoii atiçjuod apparuerat. Similia exem- 

pla duo ab Hennenberger in Defcript. Geographica ТаЬчІл Prufficл addu- 

cuntur. Regiomonti in Kneip hoff,' an. 1584. die гг. Julii , putcus edidit 

flammam, cum aduftione folforum non modica. Item, an. 155)0. Julii 

2. in Urbe Regiomontana antiqua, è pureo, dum profundius fodere- 

tur, ignis prorumpens, fulphureum odorem fpirans aduffit barbam Ga- 

ipari patrifamilias, puero crines. Hic campus aperirctur excutrcn- 

di ad fubterraneum ignem, qui Cdßo S .y . in Mineralogia,no\\ eft flam- 

ma fed pruna, refpiratione etenim indiget flamma, plurimum abfumit 

materiæ, tempore brevi arderent inregri montes bituminis, terras motus 

frequentes ob exhalationem fequerentur, aquæ fervidiores featurirent. 

Pabulum ordinarium & principale ignis fubterranei fulphur, & bitumen 

eft AgricoU in Ortu e r Caufes Subterraneorum, Conimbricenßvus m Traft. 

12. Meterol. cæterisq; innumeris, quia hæc duo funt ignis fomites ma- 

ximi : & loca, quæ incendiis ejusmodi flagrant, deprehenduntur efie 

bituminofa. Excitatur idem ignis ab inclufo cavernis halitu, vel per an- 

tip'eriftafim frigoris, in iocorum anguftias coa&us : vel exitum quaerens, 

attritu ipfo accenditur, non tamen in flammam prodit , quia bitumen 

illud impurum eft, & terræ miftura. Flamma II emicat ventorum mo- 

tui id attribuitur. PrOvidit natura ignem ejusmodi, ut ad foffilium or- 

tum influeret, compingendo, folidando tcrrenos , aqueosq; halitus, in 

inetallorum, lapidum &c. formas, bx tali igne, Ætnæ incendium, Vefu- 

vii, Chimaene in Lycia : Hecla:} Helga: in Islandia deflagratio. Sub- 

lunaris natura: tutela, confervatio, rerum proventus л Kirckero in M undo 

Suker, cidem adfcribitur. De fornacibus fubterraneis fufiùs traćlat 

deU lloaS.J.in Philofo. Natur alt, copiofum nutrimentu iis naphtham, 

nitrum , fafiedinem, pinguedinem terra: affignany. Late fe hie diffundit 

ignis in nohnullis locis, cftq; perpetuus, non vero in aliis. Negat ignes 

prædictos dari Berger us in ТтаН atu cle Thermis С ar ohms, licet montes 

admittat ignivomos cum fuis fpiraculis. Tot jam feculis, inquit, ubiq; 

ferme telluris vifccra perfodiuntur profundiffime, nunquam tamen ulke 

flamma:, ullæ pruna:, aut quomodocunq; acccnfi ignes, ad hoc ufq; xvum,

De Tluminibus, Cr Pifcikus. 

vom, eomparuerunt. Ncquit quoq; ibi vivere, aut fabfiftere abditus i- 

gnis, ubi nulla àéris çircumfufi ( quo rcficiatur ) adfunt (piracula. Igitur 

vera caloris fubterranei, Therm arum, momum terra;, yentorum caufa 

eft pyrites fervens,.fcu ejus halitus. lngentibus pyritarum acervis 

ąftertio iftą innitttfflf nec tarnen videtur ftare, rariiis enim pyritae metal, 

lurgis, folloribus occurrunt : neq; in tanto numéro, qui fufficiat omnibus 

Thermis« Motuum terrar, atq; ventorum alia; caulx in Meteeris ex- 

ponentur. 

T ^ C T A T u ‘sv‘ 

NOT-ABILIA PROFLVENT1VM, atq; 

AQVATILIVM CONCLVDENS. 

SECTIO I. 


FLVMINIBVS, & PISCIBVS. 

I 1V "^Luvius, eft aqua copicfior perenni fluxu à fonte, vel Iacu e- 

* 1 ^ man an s. Amins à flumine differentia, in fola confiftit amæni- 

I täte , eft enim nemoribus cinćkus. Torrens præproperè nafei- 

tur è pluvi'S, nivibusq; liquatis, aft brevi defluit, & evanefeit. 

Quod alii fluvii celeri cutfu, alii tardo progrediuntur, rapiditas devexi- 

tati alvei adferibitur prmcipaliter, tarditas planitiei. Differunt qualitati- 

. bus, coloribus, gravitate, & levitate. Qua: aqua levior, graviori fuper- 

natat, calefit citiùs, ac frigefcit. 

II. FLUMINA noftra partim ex montibus,partim ex plana terra 

erumpunt, aliis aućta currunt ad Mare Balthicum, aut Pontum Eu- 

xinum. Notabiliora omnia, ait Dlugcjfus Hist. polo. I. i. ut Jftula, Var- 

R 2 ta,

TR A CT ATU S V. SECTIO /. 

ta, Bugas, Tyras, Boryfthcncs ( cxceprô Nemenô ) frangunt & fubru- 

unc fuorum alveorum ripas: arbores multas cum magna parte foli, frequenter 

etiam vicos abforbent. Moliüntur item lacus, & infulos : & non- 

nunquam veteribus alveisdèreliétis, efficiunt novoS* Polonx genti 

pifcatio locufMds. jFowtt/fr in Geogr. Orbis Notifia. Pruffia amnibus, 

îacübüs'pluribus interfećatur haberidis in prerio, pifce abuhdantibus. 

Niiolofius in Hercule Sicu/o, Ruffia abundat fluminibus, & aquis pi* 

fculentis. In Litvania rivi, & parva flumina fine numéro in majora de. 

fluunt: ubi aqua, ibi & pifces fapidiores, qu'am in regionibus noftris. 

Ai'.echovita vn Sarmatia Еигорла. A Polocia Urbe, ufq; ad No- 

vogardiam, tot paludes, Sc. flumina lunt fuperanda, lit eorum nomina, 

a с numerum nè incolæ teneant. Liber Baro in Commentants Rerum Mo- 

fchoviticarum. Nee ad fyllabum revocabuntur flummï omnia, vc- 

rùm notabiliora, qualitate prædita fingulari. 

III. BORYSTHENES Phnio•, Solino, Ptolemte, aliis Drinus 

Danafter Jornandi, nobis Dniepr, Ntepr, in Mofchovia penes pagum 

Dnepersko fontes invcnit. Deferibimr ąb Au&oribus vetuftiffimis, atq; 

recentioribus, quos hue adduco aliquos. Poft Iftrum maximus eft, & 

fèntentiâ noftrâ non folùm Scythicorum fluviorum longé uberrimus,fèd 

etiam cæteris uberior, prater Nilum Ægyptiorum, cum quo non licet 

alium comparare. Pafcua præber amæniffima,accommodatiffima pecori- 

bus, nec non optimorum ac singularium pifcium copiam offert: & in- 

gentia Cete ad falfuram fpinis carentia, Antacacos vocata. Ad potan- 

dum luaviflimus, limpidus, juxta quem fementis optima fit, & herba 

lion fativa altiffima.Ita Herodotus in Melpomene, Mela de Situ Orbis 

I. i. Pifces faporis egregii in Boryfthene,& quibus oiîà finit nulla, 

nec aliud quàm tenerrimæ cartilagines. Solinus in Memorabilibus M un• 

d i, O'* Poly ht store. Antacæus Bo'ryfthenis, Rondoletio, e r Charlctono 

in Onomastico Ъоісо, non absimilis Sturioni, fed pro eminentionbus, 

& callosis tuberculis, quibus Sturi© major præditus eft, ftigmatis 

tantum lividis, fcffilibusq; maculis in cute minus afpera ad latera eft 

idiftinftus, & ptnnâ unâ. Æftatis tempore Boryfthenes cæmleus volvi- 

tur juxta Plinmm, -intcrdum violaccus juxta Athenäum : uterq; color &c 

alt 

V

De Fluminibiis, Cr Pifcibus. 

ab Agricola, ci adfcribitur. Idem aquarum omnium eft tenuiffimuą, 

unde innatat Hypani, пес teile Рlinio, Cr Nicolofio in Hercule Siculo, 

halitum, vaporem , ncbulamq; emittit. Multorum amnium vorax, 

ac profundus, Ricciolo S. J . in Geograph. Reformata ; melle, & laćtc 

fluens, Fourmero in Geograph. Orbis Notitia: partem fuperiorem quip- 

pe fylvis öbsitam habet, quæ favis turgent, inferiorem Ini'ulis impjica- 

tam , in quibus uberrima pafeua dantur. Ampliffimus & rapidiffi- 

mus fluvius, angufto inter fcopulofas utrinq; ripas alveo, veluti ftran- 

gulatur, curfumq; ejus pluries rupium feries transversim porredæ inter- 

fecant ita, ut aqua iftic per tredecim veluti faxeos gradus, alios intra 

flumen latentes, alios eminentes, præceps rnat, non sinè terribiii ftrepi- 

tu, illoq; tali, qui ad milliaria tria exauditur, Scriptorum plurium tefti- 

moniö. Scopuli dićti, cataraćfae funt Græcis, Ruthenis Porohy, id eft, li- 

mina. Cofaci Zaporohiani, à nobis Zaporofcy, quasi Zaprogowfey appel- 

lati, nam ultra has rapes incolebant inlulas, campoêxpediti ad arma. 

Ibi Chorcica Infula Demetrii Ducis Wifnovecii Herois celeberrimi, o- 

lim fuerar fedes, firmata naturâ atq; muro, in qua Chani Perecopcnsis, 

totiusq; illius Hordæ vires diu fuftinuit & attrivit. Ad Siemtnaiki arcem, 

unum Vitoldi Magni Ducis Litvaniæ balneum, alterum ad llm:en La- 

cum feu Carcinitem Sinum, (cnbitur extitillc. In ripis ejusdem fluvii 

nemorolîs, Aræ Alexandra Magno, Cæfari Augufto facratæ fteterant. 

Poft catara&as fuperatas, in plures alveos fcillus, fepuiaginta Infulas 

cingit. Tandem emenfis trecentis milliaribus Germanicis, per Ruffiam 

Albam , & Ukrainam, tam vafta oftia exhiber, aflertione Guagnini in 

Difcnpt. Mofchovix, ut procul fpedantibus, maris forniam prsefeferant. 

Juxta Ktrcherum in Ittnere Exßatico, magnos excitant æftas: tandem 

mediante Carcinate Sinu, Ponto Euxino illabuntur. Praster reperibiles 

alibi pifcium fpecies, alit &c fingulares in Ukraina, hæ quia Latino 

nomine non funt donatæ, exprimuntur nativo. Korop craflior Carpione, 

fquama latiore, auri colorent referente redus, ad cubitos très, aut quatuor 

læpe protenfus. Marena cylindracea ulnaris fert oculos convexoj, 

& quan cryftallinos, cum duobus circulis pyropum æmulantibus, squa- 

mas marri perlarum m candore affimilcs, minias pinnas. Ex pifcatorum 

Гі> R j m a n i-

TR ACT ATU S V. SECTIO 1. 

rranibus eîabitur facile, proprer vires infignes, fed extra aqnas cito c- 

Rioritur. Krafnoptora in oculis pinnis'q; rpbicundiffima, crafla, palmum 

rećlum non cxcedens. Sjerla in dorfo nigricans, in fquamulis albicans, 

nimiùm lata, ad menluram lpithama: longa. Bokowica plana ex generc 

Albularum. 

IV. BRDA è medio Lieu Krampsko fe evolvens, primo Lukamie 

lacum ingreditur,indc fe extrahens in Charzykowy lacum influit, ubi victor 

efftćtus, proprio alveo notabile fpanum terrae conficiens, tandem 

in Viftula mergkur. Dlugoffus Hiß. Pol. I. x. Ejus cluvio non 

tam alveum folet implere, quam cavitates terrae, vicinaq, cellaria. Gla- 

cies etiam rigente hyeme minus eft folidata, nam afflante Auftro citc» 

dilïolvirar, non fine pericalo incedentium, vel equitantium. Notabili 

copiæ pifeium diverforum accedunt Salmones, nobis Łofośie, qui èBal- 

thico Mari enatantes, à diebus Aprilis ulrimis, ad Octobrem medium, 

•obftacula alra fransiliunt, infidiofis capfis Bidgoltix concluduntur: cacteri 

pinguiores, atq; fapidiores redditi in aquis dulcibus, remeant per Vi- 

ftulam ad dićtum Mare, inftante bruma. Idem flu''ius fovet pifees cum 

prominente unco,Germ. Haacklacbfz.e,noftratibus H aki.D e his M undt 

in Novo Pbyftc& Lumine rradit, fi qui Salmones, fagenis, & fufei- 

nis elapfi morantur in rivis, efui pænè inutiles fiunt, in maxilla inferiori 

apophyfis quædam curva eis adnafritnr.Et ‘Jonstono in Hist. Pifeium tales 

insipidi: ex Schetti m Phyfica Curiofa oblervatione,poft annum fcctin- 

dum ceu fiderati lntereunt. Longitudo Salmonum cubitos duos, Trut- 

tarum majorum five Salmonum fluviatilium,aliis Salmonatarum, ulnam 

unam attingit, fape excedit. Præter Salmones marinos dulcedine aqua: 

allcdos, äuget aquatilium cætum Braona, forfan ex genere Barbonis 

feu Barbi in Varta deferibendi. Lampetra à lambendis petris vocata, 

quod ore Taxis ita adharreat, ut eas lambere videatur. Hæc Gefnero eft 

Muiæna fluviatilis, lunio Murænula, aliis Oculata, Germ. Neunzig à 

novem oculis, five foraminibus parvis, bino ordine, diipofitis, unde Sc 

vox Polonica formata N in о g , nunc Minóg ufitatiùs. 

V. BOHUS vel Bogus Cromero, Ruffis Boh, с palude ortus in 

finibus Podoliæ, longo terramm tr^ćtu ad ortum tendit, tandem deflexo

De Fluminibus i & Pifcibus. 

flexo ad Meridiem curiu, in Boryfthenc (è abfeondit juxra Cr orner um, 

juxta Orteln Geographie am Tabulant in appendice Theatri, in Lacu II- 

men conjunćto cum Mari Nigro, five Ponto Euxino. Quod autem 

Boh, Öc Boiek flumina Deos fignificent, à Sarmcki ratio alEgnata, quia 

amnes pro Diis prifei coluerunt, cùm gentes eflent. In PROBI- 

T O fluminc viciniore ßoho, eft talis locus, de quo dum incolarum labor 

atq; induftria fubmovet aquas, aliquot centcna doliorum, pifcibus 

variis impletorum obtinere conïùevit. 

VI. BUGUS Cromero, nobis Bug, non longe ab Olesko oppido 

in Ruffia noftra exoriens, fluorc atro decurrit. Dlugojfus Hist. Polo. I. 

i. Receptis fluminibus Rata & Muchawiec Crc. Narvæ è Litvania pro- 

fluenti aegrè milcetur, nigrorem fuum aliquandiu reünens. Cromer us Po, 

lo .l. i . Święcicki in Topographia Mafoviœ. Burgundiones populi 

ad Bugum confederant, arces contra vagandi licentiam Nomadibus ufl- 

tatam conftruxerant, unde & nomen Biigo. Fluvius enim hic cerruptè 

Bug hodic dicitur,a Germanici, & veteris eorum locorum fermonis impends. 

Goropius Becanus in Gotho - Danicis. Inter pifeium /pecies multipliées, 

Silurus, Germ, der groffe- Fifch feu Rhein-Fisch, farels, nobis 

Sunt, offibus, fpinisq; carens, roftro & cauda Delpbino affimilis, pra:- 

pinguis, ad menfuram ulnarum aliquot fiepe exerefeens, multum vo- 

rax, eft frequentiflimus. Candida vena per fpinam dorsi, fuafu lenstoni 

in Hist. Natur. De Pifcibus, tanquam venenata eximi debet. Circa 

Sokal in fluminibus ( inter quæ Bugus ) & in locis paludosis, copia 

tanta Cancromm reperiebatur, ut totus exercitus Joannis Casimiri Rc- 

gis, iis frui potuerit. Ephemendes Medico - Phyfict Germanic л. 

VIL DARCZA, ad Chclmam Urbem Palat. Ruffiæ, antiquitus 

fluxerat, fed deferuifle alveum per fubterraneos meatus divulgatur. Locum 

pefluVndati fluvii indicant hiatus, voragines, lacus, & loca paluftria. 

Sufz.a in Phtruce tertio Redivivo. Deficiunt fontes, & flumina, quando 

meatus terræ inferiores, per quos currebant, obftnumtur. DRE- 

VANCIA Cromero, in Privilégie antiquo Culmensi D riwania, Ger- 

manis Dr tw en ty nobis Drweca rapidus, navigabilis, anguillis abundant 

prope Torunium à Viftula cxcipitur. 

VIIL

TRJCTATUS V. SECTIO /. 

VIII. D UN A, Ptolemao Rubo, nobis Dzwina, juxta Potamo* 

grap';:am Europaam, in finibus Molchoviæ de lacu Lukoie, vcl Lobtcz. 

exit: juxta Itinerarrum Alofcboviticum к Meyerbek editum, initium 6c 

noiren ducit ex lacu D-w-na in Sylva Wolkohskia : flumina plusquam 

viginti fecum permifta abripit, per Litvaniam, atq; Livoniam promo- 

vens curium. Adducit, ex Litvania Rigam* triticum, cannabim, linum, 

mel, ceram, resinam, fevum, bovina coria præftantis laboris, cineres 

clavellatos à fullonibus, & faponis confcćtoribus expetitos. Gertis 

anni temporibus dum eftunditur, non fecus qu'am Nilus arenofas fæ- 

cundat glebas, unde siliginis, & leguminum vis infinita. Salmones Du- 

næ multorum ore celebrantur. Fournier in Geograph. Orbis Notifia. 11- 

labitur Balthico Mari infra Rigam, emenfus centum triginta milharia 

Polonica. Gvagninus in Defcrtpt. Regni Polonia. 

IX. DONAIECIUS Cromero,( id eft, quasi parvus Danubius) 

nobis Dunaiec, divifus к Dlugojfo in album, & nigrum, ex Sarmaticis 

montibus Oritur, per Montanum Traćtum decurrit, ubi Popruto au- 

ftus,ad Opatovecium mifcetur Viftulx. Idem Danafter aliis,Vilela aliis, 

ex locis iis emanans, ubi Gepidæ veteres Gothicæ narionis tenueranc 

fcdes præcipuas. Præter Salmones, varieras pilcium singularis in eo, in- 

crcmentum aquarum fæpe notabile, agris & pagis adjacentibus formi- 

dandum. 

X. HIERASUS, hodic Prut ab illo Grarcorum Pyreto, per im- 

probam imminutionem & corruptelam, dedućto monofyllabo. B/jftii- 

us S. y . in Septenmo Medulla. Hist one л. A Duce quodam Prut sic 

appellatus. Sarnicki in Defcrtpt. Polonia. Ex jugo Montium Sarmaticorum 

in Pokucia delapfus, Colomejam, Sniatinum præterlapfus , 

per Valachiam sive Moldaviam decurrit in Danubium. Cromerus Polonia 

l. i. HORINIA Cremero, nobis Horyh in Volhinia, inter a- 

lios pifces alit lVjroz.ubum Carpioni ailimilem, quasi molares hominis 

dentes ferentem, pinguem, & lapidum , qui Sc in fluviis Pry pec, Stuc£y 

Strumień, eft reperibilis. Sturio minor Gef»его, nobis Cz.ecz.uga , acuto 

ac longiorc roftro inftrućlus, unde ab aliquibus etiam Oxyrinchos vo- 

carus, earurtdem aquarum incola. Adeft & Marena fqtiama latiore re- 

&a, unguinofà, fuavis in eiu, XL

D e Fluminibusy Pißibut. m 

XI. MOTLAVA circa Grabino fontem habet, oftium ad Ge- 

danum. Singulari induftria, labore grandi, impensis magnis, dnćtus hic 

fluvius ad follas præfatæ Urbis, atq; granaria, ubi onerarias naves ex 

mari advenientes, ( licet depofîta mercium parte leviores ) recipit, Viftu- 

læ reduces reddit. Idem fluvius an. 1453. extraordinariam, eamq; 

ingentem Percarum minorum, Germ. Katl-Berfchen Геи К nul - Per [en 

copiam protulillè fcribiturabHsnnenbergtro inChrenic.PruJfit 

in Gedano; nam к Martio, ad Aprilis finem, non üetibus tantum, fed vafis 

quoq; deferendas aqua: paratis, Gedani capiebantur. 

XII. NARVA Crorner o, nobis Narew ex Litvania profluens, 

Bugum fufcipiens, atras exhibens aquas mifcetur Viftulæ circa ,Nowy- 

dwor, fed jux ta Diugojfum, per longum fpatium, nativum non depo- 

nit colorem. Ad flumen iftud Avarinos populos olim habitâfle, 

Sarnicki va Chorograph. Veteris Роіопіл narrat. Annotavit Crome- 

rus Polo. I. i. ex Dlugofsi His t. quod non fert Narva animalia veneno- 

fa ufq; adeo, ut ferpentes, qui navibus Bugô delatis adhæferint, editô 

Æbilô réfugiant, eùm prîmùm aquam ejus attigerinr. Exclufis fer- 

pentibus, habet, circa Sur a i oppidum Podlachiar, vermiculos defuper ni- 

gros, in lateribus albos, bifurcis- caudis inftrućłos, vulgo fànguifugas 

ex co denominatas, quod certo tempore affigant fe Luciis, eosq; fućtu 

fere exfangucs faciant, imo interimant, li ad aquas fontanales ocyùs 

non excurrant : ubi glomeratim degentes, etiam manibus comprehen- 

-dunmr. Cæteros pifces ( qui Varfaviæ abundè fuppeditantur ) Anguille 

magnô numéro fugerant, fabricatis decipulis paffim conclufæ. 

XIII. NIDA ex fonte villæ Mosk.orK.ow conlûrgens, &r per ali- 

quantum fpatium defluens fubterraneum gurgitem agit, tandem ad 

Dz.ierz.kow emergit. Dlugojfus Hiß. Pol. I. i. In Roxolania quoq; duo 

ex monte erumpunt fluvii, quorum alter fertur per fuperficiem terra:, 

alter mox terra abforbetur, & fub ea* pera&is aliquot leucis, in propx- 

tulum rurfus emergit. Tylkowski Phyf. Curi. P. p. f. 34. Anguillis, 

Cancris Nida abundat. Neugebaverus in Hift. Rer. Polonicarum. 

XIV. NEMEN Cremero, NIEMEN Dlugofo, Germ. Memel > is 

putatur elfe, quem Marcellinus l. хг. Chioiium vocat. Pacifîcus 

S Vlugojfo

TRACTA t u S V. SECTIO T. 

Dlugojfo Hist. Polo. I. i. profundum enim , & inftar caldarii rorandnm 

alvcum habet, ut filenter decurrcns, nec ncmoribus, ncc campis noce- 

at, fuis ripis contenais fluat. Idem in aliquibus locis, adeo indirećfcis, 

finuofis circumagitur fluoribus, ut qui in eo navigant, integro die, na- 

vigatione ехайа, ignem à foco hefternæ diei, ex propinq uute locijpro- 

pter alvei circulationem., frequenter fumant. Floret lub Cauna Ci- 

vitate Litvaniæ, ubi confluit cum Vilia, quo tempore non aflumimr 

ad coćturas muld, ас cerevilîae, tanquam noxia aqua eftlorefcens. T jl- 

kow k. in Meteorologia C’wiofa. Circa Grodnam infenfiffimus inco- 

lis eft, multorum enim annorum experientià eft dcprehenfum, quod 

ad minimum denos quotannis,.quin etiam a veteri memoria quinquies 

dcnos homines mergat.Töwz*?;- in Ligatione Polono - Lnvana in Mofcbo- 

i) am. Nutrit Salmones, & Truttas, varias merces ex Litvania Regiomonto 

infert, tandem Curioncnfi Lacui,Boruffis Curtfch-Hajf()an- 

fto Balthico Mari ) lllabitur. 

XV. NOTESS1US, Notes с Gopto lacu ampüffimo Cujaviæ du- 

ccns originem,fert Thryilas, Crotnsro Certas feu Cirtas, Erythrinos 

£ie, Mrzonas, Siluros, qui ad Pakoftiam vaflo oris hiaru abforbebant a- 

nates. Permiftus Vartæ,Oderam five Viadrum,alvco ubiq; lutosô, ingre- 

ditur. Scriptores Germani antiquiffimas fedes Burgundionum fuiflc con- 

tendunt, inter præfatos fluvios. GŁDA prope Uuie intrans Notes- 

sium, Salmones, &c Haki fub Brda defcriptos offert pifeatui-, in 'Ja- 

ßrow fundo. 

XVI. OBRA ad Mederecurn Civitatem Palat. Pofiianienfis offi- 

cit bonæ cofturæ cercvifiarum, proximus Padica corrigit prioris viti- 

um. In littoribus uliginofis ejufdem Obræ crcfcit copia ingens Calami 

Aromatici Offici. hujus radicibus avide vefcunturCancri: unde со- 

ćłi, & cibis adhibiti, femper faporem amarum exhibent, non tameit 

ingratum , quia propter hoc nutrimentum attradum, funt faluberrimi, 

▼iiceraq-, apprimè roborant. Ephemendes Medico-Vhjfica GermanicA. 

XVII. PINA commet pifces molli carne, odore lutulento, verùm 

proventu magno. Ultra Pinfcum à Pina dićtum plures fluvii con- 

ftuunt. Ab Oriente laiiołda, HoryhJVetlica, Типа. Ab Occidente Styr, 

Stocha,

De Fluminibus, Cr Vifcibus. 

Stocha, Luhowiecz., Strumień. Ab Aquilone Б obrok, Słucu, Lany, Ho- 

rodeczka, qui Pripcti accepto nomine, ingenti völvuntur alveo, Bory- 

ftheniq; infunduntur. Ibidem frequendffima, & alibi in Polefia Litva- 

na, Caacrorum pifcatie, nam tot Caneri, quot linter ( navigii genus 

eft, nobis Czołn ) capere poteft, unico groflo Imperiali confiant: fexa- 

gena fæpe Polonicô iblidó emitur, eisdem aquatilibus porci faginantur* 

De Nobilitate quifpiam Gedanum detulit ducerita pondéra ( Kamieni 

dwieście) Oculorum Caneri, quodlibet autem pondus triginta libras con- 

tinebat. Multa łibrarum millia Gedano in Bataviam öcc. feruntur navi- 

bus. In quantitate maxima, eosdem lapides, tefte Langte m L:fli.de M ateria 

Medica , Polonia transmittit Saxoniae. Expeditus Vratislaviam 

plane onuftus lapillis currus,quem Sachs in Gammarologta,fc vidifle te- 

teftatur; aquis vicinis Silesiæ, copiam Cancrorum grandem attribuens. 

Infignis vis Oculis Cancri adfcribitur a, Baccio in Naturл Gemmarum, 

ad coagulati fanguinis diflblutionem, expuHionem, calculos confringen- 

«los. Opinione præfati Sachfii certiorum virtutum funt, quàm ipie ve* 

rus ßezoar, in pefte, febribus malignis, morfibus venenatis öcc. 

XVIII. PRIPETIUS, Prypec de palude proveniens, fluviis gran- 

dibus aućtus, Boryfthenem feu Nieprum fubit. Cromerus Polo. I. i. 

Latitudinc æquare Viftulam, ad femimilliare Germanicum exundarc 

non raro obfervatur. In comitatu Sturionum minorum, Framea- 

rum (quia frameæ antiquæ Polonac fimilium) verfantur Sturiones majores 

Gefnero, Porculi marini Plinio, aliis Ellopes, Acipenferes, Ieüotrj nobis. 

Acipenfcr in mari nafeitur, led flumina dant incrementuin, pingue- 

feit enim dulcium aquarum hauftu, & minus fuavem faporem exuit. 

Cibus illi lumis, Sc mufcus,dum autem efeam quærit, fodere terram in- 

ftar perci confiievit. Validiffimus in aquis, atq; m terra, dum innititur 

ventri. Extra

TRACTATUSK SE С Г IО Г. 

fcs concaraerationum exprimatur. Ex altiori alveo, in deprefïûtn ad ul- 

nas plurcs fundum, aquæ feruntur cum vehcmcnti impcru, hagore grandi, 

catara&am efficiendo. Tandem Salmonibus, Truttis, Thymallis &c. 

plenus mifcetur Donajecio. 

X IX. RADUN1A nobis, Germ. Radune vel Rodaune ex lacu Ra- 

duma prosiliens alio rendit nativô alveô; arte, iabore paratô, ad millia- 

re unum protenso, Ged«mum ducitur. Mola oćtodecim rôtis con- 

ftans, & horis fmgulis Ungaricum nummum feu ducatum pro vediga.- 

li folvens in eodem conftructa fluvio intràUrbcm.Cellarius inDefcript. 

Tolo. Froelichm in Biblioib. Vers grin a,mum. Singulare de Radunia 

Çluverius Antiquit. Gтнаіііс. I. 3, t, 4, propofuit hike verbis: Græci 

homines, qui omnia externa vocabula ad fui fermonis,fuæq; linguae for- 

mationes accommodabant, quum cernerent noftri Raduni vocabuluitt 

affimile elle nomini illius amnis, qui parvus & îpfe in Attica Terra, 

nomine Eridanus. noftrum quoq; hunc Redanum appellavcrimt Erida- 

num, quod vocabulum per errorem, magno flumini Vilhilæattributum. 

Mox quia à Pado, qui in Jonium Mare effunditńr, elećfcrum in Italian), 

& indè in Græciam transportabatur, Græciq; ad oftia Padi legi pu- 

tabant, Padus etiam di&us Eridanus; dein vero cum nomen noftri a- 

mnis clariùs atqjintegriùs intelligeretur, Græci pro Eridano, dixêreRIm- 

danum fiuvium Gallicum. Suffragatus Qluverio Hartknoch m Se- 

leElis Difputat. Hist, de Rebus Vrufsicis, te nor e verborum tali: quod Ve- 

neti Succina (olebant emerc à Pannonibus, qui tunc a Venedis Balthi- 

ci Maris accolis sibi ilia parabant, indè Poétæ, quod Venedis erat tri- 

buendum, Venetis Maris Adriatici accolis attribuerunt. Fac ctiam flu- 

vium iftum adeo exiguum еіГе, ut à Polonis Scriptoribus nominari non 

meruerit, quid contra СІиѵегшт folidif Quis enim nefcit, exigua non 

raro Poétis, commodam fingendi præbnilï'e matcriam &c. Præterea multi 

Hiftorici apertè negant generationem Eledri in 011s Italicis circa Pa* 

dum, ibidemq; reperiri Eledrides Infulas. Tota fabulæ caufa, Succino- 

xüm geftatiö ab agreftibus fæmmis, pro monilibus, decoris gratia. De- 

niq; temporibus Herodoti percrebuerat fama, in Septentrionalibus oris 

elle Eridanum ilium cleclnfcrum, dc quo idem lib. 3. ait. Ita H ankn«sh>

De Flurnmib'AS, Cr V if с thus. 

knock, qui eandcm fententiam in Dtffertat. de Originibus Vrufùcis fe- 

quebatur,fed quia viderat poftea, non ab omnibus probari cam, rc- 

ccffit. Magna fiumini parvo data encomia, si non veritatem, /altem 

curiositatem legenti adfernnt, ideoq; addućta, Alii Viltulæ, nomen 

Eridani adfcripsêre, ut patebit in Viilula, fub num. 27- infrà ponendo. 

XX. SANUS Сromei'oy Polonis San principium obtinuit in Befz- 

hd Monte Sarmatico. Sæpe alveum mutât, ac in ripa,quavn de- 

ferit ingentem numerum Iapillorum relinquit, qui ubi perfunduntur are- 

nis, intrà paucos annos videntur perire: qui in terram abeunt, îllam 

multùm fæcundant. Tylkowski Phyf Curi. P. 9. Flexuoftis nimiùm 

currit, nam licèt Premislia à jaroslavia duntaxat milliaribus quatuor fe- 

paretur, terreftre agenti iter, attamen San Civitatem utramq; tangens, 

milliaria fere viginti fijperare curfu notatur. In turba pifcium, Fa- 

ty , Podunayki, Brzanki, le Lee, Marynkt &c. alibi rariores. Supra alveum 

(æpitis fe attollit, vicinos campos et agros latiilîmè inundaturas. 

SMOTRYCZ Camcnecum Podoliæ circumfluens, Tyram ingredi- 

ens, aquatilibus annumerat Truttas plufquam ulnares. 

XXI. SRZEN1AVA, & DŁUBN1A ( quod nullis fluminibus 

covnpetit in Polonia)folis fervore, aut hyemali conftnćtione non diminuai", 

tur in alveis, lcd æquo retinentes tenore undas-, foli de siccitate, Sc 

frigoris immensitare non quemnrur, foli pluvias non requirunt, fed 

naturali fæcunditate divires in fonte, æftùs , & pruinæ intemperiem 

non borrefeunt. Dlugoffus Hit. Polo. I. 1. 

XXII STYRUb, Styr delapfus è monte prope Olesko, intrat Pri- 

petium dccurrentem per Litvanam Polesiam. Si exundat latè atq; diu- 

tius, tenuitatem irugum designare creditur ab agricolis. Silurorum pa- 

trü vocari poteft, nam ad Kniebinin pagum viciniorem Luceoriæ, u- 

nius hyemis fpatio, aliquot illorum millia renbus implicata: ad Alfz^ty- 

r£p,jatku unico retis,centeni fæpe conclusi, led priùs ex fimdo,& «vi- 

tattbus, candefaftis lapidibus moti. STRYJUS inter pilces nobiho- 

res, Stnriones minores numerat, atq; Truttas, qnæ aqnis rapidis.. folo 

glareofo, ac mundo gaudent. Copia ingens earundem, âc in aliis fiuvi- 

tï, rivis, prælemm Pokucix, ubi arefadæ in foie, mittimtur ad vicihias* 

S * Х Х Ш .

V* RA С Т А TUS V. SECTIO I. 

XXIII. TYRAS veteribus, Turto Tartaris, Nefter Cromero, n 

bis Dniestr vel Niestr, с BcfzÀid monte non longe à Sani, atq; Tibiici 

fontibus venions, Podoliam à Valachia sive Moldavia longô fpatiô 

dividit.'Adjacebat ci Oppidum Tyra,Ophiufa antea dićhmi.* ad oftium, 

Icribuntur ab Herodoto mansifïe Tyrytæ, Tyrigitæ л Strabone, Tyragc- 

tx a VLinto. Plurimse, casq; nobiles fpccics pifeium, non sine Sm- 

riôHC-uainore » Wyrozubo, Podufta ore infra capur inftrućŁa. Cypri- 

ni, Carini Gazjt, vulgo Carpiones, Karpie, in longimdinem tanram 

exerefeunt circa Iaborlik &c. ut fc mitre s ulnas attingant, quatuor, vel 

quinque groffis Imperialibus, id eft, floreno noftro Polonico fæpius æ- 

ftimati. Deficxô nonnihil ad Meridiem alveô, inquit Сrormrus, fuper 

Białogrodum Urbem Turcicam, qua: & Moncaftrum dicitur, in Pon- 

tum Euxinum, sive continentem ei Obidovum Lacum infinie. Po- 

situm eft, in Lacum Obidovum, dici forfan debuerat Ovidovum, nam 

Ruffis idem lacus, eft Owtdowe Ozero: Ovidius enim non procul exu- 

laverat, Ita Aućtores varii fentiunt, Liber Triflium Poet л indicat, de- 

niq; ab IJfelt in Hist, fui Temporis, pag. 737. con fi miar fequenti hiftoria: 

Woynowfcius Polonus Nobilis, Pôéta elegans & Hiftoricus perfvasit 

Legatis Polonia: an. 1 jSi. ut celeribus Requis fecum ulteriùs proficifce- 

rentur, velle enim se illis Ovidii Nafonis iepulchrum oftenderc alïcre- 

bat. Cùmq; ex Valachia fex dierum itinere à Boryfthene, per vaftiflima 

loca progreffi eflent, in amænam viridemq; venère vallem. Erat in media 

valle fons limpidiffimus,juxta hune, acinacibus fuis evaginatis, gramen 

, quôd in eo loco copiofum erat, cralHun, altumvè demetere cæ- 

perunt, donee farcophagum virgultis, quisquiliisq; teftum", & in eo 

literarum veftigia invenirent, quibus à lbrdibus purgatis, epitapbium 

legerunt Ovidu, erat autem cjusmodi: 

tile fitus est Fates, quem D h i Çœfaris ira 

Augusti, Latia cedsre jufsit humo. 

Stipe mi fer voluit patriis occumbere terris, 

Sed frustra : hunç Uli fata dedé're locum. 

Eft autem hujus fepulchri locus ad fines Græciæ, non procul à 

Ponto Ецхіцо, quondam lubitatus, ut ex rpinis ædifiçiorum, Uxbiumq; 

colligitur, XXIV.

De Fluminihus, & V;fei bnf. 

XXIV. VARTA apud Cromoloviam oppiditm orrfts, per Majorem 

Poloniam currit, aućtus Prolnâ, Notesiô, Obrâ,prope Cuftrinum 

Arcem in Marchia Brandeburgica, in Oderam ex Silesia sibi occurren- 

ttm influic: Odera infraStctinum, Marî Balthicô conditur. Varini 

populi ad Vartam, citra & ultra Poinaniam, л Sarnicki in Chorograph. 

Ueteris Polo. habitâfle referuntur. Meminit Varinorum Tacitus in L ’b. de 

Moribus Germanorum\ Reudigni, Varini, &: Eudofes fluminibus, aut 

fylvis muniuntur. Idem fluvius cum Profna fpeciem Infube 

efficit, abundat pifcibus, inier quos nobilior Barbo sivc Barbus, Varro- 

ni Barbams, aliis Muilus barbarus, Germanis Barbe, Barme, nobis Bar- 

wena, Barwa га defcripta ab Jlldrovando in Hist. Pifcium. Si longitu- 

dinem fpcćtemus ( inquit ) pifcis eft oblongufculus, rotundus, in latere 

comprcflus modicè, roftro longiore & acutiorc inftruftus. E fuperio- 

ris roftri extremo, appendices duæ dependent, branchias habet quater- 

nas, dentibus caret, oculi parvi, pupilla nigra, quam ambit circulas aureus. 

Nomen illi, juxta I от t опит m Hist. Naturali Pifcium, cuta- 

cei illi cirri dedêre, qui inftar barbæ dependent; idcirco à Bellono My- 

ftus, ab aliis Myfticatus vocatur. Icon ejufdem pifcis, in Hist. Pifcium 

à Gefnero édita fpećtatur. Frequcntiffimus quoq; oblongior pifcis, 

nitoris argentei, fquamis exiguis tećlus, lineâ utrinq; a branchiis ad cau- 

dam notatus, Cromero Cirta, nobis Certa, Germ. Zerte,Thryfla Schvenck- 

feldio. Hæc verno tempore, de mari prodit dulces captando aquas; circa 

Urbem Sk.wirz.yna, pagum Dłusko &c. in magno numéro capitur 

in Augufto,inftantc hyeme redit ad aquas falfàs. Mifcentur Ciras Krinii; 

Bulenii, Lucio perca*, nomine cor, posito à similitudine, quam cum 

Lucio, & Perca majore habent; nullum enim nomen illarum vetus, 

piaster hoc a Gefnero inditum.Sandinas vocat Ditftionarium vulgare vetus, 

Cromer us Sedacios, Pruffia Sendaten, Caniat, Polonia Ssdacxje. 

Anguillæ fere triulnares, naflas quandoq; intrant, cum craffitudine ex. 

tensioni proportionata. Cancri ad Koto oppidum, mole, pingucdi- 

ne, fapore commendati, etiam Siiesiar, in ea, Vratislaviæ. Ex cre- 

bris eluvionibus recenfentur nonnuilae. An. 1514. ad Pofnaniam, 

vim magnam aqaarum protulit Auguftô medio, duravit tribus hebdomad»

144 TRACTATuS V. SECTIO J. 

roadis inundatio. An. 15 51. copia tanta aquar erupit, ut homines nari 

Pofiianiam većti, portae fornicem manu extenlà rangèrent, in fori medio, 

equorum dorfa undis operta viderent. An. 16S9. sic fupra alveum 

Ге Ге protulerat, ut parte ea, in qua Conventus Ordinis Minorum de 

Obfèrvantia, nemo nisi fcaphis adiret Uxbem,& Cathedralem Ecclesi- 

am, hebdomadarum duarum fpatio, Ex. M . S. S. An. 1698. inun* 

davit aras in Templo D. Magdalena:, & Carhedrali: Chwalifzevi ad 

ædificiorum tećla afcendit. Mergebatur profunde Srz.odka} aquas penes 

gradus exftruftos ante Tcmplum R.R. Patrum Strićfcioris Obfervantia; 

uibftitêre. Ex. M . S. S. Similem aquarum multitudinem indicat lapis, in 

Ædibus Corporis Chrifti, parieti impositus cum infcriptione. An. 1709. 

diebus primis Aprilis, occupatô Chwaliizevô, Sc Srzodka, dum altitudo 

diluviei per portam aquaticam nititur intrare Urbem, de tumore remi* 

sit. Idem plane contigerat an. 1711. ad finem Martii. 

Г XXV. VERISSA, Germ, Fers volvit aquas in Palatinatu Pomerania:, 

ad Scarfeviam, Stargardum, Peplinum : nutrit Truttas, Brz.o- 

nas, Klenios, leUenios, exterosq; pifces præilantiores. Ad Mevam, Lam- 

petræ reticulis concludunturj quæ in autumno, poit diem Sacram Michaeli 

Archangelo, relido Balthico Mari, Viftula: fe committunt, hye- 

mem fuperaturæ. ! WDA in eodem Palatinatu, Truttas ultra ul- 

nam protenfas tenet, ad Swiecie ingreditur Viftulam. Truttæ omnes 

Salmonibus, Willughbei in Historia Pifcium judiciô, funt cognatac. 

Quæ autem grandioribus maculis rubentibus pićbe, carnem rubefcen- 

tem ferentes capiuntur, Salmonatæ, id eft, Salmones parvi, à recentio- 

ribus denominatæ. WIEPRZ Dlugojfo, Vieprus Cromero, Aper 

Cluverio ( ad quem Baftarna: populi olim confederant j navigabilis, pi- 

fcosiffimus, Wyrozuborum See. altor.' I 

XXVI. V1NDA Ducatûs Curlandiæ, in Mare Balthicum influit, 

à cujus non procul oftiov maris profunditas ingens, locus periculosilli- 

mus. Tabula Geographica Livonia. Si proponatur, die quibus in 

terris capiantur in æthere pi/ces ? refpondebitur, fieri id ad Coldingatn 

.Curlaudiac, in Vinda flumine, ubi pilces imminentem fcopulam transi- 

lirc fatagentes, retibus in àére expositis fe involvuut. Chwatkowski in

De Flttntinibus, Cr Pifcibus. 

Stngularibus Polonia. In: eadem Curhodia pifcium abundantia fum- 

ma. Pleriq; flavii Halccum quoddam genus promunt, Germ, Strömlingen, 

harum tantus eft numerus, ut uno groflo Curlandico emas vi- 

ginti. Lentilius in Memorabihbus Qnrlandiл. 

XXVII. VISTULA PUnio 8c Viftilfus, Jornandi Vifela, M ar- 

cellino Bifula, MeU Vifula, Vadiano Juftula, aliis Juftilla, I (lula, Ori- 

entalibus populis npbis vicmioribus Alba Aqua, à colore albo, Germ. 

IVeichfel, Wetxel, Polonis Wisła, juxta Dlugoffi incerpreutionem, quasi 

fons pendens, nam è monte cum fragorc magno excurrit, & ante- 

quam in fubje&um recidat folum, pendenti magis, quarn fluenti eft si- 

milior. Alii, reference Pratorio in Orbe Gothico, à у осе Polona Wiosło, 

live Ruffica Wisło, id eft remus, deducunt W isła, etenim dicere do 

wiosła, do wiosła, remigibus eft ufitamm: & quod fluvius ifte primo & 

principaliter apud Polonos fuerit nauigabilis. Vandalus quoq, paffitn 

denominatur, sive à Vandalis populis flumen hoc olim accolentibus 

sive à fubmerfa Vanda Ducifla Polonia:, Oritur ex monte Skałka, 

prope Skocz.ow oppidum, fupra villam Wflronie Ducatus-Tefchinensis 

in Silesia, tendit figuram arcus efficiendo, Sc antequam excipiatur a. 

Mari Balthico, 8c Habo , quinquaginta flumina capit magnitudinis ju- 

ftæ, inquit Sarnicki in Defcript. Polo, quorum pars bona eft navigabilis. 

Si autem minores fluvii addantur majoribus, juxta Dlugojfum, oćtogin- 

ta tres infunduntur Viftuhe. Ab Urbe Cracovienfi usq; Gedanum con-, 

ficit milliaria Germanica centum, computô Tylkowski in Meteorologia. 

Curiofa: quapropterCracovia altior eft Gedanô quadringentis palmis Romanis. 

Non invenitur Regnum ejusmodi, fenfu du Plefsis in N o* 

velia Geographia Orbis, quod dominium extendat ab origine prima 

navigabilis fluvii ad extremitatem? utrumq; littus poflidendo, tale Po- 

loni foli tenent in Viftula. Inter Torunium & Dibovum Arccm,. 

ad nongentos paflus viatorum diffufus, alibi lador volvitur. Antiquitus 

plurimas gentes confediffe ad Viftulam, teftantur Scriptores. Po- 

nit Plimus Venedas, Scyrros, Hirros: Jemandes Vintdaros, Vidivarios, 

& Gepidas venientes ex Scythia: Lazjus Reges fcprcm Burgundiorumi 

PtMtoritis Bulanoe, Fournier Gothinos, Ligios, Logiones, Baftarnas, 

T Pcufinos,

TRACTATUS Г . S Е С Т tO 1. 

PeucinosjEftios, Venedos. Quomodo Vandali ad cundcm manentes flu- 

vium cum Vifimarc Rtge, à Gebrich Gothorum Rege ѵійі, fedibus 

deturbati, Pannoniam ingrcffi funt, Conftantim Magni tcmporibus: tandem 

à Stilicone impulsi Rhenum transierunr, Nauclerus Chromcorum 

Vtlumme z.Generat. 14. defcribit. Inter Polonos amnes primatura 

promeritus eft & cncomia, quæ fequuntur. lrr menfam frumenti 

vim bénéficié Viftulac, Chroni, Dunar luppeditat Polonia regiombus. 

Conclus in M athematik ■ Hißorica Geographia. Dignus Viftula, qui 

prx omnibus aliis Septentrionis amnibus, antiquiffimam mortalium me- 

moriam obtineat, quando etiam nunc alimenta tori propemodum Europa: 

transmittenda, ad mare commodus devehit. Cluverius Antiquita* 

turn Germantл I 3. Viftula dominus» ас dccus omnium eorum amniurn, 

qui Borcam versus per Sarmatiam fcruntut. Hcnelius in Sileftograpbia 

Renovata. Scateant alii fluvii arenis aureis, Viftula præ auro, præ-- 

ôantiori gaudet dono; nimirum ejus bénéficié, plurimorum Regnorum 

rićhi fufticiemi defteientium neceflitati fuccurritur. Gadebuschms in En- 

comio Regni Polonu. Viftula fluvius eft, qui Vetemm hiftoriis, ac 

Poétarum fabulis fub Eridani nomine celebratur, cujus Appollontus tn Ar~ 

gonanticorum l. 4. duplex oftium facit, alterum in Oceanum, alterum iii 

Jonium Sinum efhmdens, qui error indc natus videtur, quod in vêtu* 

flis Poétarum monimentis inveniiîet, Eridanum in Oceanum Septen* 

trionalem evolvi : & apud pofteros didiciflèt, Eridanum in Adriam mul- 

ris exire oftiis, quos conciliare volens, ex uno flumine, duo brachia 

in diverfas orbis partes deduxit Re&iùs Herodotus à Vctuftioribus 

didicit, Eridanum in Oceanom Boreum dcvolvi, atq; indè Ele&runt 

adferri. Qui s autem, 6c ubi gentium, rerrarumvè hic frient; Elećkrum 

nobis demonftrat apertiflimè, quod in Europa, uno dunraxat rn loco 

іпѵспіті fatentur omnes. Ex quibus manifcftè apparet, Viftulam Erida- 

num nominatum olim fuifte &c. Nec miram eft, ab hoc Endano, ad 

alterum, qui in Adriam flurt, fabulam à pofterioribus, quibus Sarmatia 

minus, quam prifcis nota efler, fuifle translatam propterea, quôd &Vi- 

ftula, Padus in Sinum Venedicum exoncrentar. Cùm enim almm 

Sinum Venedicum ignorarent, quam cum, qui ad intimam Adriatiei 

Mans

î)e Flumłriibus, (У Plfcihuf. Ï 47 

Maris partem mveniretur, crcdiderunt, quæcunq; dc Ele&ro, Sc Erida- 

no dicuntur.ad Padum elTe referenda. Vera igirtir hiftoria fait Elcćtrum 

ad Eridanum inveniri, fed Sarmaricum, ad cujus oftia ha&enus efFo. 

ditur, & apud Gcdanum, a с Montera Regium, in Mari Sarmatico col- 

ligitur. Haćtenus Brxtn Agrippinas de Pr&cipuis Toiius Univerji Urbibus 

l. 1, tit. Gedanum. Et Goropius inVenedicis Eridanum nullum аііцт 

ftatuit efle, nifi Viftulam. Italiæ enim fluvius Eridanus in Vefulo monte 

nafcens, in Adriaticum influens Mare, hodie notiore nomine Padus 

appellatus, ele&rum habere negatur & л Cafio Mntinenfi S .J . in M ineralogia 

y his formalibus verbis : Italiam vero, fi excipias Græcos, qui 

cam eletStri akricem dixêre,nec Veterum Romanorum teftimoniô, nec 

eorum, qui noftra, & fuperiore memoria cogitationem fuam pofuêre 

in rerum naturalium confideratione, laude tam pretiofi partus gaudere. 

Sit excitata lis haec fub judice, quemadmodum enim contra torrcntem 

niti eft operofum, fic oppofitam communem fenrentiam, antiquitate 

tota firmatam tollere, aut infringere eft diffi cillimum. Iraq; dum Eri- 

«lanum Italis non eripio, Viftulac profimditatem magnam conceflàm à 

natura anriquitus, notitiæ porrigo, verbis Hartknoch in Epifl. Nuncu- 

fatoria Burgrabio Regio, Prtconfulibus, Confulibtts Th9rumenfibus,Chro- 

ntcorum Prüf six à Petro de Dufburg feript or um: Thorunium ab incuna- 

■bulis fuis vela diraittebar in Daniam, Sveciam, Brabantiam, Flandriam, 

aliasq; Europa: partes. Fabulis quidem hate non abfimilia, multis hodicr- 

nam conditionem Viftube conuderantibus, efle videbuntur, fed ut Aćla 

Publica Urbis hujus fallere nos ne.qucunt, ira facile quoq;dubiis occur- 

ritur. Nimirum alveus Vittulsr quondam erat multo auûior, coq; pro- 

fundior., ut magnamm quoq; navium capax cftet. Circa initia vero Sa:- 

culi ХУ. Viftula crebys inundarionibus alyeum fuum egreflus, fabuło 

multa opplevit loca. Quare libcriore jam curlli gaudens, navigatio- 

nes dićtas, magnô Xhorunienfiums & Culmeiiiium damno,ftitit. Co- 

piofos ac pretioios quod fcrat pifces, Hermann mCapiftrane Triumph ante 

teftatur: quod Sturiones majores ex mari afcendant ad Viftulam, т а 

зе imèq; crefcant, Aldrovandm I. 5. de Pifcibus annotavit. Iidcm Sturio- 

»cs ad extenfioncm ulnarum plurium mterdom accedentcs, in Urbibus, 

T i Oppi-

TR J С Т А TUS V. SECTIO I. 

Oppidis adjacentibus Viftulæ, tcnuitcr xfliraati diftrahuntur: Gecfani 

optimc conditi, vafculisq; inclufi, in Angliam, Baraviam &c. delati na- 

vibûs, pretium acquirunt notabile. Traditio fert Varfavicnfium pifca- 

torum, quod è Mari prodcant quidam circa diem D. Adalberto, alii 

circa diem S. lacobo Apoftolo, alii circa lucem S. Bartholomæo dica- 

tam , ultimi circa Exaltationis Sacræ Crucis Solennitatem. Numerofie 

Lampetræ prope Graudentuni, Torunium, Varfaviam See. Salmones, 

& Carpiones grandes, pingues, nonnitnquam bicubitales, Certy, Rapy, 

K ozy, Krapie, Po du fly , Steki, frequentes.. In G urfz.ke paçi Torunensis 

vicinia, an. 1700. Iulii 3. Meijer colonus pifeem vulgo Velfum, 

alias Silurum in ipfa (uperfide Viftulæ, præter morem fe le volutantem 

plumbeô globo trajecit, Sc dum diilecat, ecce alter quidam Ionas in al- 

Yo pifeis integer quoad membra corporis, vitâ tarnen privatus con- 

fpicitur. Puellum recens natum bellua ri&u fuo exceperat. Ex N ovit 

L'.t^rarùs Mari* Balthict, Ltbeca impreßis. Reiiqua pifeium turba 

omittitur, quas mira efl: Vadiano, ubi mare ingreditur. Ante ingreflum 

in duos alveos feftus, aggeribus latis, alti« munitus, Infulam Germ. 

Croß - IVerder, vulgo Zulavam majorem efficit, FnfchHajf feu Habum 

intrat: tertius alvem L m w la Balthico Mari mifeetur prope Weixelmun- 

de, nobis Mindam : ubi lllius levior aqua fupernatat marinas aquæ cras- 

siori Sc graviori, propter admiftionem exlialstionum terreftnum. Ad 

iftud oftium Spener in Tabula Geographica Germania Antique, infer ta 

R o tit't ejufdem Germania ftatuit Elećtrides Infulas ; Fournier in Geogra- 

ph-ca. Orb. Notiiia Inlulam de Neringe vocat Elećtridem, ab elećtro. 

fluvius idem, colle&is undis,latiflîmè fe extra ripas folet proferre,infulas 

novas ftatuere, demoliri antiquas, velun ludibundus, quietisq; impatiens. 

An. 1218. maxime auftus inundaverat partem Gcdani: 

an. 1403.in Aprili, ruptis aggeribus eandem Urbcm attigerat: an. 146 f. 

validiflimo vento commotus objećtamenta fregerat, ac juxta Cunckett 

cum ingenti damno,pervenerat ad D. Barbara? Templum. Cafimi- 

гізт, Srradomiam Cracoviæ proximam, an. i486, ita impleverat, ut altar 

i a in Sacns Ædibus lamberet. Gedanenfem Zulavam, an. 1515. 

inDcccmbri, natare fecit:an. iji6 . & 1528. nigras aquas volvens perfregit

De FlumiriibusPifcibus. *45 

fregit obîcetn : an. 1525?. Motlavam auxit cum periculo gfanariorum 

Gedani positorum. Ibidem an. 1 

pagi adfiti ripis fensêre ftragem. Aiveus liexter IVogat, an. 1717. 

die 26. Martii, immodicè au&us excuffit pontcm ad Mariseburgum, 

foblato aggere trecentarum leptuaginta trium ulnarum, ædifkiis fubru- 

T } tis,

TRACTATUS Г. SECTIO f. 

tis,hominibus plusquam viginti raptis, larè fe effudit in agros. Glaciei 

fraćta: jun&a aquarum vehementia, an. 1719. Martii 17. ad demolitio- 

ncm ardificiorum muris Tonmenfibus vieinorum, pontis cotius, domo- 

rum aliquot in Infula, vulgà К ера, fuffecerat; portam Moßowka oc- 

cupaverat, fregerat fylvas atq* rapuerat. Strićtim dicendo, Гаере demis- 

sioribus ripis fuperfundimr alte: rurapendo aggerationes, profundiùs e- 

gçrit humum, efficit ftagna in Zulava MaruTburgenfi, Elbingenfi, 8c 

Gedanensi. Cum impendio maximo, non minori laborc locus unus, inter 

atveos binos, Głowa dićtus, alter inter Mevanj,& Dirfaviam Noga- 

to adjacens munitur trabibus, ferro, lapidibus, ad quem reftaurandum, 

an. 1719. fexagenai trecentas trabium grandium ferebat fama artificem 

requifivifle. 

f~ XXVIII. Præter addućtos fiuvios,in montofis locis ultra Craco- 

viafn, Lanckoronam, Zivecum, Ielefniam, paffimq; alibi, rapidiffimi 

amnes cadunt de montibus. Hi fic augentur pluviis, nivibus liquefaftis, 

ut brevi tempore impleant alveos, imo excedant : aft dum denegat çx- 

lutn imbres, primo tardi procedunt, tandem difparent, relićta modica 

fcawrigine, cui multitude Truttarum minorum, & majorum Podrjbki 

dićbnun innatat. Ibidem Strwiaz,, Ostawa See. inter montes finuosis- 

simc defluunt, quapropter dum milliare unum conficirur, triginta, a- 

ut quadraginta vicibus fupecantur à yiatoribus. Sparfim labuntur 

rivi pcllucidi, qui пес frigidiffimis ami temporibus concrefcunt in gla- 

cicm, in magnis æftatis fervoribus gelidi manent. Adfunt, qui foli- 

diffimam glaciem fcrunt, aft non ubiq;, loca ejusmodi Oparzy ska vel 

Oparzeliska vocata, Hydraube feu molæ aquariæ numerosiflïmæ, 

Pilæ fullonica:, ОЩсіпас ferrariæ, Officinæ pyrii pulveris, Officinæ ta- 

bularum feu aflerum non rarx in flumimbus, atq; riyis,:Chartanæ Of- 

ficinæ in Minori, Majori Polonia, & Pruflia ftrućbe, In Scepufto ad 

Teplic una, propter prseûantçm papyrum, ctiam apud incolas Hungari* 

Celebris. 

* £ XXIX. Poft fluvios, incolæ fluriorum pifees (upra non pofiti re- 

femntur. Alburni, Iêucifci Rondeleùo, aliis Ruboculi, nobis Płocice, 

Płotki. Ариаг pilciculi omnium minimi, vilifllmi, Mrz.ewkt, Ówiefek. 

BdelLe

De tlumnibuS) i y Vifcihus. 

Bdella?, O/fzanki, quafi alni pifees, quia inter alnorum radices ver/ànrar, 

cuticulâ fine fquamis tegunrur. Coracini, Karasie, brcviores, longiores, 

latiores 6c ciafiiores. Cyprini hybrid* feu Coracini hybrid* , Karfkarasie 

b minores Cyprmis veris, fed latiores, pinguiores, candidiores. Ab 

iisdem Coracinis dégénérés , videntür elfe illi, qui nobis Dubielet Ger- 

ir anis Unbelt?. Cobites fluviatiles Rondelette, Muftelæ fluviaticæ mmi- 

п. г Geftero, nobis Slize. Cobii vel Cobiones, Gefnero Gobii fluviales, 

villgo Funduli 5 Kidbte. Erythrini feu Rubelliones, Уaitee, Jaiie. Lucii, 

Gefnero Lupi fluviatiles, Sixz.ufaht parvi,mediocres,& maximi Szczuki 

vocati. Magnimdo illorum mfrà patebit. Muftelæ fluviatiles, & lacu- 

flies, Bellomo Barbotæ, Barbochæ Crometo, noftratibus Mtentufy, hepar 

illarum eft in deliciis. Ophidia ( voce Plinii utor à forma ferpenns 

dedućta) Germ. Peiskeïn,nobis Piskorze. Hæc dum manu premuntur, fi- 

bilant, ftndent, & ægrè id fe ferre fîgnificant. Impleverunt maxime a- 

qtias utriusqj Polesiæ, exficcata accenfa, loco faculæ ex fevo funt non- 

nullis ruricolis, in quodam Palatinatu.Percæ fluviatiles majores,Okoni*, 

Perc«e fluviatiles minores, Bellonie Cernuæ, Jazgdry, сит lapillis can- 

didis, rotundis in capite* Porcellus fluvialis, Swinka, hic Acipenièris 

more, roftrô fodit terram, os fubtùs gerio Thymalli Gefnero, aliis 

Afchiæ, Umbræ fluviatiles, Lipienie. Tineæ siu fпи о, Merulæ fluviari- 

les, & lacuftreś Gefnere, nobis L m j, mensis divitüm alibi inferri foli- 

tæ, apud nos pauperum cibus. Vindofar Alberto M . aliis Vendofiæ, U- 

kleie, ZJkleyki. Inveniri pifees in flumine quodam Litvaniæ, cum 

\iridibus pinnis, TylLewski Pbyf. Curio. P art. 10. tradit, hi copiose fi 

edantur, inducunt febres. Reliqui pifees expoaentur in lacubus, atqÿ 

ftagnis/Iam Luciorum vaftitas probatuf exemplis. iQuidam Polonus 

Cracoviènsis narravit Aldrozando Serif tori Hißoria de Pifabus, Ce 

vidiflè anferis pulloś in ventfe Lucii,/& hujus generis pifeem aliquan- 

do anciilæ pedem iń pifeina apprebłndifle apud fuos, Fulicam qr.oq; 

deglutiville. Cuntigit exemplum mnile in Zarnovecensi lacu Palatina- 

tûs Pomerania: : in piicina majori feu rtagno Roxolamæ, nam Lucius 

devorâlîe (æpius a nates tunc deprehenfiis, dum captus, fećhisq; fuerat. 

lidem annosi pifees capita quah muico obdućta ferimt, ad menfutam 

ftate-

TRACTATUS V. SECTIO IL 

ftaturæ viri proccri cxcrcfcunt, in fluminibus, lacubus, ftagnis. Lucius 

ille otnninô grandis e(Ie debuerat, qui in Roxolania, vulpem fiti affli- 

ćtam, accedentem ad aquas apprehendit tam fortiter, ut poft lućtam 

non brevem, in ilia dentés relinqueret, evadendi modum prsecluderet, 

atq;fic à villano accurrente,.fimul,cum præda capcretur predator; captas 

ad Ioannem III. Regem glonosiffimum dcferretur, rari immens titulô. 

In fuburbio Pofnanicnsi Lucius pifeinæ immiflus, aucupis officio fungc- 

batur, paflères advolantes ad aquam, illâq; fè perfundentes æftate, capiendo. 

Indicârunt capturam propè triginta roftella incluia ventriculo, 

concoćtioni non fubjećta, Ultra ducentos annos yivere Lucios posse 

tradit Hartnaccius in Admiranda Phjrßca: ad quadragefimum annum 

a Bacom édita Historia Fita, Gr Mortis, eorum extendit vitam. 

Stagnum Palatinatus Volhiniæ ad pagum Taraz. fervabat Lucium exce- 

dentem longitudine plauftrum rufticum> vitä attingentem-annos nona- 

ginta, judicio pifeatorum, ætatem illam ex notis maxillæ impreffis colligendum, 

Hic è profundo emergens comprchenfus fortuitö, in frufta 

fećtus implevit dolium, Major longé ætas Lupo fluviatili adferibitur 

л Gefi/ero: in ftagno ( inquit ) circa Hailbrum Sveviæ Civitatem, 

an. 145)7. captus eft Lucius annulum ex ære Cyprio elaboratum circum- 

ferens, Græcis literis inferiptum taliter; ego lum ille pifeis huic ftagno 

omnium primus impositus Ffiderici II. manu, die j.Odobris,an. 1130. 

unde annis ampliùs 167. vixifle compertus eft, Penes Gefnerum fit fides. 

hiftoriæ, Aristoteles de longitudine , & brevitate vitæ confulatur. Pi- 

feium ipccies aliquot congelatas in aqua, & deinde in nive per dies non 

multos fcpultae, refert Conradt m Dijfertatiombus Medico - Phyßcis ds N atura, 

atf, JLffeff’kus stupendis Frigoris, fi aquæ frigidæ imponantur, & paulatim 

in calore temperato detineantur? revivifeunt, ac çibo admodum 

aptæ evadunt. JExperientia .comprobat dićfca, nam quidam hycnie 

iter faćhmis Cracoyiâ Torunium, trahis ęongejatas Tineas iiitulerat. 

Ex illis una menfæ apposita, fçcunda fæno involuta, oblivioni tradita 

eft, ad ipfum tempus reditûs. domum, in qua dum res coémptas de- 

promit, pifeis apparet, aquæ impositus in .cubicub calido dum paratur 

culinæ, motibus crebris prodidit vitam. FOSSILES feu fubterraneos 

pifees

De Lacubus, Cr Pifctbus. 

pifces in nationibus cxteris dari, Nierembergius S. J . in Hist. Natwali, 

Schottus in Phjf. Curiofa memorat. Taies cùm parvi eflent, (ènfa -Agricole 

de Animant. Subterraneis, cavemulas proximas aquis, fîmt ingreffi, 

crcverunt ibi, ncq-, valcntcs egredi, paftum acceperunt ab aqua; Ica fcr- 

vatos, quidam propc fluvium Vartam,in Palatinatu Pofîianienfi cfFodc- 

rat ; alius in loco remotiori к lacu, Tincam vivara de terra traxerat. 

Teftudines aquaricas (Zotwie) sive in aquis dulcibus, fluminibus, lacubus 

degentes, ait y on fi onus Author Hist. Natur, de Quadruvedibus, in 

Polonia multas confpicies. Numeroße in Litvania circa Pinfcum, Ne- 

svifium ôcc. carnes phthificis cum hordco fumptæ maxime utiles." 

SECTIO II. 


LACVBVS,PISC/BVS,ëf INSVLIS NA- 

TANTIBVS. 

I . ’W" AGUS, Jeiiore, eft locus profundus, concavus, conti- 

I nens colleftionem aquarum perennium, ex meatibus occultis 

terrar, defluentium. Quadruplex datur, primus пес accipi- 

ens, пес reddens fluvium: fecundus emittens, fed non fufci- 

piens: tertius accipiens, aft non reddens: quartus ut recipit tanquam 

hofpitem, ira emittit vel majorem, vel minorem, vel æqualem fluvium. 

Non raro lacus per canales fubtcrraneos communicant aliis lacubus 

aquas; erumpunt novi, veteres exficcantur, difparent. Per lacunara 

intelligitur parvus quidam lacus, aquis minus utilibus, ac impuris re- 

pletus. 

II. Polonia: regio lacus, & ftagna permulta poffidet, in quibus 

omne pifcium genus. Mercator in Atlante Minore. In MAJORI 

POLONIA propc Gnefnam,lacus quinque faluberrimis referti pilcibus. 

Submeriione Jovis, Marris > Plutonis, Ccreris, Diana:, Veneris, lacus 

V Swiete

ł 54 

TRACTATVSV. SECT IО II. 

Swïcte memorabilis. Damalew ex. in Serie Archiepif. G lefnenfnm. LE- 

DNlCA Lacus duo miiliaria Polonica, SLESlNO quatuor, POWIDZ 

tria in longum conficit. BLANDNO ampliffimus, pikibus abundans, 

LUBSTOWOad miłliaria duo protensus. Di-igoffks Hist. Pol. I. i. Circa 

Pfkczjew plures decades lacuum, & in circumferentia Корапіог, pi- 

fcibus repletæ optimis. Lacus contiguus pago Kiekrz. pifeatu Celebris, 

ejus profunditas äd quinquaginta ulnas demiffa bolide vix cxplo- 

ratur, pifeatorum reliante experimento. Lacus Monafterii Vongro- 

yecenfis pifeem non vifum obtulit, qui a Militibus Svcticis Roch Nor- 

yegiae appellabatur. Sole ficcatus, appenfus, in Ædium Religioiarum 

aditu, difeurrendi materiam præbet, quomodo aquæ il!æ a mari remo- 

tiffimæ fuiceperant advenam piicem,vel indigenam produxerant. LU- 

B1KOV1ENSIS iacus, ante Solen. Natalem Domini, vehementi frigorc 

fie non conftringitur, ut fecurè pifeatio poffit mftitui: in Januario3 

vcl Februario, etiam remiffiore gelu folidatur in cralïam glacitm. Ex- 

halationibus cahdis abtmdare videtur, quæ dum evaporatione non mi- 

nuuntur, congelationcm impediunt. Similem lacurn Sibaldns tn Prcdro« 

то Naturalis H iß. Scottл ponit, in Strat her mk loco. SlRAKOVI- 

ENSIS, IARGSZEVlENSlSjGiZNENSIS lacus, plurcsq;alii nutriunt 

Smarides Ur/wô,Leucomænidas, id eit, Mænas albas Geßiero, Germanis 

Marenen, nobis Sielawy , Suiwice, № orarikt, in efu lapidas , dulees, 

Harengo in partibus omnibus refpondentcs. VALCENS1S lacus, 

Tub Capitanei jurisdićtione, Smarides, alter Cyprinos latos prægrandes 

continet, inter quos unus oćtodecim libras pondéré æquans, adipem 

quinque lampadibus fufficientem præbuerat. Ex Cyprinorum lato- 

rum genere, Aldrovando fubmiflus ex Polonia ( ita fert ejus Hifloria 

Tifcium ) totus ex cæruleo ad violaceum colorem vergebat, except!* 

pinnîs, & caudâ. ZNENENSES lacus adjacentes Z nenæ, nobis 

Z n in , inter multiplices pil'cium fpecies, tenent Cyprinos latos feu Pra- 

fînos, Lucio-perças molis infolitar,Cancros ptæpingue?,inguftu teneros. 

III. CUJAVIA in Palatinatus duos divifa, Breftcniem, & Ino- 

vladislavienfem, pifeium ferax; lacus enim habet innumeros, eosq; pi- 

feofos valdè, inter quos Gopłо prsscipuus.Starovolfcms in Polen.a. GO-

De Lackbus, Cr Pifcibus. 

PŁO ad quinque milliaria noftra in longum, ad medium milliare in 

latum protenditur, & fluviô emissô Notez., psoducit varia gênera pi- 

fcium, præftantiora, fapidiora illîs, quæ continentur aliis lacubus. Dlu- 

gojfus Hist. Pol. I. i. Arx lateriria ad Crufviciam, lacu eodem cin- 

gimr,in qua Popielus II. Princeps Poloniæ,Divina ultione urgente, cum 

uxore & Iiberis,a muribus confumptus periit. In eadem Cujavia 

cæteri lacus ad milliare integrum, aut medium extenduntur: BIELSKO 

Smarides occupant. Prope villam Ostrow iidem pifces femiulnares 

feparati à palmaribus capiuntur. His, atqi aliis infra enumerandis lacubus, 

durante glacie firma, immittunmr figenæ fexcentarum lexaginta 

«Inarum, practer nailam feu (inum retis ad nonaginta ulnas extenfum. 

Trahuntur fumbus circumvolutis erećta: machinæ, operarii oćlodecim, 

interdum viginti applicantur labori. 

IV. In CHELMENŚI TERRA lacus magnus ŚWITACH mil- 

liaria duo in longum, unum in latum, quinque in gyrum conficit. BIA 

ŁA, Cromero BIAŁE, ad milliare unum in longum, medium in latum 

diffufus, craflos adeo pifces Lefz.cae producit,ut ex illorum adipe,plura 

vafa impleantur arvinâ. Aqua ejufdem lacus in menfibus Aprili, & Majo, 

Humana corpora nigredinc tingit Sc fufcat, nec per aliam aquam 

liigredo dilui potc(t.DlugoJfus Hist. Fel. I. i. Cromerus Hist. Pol. I. и 

Afajolus in Colloe/uiis. In BELZENSI PALATIN ATU lacus 

KRYNICE vel Brzyntice-, ad milliare medium in longum extenfus, dif- 

ficulter pifcationem concedit, propter profunditatem. Idem aliquando 

infra triennium, aliquando intr'a biennium, magno edito mugitu, flućti- 

bûs intumefcentibûs conculTus, in montera petrofum fibi contiguum, 

per cavernas occultas Ôc fubterraneas, ingreditur* pauciflimasq; undas 

in alveo fuo relinquens, multitudinem pifcium facile a pifcatoribus con- 

cludcndam porrigit. Dluvojfus Hist. Pol. I. i. Fournir in Geographia, 

Neuhufius in Sacr'JFatidicis. Idem annotat Cromerus ex Dlugojfo, additq; 

poft dies aliquor aquam refluere. In MASOVIA non procul à Kol- 

no oppido, pifcium, & (alfamentorum mercatu nobili, datur peram- 

pla palus, cui Krusko eft nomen. Hxc largiHImc, omnibus anni tempo- 

ribus, varios ріГссБ fuppc4irat incolis, ic’d eorum præfertim byeme 

V i captura

IJ« TRACTATVS Г. SECTIO Tl. 

captura uberrima: tanta enim pifeium vis extrahitur, ut retia interdam 

rumpantur.Święcicki in Tepegraphia Mafovia. Lacus Terræ Do- 

brzinenfis GORZNO,amplitudine & fæcunditate pifeium infîgnis, MO- 

KOWO magnus &c.Dlugoffus H ut. Pol. I. i. 

V. In PRUSSIA multi amnes, iacus, & ftagna, in quibus pi- 

feium multitudo eft tanta, ut vilefcant. Gotofredus Arch. Cofmica. La- 

cuu in Pruffia, dulci aqua inftrudoru 203 7. numerantur л Cellario in De- 

fcrip. Regni PolonU, к Murinio in Chronicis Magistrorum Ordinis Ten- 

tonici, a Paprocki in Horto Regio. Sunt inter illos ad quatuor, vel 

quinque, vel fex, & amplius milliaria Polonica protenfi aliqui.PVeife- 

Ims in Chrenic. Prufsia, Maginus in Geographia, Guagninus in Defcrtpt. 

Prufste Gedani ingens copia pifeium venum proponitur, fæpiffimè 

triginta illorum (pecies numerantur. An. 1466. vehes minorum pifcium 

groffis quinque, Salmo bicubitalis groffis feptem, fexagena Lampetra- 

rum leu Murænularum duobus folidis commutabatur. Curicken in Defer 

ipt. Hutorica prafau Ur bis. CHARZYKOWY lacus prope 

Choiniciam feu Conecum Palatinatûs Pomeraniæ, Brda flumen recipi» 

ens ac emittens, triginta fpecies pifcium tenet. Smaricles, Truttas minores 

, & majores, Carpiones, Anguillas, Siluros, Cyprinos latos plus- 

qiram ulnares, Coracinos, Tineas, Lucio-Pereas, Pereas majores & 

minores, Murenulas, Muftelas, Gobios, Cobites, Vindofas, Rubellos, 

Ophidiona. Item pifces, vernaculô voeabulô Latine conformatô exprès- 

sos, Cirtas, Brzanas, Mrzonas, Babas, Rapas, Klenios, Joneios, Gu- 

fzczorios, Sowkas corpore exiles, capite grandes, Stintas, quae & Slo- 

chovienfês aquas amant incolere, & in Cujavia lacum villæ Ortów pro- 

ximiorem. SWORNOGAC,juxta Dlugoffum & Cromerum-, feptem 

milliarium fparió longus,quinque latus,pifcofus.In eo ап. 17м. hyefmis 

tempore, difparuifle dicuntur pifces, laborem irritum quantumvis fe- 

dulum reddidifTe pifcatorum. WDZICE ad milliaria quinque pro- 

dućlus, duobus fluviis minoribus aućtus, Lueiis, Siluris, Anguillis fere 

tncubitalibus, Smaridibus femiulnaribus, Cyprinis latis ulnaribus 

pinguibus, aliorumq; pifcium varietate & multitudine famofiffimus. 

Eodcm lacu circumdatur Infuła femimilliare colitincns. extenfione, in 

eu jus

De Lacubus, (sr Pifcibus. 

cujus medio iridem lacus non exiguus pater. Intrant hanc In/ùlam hye. 

me dorcades, vulpes, lepores, & fi glacies iùbito diflolvatur, manent 

ad prædam venatoribus. W 1ERZYSKO Perças minores, nobis 

'Jaz.gary-, palmo majore mctiendas nutrit, fimiles TUCHOM produc 

t Lapides inhærentes capitibus adhibentur intrinfecùs in calculo atte- 

rendo, extrinfecùs in vulneribus exficcandis. KOSC1ERZINEN- 

SES lacus, Truttas excedentes ulnarem longitudinem continent: KO- 

SOBUCENSES maxime font pifculenti: SUDOMIE Cyprinos latos, 

Germ. Brefßn ad menfuram unius ulnat atq; dimidiæ, retibus non rarè 

infert. RADUNIA Parthenonis Zukoviensis eosdem pifces nu- 

merofiffimos olim habebat, nam in termino pifcationis, unus Tagen* 

jaćhis impleverat dolia oftoginta. CEKCIN lacus Capitaneatûs 

Tucholiensîs, patria Smaridum, quæ nonnunquam unico retium tra- 

ftu tot conduduntur, quot neceflariæ ad quadraginta orcas complen- 

das. Ibi pars una fagenæ, ala dićta, olim ad centum & oćloginta orgy- 

ias extendebatur. Lacus vicinior pago Blandow, Siluris grandibus, An- 

guillis, Muftelis five Barbochis plenus. ZARNOVECENSIS tri- 

plici rivo au&us, mari vicinus, præter Lucios grandes, Truttas cubitales, 

Perças majores fcmiulnam longé foperantes, Vindofas frequentiffimas, 

Anguillas pafcit, ex quibus capræ, una nofte (qua tonaverat vehemcn- 

tiùs cælum ) occupaverant fcmcl viginti faccos, eosq; taies, qui fepara- 

tim medimnos très, vulgo coretos replere poterant. LEB A in 

Capitaneatu Lemburgenfi, milliaria duo excedens longitualine, dat locum 

Lucio - Perds bicubitalibus, Cyprinis latis præpinguibus, Kwapis 

capite magno inftrućhs, Salmonibus ex mari adnatantibus. Lampetræ 

liumerosè captæ torrentur in craticulis, condiuntur acetô, & aromati- 

bus, inclufe doliolis mittuntur Gedanum, indc ad nationes exteras* 

Stintæ Cromero,Germanis Stincken, nobis^’z.tywbjdiftrahunmrin Urbibus» 

pagisq; Pruiïiæ. Breviter proferam, quodam hyemis tempore, fagenam 

femel immiflam pifcibus variis ita oppleverat, ut quatuor dierum fpatiô 

depromi debuerint, ducentas & ampliùs oneraverint trahas. Fluviue 

LEB A, præter Brzonas &c. Salmoncs recipit, qui inclufivè à Martio, 

ad Decembrem, reli&ô marî, propc Lemburgum in dccipulis catara- 

У* Äis

IJ* 

THACT^TUS К SECTIO IL 

ûis fabricatis impofitas, tanquam in voluntarium carccrcm magno failli, 

non parvô numéro fe fe præcipitant. Carpiones ex Pruffia, fepiùs 

etiam Sveciæ funt alimentum, nam Gedanô per Mare Balthicum veeti, 

Stocholmiam importantur. In multis lacubus Pruffiac, Majoris Po- 

loniæ &.C. aquis ftagnantibus, invenitur pifcts aculcatus, aliis pungitius, 

Germ. Stachel fifch, Stechbietel, nobis Kacik, armarus duobus in dorfo 

radiis aculeatis, totidem in vcntris lateribus, quibus yoracium pifcium 

inteftina traditur pungere, dilacerare ad interitum. Hic inferri non fo- 

lct mensis, fed circa Mariæburgum dccoqui, liquari in adipem emolli- 

endis coriis aptum. Lampetra minima palultris, feu Cxcula, Ślepicą 

, Lampetræ majori affimilis, adhærens lapidibusv extra culinas pofi- 

ta eft. Circa Kofcierzinam &cc. in Calïubia, Truttarum fluviatilium, 

item Cancrorum multitudo datur notabilis. Obièrvatur à pilcatoribue 

PruŒæ &c. in amplis laoubus, max imam pifcium partem gaudere cæ- 

tu, congregatam numéro magnô determinatas tcnere fecłes, ibiq-, со- 

piosiffime involvi retibus. Spargitur quoq; dari lacum ejusmodi ad pa- 

gum W ilcze, non procul h Coronovia, in quo duntaxat unica (pecies 

pifcium eft: reperibilis, qua recedente per meatus fubterraneos, alia venir 

sine comitatu alterius. 

VI. In VARMIA lacus non pauci, prxcipui Dadajus, Zainus, 

Vadangus, РіШа, Blanke, Sinfer, Lihgenaus , Lemanglus, Ellmgus, 

Plaucicus, Vulpingus, Clebergus, Cofiiicus, Obelus, Marangus. Cro- 

merus Vol. I. i. In Dadajo præter agmina Smaridum. Tr tit toe men- 

furam ulnæ artigere. In KLAWUY ad Releliarn Stintæ extensione, 

palmo majori fuppares. In LU2 ENIN, Coracino similis pi- 

fciculus, totus coloris miniacei captus, quem etiam clixus retinuit. I» 

Cameratu Allenfteinensiad viliam Butrini, lacus feptenniô abfolutô eva- 

nefcit cum pifcibus, datq; pratum, quod minimum centum quadrigas 

fænô onerat, poft (èptennium redit cum pifcibus. Tylkowsh in Metes - 

rologia Cur io fa. Percontatus fum fæpiùs, an etiam ætarc noftra, abitus 

ille, reditusq; aqua: contingat, fed id non fieri, certô mihi innotuit. 

In eodem Cameiatu Allenfteinensi, juxta Cellarium in Defcnpt. Regm 

Polonu, pifcina: feptuaginta, juxta alios feptuaginta & feptern dantur.

De Lacubus, çjr Pifciius. 

VII. LITVANIA paludes, & lscus ingentes habet, in quibos- 

dam locis maris formnm referentes. Blaen in The afro Orbis, Magims in 

Geograph a. Litvania imrumerabilem соріат pifcium alit. Bucelinus 

in Defcript. Рглсір. Orbis Provinciarwn. Pilces faporis optimi /ont 

acq; gratmimi.Mereaior m ÀtUnte Minore. Mirum videri poteft, 

trecentis quadragmta pontibus, quatuor & viginti lcucarum fpatiô, Si- 

gismundi Senioris copias, ab OrfiM ad Smoleńsko, tradućtas efïè, fre- 

qucntibus amnibus intercurrenribus , & in Nebrium fe exonerantibus: 

adeo regio ilia Iambus, & paludibus featet. Vapovius m Fragmente H in. 

Poleru. BERSTY lacus ita fæcundus pifcibus, ut nullus eo in Litvania 

exiftat fecundior. Dlugo(fns Hist. Polo. I. i. Inter Vilnam, 

& Polociam mimtrosi lacus, in illis Smarides cubitales. Capitancatus 

Ufviaccnsis in Palar. Vitepfcensi,plures quàm centum ( famam bîc fe- 

quor) poffidet lacus pilcosifïimos, In Pinlcensi Territorio non procul 

à pago M ’iacz., ante hyemem farvam anni 1708. lacus ingentem pifa- 

um turbam conclusive, fed non f-ovifle commode poterat, nam exertis 

capinbüs, aquatilia ilia loci anguftifts indicabant. 

VIII.Ad Kamiona pagu iex kucis Crscovia diflïtu,in montis ver- 

tice cernitur aqua inftar putei, fed miræ profunditatis, in earn si inje- 

ceris perpendiculariter trabem, prorinus ilia abforbetur, poft moram 

bonam, cum impetu tanto rrjicitur, ut in vicinam terram exiliat. Tyl- 

ktu' bVhyf.Curi.Part. 10. Fama volitat frequens, dari in Regno 

noftrononpaucos lacus extension's modicæ,aft inscrutabilis profundita- 

ris, taies Krreherus in Lat.o, inter abyflos venus, quàm inter communes 

lacus arbitratur numerandos. Lacus ahqut majores quoq;,dicimtur certa 

tenere loca, in quibus bolide nequit explorari altitude. Sxpiùs 

â lacu uno ad alterum protendi meatus fubterraneos, edocet experien- 

tia. In Palatinatu Califfiensi Carpio notatus ligulâ , ex lacu Danobor- 

feensi transiit ad Chodziezénfem remotiorem. In Culmcnsi Paladnani 

Perça major signata, reli&îs aquib Bialochoviensibus, ad Tarpnoven- 

fes fe transtulit per cuniculos.fin Pruffia Palier marinas, nobis Fladra, 

traditnr comparaille polt milliària duo in lacu. Et hæc eft caufa, cur 

aüquando augeatur, dimmuatur, dilpareat pifcium numems, Lacus 

oria

TRACTATUS V. SECTIO II. 

©riri novos, interirc antiques, cxcmpla probant fequentia. In pago Skît 

Roxolanis, novus prodiit lacus, tefte Młodzianowski S .J . in Concioni- 

bus Quadragefim. poft fublata fuccelfa temporis impedimenta obje&a 

fond. Idem evenilïc traditur in Pala?.Pofnanicnsi, ad Ołkczjio, ubi anno- 

iorum hominum memoriâ nullx aquæ extiteranr. Narrat Bercken- 

mejern in Curiofo Antiquario Germanicè imprejfo Hamburgi, an. 1712. 

quod & ad Leopolim, in eo loco, in quo antiquis temporibus, Urbs 

profundo hiatu abforpta eft, exiftat lacus continens aquam pellucidam, 

lulphuratam , graveolentem : fed de hoc fubito defeenfu Urbis in ca- 

vernam, Ruffiæ, vicinarumq; Provinciarum monimenta altum tçnent 

silentium, traditiones populinon audiuntur. Præpoftcrè in Palatl- 

natu eodem, lacus vicinior pago Srz.odka, & Civitati Sirakow, rclićta 

antiqua fede, ingrelTus eft fluvium Varta cum magno impetu, atq; ftre- 

pitu. Succiniferos lacus TraBatus fequentis Seclio i.n , 6. aperiet. 

IX. INSULÆ NATANTESin lacubus, funt Kirchero in Munde 

Subter. ex varia leviori vifcola materia terreftres portiones aggeftæ,qua: 

àvento.hinc inde agitatae, in nullo loco firmae ac fixæ. Idem Auélor in 

Latio, Infularum iftarum originem deducit à quisquiliis, quæ dum de- 

curfu temporis, paulatim fubtilem cuticulam in aquæ pinguis fuperficic 

contrahunt, contingit, ut femina plantarum, quibûs littora confertafunt, 

tum ventorum flatibus difpcrfa, fensim in germina animentur, tum 

novorum femper quotannis repullulafccntium feminum augmenté, tum 

foliorum, ftirpium, pulverum, aliarumq; terreftrium portionum mifcel-« 

la, tandem in infulare corpus, fulphurea facultate condenfatum excre- 

feant, nec non levitate bituminis, à flućtibus ventorum vi agitatis flui- 

tare incipiant. Ejufdem lententi* Cab&us S.J. Mete or or um 1. 1. Oriuntur 

( inquit) in paludibus Infulæ natalités, ex arundinum, herbarum aquatili- 

um conjun&ionc, complicatione in fupcrficie aquæ, poft longam anno- 

rum feriem. Hæc mafia bene coagraentata non folùm fupernatat aquis, 

fed eciam fuftinet homines, animalia, arbores. INSULA NA 

TANS in DRAUSEN lacu magno prope Elbingam, ad jugera quatuor 

extenfa, œediocribus alnis, densis ialicibus, virgultis obsita, an. 

1714. in O&cbri, aquarum è Nogato flumine infularum impulfu, ventorum

De Tnfnlis Natantihus. 161 

corum violentiâ agitata, agricolis ad ripam Mariæburgenfêm habitanti* 

bus accrcvcrat, & pecora in ejus pafcuis tenere folitis curam injecerat, 

nè vi aquarum, motu ventorum, à continente avelleretur. Proinde la- 

bore magno, funibûs, virgultîs, Infulæ alnos proximas ripae alligabant 

ad palos. Tandem penes eandem Infulam, alia Infuła parva majori con- 

fimilis, ad dimidium jugerum virgultîs repleta, tempeftate «brepta, ad 

ripam pervenit adverfam, quam cadem die, Infula magna tota, porcos 

decem, & ancillam curam eorum gcrentem fecum ferens fecuta; tantaq; 

vi ripx Elbingensi injeda, ut colonus, cujus famula, atq-, porci fuêre, 

fpem reducendæ Infulæ abjiciens, omncs fuccifas alnos, cum animali- 

bus transportaverit domum. Anno fequente, Infula major eadem, Aqui- 

lone flante,à ripa fmiftra lacûs avulfa, ftadia aliquot fuperavit,ubi dum 

harret, Iniula minor, quemadmodu impetu printo, plusquä ad cenm passus 

,agro injedta fuit, ita nunc quoq; in ficco relidet. Ex M . S. S. Braun 

S. R. M . in Prufsia Conßliarii Aulici. Gnefna* inter feminarium 

Presbyterorum, & Officinam piftoriam, vulgo Bularma, Infulae 

aliquot parvæ, herbis tećte innatant lacui,tcmpeftates futuras motupræ- 

nuntiant. Infula exigua in Cracoviensi fuburbio, penes Templum 

D. Sebaftiano dicatum, îæpiùs vifa eft transferre fe ex loco uno ad ali- 

um. In Yolhinia,pagi Niciwiecz. ftagnum, Infulam natantem mo- 

dicam tulerat, quam vulgus plicam aquaticam fuiflè exiftimabat, federn 

q; dæmonis, pifeantes homines aut natantes fubmergentis. Similis 

Infula ad Rakovum oppidum, virgulta nutriens fuftinebatur quondam 

ftagno ampliore. Carteras plurimas Infulas mobiles, Roxolaniac 

quod ferant aquar, inaudieram; fed quia non funt bene mihi perlpećbc, 

a lacubus cxcurro ad ftagna. 

SECTIO III. 


ST A G NIS, & PA LU D IB US. 

I. ^ T AGNUM, Staw* juxta Jnnii interpretationem, eft aqua colle- 

^ f titia ex imbribus: Спарю in Thcfauro, eft aqua pluviarum, tor- 

X rentium

TR ACT A T U S V. S Е С Т r o m . 

renrium, aut fontium, aggere cinćta, in ufum pifcinæ, vel molar. Dif- 

fcrr à lacu, quöd in eo fint aquæ регрегш:, in ftagno, tempore certo, 

déficientes. Recipiunt plurima ftagna, in Regno noftro, etiam flumina, 

rivos, torrentes, ad locum fubmiffiorem decurrentes. Per triennium de- 

tentæ aquæ, emiflariorum ope diminuuntur,ingentem multitudinem pi- 

fcium fervant, retibus facile concktdendam. 

II. POLONIA Stagna permulta numerat,in quibus omne pifci- 

Um genus. Bertius in Tabulis Geograph. ContraElis Minor Polonia, 

Ruffia, l’odolia, prolacubus, grandes pifcinas habet. Cromerus Pel. 1. 

i. Non immitumtur pifces Stagnis, & Pile inis RulTorum, fed cum 

rore cæli ( ut ajunt ) dcmittuntur, absq; hominum cura. In Diftrićtu 

Leopoliensi lucii magni & laudabiles, in partes, tanquam in laminas, 

divisibiles. Miechovtta in Sarmatia Еигорла, Л4agin us in Geograpbia. 

RUSSIA RUBRA abundat pifemis ingentibus, quæ pifces omnis generis 

pinguiffimos nutriunt, fale condiendos : nam recentes omnes ob 

multitudinem nequeunt comedi. Sale conipersi Leopolienses vocanmr, 

hyberno tempore convehuntur ad nundinas, per Poloniam totam di- 

ftrahendi. Cell arms in Defcript. Regm Polonu. Stagna Ruffiæ ara- 

plitudine repræfentantia lacus,ad milliareGermanicum extenduntur. Dc 

talium numéro, KOMARN1CENSE cum Carpionibus fere bicubita- 

libus; TARNOPOLlENSE varietate pifcium nobile, GRODECEN- 

SE profunditatis magnæ. lbi de cavitatibus Carpiones grandes ас vetuli 

extrahuntur, ( nam ii adhibenda eft fides pifcatoribus, ex notis maxillae 

à natura impreffis, ætatis extenfionem agnofcentibus) viginti hi,tri- 

De Stagnis Maj or thus. і б } 

&rc. Utraq; fæpiùs ruptis aggcribus, cataradis eversîs effundunt fe fe m 

eampos, prata, convalles, exundationem fluvioram augendo vel facien- 

do. Eadem fubmotis pifcibus, de induftria interdam exficcantur, Cementem 

accipiunt, melïcm datura opimam ex Kordei fećtionc. 

III. VÜLHINIA poflidet Stagna frequentiffima, ubi ingens pi- 

fcium copia .-Gotefredus in ylrchoritologia Cofmica, Guagnmus Tomo i. 

Longiffima & latilîima ad Dubno, Kiew ah, Zastaw, Lachowce, Zuków, 

Poionna ôte. admittunt fluvios, rivos , & emittunt. SURAS1- 

ENS1A Stagna Cyprinos latos præpingues, R1CAVIENSIA Coracinos 

ulnares, ROWNENSIA Cancros creberrimos retinent. 

IV. MAJOR POLONIA implevitStagna PRZYGÓDZICEN- 

SI A Carpionibus optimis, inter quos aliqui extitifle talcs traduntur» 

qualcs Balbinus S. J . tn Hist. Natur ali Bohemia ita deferipferat : Car* 

piones in Bohemia Regii appelhti duos ordines fquamarum habent, 

quæ à capite ad caudam usq; rrahuntur, cæterùm nudi funt, jucundoq; 

quodam iapore aliis prarftant, fed ob teneritudinem, diu non vivunt, 

nam loricâ îllà fquameâ adverlùs injurias minime defenduntur. Lapilli 

in capitibus Garpionum repem, Schr'oderi fenfu, dolores colicos, 

calculofos, comitiales removenr. Stagnum quoddam Palatinatûs 

Siradiensis, Carpiones ftaturam viri adæquantes longitudine, coftas 

ita craflas habentes, ut Petricovix abirent in cultrorum manubria, ab 

ocularis teftibus traditur tulifle. Alia Stagna numéro, varietate, 

præftantiâ pifeium commendata , in eadem Provincia, non difficile repe- 

nbilia. i < 

V. MINOR POLONIA non deftimitur Stagnis per Palatini- 

turn Cracovienfem, Sandomirienièm fparfim paratis.Ducatus Zatorien- 

fis, & Ofviecimensis abundè mittit Carpiones Cracoviam. Ibidem ex 

colonis nonnuilj, Stagna minora aliquot poffident, iisdem pifcibus plena, 

ln Palatinatu Sandomirienfi prope Bombrofviam, Stagnum, quod antea 

cum aquæ fufKcientia, ferebat copiam pifckim, dehifeentibus cryptis, 

exficcatum paulatim remanferat. Paftores deinde in arundinem liccam 

ignem lmmiferant, qui non folym in ipfam repferat terram, fed ctiam 

exinde, perquam plurimos campos, in quorum glebis inflammabile 

X i pabulum

TRACT AVUS V. SECTIO III. 

pabulum latcbat, diffundebatur. Tandem abfumpta materia combufti- 

bili,extinguebatur incendium,pluvix aqux ad ftagnum denuo funt con- 

gregatx. A Bonfigli m Traft. Medico• Phyfico de Plica. Pifcinx minores, 

noftratibus Sadzawki, torrentibus, imbribus, collećtitia aquâ 

•repletx, plane innumerx. In una talium, quidam Gedani piices pulfu 

campanula’, ad ripam convocare folebat, in gratiam hofpitum accurren- 

cium fxpiùs ad fpećtaculum. Fidem perfuadet Nierembergins S. J . in 

H iß. N at uralt, I. 3. c. 9. inquiens: tintinnabuli Г0110 in multis ftagnis 

ad cibuin vocati pifces accurrerunt. 

VI. PALUS, Bagno, Bagmfkoye(t {pecies ftagnantis aqux feu тог 

tuæ, fxpîusq; deficientis. Reperiuntur paludes duplices, quædam uligi- 

noCx, ac quadam mixta fubftantia ex terra & aqua, confiantes ita, ut 

■veftigia non ferant hominum.Alix minoribus ftagnis, vel aquarum colic 

ćfcionibus permiftx, non tamen fine parvis telluris ficcæ portionibus. 

Primo addućhe continent plermnq; terram fulphuratam, bituminofam, 

pinguem, id indicante colore nigro, ac cefpitibûs ignem facile conci- 

pientibus. Circa Urbem Visliciam ingentes paludes, colluvie rc- 

ptilium, & omnis generis ferpentum, plenx. Froelichius in Bibliotheca 

Ptregrinantium. Litvania cunćta ferè plana, fed paludibus obfita. 

Scaltger in Exercitationibus de Subtditate ad Cardanum. In Polefia, 

inter fluvios Pina, ai tot da See. loca paluftria adeo vafta, ut maximo- 

rum lacuum formam videantur prxferre. Hinc nata eft fabella, quod o- 

lim Pontus Euxinus ad Pinfcum ufq; extendebatur, fed cujusdam Mo. 

narchx Kioviensis faftu, furore, vel otio, montes {qui in li.ttora Sc ter- 

minos cxurgebant) fofsis per medium fciffi, viam eluvioni aperuerunt,, 

Pontum in paludes immenfas fecerunt degenerare. Adducuntur in com- 

menti hujus confirmationem, anchorx navium aratris crutx, fed à qui- 

bus, ubi,ac quando, documentîs non firmatur narratio. Nullus e cxtu. 

antiquiffimorum Hiftoricorum , aut Geographorum, in Polesia Marc 

Nigrum pofuerat, fed ultra ampliffimos defertos campos Ukrainx. Lu- 

ftretur traćŁus ulterior ab Urbc Kiovia ducens Kudakum, & nulla maris 

apparebunt indicia. Late paludes fc protendunt & ad Pripeć, 17- 

fzM, Stucz, fluminą. Ex Tabula Geographica M . D. Lnvanu. Haud 

pro-

De Taludibus. 

procul à fluvio Zdzw'iefz. &c. traftus fuerat quondam paludofus, 

poftea excoli cæpit, nunc eft refertus pagîs. Ex Typo Generali Ukraine. 

Plures paludes ficcari poflcnt, ac ad culturam rcvocari, fi Batavorum ad- 

hiberctur induftria. Tradus inter Vilnam, & Polockum non (inc 

crcbris paludibus. De Herberflem in Commentar. Rer. MoÇchoviticarum. 

Civitas Trocensis, quatuor à Vilna milliaribus posita cingitur paludi- 

bûs inacceffibilibûs, aquæ ctiam intenfiffimo frigorc non plané con- 

ftringuntur. Std'ovolfcms in Polonia,Cellarms in Defcript. Regni PolonU. 

Superanti flumina, lacus, ftagna, paludes, aperitur marc vaftiffimum. 

H acYâT us VÎ 

MARE BALTHICVM INGREDIENS. 

SECTIO I. 


MARIS BALTHICI PROPRIETÄT! - 

BVS, PISCIBVS, & HABO. 

I. m ^ ARE,eft eongregatio aquarum generalis, Oceano fe con- 

] \ / I jungens. Depreffius terrâ, nam fi altius foret, aqua na- 

1 I turali impetu ferretur in declivia,eaq;inundaret.Dc littore 

"^profpicientibus videtur mare attolli, fed id prqeedit ex 

fallacia visûs explicata in Opti a л Galtruchio S. J . Item nullæ m mari 

infulæ, nulli montes confoicerentur, fi aflurgeret. Maria quatdam ma* 

gis, quasdam minus funt falfa: quod autem aqua maris, eriam in fundo 

fit imbuta falfedine, Honoratus Fabri S. J . in Phyfica referr. Probatum 

cft urinatorum operâ, & ego ( inquit ) à teftibus fidc dignis accepi, 

qui vafa. claufa, in fundo maris aperiunt, ac demum claudunt, dum de- 

X3 bent

TR А СТА TVS VI. SECTIО I. 

bent extrahi. Quodfi dulcis aqua cxtrahitnr, fit in iis plagis, in quibus 

cx Fundo maris, fontes dulcium aquarum fcaturiunt. Non pro cul 

quoq; à niari aquæ putcalcs funt ditlces, quia dum percolantur, lal rc- 

linquunr. De (all'cdinis origine, variæ à nature ferutatoribus adferuntur 

opiniones, inter quas prima, îuari falfcdmcm, in ip(o rnundi nafcentis 

exordio. vult eflè inditam, contra aquæ putredincm; fecunda, ignibus 

ardentibus nitro, alumine, bitumine, Tub fundo maris, folisq; torridæ 

vi attribuit: tcrtia, cam ampliffimis mincris falis fub mari latentibus & 

liquefcentibus adfcribit: quarta, multitudini tcrrcftrium cxhalationum, 

a&ione folis mari permiftarum: unde marina aqua, dulci eft gravior, 

craffior, idcoq; fcrendis navibus one,rarus aptior: quinta refert fallugi- 

nem ad folis feryorem, dulce$ ac tenues vapores aitralicntem ex aqua, 

craflos, aduftos relinqucntem. Eligatur ex iftis, quæ placuerit caufa, vel 

folidior alia adducaiur. Idem marc nunc purpuralcere, nunc cancfcerc, 

nunc coiorem cæruleum, jam fabviridem • ferre videmus: bos colores 

oriri ex diverfa lucis irradiation e Theophraßus ex.iftimat. De profundita- 

tc marium multiplicia placita Authorum dantur. Nullius maris profun- 

ditatem excedere fesquimilliare Blaneanvs ccnluir.Periti nautæ explorant 

bolide mare, neq;ad tentandam prokitiditatcm3 inquit Anrelianns in Phi- 

lofopLica ac Matbematica Infktutione, dcmittere iolent funem longio- 

rem ducends ulms,feu brachiali menfura bis centum replicata. Oppofi- 

tum invenkur apud Olaum M . videlicet in Norvegia non polfe fuffice- 

rc funem in cxplorar.do fimdo,et(i totam navim impleverit. Circa Infit - 

las Maris Pacifici,nulla bolide aflèqui’fûncium potuêre Hollandi. Poteft 

non inveniri fundus maris, inquit Ricciolns S. J . in Geographia, Cr 

Hydrographia Reformata, eo quod funis bolidis, una cum plumbo ap- 

penfo, minoris fit ponderis, quàm moles aquæ marinæ, idcoq; fluitac 

funis, & inferioribus maris partibus fupertiatat. His, aliisq; ad ju- 

dicii lancem bene cxpensls, Honoraius Fabri in Plyftca aufus elt dicerc, 

nemo mortalium novit altitudinem maximam marium, & quid quid à 

diverils Authoribus fuper ca re adftruitur, ccnfendum eft commentum. 

If. BALTHlCUM MARE vocatur Sarmaticum, Vencdicum à 

Venedis popnlis, Gothanum, Svevicum, Pigrum Tacito, quod non ita 

bene

De Mari Balthico. 

benC j ut estera maria, moveatur. Idem Belt, RufTîs Wereckoie More, 

Polonis Bałtyckie Morz.e, Germanis Ooß zee, id eft, Mare Orientis, rc- 

fpećtu Occidentals Oceani: vel quod ii, qui с Dania Orientem, & Terrain 

Sanćtam olim petebanr,hoc man ferebantur in Ruffiam. Primi o- 

lnnium, Adamus, Htlmoldus, Crantzius, Ralthicum Mare Latine dixc- 

runt, Pontano in Chorographica Defcriptione Dani# tefte. Probabile eft 

Pretorio in Orbe Gothico, traxifle nomen ab Infuła, vel ponùs Pen in fula 

Balthia, qua: nunc Sarnia feu Sambia dicitur, Ora Pruffiar Succinife- 

ra : aut fenlu Helmoldi, quod in modum Baltbei, longo tradu tenda- 

tur. Ab Hellelponto etenim Danico, & Urbe Lubcca, faftö initio, per 

centum quinquaginta milliaria,inter Pomeraniam, Sveciam, Boruffiam, 

Livoniam , & oppofita Daniæ, Finlandiæ littora, Wiburgum usq; or- 

tum versùs, Keckermanno in Syßemate Geographie о extenditur. Per Sinus 

duosBomicum, & Finnicum,m Scandinaviae mcditnllium difFufum, 

aileiticne Kirchen in M indo Subtert Oceano Germanico feuDeucalido- 

nio conneditur, per Fretum Cimbricum. In Finlandia hoc memora- 

bile eft Bertie Scripten Breviani Orbis Terrarum, quod tribus à Rofle- 

burgo milliaribus Auftrum versus, inter cautes marinas exiftat lacus, ad 

quem naves dum appulerunr, vident acum pyxidis nauticæ ftatim in 

gyrum verti,ncc cellare hunc motum,priusquam uno indc milliari ab- 

feeflerint. Traditionem Barthohm in Enchmdii l. 4. addudam л Fro- 

mondo Meteorologie crum 1. 5. (cibcet, quod Balthicum Mare flumini- 

bus audum, nunc contra Oceaiium prævaleat.nunc Oceanus idem effi- 

ciat contra Balthicum, Honor atus F ahn PhyficA Tomo 3. p. 390. negat 

elle veritati conformcm. In caiore iummo frtgidiffimum eft idem 

mare, tenpeftates proclamat, propter afcenfum dc fundo exhalatio- 

num conimotarum à cælo. Omni caret æftu, fed fubinde prope littora 

Pruffiæ, inftar mufli bullit cum murmure, quod poft leucas etiam ter- 

nas auditur. Hoc murmur confequi folet àéris tempeftates, maxime ante 

nives primas, & poft Æquinodium Yernum. Tjlkowski in Meteorologia 

Сип. e r in Phyf. Cnr:ofa. Cauia abfentiæ æfttis devolvitur 

in anguftiam littorum : tum quia fundus frigidior, atq; folidior prohiber, 

quominus tanta copia haiituum generari poffit, quanta rcquiritur 

ad

TRACTATUS VI. S ЕСТ IО I. 

ad marina: aquæ effervefcentiam, & tumorem. Confirmantur di&a ab 

Honorato Fabri in Phj/ßca. Interjeftis Infulis, inquit, in ar&iffima fréta 

contrahirur Balthicum Marc, quale eft Danicum, vulgo Der Pont, igi- 

tur non mirum cft, fi rot appofîti obiccs æftum impcdiunt, ab Oceano 

derivandum. De aeftu maris, hoc eft, fluxu reciproco aquarum 

cum tumore accedentium, & recedentium, Trattam Vhjfico - Mathe- 

maticus a Moreto S. J . л de Ulloa S. J . in Philofophia Naturali cditus 

eft : ut omittam cæteros numerofos Scriptores in hac materia. 

III. MARE BALTHICUM Pomerelliam noftram, Samogitiam# 

Curlandiam tangens , magnam copiam pifcium accolis fubminiftrat, 

qui fluviatilibus funt dulciores.- Salfedine marina quippe aquatilia hæc 

non afficiuntur, quia calor naturalis eorum feparat dulce à falfo: unde a- 

qua tantum dulci nutrita, non fiunt falfa. Appono elenchum pifcium 

incolentium Mare, prope Gedanum, HeTam, Puckum, Zarnove- 

cum &c. ex quibus multi nonnifi determinato tépore comparere, pifca- 

tioni fè fe exponcre conivevcrunt. Acipenfer five Sturio major, aliquan- 

do ad ulnasicx, aut feptem protenlus. Anguilla biulnaris, interdum 

triulnaris ( in parte paluftri maris, exteris Putzker Wyck ) frequentiffi- 

ma, hyeme à pifcatorum, agricolarum turba trajicitur fufcinîs, condi- 

tur fàle. Afellus minor, Germ. РотисЫе, nobis РотисЫа, zftate mul- 

tus. Afellus major non cft incola noftri maris, qui exficcatus duriticm 

contrahit magnam, antequam coquatur, fuftibus verbcratur, unde fu- 

ftuarius pifcis Erafmo, Germanis Stockfifch, nobis Stokfifz.. Pifcis mo- 

dicus Bredling, nobis Brethnk, forma, colore, exilibus fquamis, fa- 

cilèq; dcciduis, pinnarum numéro, Harengo fimilis, numerosè in Capi- 

taneatu Puccnfi &c. conclùditur retibûs, cum Sardis feu Sardcllis fàpo- 

re certat. Alîociatur aquatilibus aliis Brzona & Certa, quæ excurrit ad 

fluvios. Halec vel Harengus à Germanico vocabulo H iring, Chalcis 

Rondeletio, Trichis major Gefnero, nobis Siedź, fæpiùs capitur, fed minor, 

gracilis, non diu durans in muria. Halcx infumata, Pcrcæ nomen 

affumit in Pruffia. An. 1525». injanuario quinquaginta trahæ oneratæ 

Halccibûs, Gedanum dućbe, menfura viertel pro quatuor dabatur foli- 

dis. Æquale pretium, id eft vile invenerunt iidem pilccs, ex Peninfula.

Be Mari Balthict. 

Hela an. 1545. advcdi, in vafe achtel veniim expofiti. Et ante an. 1705). 

prope Fortalitium IVeixelmunde, numcrosè Harengi comparucrunt, u- 

bi à pifcatoribus capti, in fexagenas diftributi, quarum unaquarq; Ge- 

dani, duobus folidis emebatur. Pifcis Germ. Hornfifch, nobis Bociany 

propter longins roftrum, ejus ollà décoda colorem viridcm induanr. 

Cancro affimilis, fed tefta molliorc tedus, Germ. Krabbe, nobis Krab: 

alter Steinkrabbe, hoc eft, faxarilis, in maris parte dida Putzker- Hryck, 

multorum guftui fvavis. Caffiibiis Melnica, Germ. Melmc, videtur elle 

de Salmonum genere , fed mare nunqnam rclinquit. Palier marinas 

Rondeletio, aliis Rhombus , Germ. Platerf rJem , noftratibus Fladra, 

Ptafz.czka, pifcis inftar folii natans. Hic recens, & arefadus implet fora 

pifcaria Pomcrelliæ. Perea minor nomine, mole major fluviatili, aft 

minus fapida. Caffiibiis Parpur, aliis Parpori, capite Harengum, corpore 

Cirtam referens, aflus quam clixus fvavior. Poniturin Hifl. Prus- 

sica Henntnbergeri, pilcis Porpelin, fed qualis, quantusq; fit alïequi noil 

potucram. Salmo > Germ. Lachs, fert fquamas coloris argentei in aquis 

marinis, nigricantes in fluviatilibus. Salmo minor vocatus Beklachs ià- 

pidior eft majore. Pilcis exiguus Tafz,a, vel die Lachsmutter, hoc eft, 

Salmonum mater pifcatoribus in Caftubia, alpedu tcrribilis, ad men- 

ias non admiilus. Pallete marino amplior, craffior, in fuperficie cutis, 

quasi lapillis interftindus Steinbott, a multis appetitur. Cum magno ca- 

pite, oculis prominentibus Stemkwap, inter lapides enutritus, elixus 

virefcens in offibus.Prænuntius tempeftatis future in mari,Germ. Sturm- 

fifth , fupernè, atqi infernè aculeatus. Tobianus, Germ. Tobiasfifch capite 

pusillo terete, roftro acuminato, ore parvo, dorio fubcxruleo uni 

pinnà contedo. Trutta, Germ. Forelle, vel Fochre, candicans, duorum, 

vel trium pedum, minus blandiens gulæ, quàm fluviatilis. 

IV. GALLUS MARI NUS, Germ. Seehan nobis Kur morski, 

exficcatus inter cubiculorum ornamenta fufpenditur, earn cæli partem, 

à qua increbrefcit ventus, roftro converso indicat. Galii ideo nomen ob- 

tinuit, quod ficut galli effigies, Templorum, ant turrium impofita fa- 

ftigiis demonftrat ventos, pariter & ifte pifcis.' Appellatur к Worm.e in 

Mufeo Phyla, к Kir cher о in Arte Magneńca Æolius Magnes, к Ronde- 

Y letio

* 7 ® 

TRACTATUS VI. SECTIO. I. 

letio Phyla ita defcribitur. Corpus totum fufcum albicantibus confper- 

fum maculis, caput fatis craflum, data fupercilia, os htius fillum, os 

ranæ exprimais. In dorfb unica pinna inæqualis à ccrvicc ad extremum 

fere dorfum porrećta, fufca, maculis albis notata. Alii proprietatem 

eandcm Hirundiui marina: adfcribunt, Kircherus cum Schott о (ùnt expertisa 

quorum altera in Curiofa Phjfica caufa cxponitur. In vento ipfo 

(inquit) aliquid eft,quod pifcemilium benigne1 afficit: vel potius verr- 

fus quicunq-, ille exiftatj ratione fuæ fubftantia?, fympathiam habet 

cum pifcis fubftantia. Ingens pilcis apparuit an. 1455. prope Forta- 

litium Mindenfe, Germ. Weixelmunde, aquas maris caudà flagellans 

fortiffimè, retia non femel rumpeiis, qui tandem captus, fpedaculoq; 

eft cxpofitus in foro pifcario. Erat pedum triginta quinquc,feuulnarum 

feptemdecim & dimidiac. Poft dies très fætebat adeo, ut aliquos gravis- 

simè fecerit ægrotare. Curicken in Defcript. Hißorica Gedani, Hennen- 

berger in Chro. Prufsia. ^HIPPOPOTAMI five Equi aquatici, Kenie 

wodne, morskie, ad РиеепГс littus, an. 1558. ex reniotiori Balthico Mari 

allucnte Ncrvegiam enatâfle, hinnitum edidiflè, in mari & terra no- 

ftra quarsiviflè paftum obfervati, retibus alii involuti, alii plumbeis glo^, 

bis proftrati, Pojfeltus Megafolitanus in Hist. Polono - Pruthenica M . S. S._j 

Ex cujusdam deferiptione, Equi marini pedibus quatuor, auribus, cau- 

da, cum equis conveniunt, folum quod ungulæ pedum, in modum tau- 

rorum, bindæ fint, nares patulæ, labia repanda, rićtus magnus & va- 

ftus, in quo utrinq; tres magni, verum obtufi prominent denies. An. 

1596. antè idem Mindenfe Propugnaculum fagenä conclufiis pifcis coloris 

albi, cute fubtili te&us fine fquamis, longus quatuordecim pedes, 

latus leptem, roftro oblongo aućtus, admiflam aquam ejaculans per fu- 

pernum fpiraculum. Curicken in Defcnpt. Hist. Urbis Gedanenßs.'~hn. 

\6 i 6. in Julioj pifees duo confpecti molis rariffimae, aquas hauftas 

(diô modo ) propellentes in altum. Idem ibidem. An. 1630. & 

i 7 t. ad Hclam captus eft pifcis grandis, Germ. Hornßfcb, idem depi- 

£tus in Curia Gedanenfi. An. 1682. prope Mindam incidere in retia 

pifees duo, Germ. Schwer dtfifche, qui ad oftium Viftulæ, ita pugna- 

bant acriter, ut ftrepims audiri potuerit. Major minorem pupugit, песет 

q;

De Mari Balthic». *71 

cemq; intulit, fed & ipfe poft accepram in certamine vulnus, intra alx- 

quot dies interiit. Primus ie extendebat ad pedes undecim, fecundus ai 

о cto. Сипе ken in Defcript. Gedani. An. quoq; 1704. pifeis in for- 

inam gladii roftrum, ad ulnam unam, & alceram, extenfum ferens 

prehenfas in mari,Gedanum ve&us.Hic, XIPHIAS Græcis, Plinio Gla- 

dius, à roftro mucronato dićtus, cetacei generis, Balænæ maximas ho- 

ftis, nam eam pungendo conficit, retia præfecat, ur evadat periculum, ' 

Idem Alberto M . Miles, quia armatus gladio, vidlitans pifeibus, quos 

interfkit roftri incurfu. Multiformes pifeium ipecies marc comple&i- 

tur,quia à ventis, fludibus oritur varia commixtio feminum: iidein 

cxcrelcunt maxime, nam humoris copia fuppeditatur. 

V. Reliqua aquatilia duo veniunt deferibenda, Phoca, & Pho- 

cama. PHOCA, Vitulus marinus Plinio, Marinus bos Servio, Bocas 

Feßo, Germ. Seehund, vel Seekalb, Polonis Pits morski, Ciele morskie, 

mole æquat canem, aut vkulum, rariffimè bovem, in mari nobis vici* 

niore, cute tegitur dura& pilofa, dentes fert ferratos grandes, pedes 

quatuor affimiles pedibus anferinis, caput parvum & breve, pro corporis 

ratione. Proîiiire confvevit de mari ad littora, ubi ftertit diarius 

luper faxa,arenam, terrain, prolemq; parit. Quies & л Picinello in Man* 

do Sjmbolico defcripta eft. Quidquid rurbarum ac tempeftatum conci- 

tet mare, Phoca tamen fcopulo innixa fomnum capit fvaviffimum, 

neq; à tot fragoribus diraovetur, aut expergifcitur. Eadem bellua per fo- 

mnum mugit ( unde & Vitulus marinus difta ) infefta pifeibus præfer- 

rim harengis, quos avide devorat. Carnes molles, fpongiofe, moventes 

mufeam,quibus tamen vefcuntur nonnuHi; pellis geftara morbos fanare 

creditur, à veteribus contra fulmina aftumebatur, rentoria quoq; Irn- 

peratorum conftituebat. Aut i quit as cnim negabat fulmine tangi Vitu- 

lum marinum, ætas recentior aflerit percuti, Commbricenfes rariùs tangi 

«xiftimant, quia inftmćtu naturæ præfentiendo fulmen, velociter fe rc- 

■cipit in profundum. Scepiùs redditur cicur à nautis, & pifcatoribus 

Angliæ, tefte Charletono in Onomaftico Zoico, ad lucrum faciendum ex 

j!pcäaculo. Involvitur retibus apud nos ad Helam, Puckum, Zar- 

Boyecum &c, aut bombard« globis indulgens fomno proftcrnirur, ut 

Y i corium

TRACTATUS VI. SECTIO 1. 

corium fcrinia veftiat. Dcntibus virtus inefle fertur contra fanguinis cf- 

fufiones fpontaneas: pinguedo eft in ufu. PHOCÆNA, aliis Delphinus 

Scptentrionalium, Gern .AfeerfcLwetn,nohis Świnia morska,jux- 

ta à Schonevelde Ichthyologiam, Ion um inftar bovis valide expirantis edit, 

certo præfagio fecuturæ tcmpeftatis. Ex deferiptione IVillughbet in Hiß. 

Tifcium, figura ejus teres, caudamvérsùs anguftior in modum coni, ro- 

ftrum porreftum & acutum, cute tegitur lævi, nullis fquamis munira, 

dorfum obfcurè cæruleum, aut nigricat, à medio latere albefccre incipit, 

oculi pro pifeis more exigui,.faltem quatenus apparent exteriùs. Nec 

branchias habet, nec foramina, branchiarum loco in vertice fen medio 

capite fiftula (Ipiraculum amplum dici poteft) figuræ femilunaris. Den- 

tes parvi in utraq; maxilla quadraginta & o&o, lingua plana, glabra, 

ubiq; paris latitudinis. Abdomen, totumq; corpus pingucdine copiofa, 

quadrupedum adipi feu lardo limili, ad craffitudinem digiti, undiq; eft 

©bdućtum. Pifeis hic validiffimis mufeulis roftri, ad arenas in fundo 

maris fubnicndas, & pifees inibi latentes capiendos inftrućtus eft, co- 

pioso lardo fub cute, porcum terreflrem refert, unde non immerito &c 

ab Anglis Porpejfe, vocabulo à porco & pifee effićto nominatur. Ex 

dilîècti ejußem Porci, nautis Harengivori, pinguedtne (inquit Meret 

in Libro Pinax Rerum Naturahum Britannicarum ) oleum ruftici elicu- 

erunt, carnem fale condierunt, ac comederunt. hujus fapor carni bovil- 

lae non multum cedebat, uti & adeps. Numerofe Phocænx ad latus 

traćlils feu arenofx viæ 'a Pucko Helam protenfæ, Overnorde nominate:, 

fæviente hyeme, an. 1708. interière, efui caro non abhibita, aft 

pinguedo avulfa inferviebat ufibus coriariorum. Longitudo belluæ ulnas 

trcs exceffifle fæpiùs vifa, in noftro mari. Apponitur grandior pifeis, 

Germ. Brunfifch à colore, ßatavis Tùimeler à falribus crebris in 

aqua, vel Pmfłer ab aquarum jaculatione per fiftulam defuper apertam 

ptope caput. Caro inutilis, pinguedo coriis emolliendis apta. CE- 

TUS vel Cetos, Wieloryb, pifeis maximus, voraciffimus, fonorè bo- 

anSj non eft incola hujus maris. Sexcentorum pedum longitudinis, tre- 

centorum fexaginta latitudinis, in flumen Arabia: intrâfte Cetos Plinl- 

as I. $2. c. i. cradidic. Curiofæ narrationes aliæ dc Cetorum mole 

propne-

De Mari Balthico. *73 

proprietatibus, omittuntur. Balarnarum pifcatio in Spitsberga & Gro- 

enlandia a F our m tr in Geographica Orbis Notitia exponitur. Pifccs 

iTiarinos enumeranti, in mentem REMORA venir, Authorum vetcrum 

paginis, pcpulorum ore celebrata. De hac Vilnius I. 9. ait, parvus ad- 

modum pifcis, aflvetus pétris, Echeneis vocatus, hoc carinis adhærente, 

naves tardiùs ire creduntur. Negatur a recentioribus vis inefle tanta 

modico ifti aquatili. Authorum fcripta,quæRemoræ meminerunt, attente 

evolvantur, inquit le Grand, m H iß. Natur*, & luculenter apparebit, 

illius vim non ex propria fententia, fed aliéna duntaxat fide antiquos 

aflèrere. Naturam atq; cffe&us Echeneidis poftquam Jlrtßoteles H iß. 

I. 1. recenfùit, fubjunxit, ut aliqui volunt: Plimns ufus creduntur ter- 

mino. Profundius rem indagsns Kircherus in M agnete, fabulofum pifci- 

culumłiunc efle judicat, fi enim Remora in rerum natura exifteret, 

certè fieri non poflet, quin fubinde eflfećtus irte in retinendis navibus 

eluccfceret. Ejufdem fenfus Delrius S. J . in Dtfijuißt. M agien quærit: 

& quid, poft annorum centurias, tam frequentes naviganones, caufæ? 

ut nihil hujusmodi audiatur, certè non mortua fpccies. Vis ilia fiflen- 

di confićta fuit. Præterea, unde tanta vis tantillo pifciculo, ut navi 

tada repente fiat immobilis, & ejus currentis impetu non abripiatur? 

quomodo in aqua molli, impetuiq; omni cedente,ita firmiter figi poteft, 

ut navem maximam currentem detineat? Quomodo manu urinatoris 

ipfe tam facile à navi avellitur, à quo navem venti vela tendenres, vel 

numerofi remiges avellere non potuerunt? Quæ de Magnete adferun- 

tur, diverfam habent rationem, fervatur enim ibi femper proportio, Sc 

parvus magnes ferrum magnum non movet, fed parvum. Si confiftunt 

naves in Mari Siculo, non ad pifciculum vix cubitalem, fed ad æftum 

extemporaneum eft recurrendum. Item vehementiffitni flatus è maris 

fundo erumpentes, nonnunquam aquam fumma vi propellunt contra 

carinas. Satis detinuit Rémora lî non navim , certè me alio properan- 

tera. 

VI. MARE BALTHICUM intenfilïîtno frigore ira conflringe- 

batur an. 13 z 2. ut pedeftri itinerc per glaciem, de Lubeccnlî littore 

tranhretur in oras remotiorcs, holpitia diipolita opportune loco in g!a. 

Y f cie

*74 

TRACTATES П. SECTIO /. 

cie baberentur. Crantzins, Rango in Ѵотзгапіа Diplomatic a , Vont anus 

de Rebus Damcis. Ita gela ftrinxerat marc, an. 1399. ut veftigio 

[îcco, Lubecâ per mare in Urbem Svadenfem, inde in Daniam perve> 

mrecur. Item an. 1423. frigus vîhemens erat, nam équités Gedano Lu^ 

becam, et à Megapoli in Daniam yiâ navigantium ibant, diverforia 

habentes in glacic. Crantzjm, Olans M . in Hiß. Gentium Septentriona- 

Uum, Schiitz.cn Chrome. VrufsU. I. 3. Per idem mare, an. 1416. in- 

ftituere iter poterat eques Gedano Lubecam. An. 14^9. item an. 1496, 

item an. 1554. memoriâ noftrà an. 1678. gelu paraverat aditum Geda- 

nenfibus ad Peninfulam Helam. Curicken in Defcript. Hijlorica Gedani, 

Itinerantium trahas cum equis fuftinebat Dantzjker (Vyck, an. 1708. 

& à Puce 11 Гі Urbe ad Hclam, tenebat iolidam glaciem mare, fere ad 

Fefta Pafchatis. Non qualibet hyeme, nee facile mare fuftinet 

glaciem, turn propter magnum aqua rum motum, turn propter exhala- 

tiones calidas copiofas : deniq; propter aqua: falfedinem, quae orta ex 

aduftione, calorem quendam communicat. 

VII. HELA oppidum Pruflîæ, ad apicem Sinus Putzjier Wyck. 

Mari Balthico circumdatum majori ex parte, quatuor milliaribus Ger- 

jn an ici.s Gedano diftans. Hoffmann in Lexico Univerfali. Inhabitârunt 

Peninfulam parvam» in qua hodie fita Puceca & Hela, Gothones Sc 

Svcvi. u4gricola de Natura Fofsilntm l. 4. Longiùs fe porrigebat olim, 

antequam aquis operiretur. Curicken in Defcript. Gedani. Media fui 

parte similis Infulæ, quia antiquitus erat aquis cinćta, & nunc ab una 

parte duntaxat eft acceffibilij. Schutzen in Chronicis Prufsu. N oclu 

ignis fovetur carbonibus foffilibus advećtis ex Scotia, causa dirigendi 

curfus in mari navigantium. Pifcatores hic numérofi fubminiftrare fo- 

lent viciniis Paflcres marinos, Harengos infumatos, Afellos minores 

arefaćtos, Germanis Dorfche, Anguillas falitas &c. Traćtus arenofas ag- 

geri fimilis,a pagoWislkawiei per milliaria quinque exrenfus usq;Hela, 

pineto, quatuor pagis, collibus pluribus tegitur, è quorum numéro de- 

eem fupra o&o non ita pridem yentis ac flućtibus funt fubmoti. 

VI!Г. NERINGA Infula, Germ. Nerung, nobis Mirzeia, quod 

•lim aquis immerfa fuerit, plurimis Hiftoriarum monumentis evinci 

poffet,

Ь е Mari Balthico. I? } 

(»of[tx.. Hartmann. in Hiß. Succini Vrufsici. Propterea Varenius in Geo^ra. 

Univerfali fiimpsiflc videtur occasioncm dicendi, Boruffia , Cafmbia 

ereverat, dum mare hödie littora ilia deferuit, quac olim obfervabat. 

Eadem Neringa,FournieroS.J.in Geügräphia,Infula una ex Elc&ridibus 

ab Elećtro pafliiii reperibili. In Gedanensi ditione protenfa eft ad milli- 

aria undecim, Arce Smthoff, plaribus pagis ornata, abundans fylvis,dor- 

cadibus, & leporibus. Ibidem diuturni impetus fluftuü ас ventorô glo- 

merando arenam in magnos cumulos, efïccerunt colles ad maris littora. 

IX. HABUSj Germ. Frifch Haff, inter duo oftia Viftulæ* inter 

Elbingam & Regiomontum positus, dulci aqua confiât, longitüdine 

ad qumdecim milliaria , latitudine ad duo plus minus le exporrigir, 

oblongâ & anguftâ Infulâ Neringa à Mari Balthico fejungitur. Ce II anus 

in Defcript. Velonu. Maris recentis nomen vulgus ei indidit, remo- 

tior ab influente Viftula floret in Julio, & Augufto, Succinum inrer- 

dum porrigit. Accolæ iftius lacus circa Fraunburgum per rransverfam li- 

neam totam ad milliare unum patentem, positis naffis conriguis pre- 

hendunt pifees primo vere, ad. Varmiæ viœim. Èlbingæ, Gedano tkc. 

conclusi retibus Acipenferes, Salmones simul cum Arlguillis, Barbo- 

chis, Cirtis, Lucio - Perds, Percis majoribus, & minoribus, Stintis, in- 

feruntur navigiis: fed an. 470. integro, affirmante Hennenbergero in 

Chronicis Ргиріл, pifees nulli venêre ad manus pifcatoru:(n. Onera- 

riæ naves mercatorum Balthico Mari venientes Pilaviani, intrant fæpi- 

us Habum, trajeûoq; illo,anclioras jaciunt in ftationc/ea, ubi fluvius 

Elbing (a quo nomen Urbi Elbingæ) lacui huic fe conjungit. Cùm 

an. 13ii. profundum maris ad Caftrum Lochftad propter immanem 

terræ motum , fabulo penitus fuiflet obftrndum , portusq; periiflet, 

paulo poft mira natura: vi, milliari uno ab illo loco, ad Pilaviam aiiud 

maris oftium erat apertum, ruptoq; angufto continenti, Mare in Habum 

ktifflmc fe effudit, portum formando novum. Hyeme Habus 

concretus glacie commodiffimam viam præbet itinerantibus Gedano 

Regiomontum ; seftate, favente vento ( nautis Nort) si explicantur vela 

Regiomonti, intra diem unam & mediam , Gedanum attingitur. 

Extraordinaria navigatio fucrat ilia, quam Cmcken in Defcript. Gedani,

TRACT.AfUS VI. SECTIO II. 

his expofuit verbis. An. 155s. Gregorius Rumelaw interposita fponsio- 

ne pecuniæ, lebetem, Germ. Braivpfanne confcendit ad Regiomontum, 

fuperato Pregela, Habo & Viftula, Gedanum poflquam venit fcliciter, 

cum plausu arq; tubis, eft falutatus. 

IX. Enam CURLANDIA Mari potitur, quod Curlandicum 

feu. Sinus Curlandicus dicitur. Ex со, Afellus minor fale confperfus, or- 

cis inclufus (Tub nomine Dorfch) mittitur aliquando in Pruffiam^ Liba 

ejusdem Ducatus Civitas, navibus advenientibus porrus feu ftatio. SA- 

MOGIT1A proxima Balthico Mari Polongam habet inter Hecligavi- 

am Curlandiæ, & Memel Pruffiæ, ad Anglicas, aliasq; merces recipi- 

endas, Conftitutionc Generalium Comitiorum Regni, deftinatam. 

SECTIO II. 


ELECTRO feu SVCCINO. 

I. / '" 'Ч UCClNUM Latinis, Græcis Ele

De Eleiïrc feu Succint. '77 

vel copia luccedentis fucci protniditur & egcritur.In idem recidunt Au- 

thores plurimi recentiores, inter quos fVormius in Mufeo cenfer, ex bi- 

tumine liquido ortüm trahere Succimira, quod è cavernis effluens fuis, 

maris falfugine coalefcit, tenui portionc exclufa, induratur. Alins vulc 

fuccum bituminofum à calore fubterraneo refolvi in fpiritus, fubJimari, 

ac intra poros rerræ à nitrofis fpiritibus iterum figi, coagulari. Fusiùs ge- 

ncrationem ejus exponit Hartmann in Succinfta Prufsici Succini Hißo- 

ria. Pruffiæ folum undequaq; ( inquit ) bituminofum, infignes enim 

glebx bituminis condenfati in terræ abditis deprehenfe, eefpites bitumi- 

nosi in pluribus locis effoffi. In bituminofo itaq; folo, maxime littoris 

Sudavici, calor fubterraneus exhalationes bituminis difperfas confociat, 

in guttas cogit; quod dum agit, fimul vicitu falia pervadit, ipforumq; 

effluvia fecum abducens, bituminosis immifeet guttis&c.Nec iftosSuc- 

cinoru natales produxiflé in lucern, nifi crebraad littus Sudavicum pere- 

grinatio , & attenta fodinarum perluftratio feciflet cernere verum. Tandem 

ex marinis collibus, tempeftatum vi disjedis aut convulsis, Suc- 

citia prodeunt, flu&ibus advolvuntur ad littora. Confirmât ultimô di- 

ftum Woodwardus m Specimine Geographic Phyficx: Mare ventis &c pro- 

cellis agitatum, fi collibus, rupibus le allidat, cum impetu dejicere fra- 

gmina fuccini folet fatis grandia, quæ in aquam (ubjećfcam decidua, Sc 

continua agitatione in particulas minimas difloluta, abluta auferuntur. 

Cclcberrimus Mathematicus Dantiscanus Hcvelius , tefte Valentim H i- 

fioria Stmplicium Reformata, in marino littorc, inter D antiscum & Re- 

giomontum fito, Succinum liquidum & nondum penitus coagulatum 

inveniens, detraćto digitis annulo figillatorio, infignibus fuis profunde 

tanquam in ceram impreffis notavit: & abhinc pro argumento plus- 

quâ fyllogiftico, ad convmcendos alios adhibuit.Fruftum hoc infignibus 

Hevelianis impreffis confpicuum, in Angliam transmiflum fuit, ubi 

inftar maxima raritatis,ad probandam genuinam Succini originem, con- 

fervatur, & curiosis fubinde monftratur. Ex his colligitur, Succinum 

nihil aliud еПе, quàm fuccum bituminofum, feu refinam terrx 

optimc digeftam, in mare traduüam, atq; ibidem præcipuc concretam. 

II. Non pauci in errorem iiidudi Succinum crcdiderunt, cum 

Z Ambram

TR ACT А П 7 S VI. S Е С Т 10 11. 

Ambram in Africx, Afiæ, Americæ locis nafci accélérant. Refina qtloq; 

Copal mentiri Succinum aptiffima: hoc nomine ab Officinis Pharma- 

ceuticis adoptata. Certiora argumenta defiderantur, quibus, de geniti-s 

Succinis ibi, firraari queat opinio. Quomodo enim îàgaciffimus Chi- 

nenfium populus tantos in Pruffia faceret fumptus? si domi ilia haberer. 

Europæ regiones fed non omnes, nec æquè fucciniferæ, German-ici Suc- 

cini crebrior eft & cvidentior memoria, Saxonia, Mifiiia, Islcbia, Sve- 

via de rerra fufeipit, in ripa Viadri' prope Cufbinum inventum eft, 

Svecia ex ripa lacus Melcri ejedum legit, Dania ex fo(Ta Hafnienfi in- 

fignia Succina vidit. Major Suecinorum proventus in locis Mari Balthi- 

co vicinis, Pruffia tamén inter regiones fucciniferas princeps, ab Ьгс 

fecunda Pomerania. Elećtrum antiquorum nullibi rećthis collocaveri-s 

quàm in Pruffia, quæ à non paucis Scriptorum iftud tulit clogium., 

quod Italiæ olim erat attributum, ut fola Succinorum genitrix falutarc- 

tur. Ita fæpiùs hic citandus Hartmann in H nlona Succini Pruffici. 

III. Balthicum Mare célébré e(t copia Succini, quod nullum aliud 

fere habet. Tieemanus in H iß. Orbis Geographica, O“ Civili. Su- 

davia ulterioris Pruffix regio maxime Succini ferax, qnod ab incolis 

illius loci, reticulis in mari capitur, & ex fundo extrahitur, Favonio, 

Coro , vel Africo vehementiùs æquor, uno & altero die, commoven- 

te. Pifcationem hanc Agricola in Natura Fojjilium fuse deferipfit. Ex 

Sudavia transportatur Dantiscum, divenditur mercatoribus, ( inquit 

Cœfius in Mmer alogta ) qui in varias figuras torno cæloq; formatum, 

atq; aliud ab alio pro colorum varietatc iecremm deferunt potiffimum 

Antverpianis. In Pruffia Succini fruftum feptemdecim libraruni 

repertum eft , in Pomerania undecim cum dimidio nigriq; Succini 

quoddam genus confpećtum in littore Pruffico, ait Goebelms, quod e- 

rat liquidum, vifcidum,lentum, inftar picis nitens, odoris teterrimi. 

IV. In littoribus Dantifco vicinis, Succinum delertum a flufti- 

bus, colligitur in arenis. Caßus S. J . in Mineralogia. In littore Pu- 

cici Sinus non longe à Cænobio Oliva Succinum cfFoditur, ubi arena- 

rum cuniculi, quibns obrutum fuerat, diducuntur, vertuntur: interdum 

remotiùs à littore eruitur.Et tune foflbres fatis amplas foifas aguntquadrangularcs

De ElcÛro feu Succino. 1 7 9 

drangulares plerumq;. non tamcn multùm profundas. Goebelius de Suc- 

сто. In Pucico angulo pilcatores ingens Succini dorfum fub aquis 

iplendere conipexcrant, fed ob profunditatem maris, nihil indc decer- 

pi potuit. Hartmann ex Aurtfabri Hifl. de Succino. Ad Pucecam, 

Succinum cinereum quoddam effolTum eftinlittore, quod poftquam 

fuit attritum ferro,folia, quæ humi jacucrant,duorum pedum remota fpa- 

tio, ad fc attraxit in fublime lev ata. Jonflenus in Thaumatographia Ńa* 

tur ali, Agricola Fofsilium l. 4. Cardants l. 5. de Mixtis, Rango in A ni- 

madver. ad Origines Pomeramcas. Ibidem inventa Succini cahdidi 

іпаіГа, humani capitis magnitudine, arftimata in loco viginti Imperiali- 

bus Prufficis, alibi pretium majus obtentura. In Neringensi fylva, 

& collibus ultra Fortalitium Mindenfe disjedis, an. 16^5. magna copia 

Succini eft reperta. Buthnerus. In CapitaneatuLemburgensi, penes maris 

littora, leguntur fragmina grandiora. Libcraliter ad Samogitiæ, 

Curoniæ, & Livoniæ contermina Mari Balthico littora, fuccincæ opes 

redundant, ut inter algas, arenasq; abfconditæ, à rufticis confertim de- 

prehendantur. Inter arandum quoq, & inter fodiendum, in maritimis 

jugeribus fe fe offerunt ultro,pretio vili ab Elećbrotoreutis ibidem quondam 

coémptæ. Hartmann in SuccinEla Hiß. Succini Prufsici. In 

Curlandia Succinum à Mari Balthico ejicitur. Frufta nonnunquam fà- 

tis grandia Sérenif Duci cedunt, Præfecti littorales rationem collećH 

Succini reddunt. Lentilius in Memorabilibus Curlandia. 

V. SUCCINUM fuilîc primo liquorem ftillantem, tenacem,1 

lentum, indicant quædam intus implicata. Ideo Cardanus I. j. de Subti- 

litate ait, mufeas, formicas, pifciculos, & hujusmodi alia elećtro in- 

clufa, æterno transluccrc fepulchro, atq; nobiliore, quàm Artemifia 

Maufolo conftruxerir. Ranulam viridem in ma/sa Succini Wigan- 

dus, araneam £

TRACT.ATUS VI. SECTIO II. 

ut in uno, intcftina rupta, in altero fpuma, ac os oppletum fanguinc 

apparucrit. Legitur carmen Hermami Borufsi de Rana & Lacerta Suc- 

cino inclula, Sc apud Jafcum Gedanenfem Confulem vifa. Plura 

quàm ducenta fruftula politi Succini variis infcćtis referta, v.g. mufcis, 

culicibus, fcarabæis, blattis, formicis, araneis, fimul cum fuccineis gut- 

tis figura multiplici à natura donatis, in Mufeo Gottvaldii Doth. M edicine 

Gedani afTervabantur. Et in prccatoria decade Gedanj empta, 

Romæ Mufeo Kircheriano illata, quot fuccinei globuli fpedantur, tot 

funt inclufa diverfa animalcula. Deniq; Mufeum cujufdam Civis Geda- 

ncnsis exhibuerat mihi in Succino mufcas, culices, vcrmiculos &c. qui 

dum liquida adhuc hæc gemma eilet, in earn irrepfèrant, neq; extricare 

fe poterant, antequam coagularetur. Negarunt aliqui animalcula vifa in 

Succinis efle vera, fed fraćtorum, aut fećtorum Succinorucn infpećtio 

( tnquit Hartmann ) hos refellit, manifefta enim infećtorum fuperfunt 

indicia. Nativa animalculorum fepulchra, ab arte elaboratis loculis 

quomodo flint dignofcenda, edocet expcrientia. 

VJ. Arbufcularum, firondium, nubiuvn, aliarumq; rerum imagines 

in Succino variegato curiofus advertit oculus. Eft mihi peftore 

tenus effifta fenilis imago, infantem reclivem monftrans, JESUS par* 

vulus in Simeonis complexu hærens obverfabatur animo, quando primo 

hanc naturae pifturam intuebar. Hartmann in SuccinEla Hiß.Succi- 

ni Prufsici. Alphabet! Hebræorum notam, Latinas literas, A B C 

D See. chara

De Eleftro feu Succino. iSr 

tulit fæpius pifcatoribus ; unde & artifici fufficiens vcnit materia, ad ef- 

figiem Chnfti Domini in Cruce pendentis efFormandam. Succini- 

fer lacus &c villa: Wirz.cbucin ultra Bidgoftiam, Sbonfzinenfîs in Pala- 

tinatu Pofnanienfî, præ aliis bac gemma ditior. In Kiekrzenfi lacu cru- 

flum majus femel repertum: in Lubicovienfi diftante milliari uno ab 

Urbe Medereco ( præter albi, & fulvi Succini particulas) mafia fucci- 

nea rariffimæ magnitudinis avulfa retibus à parte reliqua, quæ à fundi 

domino, cuidam Elećtori S. R.J. poftquam oblata eft, illico formam 

parvæ menfe ab elećhotoreuta accepit, thefaurum aućlura. 

VIII. Etiam procul à Mari Balthico eflrodiunturSuccina.Infignia 

frufta ad Gutftadium Varmiæ oppidum ex terra fublata: de Hokerlan- 

diæ agro maffa librarum feptem Elbingæ vendita. In Elbingenfi fundo 

feptingentæ libræ Succini erutæ : ex arenofo quoq; monte fylvæ quernz 

prope Elbingam,an. 1630. multùm fuccini fed mgricantis eft acceptum. 

Hartmann, in Hiß. jim f li. Succini Prufsici. Poft gazam erutam, fodina 

negle&a cfte hac de caufa exiflimatur, quod in illo deprelfo loco copi- 

osè effluens aqua fofïores à continuatione inchoati Jaboris rejeccrit. A- 

gricolæ plurima grandia Succini frufta, in arenofis collibus circa Elbin- 

gam, & in regione moijtana illius Territorii, fed longo litu, imbrium 

v i, crufta ipiffiore obdućta repererunt, quorum nonnulla libras feptem 

æquabant pondère. Zamelius Cen ful Elbtngenfs in Epißola. In fundo 

Varmienfis villæ Wangst eruitur interdum Succinum quinque, vel 

fex, aut decem Imperialibus Prufficis æftimatum, Quapropter etiam 

nunc Elbingenfes artifices affeverant, majores & rariores Succini massas, 

à montanis agricolis, & Varmicnfibus adferri fæpiùs, qu'am àma- 

ritimis. In Monte Epifcopali proximo Urbi Gedaqenfi cffofîùm 

cft à milite Succinum fulvum iibrarum aliquot, quod in Mufeum ia- 

tulit fuum Hoorn Vir Confularis Gedanenfis, rarkatum variarum collc- 

ćtor exquifitus, annorum quinquaginta decurfu. Idem terræ fuc- 

cus concretus & in aliis montibus, collibus ab eadem Urbe non remo- 

tis facile eft reperibilis. Ex Sck'onfeldt. horto caulibus repleto deprom- 

ptus,in Zulava minori ad Gemlice araçro crutus,in pagisCiepielsko,Go(!y- 

czyn, NowacerkiewyGruçzjie, Pogutïoivy zyc. extractus. Campus villx 

Z 3 Bankow

T R A C T A T U S VI. SECTIO II. 

Banków cubitale elecStri fragment fülTori obtulerat, Propc Stargardiam, 

Mevam, Novum Sec. invenitur. Pagus Jafz.cz. ejusdem Palatinatus 

Pomcraniæ, Succinifcrura montem (fećtum via dcducente Czyrskum) 

habet, de quo rubram particulam fine mora erueram, puer invenit ali- 

am coloris flavi. Idem locus cum are no fi s viciais collibus majora fra- 

gmina dare villanis obfervatur. Alter mons inter Zukovum, &c Raduni- 

am fluvium fitus, candidum Succinum non femel edidit. Plané à 

ratione alienum non elfet, inquit Hartmann fæpius citatus, ferè Prussia: 

omni fuccineum fundum, adftruere,undiq; enim afferimtur Succina, 

eaq; non unius, ncq; vilis coloris. Et si foiin£ paffim in Pruffia tenta- 

rentur,fpei & fumptibus abundè refponderent. Extra Pruffiam quo- 

que effoflum Succinum , infigni mole, ex Viftulæ littore præalto argil- 

laceo dillito viginti quinque milliaribus Germanicis à Mari Balthico. 

Colłigitur & in Mafovia ad Narviam fluvium, in collibus fabulosis, & 

fÿlvis. Oculatus teftis Cnaçi.is S. 'J. qui illad ad ufus varios tomavit ac 

expoli vit. 

IX. Succinorum colores plures quhm centum ponit Agricola de 

Natura FofsUium , centum & oiStoginra Hartmann m Hiß. Suc с im. Ex 

his quædam, fpeciem marmoris Porphyretici, lapidum non ignobilium 

ferunt: juxta Aldrovandum, nunc Chryfolithum, nunc Carbunculum, 

nunc Hyacinthum, nunc Topazium, Sc alia gemmarum genera re- 

præfentant. Inter cætera funt majorisprerii Candida, lnćtea, olûs capitatum, 

leu brafficam capitatam colore exprimentia, Germ. Kempfifarbe. 

Candida ideo præferuntur aliis, quia fecundùm Dmothum in Qtunquage- 

naria ?. de Gcmmis, funt singularis dulccdinis, odoris præftantioris. 

Fulva & translucentia magnam invenêre æftimationem in Italia, ideoq; 

talia Gcdani &c. formanmr in corollas precatorias, ftatuas varias, ar- 

culas, corda, candelabra, cæteramq; fupelle&ilem pretiosiorem. Con- 

tinebatur Mufèo Gottvaldiano Dantifci Succinum viride inftar Smara- 

gdi : mihi Elbingæ exhibita Succina alba, cærulea, quasi ignefeentia, fu- 

Ica pellucida, inftar vitri fplendentia, variegata, inlperfa maculis, nigri- 

cantia &c. nec non ejusmodi, qua; inclufa annulis, adamantes? rubinos 

expreflerant. 

X ,

“De Eleciro feu Succirte. 185 

X. Succîno flammeum quidpiam, ac (pintus habens naturam, 

incflè affirmat Cœfius in Mineralogia, quod attritione fuperficiei, reclu- 

sis meatibus eminum attrabir varia. Eadé attraćlio hT'ylkowski inPhyf 

Curio. sic explicatur. Calore atrririonis ex parte refolvkur, partes agglutinant 

fe y. g. paleæ, & ubi incipiunt refrigerari, ad fuum redeunt corpus, 

ac Геспт paleam revehunr.Communiùs ab aliis vis attra

i8 4 t r a c t a t u s VI. SECTIO IL 

peregriniis quidam magni nominis Medicus dixifle fertur, fruftra Prus- 

siam imico Succino fatis beatam, alia quærere remedia. Laudatur fum- 

mc & Gabelchovero MedicinA Do flore inter Annot ationes datas in L i- 

brum Elp’d. ani de Gemmis Cr Laptdtbus pretiofif. Parantur, inquic, pi- 

Julz ftomachicæ dc Succino, Confećfcio, Oleum, qaod appcllatum fuit 

olim Sacrum, propter vires ejus admirabiles, & arcanas. Superar fua 

facultare omnes Aquas vitce, omne Aurum porabile, praefertim in apo- 

plexia, 8c epilepsia curanda, siquidem calidiftimum eft, incidit, exte- 

nuat, aperit, potenter difcutit. Ideo in affećlibus frigidis, præcipuè co- 

licis, & uterinis præftat miracula.Similia in Ofvaldi Crollti Bafilica curio- 

fo ledori occurrent. Plura de usibus Succini in Medicina, tradita fant 

a de Boot in Hiß. Gemma. & Lapidum, À Rhunrad, à Melchiore Hartmann. 

in Dtjfcrtatione Iuaugurali, Lngdum Batavorum an. 1710 pkbli- 

cata. Parari ex eodem Succino &c Vernicem cum oleo feminis, 

Banloinus in H'ft. Plantarum narrat. Idem dillolvi pofse, difsolutum со- 

agulari feu in mafsam cogi ( atteftantc Bartbolmo in Achs Medicis c r 

Philofophicts ) periti naturæ non dubicanr, 

XII. Lucrum ex Succino rudi & elaborato, л Cluverio ita defcri- 

bitur. Gothones, horumq; contermini Æltii Succinnm in Pannoniam, 

&c Italiæ confinium, non rnodo Plimi, Tacitivè, fed ÔC Hs'odoti ævo, 

deferre foliti; recipiebant Itali illud , Græcisq; tradebant. Sub do minio 

autem Crucigerorum, Lubecenses, & Stolpenfes Succinorum commer- 

ciis inclaruêre, poftea Regiomontani, & Gcdanenfes, apud quos non 

ita pridem maximus quæftus erat ex Succinis. Vendebanmr & Ori- 

entalibus populis, per manus Armeuorum ibant in Turciam, Persiam, 

indc in Indias,Chinas,MogûlisImperium.lndccurfuSæculi XVI.insignis 

clećtrotoreuta Moukiert Gedani ingens artefaćtis fuis invençrat pretium, 

nam ab aliquot millibus, ad vigmti millia nummorum argenteo- 

nim , vulgo talerorum excrefcens. Viftoriæ Leopoldi I. Imperatoris de 

Otthomanis ab eodem (cité exprefss valorem immediate positum ob- 

tinuerant. Linquenti Balthicum Mare, ejusq; opes fuccineas, ob« 

tingit portus adjacens lÿlvis, atq; nemoribus. 

TRA-

TRACTATUS VII. 

JRBORETJ INFISENS. 

SECTIO I. 


SUFIS INS IGNIS FA S TITA- 

TIS. 

I. YLVA dicitur arborum multitudo, longo & contimto tra&u 

^^p ro ten fa, fine cultura propagata. Si unius tantum generis con- 

« я tinet arbores, ab illis denoniinatur: à quercubus quercetum, 

ab alnis alnctum, à falicibus falicetum &c. aft hæc vocabula 

minoribus arboreris attribuimtur. Quædam fÿlvæ varietate, proceritate 

arborum, & quo fe inférant transcitntium ocali, proipedu funt gratæ, 

atliæ ne perfpici qaidem poftunt, media die horrorem noćturnum incu- 

tientes ingredientibus. Taies denominantar à noftracibus nigræ, hoc efl: 

umbrolæ, fi vero fuerint ampliiïimæ, magna parte incæduæ, Pttfz.cze, 

Pineta Bory, Nemora Gaie, 

II. Hcrcynium celebratiffimum nemus, quo in tota Europa nii 

i il eft pr.-rftantius, Sarmatiam totam percurrit, & circa Cracoviam 

•faims fuos extcndit. Chronica zÆtatum Mundi Nonmbergn an. 1495. 

impreffa, bÆneas Sylvius in Epit. Europa, Symphonanus Hońorum I. 30. 

Sylvis pæne omnis regio Polona obducitur, qux Hercyniæ funt portio- 

nes. Mercator ni Atlante Minore, Sabellicus Enead. 10. /. 4. Cornelius 

de Ju.da’s in Germania, Marius Niger in Geographia. Nullo alio 

in loco Hercynium nemus tam latè patet, quàm circa Vilnam, & qua 

parte in Maeotim , & Bofphoranas gentcs excurrit. Fad;anus Helvetus 

in Epit. Trium Тепл Partium. Sylva Hercynia non per totam modo 

«Cermaniam, fed çjiam per Poloniæ Proyincias, Pjruffiam, Livoniam, 

Д a Litva-

TRACT.ATUS VII. SECTIO. I. 

Litvaniam, Rufliam ,-ad Boryllhenem usq; & Tyram protenditur, Vi- 

ftulam, Chronum,& Dunam pertransiens. Continuatur ialius videtur 

eff с &c. Prxtorius Orbis Gothicl /. i. с. 

III. Lechus cùm ad oras has pcrveniflct & confediffèt ad Gnc- 

snam, invenit magna cx parte fylvas, non tarnen ira, ur pkriq; exifti- 

mant, quod à Saryris tantum hic locus fuerit habiratus. Ex Ptoltmxo 

liquet, ibi manfiffe Got ones, Biirios, Burguntas, Arfegetas, Avarinos 

&c. Sarnicki Annalium Polo. I. 4. MAJOR POLONIA Гу Iva s 

Slefinenfcsj Murzinovienfes, Tremcihenfes, Kurnicenfes, Opalenicenfes 

&c. ad milliaria aliquot nunc protenfàs habet, ampla qucrceta nume- 

rat, inter quæ Crotofinensia, Orpifzoviensia notabiliora. Lovicium, 

nobis Lowick. à frequenti venatione retinet nomen, nam in eo loco 

Duces Mafoviæ, olim fylvis densis circumdato, oblećtabaniur venatio- 

nibus. Sylvæ vaftiflur.æ Oftrołencenfes, Łomzinenfes, Nieporen- 

cenfès, Kapinovienfes, tabulas fećtiles quernas Gedano inferunt Viftu- 

læ alveo, indè mittendas in AngUam &c. ad fabricam navium. Accipit 

& Dublinum Hibemiæ numerofam matcriam iigneam, ad domefticum 

ufum j aliarumq; regionum commoditatem. MINOR POLONIA 

Niepołomicenfes fÿlvas célébrés venationibus habet, quas Sarnich A n - 

гіаіінт Polo. I. 3. putat a Vtolemxo vocari Hcrcynias. Circa Mon- 

tem S. Crucis, llzam, Odrowonzum &c. pineta, alibi querceta, nemo- 

ra vaftiora (pećtantur. 

IV. LITYANIA densiffimis referta nemoribus, mellc ad mira- 

culum abundantibus. Bucelims in Defcnpt. Рглар. Provinciarum. Sylvæ 

Litvanicæ aliquando deeem, interdum quindecim funt milliarium. 

Mercator in Atlante Minore. Nonnunquam fÿlvæ ad viginti & 

quinque milliaria protcnduntur. Miechovita in Sarmatia Europta. Inter 

Vilnam & Polociam ingentcs fÿlvæ, nam ad quinquaginta milliaria 

Germanica excurrentcs. De Herberßein in Commentar. Rer. Mofchoviti- 

cantm. Mfcislaviensis Palatinatus fylvis inumbratus, & aquis im- 

merfùs. Starovolfcius in Pelonia. Polesiam ubiq; lylvæ, ac paludes 

occupant, fed tum illæ, tum hæ utiliffimar, primæ copia mellis, fecun- 

dæ pifcium. JShecolofim m Hercule Siculo. Samogitiæ fylvx fummas

De SyIvls infinis vaßitatis. 187 

ferunt mellis divitias. Mercator in itia n te Minore. Ex Litvania na- 

vibus latioribusRegiomontü advehuntur ligna quadrata quercea, Klap- 

holtz. vocitata, quæ in Candiam, Italiam, Angliam, Hollandiam, plu- 

rcsq; regiones alias transportante, ut ex eis varia opera conficiantur. 

Cellanus in Defcript. Regm Polonu. Omnis ilia roborea materia, 

«juæ noftratibus Wagenjchot, & ex qua Germania: inferioris, & Belgii 

maritimis regionibus univerfa ferè lignea opera architećtonica tam publica 

qu'am privata, domorumq; magna ex parte utensilia fabricantur, 

in Litvaniæ partibus cæditur, ad nos per Balthicum, & Germanicum 

Mare ad ve hi tur. Ort elms Antverpianus in Tbeatro Orbis Terr arum. M a- 

gmus in Geographia. Prxter iegmenta feu materariomm ligna quer- 

culana, Polonis Klepki: præter plancas l'eu alïamenta majoris magnitu- 

dinis, Litvanis (Vanczos, Germanis Eichenebelen,Batavis Planken: Cine- 

res clavellati, nobis Potafz.e, ex Polonia, Ruffia, Litvania, Pruffia, 

mittuntur Gedanum. Regiomontum , Rigam, imponuutur onerariis 

navibus mercatorum, jux ta V'alentini Hiß. Simpli. Reformatant, ad u- 

fum Infećfcoram, Saponariorum, Vitriariorum, & Chimicorum. Fagi, 

alni, betulæ, tremuli &c. rediguntur in cineres, paratur lixivium, infun- 

ditur lignis ardentibus, ut prodeant Cineres clavellati. 

' V. PRUSSIA habet lylvas incæduâs, unde vis ingens lignorum, 

ad navalem ufum atq; domefticum convehitur. Teretes arbores ad malos 

navium accommodæ dantur,quæ indè in remotiffiims oras deferun- 

tur. Stella m Antiquität bus Borujpa, Eller tn Geographica Orbis Defcri- 

ptrone. Onerariæ navi imponendus malus, o&oginta & o&o aureis 

Gcdani non pridem vendims eft, ibidem alter Imperialibus Prullicis 

quinquaginta xftimabatur. Naves in eadem Urbe conftrućta: fepi- 

ùs ad ufum Mercatorum Anglia:, Hollandiæ, interdum Galliæ, Hiipa- 

niæ, Lulîtaniæ &c. varias merces non uni parti Orbis invehunt, remo- 

tiffima maria luftrant. Majora proferam, Polonia Clalïes intégras 

nihil opis extern« indiga facile po te it inftruere, Opaleńsb m Defenfa 

Polonia teftirnonio. Dum aurem Hispana Claffis numcrofiffima>quadri- 

cnnio integro parabatur, regnante Philippo II. inquit Antonins a Bur- 

giindia m У ami aie c r Гегіше, miffi funt quoq; Gedanum conquilîto- 

Ä a i res

TRACTATUS Ѵ І І . S t C f 10 /. 

tes emendis navibus. Officinæ vitriariorum ( Huty ) per vaftiores^ 

dcn£orcsq; fylvas Regni totius iparfe, inter quas nobiliores in Palati- 

natu Pofnanienli, circa Montem S. Crucis in Sandomirienfi &c. Nora- 

feilis numerus lagenarum thecæ inclufarum, Gedanô mitritur ad oras 

cxteras: alia: genres ob defectum virri fcneftras parant ex chartis inun- 

ćtis oleo, aut ex carbafo. Indi aliqui vitrum auro longé præferunt,

SECTIO IL 


ARBORÏBV S,& FRV TIC IB VS.- 

I.TTN Regno Vegetabili arbor affurgit altiùs, truflćum craffiorem к 

I radicc fimdens, ramos vcluti brachia cxplicans. Arbores quædam 

I pomiferæfeu acinis plenæ, aliæ nuciferæ, glandifcræ, baccifcra?, 

"■^lacrymiferæ, filiquofæ, mifcelhe. Univerfarum fylvarum ad 

Śeptenrrionem fpećhntium pars, feomdùm Theophraßum in Hiß. Plantarem, 

ligna pulchriora, fpiffipra, meliora, atq; omnino robuftiora 

proferr. Abietes, pinus &c. Bacom Hißoria Naturalis Cr Experi- 

mentahs de Ventis Authori, in regionibus frigidis, magis funt inflam- 

mabiles ac refinofæ, quàm in calidis plagis. Frutex à ràdice caudi- 

cibus multis, ramisq; conftar, ad juftam magnitudinem arboris non as- 

surgit, nónnullis hcrbis affimilisy fed nón cmoriens, neq; arefcens more 

herbarum. 

II. ABIËS, Jodła, Jedlina, arbor refînofa, alta, геЛа, enodi's 

in parce inferiori, idcoq; Sapinus difta. Montibiis gaudet, virct perpe- 

tnà, conos fert longiores, folia rigida atq; pungentia. Refîna liquida ex' 

tubcrculis abictum novellarum colle&a, lacryma, oleum abiegnum di- 

citur à nonnullis, arlda emcntitur thus figura, à formicis congeritur. 

Colophonia Offańarum, Pix Græca Matthioli, eft purgara refina abic- 

gna , & ftrobilina, coćtione infpifïàta3 frigore indurata. Summitates a- 

bietis deccdæ Sc potæ fcorburum exterminate, ftrobili mflammatum 

hepar credunttir refrigerare. ACER ALBUM ex Скарн interpreta- 

tionc Grab, Grabina, aliis Ornus, arbor folidiffima, fabricaî axium circa 

quos vcrtuntur rotæ maxime utilis, ACER vulgi, Klon, ad fupelle- 

ftilem expetimm domefticam. Aceris apud Theophraßum alii duo, alii 

tria genera ftatuunt. ALNÜS, Oifza, Olfzyna, locis aquofis gaudet, 

excifô ad ædificiornm fundamenta in aquis, atq; palos expetitur, 

nec corrumpitur facile propter commune humidum cum humore ad- 

A aj yentitio.

TR ACT ATU S VII. SECTIO П. 

Ventitio. Ideo air К irc ber us in Latio, Urbs nobiliffima Venetiarum fum- 

ptibus magnis acquirit alnos ad facienda palatiorum, ædificiorum fundamenta 

fub aquis. Aqua elicica ex foliis, probatiffimum Gottfcbedio 

eft medicamentum in arthritidc. ALNUS NlGRA BACC1FERA 

Jßauhino, Frangula Dodonto,

De jśrbortbus'£r Fruticibus. 

arnica ferpentibus, quorum copia circa radicts pcrsnepe folet inveniri. 

Alia procera eft, pumila alia cum foliis fubrotundis, julis craffis & brc. 

vibus. Ex prioris caudice fauciato ad inirium veris, copiofus & dulcis 

effluit fuccus,nobis Oskofa, qui calculos rcnum arq; vcficæ comminuere, 

maculas cutis abftcrgere, calorem internum vifccrum mitigare, papulas 

oris tollere, hydropicis prodelfe, fi saepius cum aqua Sambuci bibatur* 

à peritis Artis Medicæ traditur. ■ Eâdem aquâ bctularum, Germai 

niar Magnates ex antique inftituto ùtuntur contra calculum, ejusq; u- 

fus abHelmont in Libro de Lithiafi commendatur. Et Cerevifia ex fucco 

betulæ coquitur afleraone Bartholini in Attis Medicis, guftu, & ufu 

fingularis ad calculum impediendum. In Capitaneatu Mirachovienfi 

Caflubiæ, idem fuccus decoćlus pro potu fumitur æftate à ruricolis. Ex 

foliis color elicitur à pidoribus Schuttgelb didus, non fine creta, & a- 

lumine: alius Sùtgr'ùn cum folo alumine J>ix liquida, Betulloleum Urftno, 

nobis Diiegiei, ex adufto cortice præparatum, non eft in pretio propter 

copiam ; ad coria emollienda, ungendos axes adhibetur. In Regionibus 

aliquibus à nobis remotioribus infertur Pharmacopoliis,propinatur con> 

tra paroxysmos varios, & peftilentiani. Frequentiiïimæ, eæq; proceræ, 

in amplitudinem magnam diffusa: Beruhe implent campos noftros &fyl- 

yas: ex radicibus folidiffimis, cri/pis undatim, fapellex varia efformatur. 

IV. CED RUS, Cedr, in Libano monte provenir magna, odora- 

ta, conis grandibus (tefte Bauhine in Hiß. Plantarum) onerata. Majo- 

ris Cedri genera duo Plinius ponit, quæ floret frudum ferre non folet, 

frudifera floribus caret. Cedrus ex deferiptione aliorum, Jûnipero cft 

non abfimilis, perpetuo virens, montes amans, alta,reda, (olida, odo- 

rata in mbente medulla, énodis, baccas flavas ferens, cariem, tineam, 

vetuftatem non fentiens. Ramofa, nodis referta, acutum, Ipinofum folium 

tenens, Oxycedrus vocatur. Præftantiffima Cedrus juxta Theophra- 

ßüm in Cilicia, & Syria, juxta alios in Africa, Crcta & Cypro. Na- 

fci Cedrum in Polonia & Ruffia fama eft, inquit Cnapius S.J.mThe- 

fauro) fub verbo Cedr. In Pokucia parte Palatinatus Ruffiæ circa pa- 

gos Ptrehińsko, Słotwina, Tysmieniczjiny Crc. crefcit in moBtibus arbor 

procera, crafla, edorata » abicti fimilis, femper virens, incolis Ktdr, 

Kedro-

m 

TRACTATUS VU. SECTIO II. 

Kedrowe drzjnvQ, forfitan Cedrowe, nam litera C. in К. vidctur elle 

mutara in idiomate Ruffico. Formantiir ex tali ligno arculæ loculatæ, 

icrinia continentia veftes, pellesq, varias pretiosiores , abscy, поситсцю 

illato à tineis. 

V. CERASUS SYLVESTRIS, ТгЫ піа leśna , frućtu nigro 

parvo in Minori Polonia, aliisq; Provinciis. CHAMÆCERASUS 

Urfitio, Codro, Ccrafus humilis 'Plinio, Ceradis pumila Gorra, nobis Wi~ 

pieńka mata, Trz.eśme poźiewne. Frutex cubito alcior, ramolus, frućtus 

proferens auileros, Augufto menie maturefccntes, in campis Podobać, 

Volhiniae, in defertis locis Janczaricha vocatis,ubi alia cerafa fi guften- 

tur fupremis labris amara lunt, fi mafticentur evadunt dulcia. COR 

NUS, Sipontmo Cornus mas, Duretum Urfino, nobis Dereń, arbor fo- 

lida,ponderofa, aquis non lupernatans,frućtu rubeu & lapidolum ferens, 

crcfcit circa fluvios Tyram, Smotriczum, atq;in lÿlva Niedobor Podoliæ 

&CC. Frućtus feu baccæ dyfenteriam fiftunt, fitim, ardorem febrilem re- 

ftinguunt, folia vulnera lana it. CORNUS FÆMINA Theophratło, 

Virga fanguinca Plimo, Pfèudocrania Cordo, aliis Oflca, nobis Glog 

drzewo, fert baccas amaras acerbas nigricantcs. Lignum fungofum eft, 

& inutile. CORYLUS SYLVESTRIS, L eß czjn a , dat avcllanas 

feu nuces,quæ in aqua mulsæ medentur vctcri tuiïï,expreirum deiisdem 

oleum, ad dolores arthriticos Sc nervorum lèdandos a Mefve commeii- 

datur. Juli concufli, dum Corylus floret, pulvifculum luteum edunt de- 

fervientem pićtoribus, eleganti colore. Virgulam corylaceam bifur- 

catam audaćter pronuntiat Schottin S. y . in Magia Natur ali, (У A r- 

tificiali non habere vim naturalem converfivam ad metalla, & thelau« 

ros abfeonditos, fed vel cafù converfiouem illam contingere, vel fraude 

traćtantis, vel ope dæmonis cum quo intercedit paćtum explicitum, 

aut implicitum. Ejusdcm judicii Honoratus Fahri in Phyfica, CaJtHS m 

Mineralogią adducens verba Agricole in Lib. i. ds Re M e ta llic a vir- 

gula hxc ex impuris incantatorum fontibus defluxit, fubjećta dolo tra- 

âatorum. Dcniq; Kircbents m Arte Magnettca refert, le expérimenta 

faćlo, nullum in his virgulis æquilibratis inclinationis effećtum inve- 

niflè. E contrario, vis ei vjrgulæ indita à natura ad învcltigandas foffiliu 

vcnas

De A rbor i bus, O" Fr u t ietbus. 19; 

venas, mordicus defenditur à nonniillis, quia exhalationc metallorum 

infle&itur, ас arripitur. Plura apud Scriptores dc ufu virguhr divinato- 

riæ, feu metallofcopiæ vidcanrur. 

VI. FAGUS, Efculus Turnebio, nobis Buk, arbor glandifera, 

quæ ante inventas fruges, Pôétarum commento, homines glandibus 

nutriebat. Foliis recentibus contufis atq; impositis tumorcs calidi difcu- 

tiuntur. Faginea: fylvæ, Bukowiny, Buczyn), implevère Regnum haben- 

tes ingentis proceritatis & craffitudinis arbores iftius generis, quæ funt 

divifït in albas, atq; rubras. Fragmenta fagi ad duritiem lapidis dućfo. 

inveniuntur in locis variis. An. 1700. miles quidam præsidiarius 

Fortalitii Gedancnsis adViftulam siti,è lignorum portione à Magiftratu 

annuatim impertita, fruftum fagineæ arboris fecuri dum conatur finde- 

re, ad primum vehementem ićfcum, in duas quafi partes diffiliit, in u- 

traq; interna fuperficie, Crucem objecit oculis. Miles afpedu in admi- 

rationem raptus atq; perterritus, Chiliarchæ rem enarravit, hic verô 

mox sibi illud aflumpsit, & ad mortem fervavir, quæ cum poft men- 

fes aliquot contigifîèt, Magiftratûs imperio in Civitatem efi: apportata, 

in Bibliotheca publica aflervata. Pedem unum & amplius crux ilia Ion- 

ga, in una parte elevata, in altera profunde deprefïà ad modum arche* 

typi, fcilicet primæ formæ, fecundùm quam simulacra folent expediri. 

Color utrinq; fufeus apparet, illic maculis quibusdam flavis diftindus, 

hic magis niger, & quasi ferro candente exuftus. Nova Liter aria M ans 

B a lth ic t, O " Septentri. Lubecœ an. 1705. mprefla, Ephemer ides M edico 

- PfafiCA Germanica. Domcftica: arbori apponitur peregrina. 

I11 Emricensi Cænobio Hieronymianorum infolens ventus fregerat fa- 

gum, in qua, ad divisionem sive feûuram qnamlibet* exprefli fuerant 

milites cum vexillis, tympanis, dućtoribus ordinum, in habitu Polonorum, 

atq; Pruflorum. Kuraikiewicz. S. J . in Annalibus Ecdeßaßicis, 

fub an. 1592. I11 Bibliotheca Universitatis Cracoviensis lpcćtabatur 

lignum, cum manus effigie exprelïa à natura. FRAX1NUS, Or- 

nus humilior Matthiolo, Cr CelumelU, Melia Ruellio , nobis Jesion, 

trunctim offert omnium pulchcrrimum j,uxta Cardanum de Subtil. I. 8. 

qui si iecetur ui braćteas tenues, fiunt ex eo tabulx, nienfe pretiosio- 

B b res

TR A C TA TVS VIL SECT 10 II. 

rcs. Colleâum fernen, in Officinis linguæ avis, & lingua: paflcris accc- 

pit nomen. N on priùs fiorcre tradimr, quam ferpentrs tempore vcrno 

e tenebris prodeant, nec citiùs folia exuere, quàm le denuo abdant. 

lidem (crpentes neq; umbcam illius audent attingere, Plinii fequacium 

opinione rcjicicur caufa in halitus erumpentes ex ligno, reptilibus hi- 

fec ingratos multùm & noxios. Expertus refero, inquit Paraus, si fronde 

fraxinea in gyrum claudatur ferpens, in ignem poriùs, quàm in fra- 

xinum fugiet. Serpentes Gcimanicos non timerc fraxinos Camera- 

rius adduccns expericntiam narrat, nofttos umbram non meracre T jl- 

kowski in Phyf. Curio, reliquit. Quibus adhibenda eft fides, difficile eft 

concludere sine novo cxperimento, atq; optima cognidone ferpenttim 

diversi generis. Plurima ex hac celebvi arbore, pro nfu medico, 

natura lüggcffifle hominibus,abEttmullero inCollegio Pharmaceutico re- 

fertur. Folia contufa vulneribus recentioribus imponuntur, vel fuccus 

eisdem infunditur. Aqua ex tencllis foliis dcftillata farditatem repellit, 

cortex fu’bnigricans, llliusq; dccoćtum in quibusvis morbis diuturnis 

eft egregium. A quibusdam Germains Lignum Gvajacum dicitur, quia 

prodeft in affections Iplenis, aliisq; Chronicis morbis. Idem optimum 

eft in curandis vulnenbus, applicatum naribus hæmorrhagiam feu fan- 

guincm siftit, cavitatibus dentium intrufum fugat dolorem. Secun« 

dum alios vafa confećta in ufum cibi, &: potus, magna fpleneticis præ- 

ftant auxilia. Sunt, qui decodo cjusdem, vice ligni Gvajaci, tefte Ca- 

falpmo utuntur. Si quem vipera, vel ierpens mordcat, cacumina iftius 

arboris, item contula folia præfens ferunt remedium. Sal ex. ligno inci- 

ncrato, feliciter vulnera curat, ideoq; in Germania Hrundholtz. vulgo 

vocatur. Reliquæ vires numerofæ Germanicè impreifæ extant. Cæditur 

exceffior à nonnullis circa diem D. Joannis Baptiftæ, vel ipfa die ante 

exortum folis,veterem ftylum refpiciendo : ab aliis tempore Solftitii Æ- 

ftivalis, in meridie : h reliquis eadem hora, qua Sol Leonem ingredi- 

tur. Frequens hæc arbor in Regno noftro,ac ira interdum vafta, ut cym- 

ba ex ilia unica elaborata homines 30. capiat. Frutex flexilis, baccas 

aufteras, nigras, parvas preduccns, Cerafus racemola, ab Ur fin 0 vocatus, 

fed non rcćtć, cùm longe diverfa sit fpccies ejus à Cerafo, Спарю frutcx 

grave-

De Jrboribus, Cr Fruticibus. 

graveolens eft, viminaq; fuppeditans. FUS ART A Gefnero, L'ardaria 

Urfino , Evonymus Junto ere. Tetragonia Theophrafto , nobis 

Trzmiel, dcicripta a ВаШпо in Hiß. VIan tar um arbu/cula. Caudcx e- 

jus & rami tuberculis afperi, ac veluti punćtis nocaci, frućtus feu sili- 

quæ quadrangube rubentes, rondem diftinćtis loculis femina parva, Го- 

lida, cuticulà croceâ incećfca continentes. H E D ER A A R B O R EA 

feu Helix, Blufz.cz„ adhæret arboribus, aliisq; rebus in altum exurgen- 

tibus, virer continuo, calida eft & adftringens. 

VII. JUNIPERUS, Jałow iec, sic dićta eft, quod frućtus juniores, 

atq; novcllos annis singulis pariat, antiquis maturelcentibus per 

biennium, aut triennium. Alia major feu arborelcens,alia minor, humi- 

łrs feu fruticofa, utraq; pro foliis fpinas virentes perpetuô ferens. Lignum 

calidum, siccum,grate olens, præcipuè si cædatur in Martio. Refe- 

rente M jho in Horto Vbilofophico, Chymici aflferunt carbonem junipe- 

rinum accenfum, & fuo cinere obrutum, integro anno, ignem fovere. 

Baccæ, Officinis, grana Juniperi resiftunt vcneno, pefti, crailos ac glu- 

tinofos humores exténuant, colicam, ftrangwriam fedant, taffibus, in- 

flammationibus, rorminibus, affećtibus capitis, nervorum, à frigidita- 

te fubortis auxiliantur. Ex eisdem granis fit Aqua ftillatitia, Oleum, Sal, 

Extraćtum, Spiritus, Mel, Ballamum Juniperinum, & Elyxir к Schröder 

о defcriptiim, contra calculos. Balneum ex decoćto ligni miré juvat 

arthriticos. Cedro Tackius lignum idem fubftituit, nam eofdem præ- 

ftat effećtus. Tantarum virium eft Ettmullero in CollegioVharmaceutico, 

ut dicatur non cedere Gvajaco feu Ligno Sanćto, Ligno Iiidico, Salla- 

fras Indiæ Occidentalis, & similibus. Plures Juniperi vires к Bauhino 

H iß. Plant. I. y. fuse defcriptar. Juniperus major lacrymam fundit, 

quæ Gummi Juniperinum Plinio, Vernix siccus Matthiolo eft. Gummi 

enim hoc resinosum, oleo lini temperatum evadit liquidum apud pi- 

ćtores, & leriptores : interdum mii'cetur cum lacca, copalto, fuccino. 

Interne datum sine mixcura, profluvia fanguinis cohibere, fuffitu humores 

pituitosos difcutere, catarrhos siftere ab Olkaßo Medico Geda- 

nenfi traditur. Copiosiffimc crefcit Juniperus arborcfccns, Sc fraćticofa 

in Palatiuatu Cracovicnsi, Siradiensi, Ravensi, Pomerania: &c. in Li- 

B b i tvania

TR JCTATUS VIT. SECTIO JI. 

tvania, alibiq; eft obvia, prefertim in Roxolania, Samboriam See. versus 

ubi ab uiio colono patrcfamilias mcdimni fex,vulgo corcti implen- 

rur sæpc granis collcûis. 

VIII. LAR1X, M cdrzrw , arbor cognata pino, atq; abicti, co- 

nos cuprcdinis similes ferons, folia amictens hyeme, tempore verno 

nova rccipiens. Opinabatur Vilnius, Colins Rhodiginus, Vitruvius Стс. 

Laricem non fbgrarc ,nec in cinerem verci, fed contrarium perfuadet 

experientia, fubftamiaq; ejus resinofa facile flammam concipiens. RE 

SINA ex arbore ad medullam usq; perforata defluens vendimr in Offi- 

cinis titulo Terebinthinæ vulgaris, illius ufus præcipuus intrinfecus iu- 

xta Schrbdsrum in Pharmacopeia Medico - Phyfica > in pulmonibus expur- 

gandis, gonorrhæa siftenda, extrinfecè à Chirurgis ad emplaftra ferè o- 

mnia adhibetur. Paratur ex eadem résina Spiritus contra tuffim , lie- 

nis, uteri obftrudior.es, & contra calculum. Balfamus applicatur féliciter 

membris frigore rigidis, tumoribus (cirrhosis, gangrænæ, vulneribus 

inveterads ac putridis. Oleum, Thurneufero eft; vulnerarium, incompa- 

rabile, Tinftura pellit renum dolores, Sal volatile purgat. Caudex ve- 

tuftiflimus, prope medullam ipfam,fert quoddam panneum albicans, ali- 

quando cubiti amplitudine, corio, ex quo chirothecæ conficiuntur, per- 

fimile, monticolz eo ad vulnera glutinanda, fluorés fanguinis siften- 

dos utuntur. Idem caudex ad tollendam lepram magni eft æftima- 

tus. AGARICUM, Modmewowa gebka., eft fungus albicans, trunco 

adnafcens, divifus à vcteribus in marem & fæminam. ivias longus, li* 

gnofus, durus, niger, in fragmcntis, quasi villos nervorum exhibens reji- 

citur: fæmina rotunda,alba,porofa,levis, friabilis, venas & divifuras re- 

ćtas intus pećtinum modo Habens, gufłata dulcis primo, mox amara 

afTumitur ad medicamcnta. Nafcitur initio veris dum humor per meatus 

quofdam expellitur extra corticem, qui concrems ita paulatim au- 

getur, ut molem fuam intnt annum accipiat. Colligi debet ante hye- 

mem, dum jam eft; maturum, digeftum, coftum. Si diutius adhæret ar- 

bori evadit vitiofum, cariofum, & fqualidum. Maxime deprxdica- 

tum eft: ab antiquis Agaricum, & à recentioribus, teftimonio Brej/nii 

Gedanenfis m Diflcrtatwne Medica Inaugurait de F un gis Ojficinarum > 

commen.

De Arbonbus, & Fruticibus. 

commendatur multùm in morbis capitis, præfertira ex lympha pituitofii, 

paralysi,morbis catarrh alibus: in aft h mate h um i do, tuflî, dolore ischia- 

tico, febribus intermittentibus. In externo ufu, pulvercs fternutatorios 

quandoq; ingreditur, lixiviis medicatis cephalicis, in frigidis capitis af- 

fcćtibus, admifeetur: catarrho fuffocativo fubvenit, si ejus pulvis cannula 

gulæ infletur. In Græcia non nafci Laricem, Bellonius in Obfer- 

•vat. Memorabilibus afTerit: quod plurimæ, illæq; magnæ larignæ lylvæ 

Agaricum optimum ferentes fint in Polonia, Hercules Saxonia in 

TraBatu de Plica teftatur. In Carpatiis montibus •& Biefciadicis, 

in Palatinatu Sandomirienfi ultra Montem Sacræ Crucis, Boiian, Szydłowiec, 

Grabowiec, Łopacienko, lylvæ plenæ Laricibus,& Agarico. 

In Ravenfi Palatinatu, partim arboribus aliis permifeentur Larices, partim 

larignæ fylvæ, ad pagum Rzymiec Сrc. protenduntur. Templa 

non pauca ex lignis larignis conftru&a, carie five putredine non admis- 

sa, aliquot fæcula (uperâfle vifa in Regno noftro. Ex fccamentis elabo- 

rata ferinia tineas non patiuntur, vermium morfîi non lacerantur ædifi- 

cia. LIMBA linguâ vernaculâ ( nam non occurrit Latinum nomen 

arbori huic imponendum ) fimilis pino fylveftri allurgit inter Montes 

Carpatios &c.Ex ejus baccis contufis,vel fummitatibus concifis elicitur 

Öleum ab accolis illorum montium, vocaturq; Limbowy Oleiek, contra 

affe&us varios. Ciftis fabricatis ex ligno ( durr* recens eft odorato ) 

res inclulæ non concipiitnt tineas, neq; ab illis abfumuntur. LY- 

COSTAPHYLOS Codro, id eft, uva łupina, Sambucus fylveftris Mat- 

thiolo, Sambucus paluftris Dodonso,Sambucus aquatica7 rago, nobis Кл- 

Itna, rubeis baccis, frigoris patientibus, eft onerata. 

IX. PINASTER Bellomi in Arboribus Coniferispag. 17. & fe~ 

quenti delcriptus, Pinus lÿlveftris moritana tertia Bauhini, putatur elle 

arbor ilia conifcra & refinifera in Carpatiis jugis nafeens, quæ Germa* 

nis Krummholtz., nobis Kremp:*lec, Ktfodrzjtwiua. Ex hujus arboris 

refina liquida Oleum deftillatur dićtum Balfamum Carpaticum, Germ. 

Krummholtz. Ochl, de quo, inquit Breynius DoÜor Median* Gedani, in 

Centuria VII. Ephemertdum ab Academia C

i^8 TRACT ATU $ VII. SECTIO II. 

d id , ad radioes Montis Carpati degentis, fequentia notitiae tradit. Oleum 

ex arbore Krummholtz. multo efficacius expertus fum, quàm ipfum 

Balfamum. Primo, fpećtando ufum externum omnia vulnera reccntia 

non nimis magna aut profunda, Ipatio viginti quatuor horarum fine 

ulla fuppuratione, aut notabili cicatrice fanat, majora intra triduum, 

quatriduum &c. folummodo aliquot guttulæ pennâ inftiüentur. Debet 

autem linteum fiiperponi, quo ligetur, alias cùm fit nimis fpirituofum 

evaporat. Secundo, humidam infantium in facie &c capite fcabiem intra 

triduum exficcat & tollit, nullo relido veftigio. Tertio, ulcéra an- 

tiqua ferpentia, qualia plerumq; m cruribus, fpatio duarum feptimana- 

rum fanat, fi modo illiniantur ter de die, mane, meridie, vefperi, & 

linteum ceratum fuperponatur. Quarto, frigidis fluxionibus, contufioni- 

bus, fanguinis concreti rctentionibus, tumoribus ad miraculum tollen- 

dis efiicax eft : Ilchiaticam quoq; lemt ac pellit. In ufu interno, obftrućH- 

onibus hepatis, hypochondriorum, & renum potenter viam aperit : fine 

moleftia impurirates fanguinis, per paucos fudores с profundo elicit; a- 

renas, & renum calculos pellit, hæmorrhoides mover, gonorrhæam & 

catarrhos frigidos fiftit, inveteratos capitis dolores difcutit, tuffi, invc- 

teratis pećtoris morbis, nominatim phthifi, & ulceri pulmonum mede- 

tur. Inluper alias omnes, quibus Orientale Ballamum præditum eft, vires 

habere muldplici experientia à Ferdinando III. Cæfare, aliisq; per- 

fonis illuftribus eft comprobatum. Dosis guttulæ fcptem, vcl novem 

in aliquo liquore conveniente, vefperi cubifum ituro, & mane jejuno 

ventriculo exhibendæ. Reftant dicenda, quæ accepi ab accola Carpati, 

de cadem arbore.Humilis eft, conifera, pmo affimilis, copiosè fru- 

♦ticefcens, & per terrain (erpens, forfan propter vim tempeftatum depri- 

mentium virgas dum manent teneræ. Summitates virgarum intra annum 

enatarum abfcilllc, in fragmenta divife, funt materia Olei. Suftitus 

crebrior paratus de ligno carbonibus fuperposito præftans remedium 

contra peftilentiam. Occupât terrain in Biefciarîicis montibus, in Bahia 

-gora 0 "c. atq; Mont;\nis noftris. PINUS SYLVESTRIS, Pinus 

montana Taber ntm ovt an о , nobis Sofr.a leśna, borowa, Pinafter Dodo- 

пко tn H iß. Stirpium, frigidos traćlus amans, grandmes, nives, gelu non 

refor-

De Arloribus, 0 й Fruticibus. 

reformicbns, large proveniens in fylvis Poloniæ. Facile concederetur 

terra arbori ifti à regionibus calidis, propter proceritatem & craflïtudi- 

ncin, viriditatem foliorum confervatam регрешб, gratam afpe&ui, elc- 

gantiam ligni a fabris lignariis expetiti. Ubiq; fere pinera vaftiffima oc- 

currunt viaroribus, si excipiatur Podolia, in qua locum non habeiir. 

TÆDA, Sofna ttußa,Łuczywo, à Pinu degener, pinguedinc nimia cor- 

rupta juxra Matthiolum. Hæc in aceto dum coquitur, dolores dentium 

mulcet collutione. Ruricolæ folent ex Tæda parare adulas longas ac tenues, 

quæ dum inclinatæ ad latus accenduntur, loco candelarum & fa- 

cularum lumen præbent tuguriis. PINASTER fylveftris Pinu & 

Tæda longé minor, diftortuS, ramolùs à caudice medio, Choina nobis. 

Picis liquidæ, (Piftèlæonis Diofcoridi) ex tæda vi ignis elicitæ,item picis 

fecunda codione purgatæ, concretæ, siccx, feu Palimpiffic tanta eft 

copia, quanta & pinetorum, picariarum leu piceariarum per fÿlvas nu- 

merosc dilperfarum. Modus parandi picem, a Schr'ôdero in Pharmacopeia 

deferiptus, qui rogos plur.es in Finlandia non citra obledationem 

tft intuitus. Defertur navigiis liquida, atq; arida pix Gedanum, Regio- 

înontum, Rigam, indc mari ad nationes exteras arboribus resinosis ca- 

rentes. Ideo Fournier in Geograph;a ait, picis & resinæ colledæ in Polonia 

quæftus eft non vulgaris. Fit ex arida pice fuligo ad atramenti li- 

brarii confedionem necelîària, Oleum ftillatitium picis prodeft ad vul- 

nera capitis, Aqua picis arthriticis dolonbus utilis dicitur. Vis, & ufus 

multiplex picis, h Bai-.hino Hißori* Plantarum l. 8. exponitur. PI 

CEA Pim to, Pinus nautica Virgtlio, Pinus nigra TJrfino, aliis Picea ni- 

grans, nobis Swierk, Swierczyna, multum resinola, conos oblongos 

ferens, montes, & fylvas implet. PHILLYREA Matthtolo, nobis 

Trz.emchay Czeremcha, Koćierpka, primo albis odoratis veftitur floribus, 

fecur.do baccis nigris. Quinquc Phillyreæ fpecies affignat Clufius inHifl. 

Plar.tarum, easq; deferibit. PL AT ANUS vulgi Спарю, feu Pla- 

ranus fall г., jaw or nâsb, non ferens flores ac fmdus. Platanus vera a- 

pud nos nulla, in Europa гага, & ex Asia in Italiam, Siciliam, Gilliam, 

Hifpaniam allata, fpargens ramos latiffime, umbrar tantum gratia 

expetita. Płatani noftratcs frequentiffimx,nonnullæ in caudicibus diftinćbc

100 TRACTATVS VII. SECTIO. II. 

ftæ elegantiffimè venis crifpis intortis, idcoq; à fabris arcarum , arma- 

riorum, menfarum, inftrumcntorum musicorum &c. plurimùm .Tftima- 

tx. POMUS feu Malus (ylveftris, âbîoh leśna, fert frudus arbu- 

ta didos. POPULUS ALBA, Topola biała, vocata ideo, quia faciès 

una foliorum coloris candidi cft, altera viridis. POPULUS NI 

GRA, Tovola czarna, propter nigricantcm feu fufcum colorent folio- 

rum. POPULUS TREMULA, Tremulus Nomenclatori veteri 

Polonico,& Bohemico,quod longis pediculis pendentia folia, à flatu le- 

viffimæ auræ tremant, Populus nigra Trago, nobis Osina, Olszyna, arbor 

mollis Sc fragilis. Oculi hujus populi poft æquinodium vernum, 

inquit Aiatthi^lus, ad unguenti populci confcdionem colliguntur, qui 

contusi Sc cum butyro recenti non falito illiti, capillis nitorem conciliant 

See. PRUNUS SYLVESTRIS Matthielo, Prunus fpinifera 

Palladio, Acacia Germanica Bauhino, Spinis Varrom, nobis Tarn, Tarnina, 

Tarnkowe drzewko, Tarnojliwka, paffim ad margines lylvarum, 

Sc in dumetis reperibilis.Succus ex baccis infpiftatur,acaciæq;vicé quan- 

doq; fnpplet adftringendo. Poft transplantationem & culturam, Prunus 

fylveftris feit in hortis frudus grandiores, in autumno maturos. Pruno 

fylveftri cognatus frutex, aculcis horrens, Plinio Spina, Ciceroni. Dumus, 

aliis Sentis, Vepres, nobis Ciernie, tunc in Majo florere incipit, dum 

cft àér præfrigidus. PYR ASTER Rueltio, Pyrus fylveftris Ban- 

Lino, Grnfz.ka leśna,с ft arbor obvia, plurimùm frućtu onerata. Pu- 

milio arborum in locis aliquibus uliginosis nafcitur, de quo, menfe O- 

dobri & Novcmbri, candidiilimus nodus decerpitur, goffipino lino as- 

similis. 

X. QUERCUS, Dab, arbor duriffima, glandifera, in folo ubc- 

re ad altitudinem Sc vaftitatem ingentem fe effundens. Fratres Ordi- 

ris Teutonici, didi Crucigeri , tranato fluvio Viftula , ait tÆneas 

Sylvius in Hiß. Europjta, vetuftam ac latcpatentem quercum, in Caftel- 

li modum eredis propugnaculis, juxta ripam munierant, Sc ibi colloca- 

to præsidio Pruthenos vexare experant. Pugnatum cft fæpc pro quer- 

cu , ingcntcs oaganorum copia* deletx, fugatrt, bellum pluribus annis 

produdum. Hanc quercum Hartknoch m Selećhs Difllrt. de Rebus Prus-

De Л г Ь о г і Ь ш , Cr Fruticibus. 201 

sicis, O" in Differ t. de Idol olatria Feteri Prujforum, Dusburg fequcndo 

ponit in eo loco, ubi vetus Torunium fteterat, videlicet milliari uno à 

Torunio hodierno. In vicinia Oppidi Velavia, innuentc eodem 

Hartknoch in Dijfert. de Reb. Prufsicis, fteterat Oppen pagus famofus 

quercu in horto sita admirandæ craflmei, nam in ilia intus cava, in qy- 

rum vertcre equum licebat equiti. Hoc Sereniffimus Albertus Pruffiæ 

Dux, unà cum Filiis Alberto & Friderico, an. ij^.fecerat. Integra fta- 

bat, vivente Hennenberger0 Scriptore Chronicorum Pruffu, quæ tradide- 

runt viginti & feptem ulnas tenuiflc caudicem in fuo circuitu. Tandem 

exaruit notata infcriptione infinita nominum, quæ cunćti eo advenien- 

tes incidere in præfentiæ faæ memoriam folebant. Tertia quercus 

Romovenna, feu in Urbe Romove Pruffiæ, Deorum cultui deftinata, 

it Grunaii Ordi. Pradicaterum in Chronic. Prufs. M . S. S. O' a Schutzen 

in Hist. Rer. Prufs. delcribitur. Ejus diameter ad cubitos fex pro- 

tendebatur, in fummitate crat latiffima, ac ramis inter fe nexis sic den- 

fata, ut pluvia frondes & folia penetrare facile non potuerir. A Boleslao 

I. Rege Poloniæ excifam simul cum Diis Prufficis, funt qui affirmant. 

Non raro etiam ætate hac, in fylvis, campis, pratis, pagis, marginibus 

agrorum & fluviorum, plurimæ quercus, hominum duorum, trium, 

quatuor implent complexus. In pago Lubna PalatinatusSiradiensis, 

quercus qumdecim ulnas caudicis peripheriâ ferè attigerat, ramos am- 

pliffimos in multiplices alas divifos cxplicans. Ad ripam Zarno- 

vecenfis lacus extremitate una vicini villæ Czjmanowo, annofa quercus 

orgias feu utriusq; manus extenfiones quinque fuperâflè à me notata: 

in pago Pruffiæ Ktofow craffior fteterat. I11 Polefia Pripetio flumi- 

ni adjacente, quercus admotis ignibus emollita, fingulari arte dilacera- 

ta, in formam lintris cavata, poteft feptuaginta, imô odoginta homines 

fcrre. Quercus abreptæ exundantis Viftulæ impetu, & ad ripas 

delatæ, duritiem vix non faxeam, colorem nigrum fæpe alfumunt, a fa- 

bris fupellećtilis ligneæ æftimantur. In Ukraina ex ligno quercus, 

& alni paratur fpecies falis Kolmey dićta, deberet, inquit Scriptor Irt- 

ïlruflionum utilium Peregrinantibus, deferibi fabrica iftius falis. U- 

va quercea, Evcelio in Re Metallica eft concretum quoddam ad radices 

Cc fub

TRACTATVS VIL SECTIO It. 

fub terra, colore foris purpureo, intus candido & quafi la&ifero. In 

sedate lignea fit lila uva atq, ptric, tempore veris coÜigi debet, ficcari 

umbra, pulvcrifari, nihil eit pulvere ( expertus loquitur author préfaças 

) prxienrius in dyfenteria, & omni fangumis fiuxu. Aqua ix 

tenerrimis foliis deftiilara, S g len a :dro in Conftlüs, ad faucium inflamma- 

tionem, dylenteriam, cæterosq; fluorés perutilis. 

XI. RIBESIUM frućfcu nigro Dodonœo, Ribes vulgaris Clußo> 

Ribcs fylve. Tr ago, Groflularia non fpinoia frudu nigro Banhmoy Germanis 

Sclswartzje jobans- ireiblem, Jagody czarne S. Jana. Baccæ in 

raccmis funt odoratæ, folia gravis odoris,quæ Schwenckftldio valent ad- 

versus convulfiones, paralyfim, vagam arthritidem. ROSA SYL 

VESTRIS five Rofa canina, Rubus caninus, Cynosbatos, nobis Roid 

■polr a. Juxta Sclroderum varia hæc rofa apparet, fed in Officinas flore 

odorato infertur. Flores in uteri profluvio rubro & albo maxima: funt 

æftimationis : baccæ rubræ generationem calculi in renibus împediunt: 

radix contra morium rabidi canis adhibetur. RUBUS 1DÆUS 

SPINOSUS, nobis Malinowy krzak, frućłu refrigerans, ideoq; para- 

tur ex eo iyrupus odoris łragranris, faporis boni, ad leniendam firim, 

cor roborandum. RUBUS 1DÆUS LÆVIS, Rubus lda:us non 

Ipinofiis, Cham-ebatus, Rubus Hircinus, Germ. Bocks-Beer, in durne- 

tis PruflLc &c. crelcic, viribus priori fimilis. RUBUS FRUCTU 

NIGRO, Rubus Barus, Germ. Krai z.- Beer, nobis Jezyny. Species ejus 

triplex occurrir, prima fruticefcens in altum fc atrollens, fecunda arbu- 

ftis,fepibus inmtens, tertia per terram repens. Frućtus, Mora Rubi lunt 

Gurr*) Mora Sentis Junio, Mora batina Galeno, profluviis omnibus, 

& aphthis fubmovendis eflicacia. 

XII. SALIX ALBA Theophraßo, Salix major Dodonao, Salix 

perticalis С or do y nobis iViérzJbL Sparguntur utiliter folia circa lećlos fe- 

bricitantium, rccentia foporiferis, & anodynis potionibus admifcentur. 

SaJicis genera quatuor к Trago conftituta,duo a Dodonto, uniim in pro* 

ceritatem magnam aiîurgens, alterum femper humile eil, vimina pro- 

ferr, cortex interdum rubefeit, aÜquando candicat, nonnunquam flave- 

feir. Utrumq; genus fine difcriminc in ufum medicum accipi poteft. 

SALIX

De Arboribus, O'' Fruticlbiis. 

SALIX ARBORESCENS Germ. Iwenholtz,, not}is Iw a , Iw ina, genus 

Salicis grandius, ramofum, folio lato, crallo, afpero, fere cinereo, 

experitum à tornatonbus. SALIX GRÆCA Varroni, Vitellina Ru- 

ellio à vitdli colore, Aurifalix Offic. Złotowierzjba nobis. SALIX 

VIMINALIS Columella, nobis Rokicina, paffim proveniens. SA 

LIX pumila in locis aquofis, Siler aquaticum Iчто, nobis Baino 

wo, Łoza, Łozina, primo vere gemmate incipiens. SAMBUCUS 

frudu nigro in umbella Bauhino, Sambucus campeftris Gamer an о, nobis 

Bez polny, deficcandi, conglurinandi facultatem obtinens. Baccæ 

fudonfera: funt & alexipharmacæ, cortex interior educit ferofos humo- 

res. Syrupus ex lucco baccarum fcnfu Olhafi contra hydropem, afthma, 

fluorés alvi perutilis. SORBUS SYLVESTRIS, Sorbus aucupalis 

t Trfino, Sorbus torminalis Adattbiolo, nobis ‘jarz.cbma Isina. Ejus forba 

feu frudus rubri attagenibus, turdis in cibum veuiunt, iisdemq; autu- 

mni tempore ab aucupibus capiuntur. SPINA APPENDIX Plinio, 

Spina acuta aliis, nobis G fog, baccas edit rubras, margines agiorum, 

atq; iylvarum implet. SPINA 1NFECTORIA Manloiolo, Spina 

cervina Schnekergero, Rhamnus catharticus Bauhmo, nobis Sz.âklâk. Ex 

baccis immaturis paratur color luteus, ex maturis viridis. Eædem baccæ 

ab initio Oćlobris collecte purgant bilem, pituitam , & humores 

ferofos. STAPHYLODENDRON feu Piftacia fylveftris Urßno, 

nobis Kłoko :ina, Ktokoczka leśna, poft florem tenet folliculos, in cis 

grana oblonga, parva, dulcia, quæ indurata manent firma, abeunt ali- 

quando in precatorios globulos numéro certo infertos filo. Creditur 

vulgô quod fugat dæmones, aft nulla vis materialis entia pure fpiritualia 

poteft ie fola afticere. Nec quod jecur pifcis, cap. (■>. fugaverit malum 

genium, naturale fuit, verùm Deus indixerat, ut ilium fuge- 

ret fCiauim. Provenir Staphylodendron inSubmontanoTraćtu circa Cro- 

fnarri, pagum Białe■ brzsgh in monte D dvw a gora Crc. item in Terra 

Pxemifhenfi ?\c. 

XIII. TAMAR1SCUS Officinis, Myrica Plinio, Tamarix fÿlve- 

. ftris Diofioridiy Tabenumontano O'c. nobis Tamaryfz.ek, frurex eft, 

ex quo parantur canthari, pocula, doliola replenda vario potu, nam 

С с г tan quam

104 

TRACTJTVS VII. SECTIO II. 

tanquam fingulare medicamentum contra licnis obftrudiones,tumores, 

л Dtofcoride innumerisq; aliis commendatur. In co folo, quod occupât 

Tamarix, nonncmo tradidit, Temper aliquid auri reperiri, facilis 

eft Beccherus in Phyfica Subterranea ad id creclcndum, alii non fufFra- 

gantur dićtae opinioni, nam paffim in lpcis udosis, eluvioni crebra: 

1'ubjećtis, arenosis, declivibus provenir, non verö in monribus, collibus, 

auri feracibus. Ripas fluminum amat, qua: nulla auri ramenra volvunr. 

Deniq; fine ullis indiciis pretiosi hujus metalli nafcitur uberrimè inRo- 

xolania, penes fluvios Dnießr, Byßrzyca, St ryt, San, Strwigz, Cr с. in 

Montano T radu ultra Cracoviam, ad Sola, Dunaiec, Skawina, Skawn- 

ka, Raba, Rabka,Orawka, amnes: prope Viftulam, villamq; Matyafz,out 

Cr с. Palatinatus Sandomirienfis : ad radices Montium Bef^kid excclfioi 

craffiorq; quàm alibi cæditnr:in Pruffia prope Torunium crefcittin Ro- 

xolania paffim formatur in vafa lienofis utilia. TAVOLA, ex Po- 

lonico vocabulo Tawuîa, frutex cortice rubro, ad Tuppreffionem dif- 

ficultatemq; urinæ tollendam in equis fingulariter neceflàrius, id com- 

probante crebra experientia, idcoq; apud milites palîîm in Polonia, U- 

kraina, Ruffia, manubrium efl flagelli. Meminit îftius arbufculæ Pafto- 

nus Hiß. Polo. Plenioris Part. i. ab eaq; nomen Infulam, & Tavolza- 

nos in Ukraina ( ubi excrefcit ) accepilîè arbitratur. Dicitur & in Po. 

dolico folo Tavola locum habere. TAXUS Plimo, Smilax Seßto, 

nobis Cis, abieti fimilis, Temper virens,baccas producens, quibus letha- 

le venenum ineft in Hifpania, & Arcadia, ubi fi quis Tub eadem arbore 

dormiat, cibumve capiat, vitâ privatur. Apud nos veneno caret, pro 

cochlearibus, cæteraq; fupellećtili lignea præbet rubeam materiam, nafcitur 

in Pokucia circa Monafterium S. Onuphrii, Magnum Skitum 

&c. in Podolia intrà Niedobor fylvam, in Submontana, atq; Montana 

Regione &c. TLLIA, Lipa, dividitur in marem & fæmman^jmas 

fterilis eft, fasmina flores profert, qui epilepfiæ, vertigini, torminibus 

medentur: folia in laćle coćta funt infigne anodynum in tenefmo : fernen 

naribus inditum, hæmorrhagiam narium fiftit. Altiffimè atq; am- 

pliffime explicant fe Tiliac in fylvis noftris,plantatæ in hortis,areis, plu- 

res menfas tanquam in triclinio convivis pofitas folus umbraq; tegunt 

jeftatis

J)e Arboribus, Cr Fruticibus. 

æftatis tempore, impofita fibi ferunt folaria. Cofaci olim in Ukraina, 

exTilia vafh, excavata, tepefa&a, arte dilatata, formabant le m bum» 

triginta vel quadraginta virorum capacem ( Marinii in Scopo Reipul. 

Polo. Beauplan in Defcrtpt. Confimorum Regm Ѵоіопіл teßimonio ) ituri 

in Pontum Euxinum ad Sinopen Urbem expugnandam, Trapezuntum 

fcoliandum, Conftantinopoli terrorem incutiendum. 

XIV. VIBURNUM, Lantana recentioribus, nobis Hordowina, 

fraticis genus lentum atq; multum flexibile. Cortex rufus, ас quasi 

pulvere farinaceo afperlùs, medulla alba copiofa, folia hirfuta. Provenir 

circa fluvium Smotrjcz,, in fylva Niedobor Podoliæ, terebratur per me- 

dium facile, ut inftrun.entum trahendo tabaci fumo evadat. V1R- 

GA SANGUiNEA non Plinii & Veterum , fed noftras, ex Cnapii 

mente, Swidwa, Świdwina, lolida, obvia. ULMUS MONTO- 

SA, Montiulmus Theophrasto, nobis Brzost, aliquibus ex genere Ro- 

boris ell'c videtur. Lignum unum inflexum abit in rota: circulum apud 

carpentarios Litvaniæ, Ruffiæ &:c. iter trecentorum milliarium Germa- 

nicorum & amplius conficit, nullo ferro obdudum. Véhicula quoq; & 

plauftra ibidem fuffiriunt diu grandibus ferendis oneribus, fine admi- 

niculo ferri. ULMUS SYLVESTRIS, nobis W iqz., Ilm , arbor 

folidiffima, medullæ mcdicæ. Plures fpecies Ulmi numerantur л Vltmoy 

duæ к Thtophrano: differentia: Ulmi & a Bauhino in Hut. Vlant. decla- 

rantur. 

XV. VISCUM, Jemioła,non eft arbor, fed frutex adnafci foli- 

ms quibusdam arboribus. Ex vitali arborum fucco refinofo, caloris in- 

terni fotu, adjuvante cxterno, concrefcere & in plantam adolefcere Vi- 

fcum exiftimat Scaliger in Exercitat. 16 8. non aliter atq; ex animalium 

offibus cornua See. Alii nulla probabili ratione nixi ftatuerunt Vifcum 

nafci ex avium, potiffimùm turdorum, palumborum excrementis. Virer 

per totam hyemem, ob lucci quo alitur tenuitatem & lentorem. 

Producitur ab arboribus variis, Quercu, Tilia, Betula, Corylo, Salice, 

Mało, Pyro See. Vifcum qucrcinum præ reliquis Vifci generibus pro- 

barur a Dtofcor.de, Tiliaceum a Scbr'odero cenictur utile ad motus con- 

vulfivos, epilepticos comprimendos. С orylmum Hetrus Obfervanonum 

C cj /.i.

ю б TRACTATUS VII. SECTIO II. 

I. i. tradidit non nafci, nifi poft centefimum annum: epilcpcicis, variis 

afFttftibus capitis obnoxiis, quercino longe ucilius. Idem, Goclenio m 

Jldirabilibus N a tu ra , eit pabulum ferpentis cujufdam albi fub iilo ho- 

fpitanris. De Viico qucrcus, cætenrumq; arborum, prolixe Bauhinus in 

H s t. Univer. Plantarum rraćtat. Invenitur varium Vifcum in iylvis no- 

ftris: malla tenax paratur avibus illigandis idonea, dićta Vifcum faditi- 

um j Lep noftratibus. 

XVI. FUNGI OFFICINARUM aliquot adnafcuntur arboribus. 

FUNGUS AGARlCl deferiptus eft fub Lance, num. VIII. FU N 

GUS SAMBUCl membranaccus, Auricula Juda vocatus, angina: 

ophthalmia: opitulatur, hydropicorum aquam educit: in epilepsia,phthi- 

si,ićbcro, fufrocatione hyfterica, ulceribus fluentibus л Blochu/ ao de« 

prardicatur. Ipla Sambucus vulgaris deferipta tuperms lab num. XII. integrum 

pharmacopolium rufticorum conftituit, prxter ipongiam, flores, 

baccas, turiones, dat gemmas, qu.c juxta Ettmullerum M ed c. Dort. 

plure/q; alios, si lürlum detraćts tuerint, per os purgant, aliter, si de- 

cerpantur deorfum. Item si cortex interior deradatur furfum, afcendit 

hydrops, si detrahatur deorfum, defeendit. Cæteræ vires à Blochwicio 

in Anatom ia Samb c i, u na cum ufu exponuntur. FUNGUS JU» 

N IPERI Majo menfe inftar miifci arbori adeorporatur, infervit aquæ 

ophthalmicx. FUNGUS CERVINUS feu Boletus Cervi, Tuber 

Cervinum, Ielenia bedha, crefcit in Iylvis ubi Cervorum copia eft. Ex 

defcriptione Blancardi in L xico M edi o , eft rotundus, magnitudine 

ferè pilac palmariæ, cortice fubnigro obdućhis, intus materiam pulveru- 

lentam nigerrimam continens. Juxta Matthiolum in Epist. ultima I. 

Cervi fcalpunt anrerioribus ptdibus terrain, ubi hie fungus delitefcit, ex 

odore gravi perceptibilis. Loca didućta cervinis pedibus à venatoribus 

obfervantu-r, effolla fcrobe eximitur fungus defcrendus Pharmacopæis 

ad ufum medicum. Fungus Cervinus a Lon cero e r Cordo traditur eti- 

am ex iis erui locis, ad quæ ncc Cervi, nec Damæ unquam pervtne- 

runt. FUNGUS ORBICULARIS Dodonai, Fungus pulverulentus 

7 abemxmontani, ad invcrerata fluentiaq; ulcera , ad liftendum fangui- 

n c m utilitcr adhibctur, multum л Nuckio O '* M um uk Chirttrgis commendatur.

De Arboribus, ( У Fruticibni. х oj 

men da tur. LAC LUNÆ, Gonero in Figur is "Lap'dam eft fob* 

fiantia quaedam fur.gofa, alba, leviffima, quam Fungum pctrzum vel 

. Agaricum laxatile dixeris, tam fimilis enim hnjus eft faciès. In altiffi- 

morum quorundam montium Hclvcticorum (peluncis reperirur, aquas 

mixtun j laćtis colore inficit illam, in profluvio fanguinis datur militer. 

Etiam in Carpatiis, Biclciadicis monribus adnafcitur petiis idem Lac 

Lunæ, atq; Tub nomine Laćtis faxatilis, accolis Montanorum Kamienne 

M leczko, divenditur. 

XVII. IUNG 1 TERRESTRES efculenti, &c noxii, Tmptrato in 

fliß .N a tw .(\Lint vegetabilia vicina plantis,fubftantiar laxæ,geniti ab hii- 

more, qui fubftantiam lignofam radicum, frondium penetraverat. Ter- 

ræ fermentum appcllat fungos Nicander Medicus, ex acido enim quo- 

dam ejus (ucco lunt velociter nati. Multa de Fungis Bauhinus in łitfl. 

Vnvoer. Plantarum, Rains m H iih Plant. Ltfeltus in Flora Prujfica an- 

notavir. Fungorum terreftrium, arbore orum, lubterraneorum, plufquä 

qumquaginta fpccies, circa unicum G cd an um Pruffæ, a Br tymi i Medtc. 

Dettor. Botamcis obfcrvatæ. TUBERA CYCLAMINA, Mala 

terne, Panes porcini Officinis. Gall. Tartufe;, Irai. 7 artufi, Germ. 

Erd ■ aepffel, nobis G dnie źiemn e, funt tellure tećta, propterea рогсошт 

opera in inquirendis eis utuntur aliqui, porci enim alligati funiculo,im- 

miffi in paicua veftigant odore4atentia, eruunt roftro. In Scepu- 

fio Tubera Karpiele palato cæteris gratiora: ad radices Montium Befz- 

kd , primo vere erumpunt Tubera non vile pretium habentia etiam a- 

pud viciniores exteras gentes. FUNGI CAPREOLINI ТаЬегпл- 

montaro, Fungi pileo lato orbiculari Baahino, Germ. Rebelinge, Reisken, 

nobis Rydz«, lylvas implent potiflimùm Litvaniæ, è quibus in autu- 

mno piaultris innumeris evehuntur, muriâ condiendi. FUNGI, 

Germ. Schwamme, nobis Grzyby, abundantiflimc proveniunt ad edu- 

lium. FUNGI PIPERlNl amaricantes Schwtnckfeldto, Fungi albi 

acres Banhmo, ad cibum expetibiles. 

XVIII. Port arbores Iponte provenientes, fativæ, id eft, labore, 

arte plantatæ veniunt enumerandx. CERASUS, W ifh, Wiśniowe 

drzewo, truciu rubro iUbacido. CERASUS, Trześnia, Czjtrtśma, cunt 

frućtu

TRACTATUS VII. SECTIO. II. 

frućtu rubro,fecunda cum albo,tertia cura nigro dulci,præcoci.InMon- 

tanis, tradirTylkowski Phyßcл Curioße Part. 9. Cerafa quædam induceree- 

brictatcm , ii fuerint intemperantiùs fumpta. Ceraforum differentiae л 

Bauhino in Hiß. Univer. Plantarum funt affignatæ. CORYLUS SA- 

TIVA, Léfzczyna fadzona, quandoq; racemis nucum abundans. JU- 

GLANS feu Nux juglans Trago-, aliis Nux regia, nobis Orzech Włoski 

, id eft Nux Italica, feliciter eft propagata, ex peregrina faćta dome- 

ftica. MALUS feu POMUS, Jabłoń, fert frućtus varios. Mala mu- 

ftea feu melimela, Jabłka słodkie, Mala vinofà, Jabłka winne, Winni- 

czki, Mala Portuenfia ex Monafterio Por tuen (i allata, Deporty: Mala Ste- 

tinenfia cx Pomerania dedućta, Szczecinki: Mala duracina, Jabłka kamieni 

fłe : Mala Paradisi dićta, Rajskie Crc. Vinuni faćtitium è pomis 

hortenfîbus & fylveftribus, labłecznik noftratibus. PRUNUS, Śliwa 

drzewo, quod fpeciei varia: fit, frućtus oftendunt. Prana Damafcc- 

na Matthiolo, nobis Pruna Hungarica, Śliwki Wcgierskie: Pruna afini- 

na, Śliwki wielkie, Lubafiki : Pruna nana Śliwki małe : Pruna cerina, 

Śliwki żółte. Pruna Damafcena rugofa, feu ignis calore durata & flcca- 

ta ex viciniis Oppidorum, Sacz, Zakliczyn, Chow, cæterisq; locis Re- 

gionis Submontanæ, per Donajecium, Sc Viftulam copiofifllmè infe- 

runrur Gedano, inde mittenda ad oras maritimas. Succus prunorum 

decoćtorum,Pew/^, ferculorum eft condimentum. PYRUS, Gru* 

fzka drzewo, pro varietate frućtuum varia datur. Pyra prarcocia, M ałgorzat 

ki \ Pyra muftea, Mufzkatełki: Pyra turbinata, Pajowki, podługe- 

wate: Pyra cucurbitina, Gdule-. Pyra ferotina, Zimoftradki: Pyra ftran- 

gulatoria, D awitki, quæ vix edi poffimt absq; moleftia. RIBES 

RUBRA, Ribes Officinarum, Groflularia rubra Bauhino, ejus baccar, 

Uvæ S. Joannis dićta:, Germ. lohans-Beeren, nobis Porzeczki, Swicto- 

ianki, RIBES ALBA baccas albicantes minus acidas edit. RO- 

SÆ, Roie3 rubræ, pallidæ, alba: &c. paflim in hortis coluntur: multitu- 

do illarum in Traäatwde P lantis О ff. с mar um eft indicata. SOR- 

BUS SATIVA, larzebinÄ fadzona, Officinalis eft, nam illius frućtus 

exficcati in àére, aiit clibano, pulverifàntur ad fluorés alvi fîftendos. 

SPINA RACEMAR1A Vomay in Dtttionario Gallico, aliis Uva fpina, 

M at-

De Arhoribtts, Cr Fmicibus. lo o 

Matthiolo Grolfula, nobis A groß, Germ. Stachel ■ Beeren. Succus bac* 

carum hirfutarum & larvium, Omphacium Plinio eft. Agendo u- 

niverfaliter de arboribus frućtuofis Cromerus Polon л I. i. hoc annota- 

vit: Pornaria frequentia facile reperies ad Vi (lulam, Sc in Suburbanis 

Cracovienfibus, Sandomirienfibus, Var(avienfibus, Toruncnlxbus, El- 

bingenfibus, Gedanenfibus, Fraunburgenfibus, Vielilcenfibus, Bochnen- 

sibus,totoq; tradu fubmontano, ac Sciriciensi, in quibus pyrorum, ma- 

Jorum, prunorum, ceraforum, & nucum bonitas arq; varieras certat 

cum Ungaricis, & Italicis. Ica ad Sandomirum ubiq; patent poma- 

ria, inquit Sarnich in Defcript. Polonu, ut pures undiq; fylvas Ur- 

bem hanc circumftare. In Podolia, & Volhinia (ÿlveftres arbores 

infruduofie permifeentur Pomis, Pyris, Cerasis grandibus villanorum 

manu olim plantatis. Circa Barum Civitatem, vehiculum onuftum po* 

mis habebat pretium duorum grollorum Imperialium, fex Pruflicorum. 

Ad cremati confeftionem potilîima parte convertuntur hi frućlus, re- 

sidui diftrahuntur per Ruffiam. Pruffia quoq; abundat hortis eon* 

sitis arboribus, prælertim circa Nowe Urbem &c. 

XIX. Prodigiofæ arbores duæ adduntur enumeratis. Prima л Czarnocki 

S. y . in Condone imprejfa Polonicè Malum granat um tradita eft 

memoriae.In fuburbii Leopoliensis horto poma nata dum fcindebintur 

per medium, Crucifixi Domini effigiem repræfcntabant, Templum lub 

titulo Sacræ Crucis ercdum inibi, IVargocki in Explicationt Peregnnat. 

yirabicä ad Sepulchrum D. Catharine, aftirmat, quod etiam prxfenti 

fasculo videnuis ftare. Secunda Malus Cameneci in Podolia Cathedralis 

Ecclesiæ. cæmeterium occupabat,hæc,frudus affimiles calvariæ human« 

protulir, admirationem movit in ipectatonbus. Aliquot feralia poma al- 

lata Leopolim, oculos obje&o terribili, animos cogitatione mortis im- 

plevêre, id referentibus mihi duobus Yiris Religiosis optima: fidei. 

XX. Exoticæ arbores in noftrum translate folum crefcunt atq; 

fru&ificant producendo Amygdala feu Nuces Græcas, nobis Migdały: 

Mala Aflyriaca feu Persica, Medica, citrea, Cytryny: Mala Armeniaca, 

Morele: Mala aurea, Aurantia, Pomarańcze: Mala cotonea feu lanata 

Vigwj/t Mala Persica, Brz.oik.wim: Caftaneas nuces Kafzjany: Ficus, 

Dd Figi:

n o TRACTATUS VIII. SECTIO I. 

Figi : cæterosq; fruftus, dum adhibetur culrnra diligcns, & à gelu cu- 

ftodia. Varfavia, Gedanum, Elbinga, Torunium &c. abundant plantis 

qnæsitis ultra maria, Leopolis in Oriente, Cracovia in variis partibus 

Orbis. CUPRESSUS feu Cypariflus, Cypryf, ex defcriptione Вая- 

hini in H ß. VIant. arbor procera, rećta, folida, odorata, conifera, rrsini 

fera , perpetuo virens, cariem, vctuftatctnq; non fcntiens : juxta Mat- 

thiplum cognata Cedro & Junipero: juxta alios folio pini fed carnosiore, 

molliore , neq-, ita pungente. Fæmina fterilis eft, ad metæ form am in 

'faftigio convoluta, mas fpargit latiùs ramos, conosq; profert pineæ nuci 

non absimilfs. MORUS, Morwa, fapientillima arbornm à Plinio 

dićta, quod nonnisi exadto frigore germ met. Bombicum parva examina 

apud noś alit, datura pluribus efcam, accedente débita cura atq^ 

folertia. Inter (ylvas verfanti diutius, varie tatem arborum, ftuticum 

contemplanti attendus > facile eft in animalia fera incidere. 

с? с§э с$эс§0'^э 

TRACTATUS VIII. 

A N IM A L IA Q VAD RVPED IA FERA 

R EPRÆ SENTANS. 

SECTIO I. 


a n i m a l i b v s s t l v e s t r i - 

BVS, C AM PESTRIBVS, AM- 

PHIBIIS. 

I.-v TAture Regnum Animale ingreflurus, Quadrupedia luftraturus 

iii fylvis, campis, & aquis, advcrat alia еіГс Solidungula, alia 

Bifulca

De Ammalibus qvadnpedïbiïs fer is. 

Bi fui с a , Ruminantia* non Rùminantia, cornihus perpetuîs, mtr décida 

is, pede ungulato, unguicularo, multifido inftrućta, alia Vivipara, Caur 

и і ѵ о г а , Herbivora, & Serpentini generis. Numerus corum magniis, pro 

prietäres mnumerabiles. 

II. Varii generis fpe&are eft in Poloniæ R egno aninialia, ma- 

gnamq; ferarum,& pecudum copiam. Mercator in Atlante Minore.Vcn- 

dunt Poloni immauem copiam pretiofarum pellium diversis belliis d c - 

t-raćhrum, quarum funt pretia non exigua. Gotofred is in A chontolo* 

gia Cofmica. Niepolomiccnles fylvæ abundant pingui ferina, ad 

niontem Jawornik in Terra Ofviecimensi, Cervorum, & Damarum fit 

co\\c\xń\xs..SarmckiyC^ Dlugoffïts. In iylva Mafoviæ Skwa excurren- 

te ad Prullos, & Satnogitas varii generis fera:, fcilicer Cervi, Bifoutes, 

Apri &c. Swiectcb in Topographie M afoviл. Ruflia univerfa quod- 

dam vcluti immenfum vivarium videtur elle. Martens in Itmerario. A- 

nimalia omnis generis producit Litvania. Mercator in A dam e M nore, 

Ortelius in Theatro Orbis, Sabdlicus Ennead. 10. /. 4. Pelles in o- 

mnem ferè Europam Litvani transmitcunt, Hercynia Sylva bouam Pro- 

yinciæ partem occupante. Thuanus Htfloriarum I. $6. In Litvania, 

quia magna nemora funt, magnæ feræ а с multæ vifimtur, capiuntur. 

Miechovita in Sarmat. Ечгорла. In Ru Ilia Alba nivibus campi coo- 

perti diutiùs quam alibi manent.Ibi lupos, vulpes, lepores, aliaq; iylve- 

ftria ,& domeftica animalia paffim alba videre eft, quæ in locis aliis 

nata alium coiorem deferunt. Starovolfcius in PolonialXiiuturniori nivi- 

urn afpećtui, atq; imaginationi adjuvanti, a ICirchero in Magnetico N a - 

tur^ Regno y albedo ilia adfcribitur: ab aliis caufa lefertur ad ianguinem 

frigidiorem in anim alibus, nam & homines in locis frigidis albi, nigri 

in calidis. In Pruffia venatio cópiofa, vaftæ enim iylvæ multa fera- 

rum genera alunt. Ex Defcript. ejufdem Provincu. In vaftis P0J0- 

liæ ( intelligc ulterioris Ukraina? ) folitudinibus, Alcium , Bifontum, E- 

quorum (ylveftrium frequentiflimi greges, cum noćlu ad aquas potandi 

causa convcniitnt, vel maximos exercitus, quos ibi Rex Poloniæ ad- 

versùs continuas Tartarorum Tauricanorum prædationes alebat, falfa 

hoftilium copiarum imagine decipiunt.C'rajfinitis in Polonia Henrico Reg 

i dedica* a* Ddi 111.

i n TRACTATVS F ill. SECTIO I. 

Ш . ALCE feu Alccs, Alberto M. Equicervus, Italis Granießia^ 

Germanis Elend, nobis Łoi. Longitudo, altitudo, craffities , mediocris 

& pinguis equi,fccundùm defcriptionem Menabeni in Trattatu de M agno 

słnimali) in cervice magna pilorum fylva & prolixitas, color ver- 

git ad cincritiam albcdincm,aft т п г а ш г pro tempore. Caput oblongum 

& gracile, labra magna prominentia, cralla, os longum, dentes non 

magni, aures longæ 6c latæ. Maiculus cornua ramofa producit, fed non 

tarn longa ac frondofa, ut ccrvina, obefo & grandi ventre, ungulis bifi- 

dis &c. Expensis bis, dicendum eft cum Stella, fruftra quidam Alces 

autumant Afinos (ylvcftres efle, quum hes Asia tantùm & Africa pro- 

creet,fpecie media inter cervinam, & jumenti. Vocem edit,, ut audi- 

vit deferipsitq-, Franzjus in Hifi. Anmalium, adeo flebilem ac mife- 

rabilem,ut si non confpiceretur, infans eile omnino putaretur. Magna 

gaudet velocitate, fiumina tranat, robur in pedibus poftcrioribus 

tantum, ut lupum, aut canem ićtu uno profternat, imo interimar. 

Thoraces elaborati ex corio tnulram ætatem fuperan.t, nec ftatim gla- 

diorum idibus cedunt. Vngula vi magna pollet adversus Comitia- 

lcm Morbum aflerrione Mizjaldi in Mtmorabiübus, nam ejus particula 

inclufa annulo, & digito, qui proximus minimo eft ita commifla, ut 

ad palmam convcrtatur, collapsos in paroxifmo excirat, recreat. Con- 

firmantur dićta a Lemnio in Occultis Naturd Miraculis , Menaleno, 

Baecio, Borero his verbis : unguia Alcis geftata in digito aut brachio 

habetur apud Polonos pro singulari remedio, contra caducum morbum, 

& (pafmum. Ut autem aliquorum contrariam fementiam convellat л 

Bra in Catalogo Medicament or um, fignatè profketur ^ræfatam vim inesse 

ungulæ. Multis experimentis habeo ( inquit)id comprobatum, licet 

ratio vifa obfeurior. Btlgæ ad hoc remedium fæpc confugiunt &c. Suf- 

fragatur ei Hcfmannus in С і а г і Pharm. ajens,non défunt qui in dubium 

vocant vim l'pecificam antcpilcpticä ungulse Alcis, imo mvalidam in hoc 

fymptemate judicant,verum si cautela: in eligenda unguia traditar obfer- 

ventur bene, non dubito, quin omnium cxpeAationi sit refponfura. 

Obfervatur tempus ungulis abfcindendis, poft medium Icilicet Augtifti, 

ufq; ad decurfum Septcmbris, vcl inter Feltum Afliimptionis, & Nativitatis

De Anim alibus qudrfidibus fir is. 

vïtatïs В. MAR7Æ Virginis.R xobatur à nonnullis unguia fasminas, ad- 

mittitur .onus maris adulti, illaq; pofterior pedis dextri, ab animali 

adhuc vivcnte prarcifa. Hare manui vcl panno afFrićta gratum odorem 

edit, & per hune à bubula difcernitur. Facilitates partium aliarum in 

re medica, л M t naben о in Traclatu de Magno Animait exposkæ. Trcs 

partes medico ufui utiles, nimirum cornua, nervös, & ungulas, Ambro- 

finus in Vara'ipomenis Hiß. Animalium tenere Alccm affirmat. Pentaco- 

la ex unguia, certo anni tempore, & conftcllatione, in Boruffia confi- 

ciunmr, cordis figuram referenda, quæ geftata in collo, commendan- 

tur a A-ttfee Wormn contra epilepsiam, convulsiones. Illati annuli Ita- 

liæ &c. à Litvanis, ad depellendos formicantcs puldis, id eft, inæquales, 

motui formicanim similes, ibidem ailnmuntur. Plura digna î.otitiâ, Le. 

epcld Dijfcrtatio Medica de Alce Maçmo Septentrionis A m mali, Baccii 

1 rail ait's de Magna Beßia Alce, ejusq; proprietatibus epilepßx refeflenti- 

bus, leûori adfcitt.Locus si inquiritur,in quo hæc fera verfetur, refpon- 

det К і г с her u s in Area N os, Ccrvo majus Sc hirfutius hoc animal, ut 

plurinuim in Litvaniar, Sc Mofchoviæ fylvarum latibulis deprehendimr. 

Lappcnia parvo numéro Alces nutrie, fed aliundç accipit, præcipuè ex 

Litvania, Sehtferi .n Hiß. LapponU teftimonio. In Samogitiæ Ducatu 

obsito lylvjs, ex oblervationc Liberi Baronis de Meyerberg in Itinere 

A'ofcbovitico, frequentes pererrant Alces. In vaftioribus lylvis Minoris 

Poloniæ, Pokuciæ, Polesiæ Litvamcæ Sc Polonior invenère cubilia. 

Magnus numerus earundem ferarum , Pniffiat fylvis ab Alberto M .in 

Hift. Ammalum adfcribitur, / Leopold addućto fuperiùs talc formatur 

judicium: nullibi Alces occurrunt frcquentiùs, quàm in Ducatu Boru£ 

sia?, ut bine non immerito Boruffiam patnam Alcis nominaverimus. 

In Ducatu Curlandiæ plurimæ Alces fylvas pervagantur, quarum car- 

nibus ibidem vefeuntur ( Lentilio in Memorabil. Lurlar.du refer en te ) 

non innmæ fortis hcmines.j 

IV. APER feu Verfei (ÿlvaticus, Varroni Sus (ÿlvaticus, Germ, 

tVildfchwein, nobis Wieprz. leśny, D iik, in curlu, pedibus pofteriori- 

bus veftigia pedum anteriorum transgrtdi dicitur, Sc per hoc diflfcrre 

à Porto domcftico. Gregatim vagatur per fylvas majores Si densiores, 

D d j si

TXACTATUS Fill. SECTIO T. 

si tarnen incedat folitarius Odyniec vocatur, venatoribus bombardas 

cxplodcntibus formidandus magis quam Urfus. Fcrt molcm corporis 

grandem, de'ntcs cxcrtos, recurvos, acutos, expeditos ad vuinera 111- 

firenda, latus sic oblitum résina abiegnâ, piceâ, uc globos plumbeos, 

atq; tela retundat. Magnis agmimbus Apri, Scrofa, & Porcelli (ylveltres 

invadunt legates, vigiliæ positæ noćtu, clamores hominum, latratus ca- 

num , explosiones fclopctorum difficile damna impediunt. ln Majori 

Polonia & Minori frequens animalium horum vcnario, nec alibi omis- 

sa; in Palatinatu Sandomiriensi circa Radom, Cerekwią, Błotnica crc. 

jugera plurima profcilfa dcntibus tanquam aratris confpiciuntut, unie 

multitude ercgum collieirar. A villains Litvaniæ cædem Ries illećtc 

y» /• 

fagbpyro, vulgi cicere a longe fp-arfo, exftrucbs arce cavcas in (ylvis intrant, 

in iisq; fe occludunt. Fel Apri difcucit ftrumas, adeps lenit dolores 

laterum, dens medetur pleucitidi. ARIES CAMPESTRIS, 

Baran polny, imico cornu inftrućhis (pcćhtur in defertis locis ultra Bra- 

claviam, Oczakoviam usq; protensis. Idem traćtus feris variis dives, o- 

dorifcris hcrbis vcftitus corns, Bron;ovitis in Defcript. Tartari*. Claudc- 

bantur quondam defcrta ilia ampliffimis Rcgni noftri limitibus. 

V. BISON, Zubr, forma bovi non abhmilis , mole corporis 

craffior. Ejus, apud Gefnerum in Hiß. Animal. QvadrHpsditm, eft talis 

mcntio: quod Bifon bos fie fylveftris omncs conveniunt, qualis vcro fit, 

& quo nomine hodic appellaudus, magna inter rccentiores varietas & 

infcitia. Confunditur enim Bifon cum Uro, cum Bonafo, Tarando: Bifon, 

Polonis Zubr, undcjliqui Latina inflexions Zabroncm vocant. 

Hune G rati anus л Bur go S. Stpulchri in Fita Commmdoni Cardmalis 

defcripfit. Figura &c vis atrox huic animali,panda ac iata cervix, didufta 

cornua, aurcs parvæ, grandes oculi, rubentes, torvi. Cum irafcitur flat 

îpinacicer narious,a mehta ut barba pendet juba, eadem collum o nne, 

armos, crura, vcftit hirfutis villis. A coll о fuper humeros declive cergum, 

pofterior pars omnis ftrigofior, cauda ut Tauri, quam per iram in cur* 

fu erigit, atq; vibrât. Qи х de Bifonte prolixe tradita л Cromero Polon:л 

L i. Aldrevande, Libero Barone in Herber (łem in Comment. Rer. AioÇcho- 

vtticarum, Uro lunt applicanda. Magni Dacatus Litvaniæ iylvæ Biało- 

* viczenfcs,

D e Animalihus quadrupedibus fer is. 

■vnezenles, aliarq; plures, Bifonrcs gregarim incedentes alunt,eornm hin- 

лиіі fa-pins in Saxoniam vc&i ad fpeciem inibi propagandam. Invcniri 

in Eornfïia Biiontcs unit ornes refert Stella Anticjuitatum Бог/f u l. i. 

Barthohnus mObfervat.Novis deUnicorm, fed hodie nulla de illis fama. 

VI. C A STO R , Fiber Plw io, Canis Ponticus Servi о > aliis Ca- 

nis fluviatilis, Germ. Biber, nebis Bobr, animal amphibium, afpećhi 

horribile ob longos, acuros dentes, quibus arbores cædit. Pedes anteriores 

caninis pcchbus,pofteriores anlcrinis confïmilcs,cauda in modum 

pifcium fquamofa teta, qnæ habcrur pro pifcc in cfca, imo integra ca- 

ro à nonnullis fun- itur ditbus jejunii. Domicilinm arte mira fabricat fî- 

bi prope aquas, illndq; in varias contignationes dividit, ut aqua ubi 

accrcverit, in fuprema, vel media tutus degerc poiïit, ubi decrcycrit, 

in il.fin-a mancat, quia ut caudâ aquis immerfam habeat cft necelJjÛt 

prin ùm enim h arc cxsiccatur propter innamm calorem, fenfu M arii m 

Caßcrologia, alvi obftrućticnes patitur. Corticibus arborum, fru&ibüs, 

pilcibus vefcimr. CASTOREUM , Dale in Phaimacologia Anatomii a> 

funt g’andulæ oblongæ, rotundæ, craflar, odoratæ,ovi magnitudine, na» 

tæ in inguinibus, pelliculâ crafsâ veftitæ, liquore oleofo, cetofo im- 

pletæ , laporis acris, amaricantis, naufeofi, odoris gravis & fragrantis. 

Laudauir Caftoreum Ponticum a Dtofconde, Polonicum à Schwenck- 

feldio, quo utuntur Phannacopæi in Silcfia.Venit ex LitvaniaGedanum3 

inde ad nationes exteras. Pretio vili vcnditur a ruricolis, implct Pharmacopoeia 

; in re medica maximas habere vires obfervatur. Probatilîi- 

mum contra aurium n oïbos, fonitum, tinnîtum: in arthritide, & do- 

loribus podagricis, in lethargo, apoplexia, epilepfia, paralysi, vertigine, 

artuum tremore, colica paflionc,excellens remedium; externe adhibi* 

tum rcfolvit apoftemata. Pcllis calidc applicara utilis eft in colico dolore, 

in mania, in ftcmacho dcbiliore. Capiuntur Caftores ad Vi- 

ftulam, aliosq; Polonia?, Volhiniac, Ruflïæ, Mafovise, Prutlise fluvios, 

fed pauciorcs: numerofiores, elegantiotes, pilis nigerrimis, mollibus, 

denfis confpicui, nobiles difti, in Litvaniæ amnibus, Bobryk* Laniy 

lVietka> N'iemm Crc. défunt. In Polefia ejufJcm Magni Ducatus, Pi- 

na y Jaśiołda, Коігхл> Prjpeć, in Polefia. Polonica Staweczjna, N o y - 

tuk

аиб TRACI ATUS VIII. SECTIO. I. 

nek

De Amtttalibiis q uadruped bus fer is. 117 

% ni Polo. à quo dam Serenifs. Duce Boruffiæ quingcntis florcnis æfti- 

mabantur. Ibidem cervina cornua viginri & quinque radiis, alia viçinti 

tribus notabilia. CATUS SYLVESTRIS, Germ. Wilde katze, nobis 

Kot d iik i3 Zb:ky vitiofos humores evocat pelle, veurriculum corroborât 

, axüngiâ contra&uras domat, Sc aflfcćtus articulorum. In fylva 

Mafoviæ Skwdy Fclium pellicula infigni lacvcre confpicus Mofchovid- 

cas &: Lirvanicas fuperant. Swiccich in Topographia Mafovi*. 

VIII. DAMA Latinisjtalis Danio^G^m. Damhirfch, nobis Da- 

ri'.ely animal Dorcade majus, rufum, vcl album, auc varieutc macula- 

ru confpicuu.Fert lata cornua in ramos breves ac veluti apices difperfa. 

Sylvæ Litvanicz vivaria implcnt hifce feris, caro earum fapida & dc- 

licata. 

IX. DORCAS Græcis, Latinis Capreolus, Germ. Rehe- Bock, 

nobis S a m , animal corpore & cornibus minoribus Cervum referons, 

timidum, velox,vifu pollens. Farmina ab aliquibusCaprea dicicur,a Ger- 

nunis Rebe geifz.^ utriusq; caro in cibo convertit diarrhææ, Sc dyfente- 

riæ, fel oculorum albugincs, nubeculas curat. In Podolia Capreoli gre- 

gatim agros, campos, lylvas obambulant, pretium exile inveniunt,nain 

fepius unus Imperialibus groffis quinquç, id eft, uno noftro floreno 

cmitur. Idem valor in Litvania circa Vilnam &c.in Ukraina circa Vin* 

nicam, Barum See. In toto Regno vaftiorcs fylvæ tenent hare animalia 

oblcćtationi venatorum, ferculorum augmento nata. Opalenicenfe arboretum 

Majoris Polonia:, trecentas Dorcades hyeme una retibus invo- 

lutas in Silcfiam vicinam mittendas deder:.t, præter ilhtas culinar.j 

X. EQUIFERUS Plimo, nobis Koń d iik i, non eft defcriptus 

ab antiquis Authoribus. Rccentior Graiianus a Bur go S. Sepulchri, in 

Vila Commendom Cardinalis, dicit cum еіГе parvum ac deformem, fcs- 

sorem non patientem ob crurum infirmitatem, confpcûum hominis 

rcfiigientcm. Contraria traduntur ab aliis, fcilicct clegantia, robur, ve- 

locitas, feritatis depofitio illi adfcribitur. Et Stell* in Borufsi* Amiqui- 

tat’bus, cquis cicuribus omnino fimilis,pnrtcrqùam quod dorfo lit mol- 

lior,ideoq; nec aptus ufui. In Licvaniæ fylvis Lquis fcris affignat locum 

Adiechovua Script or Sarmat i& Europ**, in Borulfia, M unßai Cofmogra- 

Ee phi a,

T R A C T A T V s VI IT. SECT Т О T. 

phia, CT appendix Gssgraphica, in montibus Carpatiis Simplicifsi- 

m'.'j Ungaricns e r Daciants, in Campis defertis Ukraine circa ßoryithe- 

nem alius, ubi ante aliquot annos, captus aftu h Cofacis Equiferus u- 

nus pili brevioris, coloris caftanei. 

XI. GULO Olao Magno, Rofomacns Cromcro, Germ. Viel fr aff, 

nobis Rofomak, animal vcraciffimum, capite felis, corpore & cauda 

vulpis, magnitudine canis. Dentes & ungues adeo alperos ac fortes*ge- 

rit, ut canes, qui lupos non fornudanr, ab со abftineant. Pellis albicat, 

fuico admifto colore, variasq; formas lineis quibusdam diduftis expii- 

mit. Vultur qnadrupes л Sc ärgere in Exercvat.de Subtilitate eft appella- 

tus, qnia cadavera odorc miro feftatur, inventa in tantum vorat ( ait 

JMercator in Atlante Minore, Ça * dan us de Subtil tats > Nieremlegius in 

jfjijl. Naturali, Afafemus in Speculo Imaginum Vtritatis occult*) uc ex- 

tendatur & infletur tanquam tympanum , repertâq; anguftiâ inter arbores, 

fe premit maxime, ut violenter comefta, violentiùs egerat. Sic e x - 

tenuatus denn о accurrit cadaveri, atq; identidem repetit expreffionem 

inter arbores, donec totum abfumat morticinum. Incolit iylvasMo- 

fchoviar, iisq; viciniores Litvanix; quandoq; in avilis Nobilium alitur, 

propttr mirabilem voraciratem. Robore pedum ira valet, aflèrtione Ge- 

fn tn in Htfl. Л nim al. Quadrupedum, ut in diias partes dividat arborem. 

Narrat Olaus 1. 18. tardanus l. 10. d f Animal. Helmontius de Magneti- 

ca vulnerum curatione, eos, qui ftragulis ex pelle Gulonis confećhs dor- 

miunt tcćti, de epulis, voracitare, & infidioià venatione, pro animalis 

viventis indolc, fomniare. Veritas dićti bis explorata eft Gcdani, fed 

millus caufatus à pellibus fomnus parans mfidias, excitans gulam.Trans- 

ferenda cflet inveftigatio ad pelles recenter detradas animali, quæ apud 

Cardanum de Subtil. I. i o. odore, afpedu canes, & feles terrent. 

XII. LATAX, Germ. Nurtz. , nobis Nurek, fimilis & congener 

Lutræ, fed eâ minor, pilus brevior, dentes robufti, quibus juxta 

Anflcteltm in Hiß. Animal, virgulta præcidit. Vcrlatur circa flumina, 

lacus, paludesLitvaniæ, RufliæRubræ iccipellis farpe fubmittitur Lipiiæ, 

&c Auguftæ Vindelicorum ad fæmmarum pileos adornandos. Idem animal 

iub nomine Noerza delcriphile videtur Agncola inttr Animantia 

Subter*.

De Anmalibus quad tfped bus fats. u p 

St'bterravea. Noerza air eft magnirudinc Marris, piios habcns arquales, 

brèves, colore ferc (im îles Lurræ pilis. 

ХШ. LEPUS, Germ. Haafe, nobis ZÀiac, animal timidum, 

led ingeniofum Padlino in Lagographia, fætus enim f'.ws in plurima lo- 

ca diftribuit, lit iino pereuntc luperli.it reliq ii. Per flexuofas vias ince- 

dit, ut venatores falLt, Ipinas & frutices omnes devitat, tic pili ejus af- 

fhćti odorem canibus præbcant. Caverna: locus ut non doprehendatur, 

hue, üluc difeurrens veitigia difturbat, dein magno faltii in cavum pro- 

fiiir. Hyeme arcendi frigons causa delitefeit fub nive, non vifu, fed auditu 

îiiligni pollct. Vitæ terminus, feptem,oćto, vel decem anni, in pri- 

mis malculi. Garnis cfus & ufus falubris eft, ncc parit melancholiam. 

Id probat fufiùs ab Heers Spadacrene Galemm adducens. Nulla ferèpars 

leporis mantr, fenfu ‘Jonflom in Hiß. Natur. Quadruped, qux ufum 

non præbeat in medicina. Cerebri vires in frigidis nervorum, cerebriq; 

aftećhbus fingulariter л Patdlino commendantur. Pulmo afthmaticis, &c 

contra morbum caducum prodell'e dicitur murià conditus, atq; quotidic 

cum myrrha per menfem comeftus. Cor pro fpecifico remedio habetur 

in epileplia, & quartana. Renes leporis capti menfc Mardo, liccati & 

codi calculolis propinantur in vino. Pinguitudo maxime vetufta,& cum 

pulvere Lapidis Cancrorum mixta, tanta pollct vi attrahendi, lit fpinas, 

clavos, Ipicula cuti infixa eliciat. Pili naribus inferti hæmorrhagiam na- 

rium traduntur fiftere. Caput alopeciæ fubvcnit, jecur fluxum alvi fedar, 

languis calidus inunćtus fuper pedes podagricos plurimùm prodeft. Fota 

pcllis leporina cum auribus, &c unguibus, ex consilio Petri Hifpani 

M edici, comburatur, pulvis dctur cum aqua calida ad fanandos lcthar- 

gicos. In Polonia lepores coloris fufci fylvas & resqua implent, in 

Litvania albi, citca Vilnam, Grodnam, cæterasq; Urbes venduntur fæ- 

pe grollo lmperiali, idem pretium habent in Curlandia: duobus grossis 

Imperialibus, Prullicis lex, noftris duodecim in Minori Polonia, 

Ruffia, Volhiuia &c. comparantur. Mutant colorem in Livonia juxta 

Ortehum > Hildebrandum, Guagninum, n^m funt hyemc albi, xftate ci- 

nerci. Idem fit & in Polcfia continente Ovvrucium &cj 

XIV. LUPUS, Germ. Wolff> nobis (irilk , audax, rapax, vorax 

E e г animal.

110 TRACTATV% M L SECTIO Г. 

animal. Homo fi improviso videar lupum, raucefcit, non propter infectum'ab 

illo àérem, attraćtum à fpc&arore (quia cicurcs lupos с vi- 

cino intuemur fine ulla raucedine) fed propter nmorem fubitö orrum, 

qui pcćtus, & inftrumenta vocis infrigidar. Scintillis è filicc emicanti- 

bus ira terretur, ur eriara famelicus accedere non audeat. Cor to- 

ftum ac tritum comiriali morbo, hepar vitiis hepatis, axungia articu- 

laribus malis, pcllis cobcis doloribus medetur. Lupi in Polonis Pro- 

vinciis funt coloris cincrei, in Litvaniæ partibus Mofchovia: viciniori- 

bus pauciffimi albi, in fylvis ulrra Białam Palatinams Breftenhs nigri- 

cantes aliquot, arq; nigri occisu Usitarum eft pluribus pagis prodire ad- 

versus lupoSj ran quam latrones aut holles, cum telis, bombardis, tym- 

pams, crcpitaculis, canibus, fic enim ad dilpofita retia impelluntur facilitas, 

vel fi caflcs evakrint, txulare ab hac iylva coguntur. Eodem modo 

in Elbingcnfi , ac Mariæburgenfi Zulava , ubi comparet Lupus, illico 

pcllitur, ur fecurè pecora omnia diu noćtuq; decerpanr prara. ibidem 

Lupus occilus per villas circutnducitur, venaror à patribusfamilias 

excipitur humaniter & pra’iniatur. Quod interdum Lupi dévorent homines, 

caufa eft vel naturalis, nam aliquando, gravior fames ad talem 

impellit aufum ,vel aliquando ргпа Divina,juxta lllud Ltvntci c. 16: Si 

amb-laveritis ex adverfo mihi C^c.immntam in vos beflias agri, cj'-i* con- 

Jumant vos, Cr pecora veflra. An. 1311. Lupi in obvios homines 

quosq; etiam tenfas baliftas portantes inliluerunt, & v’idos devorärunr. 

JMiechovita fett de Ai ecLcw Chrome. Polo. I. 4. Dlugojfus an. 1317. td 

cvenifle lcribir. An. 1513. circa Radomiam de fylvis profilienres lethalia 

vulnera infertbant viatoribus, fpatio quatuor hebdomadarum. Obodùri- 

skt in Pandora Regum Polonia. An. 1518. fatalibus morfibus dilaniati 

hommes in Palatinatu Siradienfi. Bielski Hiß. Polo. 1. 5. In Dobrzinen- 

si Terra ad Ripinum beftia adla in rabiem hominibus dnodecim intulit 

песет. Paprocki. Rabiem Lupi Paullinus in Lycograph'a ad vernies 

refert: quod confićtus fenio, venenolos lerpentes in renibus générer, 

morfu animalia necet, ptpprer delitelcens venenum, Bauhinus nar- 

rat. S«evitnte nimiùm frigore in Pruflia, Luporum turba percita fame, 

hommes dilaccrabat in viis publias. Zöte mOeconomta Mirabili Mur.di. 

Atrocuer

V e Animallhus quadrutiedibus feris. 

Atrociter homines infcftati in Litvania an. 16^7. ad cubile unius Lupi 

rapicntis novenncm pucriim, reperta capita oćtodecim virorum а с fx- 

minarum. Ex M . S. S. Circa Czjerczjce Lnpi homines adultos & pu- 

eros devorabant frcquenriùs, ni quinquagmta incçlas una Parochia dc- 

siderabat. Haur m tsf.rario Secretorum Oecouomt*. An. 1682. ultra Cra- 

coviam in montibus, Lupus quadragmta hominum necc erat famofus. 

An. 170S. in Breftcnsi Palarinàtu M.D.L.non procul ab oppido Roz.an' 

ka, ferebat fama propè centum homines xtatis varia: ab una crucr.ta 

btftia fuiile dilaceratos. An. 1710. Montem S. Crucis versus,plures pu- 

eri clca fi:êre Lupis. Circa oppida Vlanow, & Krz.efzow, plurimi prenante 

fame alimenta oftiatim quarrentes, in campis, (ylvis, fparsim a- 

gentes noćtes à Lupis ablumpti. An. 1716. in viemiis oppidi Radofzjy 

ce, non pauci à Lupis quinque devorati. Propinquiora loca Lciaj/skoy 

in Ruffiæ Palatinatu, ingrella fera non viïa ab incolis, velociilima, cau- 

tiflima, nam iemper eludens venatores ac retia, miffis pecoribus pafto- 

rcs aggrediens fortittr, in pagis propè viginti pueros ad cibum rapiens. 

Ex variis relationibus Hyenæ similis efîe videbatur. Non ira multis 

ante annis in Capitaneatu Bcndzinensi, & prope pagum Włoftowa crc. 

Palat. Cracoviensis, Lupi cadaveribus humanis pafli grallantc pefte, 

deinde malo lopito, etiam homines vivos graviùs atq; diutius funt per- 

fecuti inferendo vulnera, mortes. Homines in lupes verti, rurfumq; 

sibi reftitui commentum cit. Non dantur Lycanthropi, id ell, in lupos 

transfiguritijpatria vocc. Wilkołab,yoicft. tarnen id fieri & arte magica, 

ut aliis etiam lupus, cams, felis vidcatur aliquis: hoc quomodo fiar, D el- 

rius S. jf. Difcjt ißttonum Magu arum l. г. docet. Lycanthropia,ex genc- 

re motborum tit rabies à lupo rabido excitata, in qua homines ulula- 

tus luporum imitantur. Eadim / allefio Lupina infania, quando ex hu- 

morum vino, & aria: bills excellu, affećhis quidam lupini, v. g. odium 

in grcges, vel homines, desideriumq; eos iuvadendi, vorandi,occupant 

mentem. 

' XV. LUTR A , Lytra F arr ont, Germ. Fifth ■ Otter, nobis fVjd'-a, 

tnimal amphibium canino capite, caltoris auribus, vulpinis crunbus, 

çaudâ oblongâ, inter flumma, lacus, & ftagna, vi&icans pikibus, mira 

H ej vtlociu*

ail TR А С Т А TUS П П . S Е С Т JO Г. 

velociratc а с aftutiâ capcis. Ex aqua,tota sicca egredi tradim r ab aliqnî- 

b u s , »allô penitus m adoris veftigio inhæ rente, led id veritati non vidc- 

tar confonum с (Te. Frequens eft in Polonia, frequentior in R ulT n, fre- 

quentiffim a in Litvania, ubiq; c a p tu r dccipulis ferreis. Viderat T jlk o w - 

ski, C r in P a -te 10. Phj/ficл С ну to [л annotaverat Lutram per toram 

candidam . A pud N obilcm Viru Pafek PalatinatusCracoviensis sic fad a 

cicu r, uc m ore canis, cu rm i, rebus, eq.iis invigilaret, julIa varios pifees 

efferret ex aquis, simul cum canibus prodirec ad venacionem , plumbcis 

globis anates taćtas nando porrigerer jaculatori. 

X V I. L Y N X à luce Pltnio, quod om nium animalium quadrupe- 

d um acutiffimè videat. H m c & Lynx fabulofus deducit n o m e n , qui o- 

culorum acie penetrare terrain, vidcre quæ aguntur apud inferos dice- 

batur. Aliis L y n x , Lupus cervarius, quod in Cervos hoftiliter a g a t,L u 

pus A rm enius, Germ . L'jfchs, nobis R ys, O ßrow 'di, armatus ungui- 

bus acutiffimis, in arboribus latens, u t in prxtcreuntes cervulos, capre- 

as, vulpes, lepores, porcellos (ylveftres desiliar, ftragem ferarum m i- 

gnam eriiciar. C apiuntur Lynces in Litvania, Polonia, R uffia, tefte Ge- 

fnero c r Jonftono in И tit. Qjiadrupedum, rari ramen insigmbus macu- 

lis in d o d o confpersi, fed duntaxat in ventre. Dilpersi funt Sc per ali- 

arum Provinciarum fylvas, cicures non pauci visi, Pellis pretiosa as- 

sum itur ad veftim enta, ung u is, qui in pede dcxtro pro pollice eft, ar- 

gento includitur, geftaturq; tanquam am uletum adversùs m orbum co- 

m itialem . Q u a ratione L y n x , Pardus, Leopardus, P anthera, Panther, 

inter fe diffcrunt, Bochartus in Bipartite Opere de Animaltbus S. Scri- 

pturœ docct. Panthera Lonicero in H iß. Natur, cadem cum Pardo, Ger- 

m anis Panterthier, und Leopard. Et Gefnero in H iß. Onadrup. Panthera, 

& Pardalis fexu tantum difierunt, coiifvctudo autem obtinuit ut Lco- 

pardus simpliciter pro Panthera ponatur. In Campis delertis J a n - 

czarycha dićlis repcritur anim al,idiom ate Ruffico Perewiaska, maculis 

in signitum , fed longitudine m cdiam ulnam non excedens. 

X V II. MARTES, Germ . M arder, nobis Kuna, с M uftelarum 

gcnerc. Alia domeftica in fepulcretis, locisq; abditis nata,fylveftrib alia, 

pilo clariore & molliore te fta , utraq; junior sic cicuratur, ut sinum 

veftium

De A nim al thus q uadruped b as fer is. 

vêfhum fribeat, per capita ledentium (aliat, & luper menfas Iudar. Alibi 

pcllis in magno habetur pretio, quod Martialis indicat ill о ver/и: Venator 

capta Marte fuperbus adelt Martes in Scptentrionalibus regioni- 

bus, inquit Jonßonus in H iß. Quadrupedum, ut plurimùm inveniuntur, 

ex Polonia deferuntur colore fulco, dilute. Occupâmnt lylvas 

Submontane, & Montanst Rcgionis: Pokuciæ circa Perehinsko crc. 

Polesiæ utriusq;, r.bi majores cateris,nigricante pilo Zcbellinas feu Mu- 

ftelas Scythicas exprimunt, adornant veftes, & pileos. 

XVIII. RUPICAPRA P linio y Capra lylveftris Gefner о , aliis Capra 

Alpina, montana, Germ. Gembs, nobis Koza skalna, dźika> magni- 

tudine ac figura conformis Capræ domefticæ, cornua brévia,adunca fc- 

rens.Inacceilà loca novit confcendere,in fiimmitatibus verfari montium, 

inter prsecipitia,huc,illuc celerrimè non fallente vefiigio currere. Sæpius 

cornibus itr-plicatis faxorum rimis, aut arborum ramis fe fuftentat; si 

autem venatorum deprehendat insidias, timida ex altis rupibus le précipitât. 

Intra gregem posita una in altiori consiftit loco, arrećtis aulcul- 

tat auribus, circumlpicit, claro, acuto sibilo alias monet, in Innere 

Л і р і п о I I Lait Scbcuchz.erus,№ le fiigæ comraittant vitando periculum. ] 

Lapis in ventriculo circa Novembrem reperitur, qui juxta Hoffmannum 

m Clavi Pharmaceutic a, eft odorc grato, aromatico dum frangitur, quia 

ex herbis odoratis depaftis conflatus, laudabilis in dyfentericis fluxibus, 

colicis dolonbus, febtibus malignis, in aqua cordiali porrećtus. Secun- 

dùm Weif chu m tn Differ tat. Aied: с о - Philofopbica dt \Ægagropdis, uti- 

lis eft in vanolis, morbillis, pctechiis, catarrhis, cephalalgia, vertiginc, 

amenda, mania hypochondriaca, & hyfterica, lethargo, tremore, para- 

lysi, pleuritide, in ventricule licnis, hepatis aftcćtibus. Н а с de caufa Media 

plures Lapidem leu potius Pilam Rupicapræ, aliter Ægagropilam, 

Bezoar Germanien m vpeant, nam Bezoar Orientale eft ex Capra montana, 

partim Cervo, partim Capræ aflimili, in India Orientali. Confir- 

mantur dicta к Valcntini M i f о Mifeorum> in quo Pilar iftius icon, 

simulq; Rupicapræ fpcćtatur. l'iura ex В au h m o3 (jr Wtfbio deproman- 

tur, qui Lapidem Ægagropilum dixêre magnum alexitenum veneno- , 

ruai. Fcrunt Rupicapras Carpatii montes, Montana noftra vicina Car-

T R A C T A T ü S V III. SEĆTTO. Л 

pato, pelles ctiam concinnat* fant multum craflæ, longîflïmo ufu vix 

deftruibiles, caro alba & dalcis. RUPICAPRA UNICORNIS in- 

venitur in dićto Carpato, (æpiusq; adfertur Cracoviam ex venatione, 

sic retulit Albertus Mofcemus Polonus, eximiæ dodrinæ juvenis, illam 

fc non (emel vidiiïe allerens. Verba Gefneri in Hiß. Qnadrnpedum fib 

Aionocerote. An IBEX, Germ. Steinkock, id eft, Capra petra:, pernU 

ciratis miræ, onerata cornibus vaftis & ponderosis, reflexis in terçum, 

detur in Carpato, fcire mihi non vacat, Simlerus in Commentants de A l- 

pibus alTcric animal iftud proprium Alpibus еіГс, ubi giacies folvitur 

nunquam, ex natura enim frigus requint, aliter cæcum futurum. 

TpClX. SClURUS, Germ. Ei b-born, nobis iVtéwiorka, faliens 

de ramo ad ramum, & ab arbore ad arborem, caudà tanquam alâ ju- 

vatur, eâdem tegitur, pedum minifterio pro manibus utitur, glandibus 

vefeitur, omniq; genere nucum, maxime avellanarum, quas æftatc con- 

gerit, recondit pro hyemç^Singulare traditur к Schott о m Phyfica Curi* 

ofa de Sciuro , quod transiturus aquam propter paftum, eorticem levis- 

simum imponat cidcm, huicq; insidens, ereda caudâ velificans fubve- 

hatur favente vento, З с і и г і in ea Sarmatiæ parte,quam hodie voca- 

mus Poloniam inveniuntur, quibus rutilus color miltus cinereo. Agri- 

cola de Animantibus Subierraneis. In Ruffia cinerei toti confpiciun- 

tur, ibidem & alibi nigri, dempto ventre albente. ln Litvana Polesia 

circa Jurovicios, & alibi paflim, Sciuri æltivo tempore rutili, hyberno 

sic candicantesjur Mures Politicos colore tune æmulentur. InTranfyi- 

vania Sciurorum ingens mulrimdo congregara ex improvifo, Poloniam 

versus migravit Sarculo XVII. Rhhiits m Hiß. Univerfali,. 

XX. SUHAK animal Capræ fylveftri simile, ex Scythia ad finés 

Podolisc adventare folitum , mira: pernicitatis, ferocitatis , armatura 

cornibus ftriatis, albicantibus, acutis & validis. Dudorem fe præ- 

bet Capreolorum gregibus, ipsisq; præit. Acerrimo vifu, simul & auditu 

à natura donamm, quare longe latèq; circumfpiciens, obfervans o- 

mnia, facile hominum perfequentium insidias e longinqno deprehen- 

dit, comitibus acuto sibilo dat signum fuga:, ut in loca tutiora ie reci* 

piant.

De Ànmalibits qvadrupedibus feris. 

dus in Qnadrupedibus bfnlcis. Ovem fylveftrem efle affirmat Liber 

Paro in Hrrberjłein in Comment ar. Re-rum Mofchoviticarum, quam Po- 

loni Suhak, Mofchi Sugak appellavêre. Magnitude* Capreoli, brcviorcs 

tamen pedes, cornua in altum porrećta, circulisq; quibusdam notaca. 

Animal velociffimi cursus, altiflimorum faltuum, audivi cnim cam altè 

faltans, lit in venatione cquos transiliat. Ad extremum Gefi erus in Hiß. 

jinimal. Quadrupedxm fub Colo, ex Epist. Bonar de Balice adducit fe- 

quentia. In campis Podolicis, ubi funt planitics maximæ, & in qnibus 

prartcr cælum,& terram nihil confpici poteft, Sulaci gregatim agunr. Hi 

à cuftodiis Sereniffimi noftri contra Tartaros fagittis conficiuntur, cor* 

nuaq; (rariffimu etiam inter nos munus ) acquiruntur. Quod si aliquan- 

do animal vivum capitur, omnis man(vefaćtionis eft impatiens. 

XXI. URSUS, Germ. Bar, nobis Niedźwiedź, animat fævum, 

& ad vim propulfandam adeo irritabile, ut dum in hoftem pcrgit, ar- 

bufta obvia cum fummo impetu frangat, profternat, faxa fedibus fuis 

emoveat. Antrum ex mufco, arborum frondibus ita dense apteq; ftruir, 

ut à carli injuriis immunem fe facile præftet. Tantum illi vaftiori inert 

robur, ut equi vel bovis pondus poult attollerej! Uila gravida rariffimc 

occurrit venatoribus, nam fylvas profundiores latebrasq; petit; juxta 

Sperlingum in Zoologia Phyßca, uno partu edit quatuor fætus, eosq; 

caxos. Veterum plurimi credidêrc Urfas non parere catulos, fed infor- 

mcm quandam & candidam carnem, quam lambendo poftea mater format 

in catulos. Verùm hie pariendi modus præterquam quod per fe na- 

turalium ordini rerum non fatis conveniat, etiam variorum oculatorum 

teftium répugnât experientiæ. Refcrt Matthiolus /. i. fe vidiflc catulos 

adhuc in utero exiftentes, omnibus fuis membris conformatos atq*, di- 

ftir.dos. In Mufco Senatus Bononiensis, teftc slldrovando in Qvadrup. 

Digit. Viv par is, Scahgere in Exercit. 6. vitreo vasi inclufus fervatur Ur- 

fulus de matris extraétus utero, omnibus partibus fuis abfolutus. Confirmât 

dićta Mvßeum tVormii, iecundum quod Urfæ fætus car eus, & 

absq; pilis editur, (ed quo ad membrorurn conformationem perfedus, 

non vero informis ut vulgocreditur,hoc cnim ob(crvârunt,qui prägnantes 

Urfas diflecuerimt. Arbitratur Dalecampins fabula: caufam præbuiflc 

F f oituiii

T R A C T A T V S n i l . SECT IT) I. 

o r tu m catu lo ru m crsffiffm is fccundinis in v o lu to ru m , quas m a te r non- 

nisi lam b en d o p otcft revellerc. Item à veritate alienum ccnlet Voigtius 

in Cur: oft ta. bis Phyjiris, U rlo s m arcs hybernis m en sib u s fcpcliri fo m n o 

q u adragînta dicbus, к m inas intcgris m ensibus quatu o r, & tunc pingue- 

feere. E xcitâtes v ero fugere priores pedes cu m m u r m u r e , m infico illo 

p ed u m focco rcfici & nutriri. U lteriù s conccdit latebras byem e q u x re re 

U if o s , & fo m n o m ax im e in d u lg erc, fed abtlinere provins à c ib o , & 

fucco p ed u m fuftcntari negat. V eritati co n fo rm e PI anna de Honeßa Foh 

l täte, Tylkawski S. J . Pbyf. Curiofd Part. 10. his verbis exponit. U r- 

fus circa F eb ru ariu m p er aliquot h eb d o m ad as fe abfeondir, u t id exper- 

ti fu m u s in d o m e ftic o , & folùm pedes priores fu g it, in quib u s iunt ca- 

naliculi q u id a m ,p e r q u o s ad victum h u m o r ducitur crallu s.Q u are no n - 

d u m m a tu ru s U rfus, in q u o a id io re s canaliculi, & fuccus m odicus, eas 

n o n expetit latebras. C a u la diuturni fom ni ab eodem a u th o re , in Phjf. 

Curt. Parte 5. ad corpus m u cco repletum d ev o lv itn r, q u o d quia hyem e 

clausis po ris n o n p crfp ira t, to tu s in caput excurrit h alitu s, ik fenlus li- 

gat. U rsi u b iq ; m ella & apes q u æ ru n t, n o n tan tu m u t faginent 

v e n tre m , v e rù m leniu a liq u o ru m , ôc vifui confulant, qui crebriùs h ebc- 

tatu r. In L itv a n ia m ax im i U rsi л Paulo Veneto I. 3. de Rebus M o - 

fchoziticis o b fe rv a ti, л Gefnero in Quadrvpedib ;s positi albi. Pelles 

nigræ in p re tio , volæ cum digitis appositæ m ensis funt in deliciis.jV i- 

cnnac v id e ra m ,a it Fadianus in Comment.in Pomponium Melam, ursinam 

pellern allatam ex L itv a n ia , longitudinis cu b ito ru m q u in q u c , latitudi- 

n is tant.T, u t q u o d lib et vel bonis vinceret te rg u m .H æ c Carlari M axim i- 

lia n o , in B adensibus T h e rm is o b la ta , adm irarioni fuerar fummar. Idem 

n a rra t & A/drovandus I. 1 .de Quadrvpedibus Digttatis, citans Gefnerum 

fp e ć h to rc m . S igisnm ndus 1. R e x nofter folennem ad Aiepotomce 

inftituens v e n a tio n e m , U rfu m m agnitudinis m i r a , q u em ex L itvania 

caveæ ferreæ in d u lu m ad d u x e ra t, e m isitJH ic referente Starovolfcio irt 

Rebus pr*fati Regis, Paprocki in Stemmaùbus Polonorum, tu m canum 

la tr a tu , tu m h o m in u m clam orc excitatus poftquam fa:vire c æ p it, fu- 

p ra ce n tu m m ag n itu d in is ingentis canes farde laceravit, venatores & 

nobiles vulneravit n o n n u llo s, R e g iu m q ; m im u m Stańczyk ftaturâ pusiU 

lum

D t jin itn a U b u s cjâdrtipedibus f e r is. 

Kim unà cum equo deturbavit ad lapfiim. Qnomodo capiantur,0/я- 

us M a itis L ïS. Gefuerus in H :fl. Âmmalum ciçfcripfèrunt. Apcs plc- 

rumq; m Raffia inter arbores cavas mellifkant, Ursis ad rapinam mcl- 

Jis ailvetis hune in modum mortiferæ parantur insidiar. Cùm debiliffi- 

mam łiabeant caput, iignea clava ferreis armata cufpidibus, Taper foramen 

cvolantium aptim ex alriori ramo fufpenditur. Hxc quoniam adi- 

tum interciudit feræ ad delicias fuas, ab indignante cu n impetu repclli- 

tur, fed in iplo conatu, dum periculum hand advernt, a redcunns cia- 

væ -graviore illapfu caput obteritur, helluo in iplo fclicitatis veftibulo 

eliditur, & morte fua guftutn mellis exigui lngere coçitur. Idem omni- 

no modica voluptate inefcatis accidit. Capitur Urfiis & apposito 

melle cum cremato, nam dum prardulci efca ventrem avide replet, latente 

potu inebriatur, ligatur opprellus iomno, catena? ferreæ traditur, aut 

neci. Non raro & in cavea artificiose parata alveare positum dum (po- 

liare melle conatur, deciduis foribus præcluditur belluas exitus. In Li- 

tvania Ursi inclusi caveis, macerati farrTe, portionem cfcæ accipiunt, 

manfvefaćti ad obeundas funftiones varias redduntur idonei. Ex relatione 

Jlldrovandi in Quadruped. tv ipans, aliquando rot is aqias è pu- 

teis haurientibus, aliquando plauftris junguntur, quandoq; quod fpcćta- 

tores majóri admirationc poteft afficere, iidem crećti faccos & ligna ad 

locum fcrunt deftinatum. Svidrigel pod Vitoldum Litvaniæ Prin- 

ceps alebat Urfam, quæ quoties dies oriebatur, relićto nemore veniens 

domu pulfabat fores,cibu iumebat reditura ad lylvas.Plura de manfvefa* 

ćHs Ursis habet Olaus M. in Hiß. Gmtium Septcntri. Aldrovandns in 

Qâdrupedibus, ubi inter alia hsec ponuntur. Nonnulli с plebe Ruffica, 

& Litvanica cicurant Urfos, adhibent dulcem fiftulartim (onum ( quo 

gaudent plurimum ) ut eos ad geftus ludicros ik choreas aflvefaciant, 

ac tanquam acriore signo ad erigendos pedes inducant, fimditer ut à 

chore* fpcćhtoribus bipcdali inceflu mcrcedcm faltûs expofcant, quæ 

si llliberalior fiicrit vila, dircćtoris nutu murmurant, ас moto capitc 

nnmmum petunt augeri. Viderat in Silesia author Libri Sy I log* 

Phyfic* Rcr. Erudit. adduftos Urfos ex Litvania, condocefacfcos ita ut 

non modo puifarent tympanum, IcA ctiam cerds modis faltarent. Deli- 

F f i nitores

TRACTATUS VIII. SECTIO I. 

nitorcs, dudoresq; belluarum iftacum gratum fpc'daculum præbent с- 

tiam in Imperio, Italia , Gallia, Lusitania &c. A robuftiffimis ru- 

fticis Litvanix, farpius in fylvis Urfus ad luûam provocatur gcftu & 

vocc, in ccrtamine, lancea occultata immcrgitur vilceribus, pedes afcio- 

lâ prxciduntur. Circumvcntus à turba hominum, interdum arripit u- 

num, & bipedali incelfu uteńs, objećtu humani corporis fe tuetur contra 

cxplosioncs bombardarum, & tela miflilia. Contigillè id in Polesia, 

circa an. 1704. retulir mibi fpectator с Nobilitate Velhincnsi. Minores 

Ursi appellantur Mellivori feu Mellarii, nobis Bartnicy, Bartntcz.- 

kowie, ut plurimùm rufi, agiles, àlvearium in arboribus posirorum 

ftrenui exfpoliatores. Obïèrvavit Willughby citatus л Rato in Syno- 

■pfi Methodica Animal. Qjiadntp. renum ftrućturam singulärem in Urfo, 

membrana enim pecuhari veluti facculo erant inclusi, in quinquaginta 

fex parvos renes à Ге invicem feparati, fuisq; singuli membranis cinćti. 

Harc renulorum maila feu congeries racemum uvarum, aut potius pi- 

neum conum referebat. Induóki lpedaculo simili venatores noftri a(Tc- 

runt, quolibet anno renem unnm Urio accrefcere,a:tatem indicare. Nu- 

meravit quidam in Roxolania renulos centum & quadraginta in uno, 

alter centum fexaginta in fecundo, tercius centum feptuaginta, & pro- 

pe fxcula duo artigilTe belluam arbitrabatur. Pinguedo Ursi mede- 

tur doloribus arthriticis, paronidibus; ulcera crurum, & tibiarum fanat. 

In Finlandia rnftici tel exsiccatum inllar Panaceæ exhibent, fudoreq; 

Гирегѵепіете plurimos ægros fanitati rcftituunt. 

XXII. URUS, Bos lylvaticus, Germ. Aver-Ochs, nobis Tur 

Grfnero ex vocabulo noftro Thurus, eft è numéro boum fylveftrium, 

eaeterùm quis revera sit, nisi diligenrer advcrtas, ait Aldrovandus,diffi- 

cillimè ab authoribus,qui de со fcripsêre diiees. Pleriq; Urum cum Bi- 

fonte, vel cum Bonalo , vel Bubalo, aliisq; animalibus confundunt. 

Quæ a. Cromcro Polonie L 1 de Bifonte tradita, Uro funt ex parte ap- 

plicanda judicio M a f согіі infra adducendi. Sunt autem hæc. Fera c- 

quum cum feflore correptnm in fublime comibus jaćfcat, evertit arbores 

mediocris craffitudinis. Linguæ contadus vitamr, quia exeria lon- 

giùs hominem attrahit ad fe, si vel extremam veftis ejus oram contin-

г De minimal ibus cjuadrupedibus fer is. Ш 

gar, eft cnini (cabra &c. Ejusdem Uri defcriptiones varia: à variis datat 

hue addnenntur. Uios fola Mafbvia Litvanix contermina haber, 

qui funt verc boves fylveftres, nee à domefticis bobus diftantes, nisi 

quod omncs nigri, & duftum quendam inftar lineæ ex albo mixtum, 

dorium contineat. Mifcentur vaccis domefticis, fed non sine nota, nam 

in armentum poftea perinde atq; infames à cæteris Uris non admittun- 

tur. Liber Baro in Herber fe in in Comment. Rerum Afofehovit. Surins Car- 

tbusianus m Comment. Rer. in Orbe Geßarum. Thuri feu Thuroncs 

bobus domefticis multo majores, pilis veftiti elegantioribus, degunt in 

Sylvæ Hercynix parte, à Varfavia quinque milliaribus prope Sochaczo- 

■"* viam, & Rofzkam. Hycme frondes virgultorum, & arborum depafeun- 

tur in (ylvis, in quibus ingentis magnitudinis quercus nonnullx dicun- 

tur orgyias quinque excedere in circuitiv Datur ctiam fænum, quod x - 

ftatis tempore ruftici pro eis cemparaverant.Hcminem non timet Thu* 

rus, nec obviantem fugit, de via vix parum cedit. Laceflitus excandc- 

feit vehementer, quod si is, qui provocaverat, le in terram proftrave- 

Iit, nihil incommodi accipit. Ver.atores mterceptoThuro cor eximunt, 

quo diflećto per medium, cfficulum exhibens crucis formam reperiunt, 

prxgnantibus, ac in partu graviter laborantibus profieuum. Audivi, Si- 

gismundum Regem aliquoties Imperatori Carolo V. carnes Thuri fali- 

tas, magni muneris loco misille. Pellis poftquam purgata fuerit in cin- 

gulos fcinditur, quibus prägnantes cindæ miram facilitatem pariendi 

fentiunt. Gefnerus in H iß . minimal. Quâdrup. p;b tit. De Tburo Jeu Thtt* 

rone A'fafovitico. Hoc nomine, quod promoveant cinguli partum, 

Regina Polonix Rona addućto fuperiùs Libero Barom in Herberßem 

duos dederat dono, с quibus unus Serenif. Rcmanorum Regiux ubi 

eft datus, dementi accepit animo. Nihil quoq; ram expetitum ve- 

natoribus, teftimonio Święcicki in Topographia M afovia, quàm mc- 

dâ villis intorta pars trontis ( Turzy wicher ) prxkrtim (i adhuc fpi- 

ranti Uro exfeindatur, geftata enim à gravidis caruncula reliftit aborti- 

bus, facilem partum procurât. Hactenus foli Malbvix adferipti 

Uri л Libero Barone, O" Gefnero, quibus adftipulatur Cromer us apiid 

Wjskitkos eos conftituens, A Idrovand.is de Quadruped. I. x. inter O fzs- 

F fj . zJx

i30 ТПАСГАТUS FUI. SECTIO Г. 

гч ' 

itjz? Cr Garti'olinôm fàx Stella in Antiquität ihm eosdem Uros attribuit, 

Hennenbergerus in Chronicis narcat Joannem Sigifmundmn Marchioncm 

in ßoruflia, an. 1 ^ 9 5. quatuor globis ex fclopeto miflis occidille Urum 

immanis magnitudmis.Spatium inter anteriorem pedem,& tcrgum,tres 

cum dimidia, inter radices cornuum, & caudam quinque ulnas, &c qiar- 

tam partem fextæ, longum extitcrat. Pondus dederat fera undeviginti 

centenarios, & libras quinque Norimbergenles. Ætate hac, in Prus- 

sia(quæ olim Ducalis dićta)Uri per æftatem fiiftentantur gramine ad 

Lacum Cnronenfem, hyeme, magna copia fteni vehitur ad horreum, 

baud procul à pago Genlancken fitum, ab omni parte {ylvâ circumda- 

tum, ad quod capiendum magno agmine, (ine ulla ferocitate veniunr, 

raro occidantur juxta Mafecovium in Differtatione bina d? Uro, Regio- 

monti a??. 1705. ed ta,cx. qua,vera atq; exaćti deferiprio Uri hue trans - 

fertur. Drus ftaturâ magnos boves Podolicos fuperat, ingenti robore 

atq; ftupendo præditus, quod apparet cx commiffione illius cum Ur(o, 

in qua hic ab illo inftar pilæ elevatur in altum. Cornua ut plurimùm 

non magna, nigra, feflio duorum hominum intra ea, reftius ad ingens 

feræ robur refertur, quam ad infignem amplitudinem. Oculi,fi irritetur, 

velut ignis radiant feritatis causa & exardefeentia?. Lingua hifpida &c a- 

fperrima, barba in aliis longior, brevior in aliis, ïicuti & villofitas to- 

ta major ас afperior, aut minus afpcra. Pili circa totum caput brevio- 

res, in anno, nee non fupra gibbum protensiotes, collum vero & pe- 

ćtus majori villoficate gaudet,quæ ad pedes usq; protenditur. Pauci barba 

deftituti, eâ autem qui potiuntur, ab ipfo orcu ftatim exerefeit. Frons 

pilis criipis tegitur, gratiffimam fragrantiam, five mofehum redolcnti- 

bus. Pellis firma & сгаіГа ad digitos duos in mare, caro dulcis & fapi- 

da. Nulli feræ, aut animali manfveto insidiatur, at vero ubi fennt animal 

aliquod accedere propiùs, repellit vehementer calcitrando, corni- 

busq; eflfcrendo in altum. Refertur à venatoribus, rubro veftim’ento in- 

dutum hommein ferre Urum non pofle, fed infiftere ei maxima ferocitate. 

Horrida nemora, obfeuras latebras minime amat, maxima ilh vo- 

luptas eft verfari in montibus, Auditur non nnigitum edere, fed aliquod 

murmur, quod protenditur brevker* & fuis grunnitui aflimilatur ne 

procul

Dt An 'malibtis quad *upedikts feris. 

prccul percîpitur. A crabronibus maxime infeftatur, qui pilos dévorant 

ad calviriem. Modus capiendi hoc animal diverfus eft ab antiquo.In ex- 

truâo horrco allicitur rarno, fublara janua delabitur facile, prohibetur 

exitus, transportant in caveam. Furtive capientes, arborem à fuperiori 

parte, terram verfiis fic&unt, affixo laqueo ac fub faeno recondito, dum 

ergo accedit fera famelica, & per laqueum caput extendit ad fsnum, 

ta&u ІеѵіШто decurvata arbor refilit in fublime, praedam conftringit. 

Eft obfervatio,varcas prac bobus arspliores efle & ferociores.Hs fi quan- 

do virolum edunt, deprehenfà eft tanta ferocia, quanta in Urfo, ac Leone 

efle non poteft. Metus ad rabiem ftimulat belluam, ne chariffima 

proies fibi eripiatur. Harc ex Ліфсоѵіо fpcćlatore Urorum ieptuaginta, 

fîc tandem concludente: de Uro retulimus ex authoribus, majori parte 

accepta à venatoribus, viris curam ejus habentibus, deniq; ex propria 

obfervatione. 

£ XXIII. VULPES, Germ. Fuchs, nobis Lis, Lifz.ka, aftutum 

animal & foli tari um.’ Cum ferpentibus adeo familiariter traditur vivere, 

ut in iisdem degat oivernis, parturiens ita recedit, ut raro capiatur. Cerebrum 

Vulpis infantibus iarpe oblamm facit ut epilepfiâ non corripian- 

tur, pulmo combuftus valet contra vitia pulmonum, & anguftiam pe- 

ćtoris, jecur hepaticis, fpleneticis, pingueolo convulfiombus, contradu- 

ris, tremoribus, fenfu Schröderi confcrti In fylvis totius Regni rufarum ■ 

Vulpium duo funt genera, unum quod guttur album, fecundum, quod 

nigrelcens ac veluti carbonü pulvere confperfum gerit.Podolienles, Vol-i 

hinenfes , Ukrainenfts prxftantes : nigrx , &c albæ quod in Litvania 

reperianmr, Thuanus Hiß or: arum I. 58. tradir. Ibidem, capiuntur inter, 

dum Crucigerx, Krzyiaki, in quibus linea una nigra fecundùm longitu- 

. dinem à capite ad caudam per dorfum trahitur, altera transverfa ejus- 

dem coloris per armos ad pedes anteriores currit. Ante aliquot annos 

prope Solec oppidum vicinum Bidgoftiæ, Vulpes alba una trajećta eft 

plumbea glande, altera ad Janowiec arcem Viftulx proximamTl 

£~XXiV. VIVARIA, Zwierzyńce, olim numerofiffima obleüa- 

tioni atq; utilitati Proccrum, Nobilium inferviebant, aerate noftra, ho- 

ftilitatis crebrx injuriis vaftata, diruta, longius requiruut tempus ut implcamur

TR А С Т А TUS Fill. SECTIO 17. 

pleantur fcrarum gregibus. Ad Crepicios, tefte Starovolfcio in Po ', 

łoma, Cervi mille fexcenti nuracrati inuno vivariojprarter animalia plu- 

rima alia. Prope Białam in M. D. Litvaniæ, alita: plusquam fexcen- 

tx Damæ, Germ. Dam'.irsche, nobis Daniele: Urfi cavcis, Apri, Lu- 

pi, Lepores, feparatis continebantur fepimentis. Alibi varii generis fera:, 

unii cum fætu fingulis annis accrefcente, ctiam nunc concluduntur ad 

ämgmentum opfbniorum.'i 

SEC TIO II. 


ANIMALIBVS SVBTERRANEIS. 

| 'Riplex genus agnofeir Agricola Animantium Subterraneorum. 

Primum eorum, qua: noftu, vel interdin (ubeunt terrae caver- 

nasj atq; in eis delitefcunt & dormiunr. Secundum illorum. qua: 

cerro anni tempore abdunt fe in abftrufiffimas fpecus, in quibus gravi 

pre(Ta fopore , aliquot infumunt menfes. Tertium talium, quæ perpe- 

tuo latitant intra telluris abdita. 

II. CRICETUS Gtfnero, Arćtomys aliis, Germ. Hammer, nobis 

Skrz.ecz.ek, Chomik, ex deferiptione AgricoU in Libro de Animant. 

Shbterra. animal iracundum & mordax adco, ut fi eques cum incautc 

perfequatur, profilire foleat, os cqui impctcre, & fi prehenderit, mordicus 

tenere. Major eft Muftclà domcfticà, pedes admodiim breves, pilis 

in dorfo color eft fere leporis, in ventre niger, in lateribus rutilus, fed 

utrumq; latus maculis albis diftinguitur. Pili fic inhatrent cuti, ut ex ea 

difiiculter evclli poffint, ac cutis quidem faciliùs à came avellitur,quàm 

pili ex cute radicitus extrahantur. Agri vaftator multa frumçnn grana 

in fpecum congerit, in utroq; enim faucium latere longas crumenas 

feu folliculos accommodatos transportation frumcntorum geriÂddidit 

Fabricius in Eptft. ad Gefwrum, quod mas &: fæmina unum antrum 

fmiul mhabitent, cdito tactu rclinquant priftinum, & novum fodiant 

douuci-

De Ammalibus Subterraneis. 

domicilîum. Sonum latratui fimilem edit, ideoq; & Canis terreftris 

eft appellatus. Incedit quandoq; bipes, pedibus pro manibus utitur, tota 

hyeme latet in foveis. In qua parte Regni noftri verfàtur, innuir Cro- 

merus Роіопіл L i: Sunt in Podolia vulgo Crzecici, Sciurorum, velCu- 

niculorum magnitudine, in cavernis degentes, varias & maculofàs ha- 

bentes pelles, quæ ad veftitum , farminarum pallia expetuntur. Prx- 

ter Podoliam, tenet Cricetos Ukraina, Minor Polonia circa oppidum 

Słupia, pagum Grz.egorz.ei-i/ice Cr с. 

ГІ1І. HERINACEUS Plinio, Hericius, Herix Sipontino, Echinus 

terreftris Budto, Germ. Igel, nobis J e ż , animal aculeis horridum, & 

qu'am primùm latratum canum , feramm odorem, vcnatorum adven- 

turn præfèntit, in orbem fe colligens, roftro, pedibus intro repofitis, 

ira ut globi aculeati; nec non mortui fpeciem referat. In cavis arborum, 

& cavernis occultatur, nodu sibilare, prodire folet alimenta quxsiturus. 

Vefcitur etiam pyris, 6c pomis, quæ fpinis fuis infigit reponenda in 

domicilio. Calcinatus 6c pulverifatus Herinaceus hydropicis prodeft, 

arvina plebi in ufu medico, deco&um Bartholinus in A El is Me- 

dicis utiliffimum 6c probatiffimum efle affirmat in hydrope, feu aquosi 

humpris ftagnatione. 

IV. MELIS five Taxo, Taxus, Taflus, Blerellus, Germ Dachs, 

nobis Jazw iec, Borfuk, animal afperum, mordax, pinguiffimum, magnitudine 

vulpis, aut canis mediocris, dentibus acutis, dorfo latiore, 

pilis duris, grifeis, fupernè ad nigredinem vergentibus, inferne candi- 

cantibus, cruribus brevibus. E cuniculis prodit, vagaturq; clamitans no- 

Ćtu per fÿlvas 6c campos, hyeme tota occultatur. Pelle detra&a bombarda: 

teguntur in itinere, ne perfufae imbribus rubiginem contrahant, 

pyrius pulvis reddatur humidior. Incineratus Taxo exhibetur feliciter 

pulmoniacis, & fànguinem exfcreanribus. Adeps Officinarum eft, cu- 

ratq; renum, articulorum dolores, fraduras, contraduras, artuum im- 

becijlitates. 

V. MUS ALPINUS Plinio, Mus montanus aliis, Gallis Marmo- 

tane, Italis Marmontana, Germanis Murmel-Thier, nobis Bobak, Swifz,czt 

Fele eft corpulentior, fed brevior cruribus, colore ut plurimimi rufo, o- 

G g culie

TRACTATUS VIII. SECTIO II. 

culis magnis & promincntibus, auriculis quafi dccnrtatis. Fedibus po- 

fterioribus non fecus ac Urfus uti folet, ac interdum ingredi bipes. Dor- 

fum præpingue habet, macras cæteras corporis partes. Si quando hi mures 

inter fe colludunt, ut catelli clamorem excitant; quum irascuntur, 

vel tempeftatis mutationem denuntiant, vocem fiftulx acutx, & aures 

laedenti limilcm edunt. Frućtibus, radicibus, herbis velcuntur, cupide 

vero laćte, butyro, cafeo prioribus pedibus ori admoto. Ter hyemeni 

in cavernis, quas fîbi fodiunt delitcfcunt, multùmq, dormiunt,fæno,ftra- 

mine, farmentis cubili ftrato, ut molliùs & calidiùs cubent. Cicurati 

redduntur homini familiarcs, canes oderunt, eosq; fæpe graviter mordent. 

In planitie non admodum veloces, nam homo eos currendo afle- 

qui pottit. Cruribus & digitis funt robuftiiïimi, celeriterq, fodiunt ter- 

ram. Raius in Synopfi Methodica Ammalium Quadrupedim. Mures 

Alpini cum prioribus dentibus longis & acutis, digitis pedum urfinis 

similibus, in una caverna plerumq; feptem aut novem, aut undccim, 

vel trcdecim inftar Herinaceorum convoluti delitcfcunt. Mira veto eis 

folertia ad fænum,ac reliqua congerenda. Unus humi ftratus, erećtis pedibus 

omnibus, jacet in dorlo, in quem tanquä in plauftrum quoddam, 

cæteri ea, qux congregämnt conjiciunt, & fic onuftum, caudà mordicus 

apprehensâ, in fpecum trahunt, & quasi invehunt: ex quo venit, 

ut per id tempus detrito dorfo elfe videatur. Itaq; poftquam cubilia in 

fpecu ftraverint, г dit um atq; os ejus farmentis & terra obftruunt, obturant, 

ut tuti a ventorum vi, imbribus, frigore efle poffint. Tam autem 

graviter dormiunt, ut eftoffi & extra&i non cxcitentur, antequam 

in folc positi, vel ad ignem locati non concaluerint. Multum dormiunt, 

at dum vigilant, Temper aliquid agunt, irritati acritcr mordent. Cùm 

è caverna egrediuntur ad paftum, ex eis rem'anet unus ad illius aditum, 

quam poteft diligentiffimè prolpiciens, voce acutæ fiftulæ simili convo- 

cans alios ad cavernam , si hominem, armentum, vel feram viderit. 

Agricola de A'umantibus Subterra. Gefnerus in Qjâdrtipcdibus. Ego 

de lisdem Munbus accepi fequentia. Aliunde advenicntem tanquam 

exploratorem fub diligenti tenent cuftodia, affligunt fame, ad obiequia 

cogunt tanquam mancipium. Pratum enim dentibus fecare debet, 5c

De AnlmnUlus Subtenaneh. 235 

refupinatus ( di&o modo ) congeftum fænum recipere. Etiam fervati 

intra penates, latebras, recelïus hyemc quærunt, & in eis interdum défunt. 

Vcre, æftate, longiore fomno opprimuntur, expergefadti vinum, 

m ulfam, crematum, cerevisiam avide bibunt, & inebrianrur. Edocen- 

tur facile varia ludicra ad fpećtantium jucunditatem. Poft Alpes, iii Car- 

patiis montibus vallem S%vifz,czji vocitatam, ad fnndum Regni noftri 

fpe&antem incolunt numerosi. Ukrainenle, Podolienfe folum dat 

receptacula. Pingucdo recens præftans anodynum eft in nephritide, do- 

loribus articulorum. Contraćti emolliunmr ac refolvuntur nervi, advoca- 

tur Гош nus, si pedum planræ eà inunttæ fuerint. 

VI. MUS N O R 1CUS A gricoU , CiteHus Schwsnckfeldio, Ger- 

manis 'Liefet, Bohemis Sifel, nobis Sufet, Criceco minor, inftar Mulle- 

lx domefticæ longus ас tenuis, auribus carens, dentes murium denti- 

bus fimiles ferens. Ex relatione Gefneri in H tfi. A nim al. Qjtadrap. nun- 

quam cicuratur, illudq; infigne habet, quod cùm fit bucculis breviter 

protuberantibus, tamen eas vix credibili numéro tritici infarciat, ceu 

folles quofptam; atq; ita *in cuniculos fuos commeatum congerat, pro 

hyeme fecutura. Pelles Citellorum fulcis & mollibus pilis vefhtx capi- 

ti humano profunt extrahendo humores noxios, eardem olim in Silefia 

ornabant pallia fzminarum. Terra Volhiniæ, Podoliæ, dat receptacula 

his animantibus, ubi non prius moventur ledibus, quàm abundc aqua 

affufa fuerit. 

VII. M USTELA ALBA, Turnebio Hermelinus, vulgo Armelli- 

nus, Germ. Hermelin, Ital. A rm elino, Gall. Hermine, nobis Gronofiay, 

animal toto corpore candidum, extremitatc unica caudæ nigerrimum. 

In terra Lukoviensi Palatinatûs Lublinensis Muftelæ albæ numerofæ 

cuniculos incolunt, prodeuntes ad paftnm capiuntur in agris, dum adi- 

tus ad receptacula obturatur. Frequentes in utraq; Polelia, rariores in 

Minori Polonia, Pruffia &c. MUSTELA ALBA VULGARIS, 

Ł aska, Ł a siczki, mole Sciurum æquat, intra fepta domeftica, horrea, 

ftabula maner. M USTELA fuperne rubelcentis moderatè coloris, 

ventre candicante, verfatur inter horrea & granaria, gallinarum ab(or- 

bet ova. M USTELA SYLVESTRIS, Ićtis, Sipontino Fumncnlus, 

G g i Ißdoro

i 36 Г П А er A TU S VIII. SECTIO IL 

Ißdoro Furo j Gefnero Viverra I .а кл, Łasica leśna, major domtfh'câ, 

in fylvis, agvis, ac vepribus degit. Caro cum vino fumpta juvat epilepti- 

cos, adversùs venena fcrpentum utilis. MUSTELA alba tota, excepta 

cauda nigricante, & auribus cjusdem coloris, dorfo item lineâ fu- 

fcâ notato, occurrit fepius in Litvana Polefia &c. 

VIII. PU TO R 1US Gefnero, Martes domcftica Matthiolo, nobis 

Tchórz., animal putore infećtum, pellcm nigram eamq; mollibus vefti- 

tam pilis dans pylopæis. De cuniculis noćtu prodit ad paftum , colum- 

barunijgallinarum maximus hoftis,quas ubi invenerit,fuftocat plurimas, 

imo omnesj avulsisq; capitibus notabilem partem efcæ libi paratæ 

infert receptaculis, (î à nevnine impediatur. 

IX. T ALP A , Germ. M aul - Wurff, nobis Kret, coloris nigri, au* 

ditûs acutiffimij roftri fuilli, quo fodiens agros, hortos, prata ôcc. effor- 

mat grumos. Hoc peculiare præ cæteris animamibus habet, quod non- 

nilî fub terra vivere ac fuperftes elfe poffit. Quidquid veteres, & non. 

nulli recentiores dicanr, inquit Raius m Synopfi Animal. Quadrup, oculi 

non défunt Talpis, qui non membrana funt tećti, fed in cute habent 

fua foramina, atq; cuivis fe inquirenti, facile confpiciendos præbenr,vc- 

luti punćta nigra, feminis milii magnitudine, nervo affixa. Latitant inter 

pilos, ut fi preffiùs eos intueri velimus, pilos difflare eft necefle. Ci- 

nis Talpæ combuftæ, in rudi olla bene figillata, epilepfiam curat, idem 

illitus cum albumine ovi vel melle, ftrumas, ac fiftulas tollit, fumptus 

cum vino, aut cerevifia arthritidi vagæ adfert medelam. In pago 

Bankau, aliquot milliaribus diftante ab Urbe Gedano, mulier Krugers 

æftate media fomno fe fupina commifit, quo opprcfta, vifa fibi eft, ali- 

quid per os apertum excepiftè, cxpergefa

)(+)( тшт 4 1 

SECTIO III. 

Be 

J N IM A L IB V S DOM ESTICIS. 

І.ТЛОІопіа abundat armentis adeo, ut Saxonia, multarq; genres Ger- 

manicæ Polonicis vi&itent bobus. Varii generis videre eft anima- 

lia, magnamq; pecudum,ferarum copiam. Mercator in GrrmanU 

Tabulis Geographicis, Benins in Tab. Geogra. Contraftis, Maginus in Geo- 

graphia. Polonia: regio pulcherrima, carnibus, & aliarum rerum 

neccdariis abundans. Contarenus Venetus in Itinerario in Persiam. Qua- 

drupedum domefticorum fi quis eft defećtus in Silefia, liberali mana 

Polonia vicina fuppedirar.Henelius in Silcfiographia. Abundat Russia 

equis, bobus, ovium gregibus, & pellibus pretiofiffimis, hujus 

Metropolis vocatur Leopolis. Ortelius in Theatre Orbis Terrarum. Po- 

dolici boves, & equi in longé diffitis regionibus divendiri, regionis fe- 

licem ubertatem ceftantur. Cellarius in Defcnpt. Regni Polonu. U- 

kraina laćte, & melle Aliens terra. Gudicanus in Chorographia. 

II. BOVES, memorantur fepius à fcriptoribus hue adducendis. 

Polonia bobus, Marchiæ, Silcfiæ, Saxoniz profpicit. Becmanus 

in H iß. Orbis Geographica. Brcga Urbs Silefia: gaudet mercatu boa- 

rio celebri, nam ingens boum numcrus с Polonia venum hue mittitur. 

Decem, aut duodecim millia lftorum pecorum, Ordinarius eft ibi numcrus. 

Htnehus in Silefiographta Renovata. In Germania ingens boum 

Polonicorum copia fingulis annis confumitur. Pufendorfius in Introducl. 

ad h iß . Regnorum. Extra Regnum quolibet anno o&oginta millia 

boum Poloni mittere foliti. Beckenmeyrn in Curiofo yintiquario. Car- 

nium, & butyri in Polonia copia ingens. Fournier inGeographia. Tanta 

eft in Polonia copia carnis recentis, & quidem volatilium, ac aflatz bu- 

bulæ, quantam in nulla natione alia obfervabis. Sinapius Ungarns in 

Opufculo Medico , Hautevtlle in Relat. Hißonca Polonia. Jarosla- 

vicnscs nundinac folebant ampliùs, quam quadraginta millia boum vc* 

GgJ nalium

TRJCTATVS VIII. SECTIO III. 

nalium habere. Starovolfciits in Polonia. Moris eft in Ruffia, fèpten- 

rio quovis,decimam partem à fubditis omnis jumenti,pecorisq-,exigerc. 

Et compcrtum habco, quendam dccem millia boum exdecimàiïe, Ted 

cùm nimis longa hæc expe&atio provcntûs videretur, ilium ita divifis- 

sc boną, ut in fingulos annos plus mille acciperet. Plures autem funt, 

qui fi eadcm placeret ratio, non quidem numéro tanto, fed tamen quot- 

annis quingentos, fexcentos boves & ampliùs habere poflent. Opaleh- 

ski in Defen fa Polonia contra Barclaium. Tributum boarium feu 

cenfus à pecuariis cxigi folitus Romano more, nobis Powotowfz.cz.y~ 

zjia, ctiam nunc in Podolia, & Roxolania, Magnatum, Nobilium äuget 

armcnta. Cxteras Regni Provincias Podolia, ac Ukraina fupe- 

rat pecorum multitudine, nam numerofos greges etiam colonis ibi datum 

eft poffidere , in amplis, beds, pinguibus, fragrantibus pratis enu- 

tritos ad insignem proccritatem, e quibus par grandium boum, patria 

voce, Cz/ibanowpara, decem aut duodecim nummis Leoninis, arquiva- 

lentibus lmperialibusPrufficis,commutabatur. Hi bovcs dućfci Gcdanum 

&c. notabilius acquirunt pretium, quia singuli à Taleris Prufficis quin- 

decim incipiendo, ad triginta & fex afcendunt, faginati optimc quadra- 

ginta, vcl quinquaginta Taleros adferunt venditori. Caro optima, fuc- 

culenta, faporis praeftantia nulli fecunda. Boum & Vitulorum depiles 

pelles rubeo colore tinćbe ex Ukraina, Litvania vehuntur in Sile- 

siam. Multus ejusmodi pellium ufus apud opifices faccorum, pulvino- 

rum, ephippiorum, frenorum, fubjugiotum, rhedarum, curruum elegan- 

tiorum. Koveli in Volhinia pelles bovin« prioribus similes, item hædo- 

rum, caprarum, flavo vcl rubro mfufcatz colore diftrahuntar à mcr- 

catoribus. Mohiloviæ Polonici calcei Imperialibus groffis tribus, noftris 

oüodecim emebantur. Singulare eft Podolise, & Ukrainæ, quod 

greges pecorum tantum per Decembrcm, & Januarium medium, din 

no&uq; fub dio pofiti pabulum domi large accipiant, reliquo decurfu 

hyemis, campos obambulcnt contećfcos nive, qua amota ungulis, aut 

si profundior fuerit excufla à paftoribus, gramina carpunt. 

III. PRUSSIA frequens habitatoribus; pafcuis, pecoribus dives. 

Gemma Phryfius in Orbis Divifione. Pruffia inæftimabili copia ог.шіgeni

De Animalibus Donteßicis. 

géni pecoris, venationibus, pifcationibus prardita. Guagninus Rerum Po< 

lo. Tomo 2. Viget insigne ftudium pecuaria? rei in Zulava Gcdanensi, 

Mariæburgensi, Elbingensi, Graudentina, Torunensi; la&aria opera, 

copiosiffiina. Gedani an. 1563. propositus bos librarian 2271. in 

præmium jacularoribus. ibidem bovis maćhti fevum triginta librarum 

pondus æquavit fepties, caro vendita ducentis marcis, pcllis triginra flo- 

renis Prufficis. Cuncken in Defcript. Hiftorica Gedani. Bovem 110- 

vennem,quinque ulnas longum, donandum Henrico Valesio Regi Polonix 

Dantiscani alucre ante præfepe, hic ubi fucrat carfus, libras ter mille 

attigit pondéré. N e ander in SuccinÜa Explicat. Orbis Тепл Partium. 

Siiperiore Sarculo, bos mole, pinguedine praeftans, bis mille libras fu- 

perâllc vifus in æquilibrio.Sxpius (in dićhUrbe) vituli exHollandia na- 

vibus većti ita laute alunrur, ut dum exerefeunt in boves grandes atq; 

pinguiffimos, quingentorum florenorum inveniant pretium. Ibidem la- 

niones bofpiti magno obtulerant vitulum lade lolo nutritum, Imperia- 

libus quinquaginta a'ftimatum. A lii vituli in Pruffia interdum duode- 

cim, im о quindecim Imperialium prerium obtinent. A coriariis elabora- 

ta coria mittuntur Gedano &c. in Pomeraniam, Marchiam Brandebur- 

gicam, Silesiam, Saxoniam, Germaniam. 

IV. MAJOR, & MINOR POLONIA armentofa, LITVA- 

NIA boves minores Podolicis nutrir, caro bubula &c vitulina emitur 

ibi ærc exiguo. Bos in codem Magno Ducatu,& in Roxolania, Prus- 

sicis fiorenis decé, noftris viginti fsepe vendibilis: Bos laćhria simul cum 

vitulo aureum nummum venditori non lerrper adfert: vitulus in Pro- 

vinciis pluribus uno fioreno Pruffico, aut uuo atq; dimidio compara- 

tnr. Vaccæ ibidem plurimx lac non prxbent nisi pnrfente proie, quar 

dum maftatur, aut emoritur, pellis detraćba implctur ftramine, simu- 

herum fale conlperfum ad fpećtandum atq; lambendum illis proponitur. 

Ordinarie Vitulæ proltm unam, raro geminam edunr, contigit tarnen 

in Caflubia- villa Zakrzewo, ut terni vituli ex uno partu prodirent. BU- 

BALI, Bawoły, inter armenta aluntur apud nos rariùs, propter copi- 

am boum, atq; equorum. Caro quoq; illorum eft fapons exigui. 

V. CAPR1, Sc CAPRÆ, Koz.ty, y Kozy, simul cum Ovibus 

pafcua

140 

TR ACT ATU S VIII. SECTIO III. 

pafcua intrant. Grandiorcs Capri facpius equorum grcges ubi fècuti fu* 

crint, ncc in ftabulis fe divcllunt ab illorum confortio ; pueros fc insi* 

dcntes vchunt, infrcnati trahunt curricula. In Pruffia, parte majori sine 

cormbuSj item in Ukraina, ex qua unus Gcdani potator cerevisia: 

ad ebrietatem,vcnditus oćto Impcriaiibas. Caper Ridzina: in Palat. Pofn. 

mulgebatur, alter in prædio Pradj vicino Bidgoftiæ, & in pago Pton- 

kowko lac dabat ad placitum experiri volcntium. Similem raritatem quidam 

fe vidifle teftatur in Amboino Infula Indiarum, in qua Capcr ube- 

re unico alebat hædulos. Vidi Cracoviæ, an. ібго. inquit Cnapius 

S. J . in Thefanroy lapidem simillimum Bezoar repertum in ventriculo 

Hirci, ovo gallinz parem, fed levem & friabilcm, ac incertum qua vir- 

tutc præditum. CUNlCULI,Ä>o/

De Ammalibus Dome[iicif. 241 

C lim att. 1. Oppidum 'Ja flro w Palatinatûs Pofnanien/îs, die S. Michaeli 

Archangelo dedicata, fecumlùm vererem flylum, mille nntim, & 

alterum pullorum equinorum numerat, ex Terrironis Majoris Poloniæ, 

Zulavis Pruffix, dućtorum ad nundinas. In Samoçitia equi miniiti 

quidem, fed generofiffimi. Brietius in Parallelis Geographic. Eos 

ûc aflvefaciunt Samogitx, ut maximi fint laboris, &: ultra fidem. Goto- 

fredus in Archon t. Cofm ica, Fournier iu Geographia. Parvi, ita tarnen 

duri, ut ad labores & itinera ferrei plané habeantur, q iibus in la- 

borum tolcrantia nulle modo funt comparandi Danorum equi, vel Fri- 

siorum. Pretorias in M a rte Gothico. Uno parvulo equo fed robu* 

fto Samogitarum , an. 1554. florenis duobus Vilnæ in Litvania empto, 

junâoq; trahæ vedtus Гит celeri curfu ufq; Cracoviam, confeci ccntum 

viginti Germanica milliaria. Lajfîcius de D ns Samogitarum. Defcriptus 

pumilo equus , nobis Z m u d iin e k , jubâ attonsâ notabilis redditur, pe- 

cuniâ parvâ ad magnos labores, etiam hac xtatc acquiritur. Podoli- 

ci, & Ukrainenses equi propter robur fingulare, tolerantiam imrom- 

modorum magnam, exterasq; qualitates, xftimationem meruêre & pretium. 

Licèt equorum nulla feracior terra, tamen tanto eorum ftu- 

dio gens Polona tenetur, ut è Thracia, Italia addućti, ас magno pretio 

comparati multi fpećtentur. Gratianus л Burgo S. Sepulcbri m F ita Сот- 

mendom CardmaUs. Singularia quxdam de equis narranda veniunt. 

In Palatinatu Cracoviensi mons Kontufz.a ab eventu raro nomen aflum- 

pfit. Pribislaus miles de Familia Srzcniavitarum equum cuidam Satrap« 

Hungarorum vendiderat ante triennium, hic Гесит ducens mimero- 

fum equorum gregem ex Hungaria noćtibus tantum, ne furtivum abi- 

tum proderet dies,venit

TRACTATUS Fill. SECTIO III. 

imrninentibus.cqiuim fcumlatum,vcrfatilem & pernicem,quo in bellicis 

confliAibus præcipuc utcbatur, juxta Гс ubi decumbebat, in atrio lo- 

cari præceperat, fæpins commoniro agafonc, ut curam ejus non remitte- 

rct. Res mira, irrationale jumentum qiusi domino compatiens, pabulum 

omne abdicat, pedibus iolum quatit, dolenter immugit, imminente 

morte herOjfe in terrain profternit ingemifeens. Kochowi kt Annal. Pol. 

ClimaB. z. Nieborowski miles ex Ravensi Palatinatu fenfit viditq, 

vulncra ad cicatricem olim redafta aperiri in fuo corpore, Sc funul in 

cquo, quo utebatur in praeliis. Nobilis cujusdam equa fine fellore, du- 

ftore omni, Lublinum ferebat literas, pecuniam, l'upelledilem variam 

fibi impofitam, confedisq; milliaribus tribus, redibat domum cum epi- 

ftola refponforia, rebus ad cibum, ac potum comparatis, omnes in via 

eludens infidias fibi paratas, propulfans vim, impatiens fræni imponendi 

ab aliquo. Prope Jaroslaviam equus indomitus noverat gregem de- 

ducerc ad pafeua optima, declinantem, errantem rcducerc, Sc collige- 

re; dum autem lupus no&u adrepercc, ftatim pulfando ungulâ terrain, 

conabatur cuftodes cxcitarc de fomno. In Capitaneatu Mofcifcenfi 

pullus equinus cum figura coronæ regalis à natura fronti imprefia vilus. 

Equus defultorius veterani militis in Roxolania, ad fexaginta tres annos 

vitam produxit, caftra fecutus triginta Sc feptcm annis, rcliquum tern* 

poris emeritus in quiete exegit, bene ab hero alitus. 

VII. OVES, Owce, animalia manfveta, timida, nulli non no 

ta. Ovium, Sc Caprarum ferax Polonia. Cromerus Pol. I. i. Non 

cxiguo in pretio habetur lana Polonica. Pufendorfius in Introduit, ad 

Htß. Regnorum. ln Majori Polonia triginta millia Ovium quidam 

in fuis prædiis hyeme numerabat. Opaleński in Defenfa Pelonia contra 

Barclaium. Ibidem ex Proceribus unus,fingulis annis pro lana vendit», 

centum millia monetär noftræ inferebat ærario. Non pauci с 

Nobilitatc ejufdem Provincial aliquot millia Ovium,с Colonis, Opilio- 

nibus greges poffidendo, lanam per Silefiam, Marchiam Brandeburgi- 

cam, Saxoniam, Pomcraniam, ad regiones remotiores: alii per Pruffi- 

am , & Mare Balthicum , in Hollandiam, Angliam, Galliam &c. mit* 

tunt, ad augendos proventus. Præftannflmu lana in pagis Jarognttwice,

De A n 'mahbus Dcmeflicis, 

& Morliowo & ‘c. pretium invcnic majus, expetitur a textoribus pan- 

norum, Lefnæ, Wfchovæ, Ravicii, Medercci, Smigli, Czarnkoviæ,Во- 

janoviæ, Zdunis, Svarzendzi, Trzciâncæ &c. Dcponuncur hie bis per 

annum vellera, menfc Majo Sc Scptembri, alibi fern el adimuntur ton- 

dendo. Vcrvcces numcrofos limitancis Provinciis quilibet dat aurumnus 

ad cibum. Er Pruffica lana texendis pannis fubtilioribus eft pcrido- 

nca, ideo & à regionibus alienis cxpctibilis ad opus fimilc. Oviariæ 

Litvaniœ, Rufïicæ, Volhincnfes, Podolicæ, Ukrainenfcs, lana longio- 

rc, crafïiore teguntur, quia non folo graminc, aft etiam rubis, foliis 

arborum pafcunrur. Arierum recurva cornua ad rećtam lineam Ci ducc- 

rentur,ulnam excederent, fæminæ parrim cornutæ, partim cornibus 

funt deftitutæ. Nonncmo an. 1674. menfe Augufto, dum ex Pruflïa 

Vilnam faceret iter, ac inter cibos, men fi appofita habcrct capita agneU 

lorum igné afîa ( tefteTylkcwski m jśdditam .adDifquifitionem Phyficam 

Oßenti duorum puerorum in corum dentibus, ad apparentiam inctalli 

aurci lamellas reperit. Montana Rcgio Carpato monti vicinior 

lanare pccus frequentiflïmum'fylvis committit, verc atq; æftatc totarex 

laćte integro, non dempto flore, cafeos præbct, qui caprinæ pclli inclu- 

Ci funt Bryndza incolis. Aliquæ Oves laticaudse in Ukraina, & Po- 

dolia, ab amplis, pinguibus caudis vocatæ. icriptoribus Africanæ, Orientales, 

nam ex Oriente olim adduâar,nobis Turcicæ, Moldavicæ,nativâ 

lingua, Owce Tureckie, Wołoskie, Bierki, fparsim augent ovilia. 

VIII. PORCI, Wieprze, juxta Bodini Theatrum Natur*, in A- 

rabia, & maxima parte Afncæ nulli, alibi pauci, apud nos plurimi, illiq; 

faginati ad regiones finitimas midi ex nonnullis Provinciis. Gedani 

an. 1717. porcus pinguiffimus bilanci impositus feptingentas Sc fexde- 

cim libras pendebat: pro triginta Imperialibus Pruflicis datus fub aleam 

in Bacchi feriis. Inter querccta quædam dum conatur lupus porccl- 

lum ad efeam rapere, à porcorum gregibus circumventus, grunnitu in- 

genti territus in truncum editiorem arboris fuccife insiliit, ibi noćtem 

Sc diem exegic integram præftolans occasioncm eludendi ftnćhm,eamqj 

conftantem obsidionem. Tandem incommoditate, tædio, fame adaćkus 

terram vix attigit fe fugæ dando, protinus in obfeflbrum excubantium 

rabicm, dentesqs incidit hoftis. H h z IX,

244 TR A C T A TU S VIII. SECTIO III. 

IX. CANES, Psi, in varias divisi funt fpecies. Venatici, id eft, 

lagaccs fcrarum indagatores. Aviarii feu avium odoratores: Vcrragi 

ieu canes vcnatici grandiores, agiliores: Naratores feu volucrcs globis 

rrajećlas ex aquis efferentes : Canes domeftici ad cuftodiam domus: 

Canes pecuarii ad incurfus luporum arcendos à gregibus: Molcffi ma- 

gnicudme, viribusq; præftantes. In oppido quodam Litvaniÿf, canis 

pro latratu, grunnirum porcinum edebat : vidi hunc canem Mi Tylkow- 

sh Phj/f. Curi. P. io. tali modo lat rant ein. ln Gedancnsi Zulava, 

Germ. Klein Werder, nunquam latrâiîe auditus Canis, ideoq; mutus 

exiftimatus. Petricoviæ Canis porrcćtum sibi cultrum inferebat cu- 

linac, mundabat pedibus, lavabat, reddebat hero. Ad Gedanum in 

Schottlandia, intra limina domus, vel in plateis amiflos nunimos Canis 

invenicbat, inventos dabat patrifamilias. In Majori Polonia Verta- 

gus folus lepores allequebatur, idem anates feras occifas in lacubus, aut 

ftagnis, nando ferebat, idem nare fagaci aucupiis inferviebat. Canis 

fequendo currum iverat Cracoviâ Romain, ibi commoratus diutiùs, 

randem ( qua de caufa ignoratnr ) relićta Urbe, (olus Cracoviam rediit, 

fuperatis tantis terrarum fpatiis, fluviis,periculis, nec non obicibus. Se- 

cundus Petricoviä literas tulit Opaviam, in urgentilTimo negotio feri- 

ptas, retulitq; fchedam firmatam teftimonio Viri graviflimi in Judiciis 

Tribunalis Regni mox exhibendam. Tertius, dum arćta obsidione 

cingcrcturTorunium à Syetico milite,ex Urbe per canalem frequens 

fvierat lator epiftolae ad villain remotiorem, redibatq; cum refponfbriis 

collo alligatis inter longiores densioresq; pilos. Alius Canis farmi- 

nam morn eripuit, nam cùm ad Cracoviam fuperaret navigio Viftulam, 

& de illo in aquä prolaberetur.videndopallam naufragium, fe dedit flu- 

mini, dentibus veftes arripiens, littori propinquiorem fccit, fubsidioq; 

dando à fpećtatoribus. Reliqua de Canum docilitate, fagacitate, fideli- 

tate &c. praetermifla, quia ipcctanda paffim occurrunt. 

X. FELES feu Cati domeftici, Koci, nunquam in cibum apud 

nos veniunt, fequentis hiftoriæ folius causa hue adducuntur. Cùm 

Torunii puellus Joanne s Czjmermann argrotare cæpillet, felisv cum 

qua ille à prima ftatim setatc magnara familiaritatera colcbat, femper 

ejus

Be jimmalibus Demißicis. 

cjus lcćtulo affidebat, mortuo ctiam co, individua (beia erat cadavcris, 

ufq; dum funus domo efferretur, nam tunc felis triftis angulum quondam 

ædium intrans, ibidem mortua cft inventa. Ad infolitae rei memo- 

riam,defunćH parens imagini puello donata: felem appingi curavit,quaî 

adhuc hodic apud hæredes aflervamr. Confer. Mtfcell. Лсасіетіл Natu- 

гл Curioforum, jim otat. 3. Obfer. 146. p. 267. & fequcnti, ubi Toru- 

nensia excmpla aliquot de Felis fympathia , & antipathia ponuntur. 

His expeditis, ut fequar methodum natura: indagatorum, poft апітаіія 

quadrupedia, Serpentes, Lacertas, Vipcras, Infećta pono. 

TRACTATUS IX. 

ANIM ALIA VENENATA, 6? EXAN- 

GVIA PRODVCENS. 

SECTIO I. 


DRAC0N1BVS,BASILISCIS, SERPEN- 

TIBVS, LACERTIS, VIPERIS, BV- 

F0N1BVS. 

I . T ^ k Raco, cft ferpens annofus, qui multa artatc in infolitam ma- 

I H gnitudinem cxcrcvit, terribilis,defertorum amans, cauda: ro- 

B Я bore in primis valcns. Si alatus eft, ait Franz.ius m Hfft.*Ani~ 

mal. ala: illi non ex pennis, fed membranis, inftar pinnarutn 

excreverunt in dorfo. De talibus Kircherus Mundi Subter. I. 8. curiofi 

aliqua annotaverat. SERPENS Raio in Sjnôpfi minimal, cft animal 

pulmonc rcipirans, vcntriculo unico, temperie frigida. Exuvias fuas sin- 

НЪ } gulis

TR ACT ATU S IX. SECTIO T. 

gulis anni's bis exuerc traditur, vcre fcilicet & autumno; hycme fab 

terra, & Tab radicibus arborum(praecipuè bctulx, coryli)fopitus quie- 

fcit. Vencnatus alius, qui dentes exertos, acutes fert in mandibula 

fuperiore, morfu infligit vulnus, ac liquorem venenofum inftillat: in- 

noxius alius, qui dentibus ejusmodi, atq; vcneno caret. 

II. DRACO, Germ. Dracb, nobis Smok, ingcns in Vavcl fco 

pvilo impendente Cravoviæ delitcfccbat, efuriens de antro egrediebatur, 

& fætente anhelitu, veluti peftilentia quadam, multos inficiebat: imo 

per Civitatem divagans & fuburbia, quæcunq; obvia devorabat. Quo- 

circa incolæ ad hoc evitandutn incommodum, tria jumenta ad antri o- 

ftium, qualibet die ei offerre cogebantur. Iraq; Cracus deplorati ferè 

ftatus fuoaim mifertus, peilem vituli recenter maftati, nitro, pice, Sc 

fulphure mfarciri, Sc confvetâ horâ pencs eavernae orificium locari jus- 

sit. Beftia autem prorepens famelica, Sc jumentum putans, vituli exuyi- 

as deglutivit.Interim materia præcipuè fulphurea calore accenfa interno, 

tam fervidam excitavit sitim, ur pofl hautlam aquam immodice de Viftula 

fluvio, dirupta alvo extincta fuerit. Aldôvandns in H iß. Serpen- 

tum, Cr Dracommt Cromerus H ß. Pol.l. i. Miecbov.ta in Chromcis,Sar- 

mcki in Annahb'iS сTc. In Ukraina non procul ab oppido Jampot, 

tradirur Draco mole afquâlTe equum biennalem, alis ufus Rulle, inco- 

luifle antrum in rupe, Ferebat fama régnante Joanne III. Draconem 

apparuifle in Rubra Ruffia,mtulillè varia damna. Sylva in qua degebat, 

ex mandato Regis, eft colonorum, militum turbâ undiq; cinćh, beftia, 

plumbeis glandibus trucidata. In Coinitatu Scepusiensi fpećtante ad 

Hungarian!, confinia Regni noftri tangente, non procul à Clauftio 

Carthusianorum datur eavêrna, antrum Draconis dićta, in qua namra 

innumeris Draconibus fepulchrum pofuir. Ibi reperit olla Draconis ru- 

fticus quidam, dixitq; magnam copiam corum elle, fed Laćte Lunar 

obrutorum, quod continuo eftluit ex rimis antri. Adefl Sc materia 

alba lev iffima. Album Nihil vocata. Secunda cavcrna ad milliare exten- 

Ql in Comitatu Liptoviensi, vicina oppido Alar flek, in ea Draconum 

fceleta integra sibi fuperjacentia, Sc adjacentia conduntur, aft materia 

aibâ rcmotâ facile eruuntur. Os femoris in v en tum duarum ulnarum longitudmem

X)s Anmahhus venertatis. 147 

gim dinem habens, denies fpitham am fuperabant. Ephemerides Medico- 

Phyficœ Ge- г т а т с л ab Academia Natura Curioferum édita Lipßa, e r 

Erancofurti an. 1(73. O' j 676. ex Utens Pater fonii H am Pbyfeci Epsri- 

(nfis Wratislaviam datts an. 1 6 7 2 . Н І С recurrunt dubia in Traclatu 1. d e 

Unicornu Fcfsih pofita, ex quibus poteft form ari quæ ftio, vcranc illa 

Tunt Draconum oilaf 

III. BASIL1SCUS, Germ. Bafelisck,nohis Bâzylifz.éi, ex généré 

Serpentis, candidà in capite maculä,velut quodam diademate insignis, 

sibilo fugar omnes Serpentes, erećtus incedit, necat frutices non conta- 

ćtos modo, verum&afflatos exurit. Plinius Mitt. Natur. 1. 1. Similia So - 

hnus narrar, additq; plura. Aliis, malum in terris singulare, nam quid- 

quid morfu ejus occiditur, id non depafeitur fera, volucris non attre- 

i 4$ TRACTATVS IX. SECTIO. I. 

gantes, fed K ir cher us M undi Subter. I. 8. ait; Basilifcos cx ovo galli ve- 

ruli nafci alatos, adco hodicrna die innotuir, ut tcmerarius haberi cen- 

featur, qui negare iniolentiùs velit. Vivcnte Sigifmundo Augufto 

Rcgc, traditur natus fuilfe ßasilifcns Vilnae, hic cum homines ad cel- 

Jarium defcendentes enecuiflct, aliquot manipulis rutæ reccntis in func 

demiffis eft fuffocatus. Primus falciculus pallidus Sc aridus extra&us eft, 

fecundus non ita, tertius minus, quartus non amifto virore, quod signum 

fuit cmortui. Tum defcenfum eft ad cellarium., & cadaver reper- 

tum. E x M . S. S. Et Muftela efu rutæ munita, juxta Lemnium in 

Aliraculis Occultis Naturл , Basilifcum intrépide aggreditur, aliud nullum 

animal adversùs eum fubsiftit. Varfaviæ, an. 15 37. accidit, ut 

Machæropœi cujufdam filius cum aliis exercitatione ludicra falleret tem- 

pus, latebrasq;, in quibus à colludentibus non facile inveniretur, qvtære- 

ret. Fuit non procul ab eo loco, in quo ludebant pueri, cella quzdatn 

delolata, in earn cum fe duo dcmitterent, in imis gradibus conciderunt 

& expirârunt. Diu funt quatsiti pueri à matribus, & in gradibus cellæ 

funt reperti. Dcfcendit cnim ancilla ad cadavera, fed protinus ipfamet 

juxta infantes concidit. Mater ad cellam accurrit, ancillamq; cum infantibus 

humi proftratam cernit. Extemplo fit rumor, Ciyes accurrunt, cadavera 

extrahunt, inftar tympani turgentia. AccelTk ad hoc trifte fpe- 

ćtaculum Palatinus quidam, dixitq; Serpentem venenatum eà cellà con- 

di, feu Basilikum. Miflus eft itaq; capitis fupplicio intrk triduum aftici- 

endus Joannes Pareus., fed circumquaq; ipeculis munitus, & ut fccuri- 

us rem perageret,toto corpore indutus eft corio,confpicilio oculis obligato. 

Una manus inftrućta erat ferreo rutabulo, altera face ardente, 

poftquam verö per horx fpatium, otrmes cella: rimas, omnesq; angulos 

pcrquisiviftet, neq; beftiam ullam invenilfct, in altera vicina cella rude- 

ribus oppleta, qujcsitum Serpentem in muri foramine exanimatum vi- 

dit, clamoreq; significavit, dein in lucem extulit, ,totiq; populo fpe- 

ftandum exhibuit. Huic Basilifco mediocris gallinæ caput, ad Indici 

galli figuram crifta coronæ similis, partim flammeo, partim cæruleo 

colore confperfa, palearia eodem modo coloryta fuêre , multis maculis 

eminentibus; oculi similes bufonum oculis, fub alis totus flavus erat 

&

De Ânimalibu venenaùs. 

& fub ventre. Crura oblonga, & galli cruribus similia, cauda incurva- 

ta, & furfum reflexa. Chwatkowski in Singulanbus Poloni* , Sennertus 

in Epitome Natur. Scient ta, Piricier tÆmgmatum. I. 3. Mo[ams Crc. 

In pago non multum diffito ab oppido IViecbork Palat. Pomerania?, 

coloni cujusdam horreum continebat foveam per modum antri, in ea 

natus Basilifcus partim latitabat, partim excurrens nocentiffimum ve- 

nenum fpargebat in homines, с quibus ferè viginti interierunt. Strara- 

gemate vario conabantur incolæ с vivis tollere interfećtorem, fed sine 

optato exitu. Tandem ignibus traditum eft horreum, minori damne 

amotum maximum. 

IV. SERPENS GRANDIS, nobis Potoz., fquamâ durilTîmâ. te- 

ćhfs, ad ofto, vel decem ulnas protenfus, in Campis defertis Ukraincę,. 

Boa Plirïi did poteft ob amplitudinem, Serpens Ve&is propter exten- 

sionem, &c craffitudinem. Ërigere fe altiùs folet profpiciendo, celeri 

moru infequi homines, & animalia, & cum pedibus careat, caudâ fc 

impellere fortiùs ad occupandam objećlam prardam. Oftrogii in Volhr- 

nia, hæc de eo accepi authentica. Duo robufto corpore viri è Cofâco- 

rum Zaporohiensium numéro, captivitatem Scythicam fngientes, cùm 

per /olitudinem, lateq; patentes campos, nullo prodromo, nullo vefti- 

gio, in Poloniam remeant, ecce Coluber trabalis magnitudinis, de ob- 

feuris emergit latibulis, & reftà viatores verfus, nunc sinuofo flexu, 

nunc falru concitato fertur, atq-, didućtis faucibus, jam jam imminet 

& inhiat miferabili humanæ oftæ. Quid in tam defperato cafit territis 

vins consilii ? quidinquam? signatis Cruce peftoribus, ope Dei im- 

plorata, resuivpto fpiritu, gradum siftunt, beftiam adoriuntur. Primus 

afeiam longo manubrio impositam novies in caput vibrât, alter acutum 

pilum feu venabulum contorquet fortiter, fed etiam fèmitruncato capi- 

te , adftringuntur caudæ volumine, a quo fe explicare vix potuiflent, 

nisi iteratis vicibus folviflènt ferro obfidionem, atq; amplexum mole- 

ftiffimum. Perimuntur Serpentes ejusmodi, varia arte, petuntur 

miffis с bombarda globis, dum aifurgunt, pars enim non modica vici* 

lia gutturi fquaniis caret. Præcisis nonnullis partibus, dum coquuntur 

ad eleam, alia, ac alia aqua in gramen cfFunditur ab explorante, an 

Ii non

TRACTA TU S IX. SECTIO T. 

non reddat illud virore pulfo flavcfcens. Obbta efl: afla caro cuidam à 

colono, pcnes oppidum Chmielnik nofttæ Ukrainæ, aft illc ab horren- 

do abftinuerat bolo. Similis Serpens huic Ukrainensi л Pifone in 

JndU utrtusep, Re N a w a li c r Medica sic eft defcriptus : Boiguacu five 

liboja IndisjSerpentum omnium facile maximus,ut femur fcrc hominis 

craflus, Lusiranis Cobra de Veado di&us, quod Dorcades intégras devo- 

ret fiigendo potiùs, quam mafticando &c. Ex horum genere quidam, 

o&odecim, vel viginti quatuor pedes reperiuntur longi. Cinereoe 

ipadiceo, elegantiffimè variegato funt colore; tota pellis maculis nigris 

decoratur. Carne eorum alba non folùm indigenæ & Nigritæ, fed & 

noftrates vefeuntur. Famelicus hic anguis ex dumetis prolilit, caudæq; 

fux duobus unguibus armatx nitens, horrende fe erigit, ftrenue cum 

feris, hominibusq, lućtatur, fibilat irritatus, ex arbore infidiosè in via- 

torem desilit, eumq; validiffimis cingit amplexibus, ita ut vel illis solis 

interimat. Cxterùm hic Boiguacu adeo terribilis Cervis, & Capreis, à 

formicis necatur, patulum ejus os turmatim ingreffis. Quasi nimirùrn 

nihil tam poteiis sit in rerum natura, quod everti non poflït к multo 

niinori. 

V. SERPENS Геи Anguis, Coluber, Germ. Schlang, nobis 

fub num. I.Scdionis iftius expofitus, multiplex datur. ACONTIAS 

«X defcriptione Aldrovandi in H i ft. Serpent. Cr Draconum, non folùm 

in locis abditis proximis publicx via: moratur, ut tranfeuntibus insidi- 

as ftruat, fed etiam afcendit arbores fe in orbem contorquens, caput 

intra frondes occultans,ut viatores aggrediatur. Affimilcs ei Serpentes in 

Ukraina remotiori, qui, confcenfis arboribus, insidiantur minoribus ani- 

malibus carpentibits gramina, desilientes deiuper inftrunt песет, ex« 

fugunt fanguinem. Visi & ad Oz.bowce oppidum, flumini 'Lbruiz. im» 

minens, implexi frondibus, prædam ex ovibus pracftolantes, ita crafli 

ut ambabus manibus non pollent comprehcndû, CÆC1LIA 

aliis Cæcus Serpens, nobis ІѴыі Перу t parvus, vencnatus, colons par- 

tini fubcxrulci, partim fubflavi. CENCHRIS, JVai nakrap’a 7, 

maculis magnitudine & colore fimilibus milio, univerfum corpus re- 

/perfum habeas, morlu ulcus putidum facicns, DIPS AS, fV ai ma- 

ІискЛ4

De Anlmalibus venen at is. 

luczki, morfa dolores creans intolerabiles, ardores maxîmos, fîrim inex- 

tinćta: ignoro an conftituat Serpentu noftroru numeru. DRYiNUS in 

cavis aiinofarü quercuu, à quibus nomen accepit,prope radices vićtirans, 

fummc fa:tidus,& demorfos olere graviter faciens. JACULUS, Acon- 

tias Græcis, nobis Strzelec W aż} qui fe librando inftar jaculiconjicir, Capos 

defertos Janczancha Crc. inhabitat. Ibidé aliorû Serpentum copia, 

îÿlvarum & aquae inopia, gramen vix non adæquat ftaturä viri, continens 

animalia venenata multiformia. HYDRUS,Enhydrus Solino, Enhydris 

Pliitio, nobis W ai wodny, in aquis degens. Hydra Graecis, unde Poet* 

Ну dram finxerunt efle multorum capitum, in Lerna palude, quorum 

excifis aliquot, totidem continuo renafcebantur. ■ CHELYDRUS, 

W aż iiemno -wodny, id eft, Serpens terreftris & aquàticus. SEPS, Pa- 

dalec, Serpenti terreftri fimilis, coloris nigri, vel rubefcentis. Ejus ićhi 

membra percufl'a diflolvuntur, putrefcunt,' Circa urbem Wiślica multi- 

tudo infinita infećfcorum, Serpentum &c. in'paludibus, qui alleverationc 

Starovolfcii in Polonia, incolis minime nocent, transportati alio ftatim 

emoriuntur. ’ In Carpatiis montibus, Serpentum, Viperarum, cæte- 

rorumqjvenenofbrum animalium magna agmina repunr per rupescon- 

valles, fpecus, & prarcipitia. Olim in Samogitia, agreftes idololàtraf 

quosdam Serpentes cum pêclibus quatuor brevibus, nigro, obefo corpore, 

Givoites patriâ lingua dittos, tanquam penates domi fuæ nutric- 

bant, eosq; luftratis laribus, certis diebus, ad appositum cibum prorc- 

pentes, cum familia tota venerabantur. Quod fi adverfi aliquid illis accident, 

Serpentem Deum domefticum male acceptum, nec faturatum 

cflè credebant. Liber Baro de Herberßetn in Commentar. Rer. Mofcho- 

viticanm. Appendix Theatri Ortelii, Magmus in Geogr. Guagnims. T. i. 

Etiam modo in quibusdam locis Litvaniæ, funt ædium incolæ, non 

irritati sinè morfu verfantur inter homines, focii faćti puerorum lac ab- 

forbentium, idem lambunt in patinis. Haur in tÆrario Secretorum Oc- 

еопстіл. In eadem Litvania, & Ruffia, Serpentes circumvoluti 

vaccarum pedibus pofterioribus, lac ex uberibus fugunt, fine noxa nu- 

tricum, quæ in eorum longiore abfentia tardio gravi affe&æ edunt mu- 

gitus. De Serpentibus, Nova Liter aria Maris Balthici, z y Septen. 

I i 2. monts^

TR ACTA T US IX. SECTIO I. 

trionis, an. 1700. Lubecл impreßa , fingulare tulcrunt. Üxor nomine 

Barbara Jacobi Ziekmersy in pago Crudenz. prope Gedanum laboravc- 

ratfebre , cui medicina a familiaribus'hac lege exhibita, ut grefsu ce- 

leri in vicinam fylvam cxcurreret,fudoremq; concitaret, tanc fore,ut fc- 

bris remitteret. Mulier attigit fylvam, aft improvisö febre corripitur, 

qua debilitata, in terra decumbcre cogitur, femno corripitur fed infeli- 

ci, nam Anguis dirus. in os & ventriculum ejus irrcpfit. Expergefada 

шиіісг à paftoribus pecudum, fine loquela ofFcnditur, & curru in vici- 

num pagum transportamr. Cumq; motum præternaturalem in ventri- 

culo perfentifeeret, adftantibus retulit, certo Serpentem adeilè, cùm ali- 

tim collo, inftar torquis, circumvolutum adhuc liberata à fomno de- 

prehendiflet. Mulier mifera hæc, difticultatibus fummis, anxietatibus, 

cruciatibus, torminibus affcćta, ad nutum Serpentis vivere coaćta fuit: 

nihil edere velbibere, quod ipfi adverfum, neq; acida ut brafficam, 

neq; fàiïà, neq; raphanum, piper, allium &c. aflumere potuit, fed novum 

, licet ingratum advenam laćke, & præcipuc pifis, atq; aliis aliir.cn- 

tis gratis nutrire adaćta: & fi diu jejuna manferit, arrodens ventricu- 

lum, fanguinem fuxit crudelis hofpes. Varia tentata funt medicamenta 

per annos duos ad hoftem hunc climinandum,fed fruftra. Ab omnibus 

abftinendum fuit, quoniam Serpentćs irritabantur his & exafperaban- 

tur. Quare in fummos cruciatus incidit, nam nifi poft duos annos, in 

manus Agyrtx venit, qui afflićhe Mercurium forfan crudum cum fac- 

charo exhibuit, atq; ad manum habuit libram unam butyri cum cere- 

vifia (upra prunas calefafti, ut hauriret quantum poflet, & mirum, hoc 

cxhaufto, non tantum vomuit, fed decem etiam catuli Serpentum per 

cefophagum & oscgreffivivi, magnitudine fere ulnæ dimidia:, matre 

adhuc tarnen in ventriculo remanente, qua: nunquam expelli poterat. 

Itaq; per duodecim feptimanas infeliciter vivens à confbrtio reliquorum 

fe lubduxit, & ut quietc dormiret, fuper faenum trifolio odorifero mixtum 

fe conjecit, calidum panem tcncns in manibus; Sc cccc rccubans 

& fupina per cefophagum ad fauces lènfit afcendere Serpentem lubri- 

cum, cùmq; animadverteret fe jam dentibus fufficienter collum anguis 

attingere & comprimcrc polfe, adegit collum Serpentis dcntium acuminc,

De Animalibus venenaùs. 

mine, & manibus munitis ftrophiolo, fûmmaq*, vi Serpentem, ulnæ & 

quadrantis magnitudine, cum tremorc inter lpcm & metum extraxit, 

remanente, in collo & ventriculo, anguina vernatione, quæ tamen ex- 

hibito vomitorio rejcćbi. Aft nondum miferiarum finis, fiquidem in 

dies, ventriculi morfus, tormina, anguftias abdominis increfcentes fen- 

fit. Et dum Temper ex recentibus ovis juvenculos angues pullulare crc- 

didit, defperabunda vitam cum lacrymis egit. Ego tamen in folatiutn 

contriftatæ, decoćtum ex radicibus fraxini, feordii, abfinthii paravi, 

haufit prima vice, magnus tumultus in corpore excitatus, fed poft 

aliquot boras vomitu reddidit quatuor Serpentes albos, palmi magnitudine, 

fed mortuos, & iterum cum fæcibus alvi, fpinas, frufta, capita, 

& partes Serpentum fruftillatim putrefaćfcas. Et fie dimicatum eft, 

ferme per très annos, variis medicamentorum telis adversùs cohortem 

Serpentum, л Daniele Crugero Medicinm D oil ore. Infelicior homo 

in pago Grodzisko prope Lezaifcuni, quia Medico omni deftitutus. 

Hie accenfus fiti in æftate, adiit aquam inter prata ftagnantem, pronus 

in terram haufit, & protinus aliquid gelidi fe abforpfiife fenfit. Succeftu 

temporis excrevilfe Serpentem intra vifcera, anxietates, tormina, carte- 

raq; graviffima mala indicârunt, inter quæ obiit, angue per os fata 

prævcniente. Judæus negotiorum fuorum causâTorunii commorans 

an 1671. in Martio, tria ova gallinacca emit, fibiq; ex iisdem, admix- 

tâ cerevifiâ, efcam parare voluit, fed confraćtis teftis, duo recentia, terti- 

um corruptum & putidiffimum, fætore plenum reperit ovum, ex quo 

Serpens ad fpithamæ menfuram longus, fubcinerei & variegati coloris, 

capite plané nigro,in gyrum circumvolutus prodiit ad fpećtaculum.Zer- 

neke in H iß. Torunienfis Naufragts Tabu Its. Abfciflb capite venena- 

to , rcjrćta cauda conftantc offibus, decoriata, cofta caro Serpentum 

editur ab aliquibus, fine periculo mabe habitudinis corporis. Pingucdo 

ftrumas emollire, dolores podagræ mitigare: jecur & fel impofitum 

ićtibus eorundem, ad fc venenum allicere à multis traditur. Plura de- 

fumi poffunt ex Libris de Serpcntibus ab Aldrovando, atq, Leonictno 

edicis. 

VI. LACERTUS feu Lacerta, Germ. Heudechs, nobis Jafz.- 

1 i 5 sw rk o ,

*54 

TRACTATUS /X SECTIO J. 

cnurka> alia tcrreftris & minus venenata, alia aquarilis magis virulenta.' 

Terreftris degit in cavernis terra:, ruderibus murorum, afperis locis: 

colore variat, una viridis, alcera rava, utraq*, hominem diutiùs inmetur. 

Viridis commendatur prx reliquis inferturq; Pharmacopoliis. Sećta, vel 

cum Tale tufa atq-, impofita vulneri elicit fpicula, vitra &c. è corporibus. 

STELLIO non diffimilis Lacertæ, multó tarnen minor, pcllem habens 

lucentibus quibusdam guttis, ceu ftellis confpicuam. 

VII. VIPER А Геи Afpis, Ceraftes, Excetra, Prefter, Germ. 

N atter, Otter, nobis Zmiia>cx deferiptione Abbatii inTratlatu de A d - 

mirabili Viper d N atura, eft Serpens coloris varii, plano latoq; capite, 

incedens cervice rećfca, reliquo corpore repens. Venenatus non in toto 

corpore, fed in quibusdam tantum partibus, ut capite, gingivis, & ve- 

fîcâ felleâj, Vefeitur venenofis herbis, & animantibus. Caro ejus come- 

ditur in multis locis, nec folùm nutrit, verùm protrahit vitam, elephan- 

tiafin fanat,Oleum viperinum, Sal viperinum ad plurima effieax. Extant 

Sever im Demonßrationes % Cr Expérimenta Nova de Viper* natura, ve- 

neno, medicinay Patavii imprejfa. Ab Herodoto, Plinio, *yhhanot 

Crc. pro indubitato habitum eft, Viperam, diifcćlis lateribus à fætu, 

parcre atq; interire; fed oppofitum fenfit Apollonius apud Philoßratum, 

Dalecampius Can ter us, Cerda, Senguerdius in Phys. Exercitat. Abb at ins 

fupra ci tat us, Bod,nus in Theatro Natu. Umverf*, in qua ait; Viperæ la- 

genis yitreis inclufar, partum edere vifæ, utraq; parente fuperftite. Idem 

reliquit le Grand in Hiftoria Nature: experiuntur illi, qui in vafis vitreis 

allèrvant Viperas, aut invivariis, pharmacis fuis componendis alunt, 

quod non corrodantur à pullis matrcs in partu, neq; intereant. Per ve- 

nenum Viperarum, atq; Serpentum, a Budeo in Philofoph. Theoret. in- 

telligitur humor, qui in vaginis dentium deprehenditur, & dum mordent 

ob comprclfionem vaginarum effunditur. Præfêns antidotum contra 

morfus ejusmudi, di Cobra lapis exoticus, qui dum applicatur af- 

feftæ parti, vencnum artrahit, fi abundat virus, delabitur, laćti tarnen, 

vel tepidæ aquæ impofitus, haufto malo levatus, iterum exerit vires, fa- 

nitatem certo allaturus. 

VIII, Animal grande venenatum frutices incolebat diutius, nec 

à rurico-

De Anîmalihis venenaiïs. 

à ruricolis peîlebatur, tandem dum pratum defècaretur, ex advenientis 

hcri mandato mevetur animal, audacioris unius falcc vulneratur letha- 

liter, aft fine mora ( traditionem hic fequor) faix in fragmenta abiifle 

eft vifa, perculïor è vita celîît. Secundum animal virulentum fimulq* 

alatum, in Litvana Polefîa ad paguir. Alenewefz., foie bat de antro exefar 

arboris erumpere, infligere armentis vulnera & tumorem, inferre песет. 

Fafciculus ftramentorum ilhtus pice cavitatem illam dum obtura- 

vit, admotum concepit ignem, reæ cædium multarum beftiæ in rogum 

verfus. Tertium animal a Ruffis generali termino Hadtna appella- 

tum, Volhinia cum viciniis habere traditur, awatis magnitudine, roftro 

/ubviridi, linguâ & pedibus nigris, alis fimilibus velpertihonum mem- 

branis, caudà Serpcntis definente in acumen fagittæ. Volar, currit per 

campos, fylvas, aquisq; innatat. E Nobilitate Ruflica quidam fugi- 

endo Turcicam fervitutem, Campos defertos pedibus emetiendo, vidit 

folis ardoribus expofitum reptile, hoc poftquam pereuffit acinace, vul- 

nnsq; intulit, cnm fibilo cucurrit ad arundineta. Percuflor ferrum vagira 

dédit, quod poft intervallum dum conatur eximere, integro ma- 

nubrio, dcfluxille advertit. Per Podobam iter agens nonnemo, ad 

pdlucidum fontem vidit animal ingens atq-, horrendum humi reptans, 

fibiq; ocyus fugâ conluluir. Sub nomine Lacertarum volantium,ani- 

malia homimbus & armentis noxia latent, in vaftiffimis fylvis Polon* 

Polefiar. 

IX. EUFO feu Rana terre ftris grandis, venenata, Germ. Krœte, 

robis Zaba ъістка. w eika, in ulu medico eft. Maceratus Bufo in aceto, 

impofitus anthracibus, ventna extrahit, plantis pedum alligatns, capitis, 

cordisq; morbis, phrenitidi, febribus medetur, pulvis fumptus hy- 

drcpem cducit, oleum tumonbus, inveteratis ulccribus juxta Schr'ode• 

rrm prodeft. Lapis Bufomtes. feu Batrachites, Chelomtes, cc-mmendatus 

contra venena & pcftem, repcritur in agris, à nonnullis et'am in anno- 

forum, diu inter rubos, fentes, arundineta delitefcentium Bufonum ca- 

p'tibus traditur generari, arte acquiri. Prselo fubjećtus a Рачіііпо Btt« 

fo Cur'.»fus plura adfcrre poterit fcire dtfideranri. In Arce Goftini- 

ticnsi Palatinatus Ravensis, eiat penes porum affixa patieti Rana info-

^ 6 T R A C TA TV S IX. SECTIO II. 

litæ magnitudinis, qux olirn in profundo carccrc turri circumdato, ca- 

ptivos vencno cnccabat. Longitudo illius includcndo caudam, duo- 

rum ferme cubitorum, craffittido unius ulnæ. Os bovino fimile, denres 

fuperiores atq; inferiores obtufî & curti, quafi molares. Vifa anno 1642. 

ut mihi conftat ex M . S. S. Cr Haur tÆrario Secretorum Оесопотіл. 

Stupendæ molis altera Rana occifa eft farculo Petricoviæ, dum in Ec- 

clefia Parochiali fepulchrum ex oppofito Sacelli Sacræ Crucis expurga- 

retur. ' ln monte. Babia -gora, aliquæ ranæ extenduntur ad menfu- 

ram plantæ pedis humani. Ex Equeftri Ordine vir ineufare folitus 

diu frigiditatem capitis, applicatæ funt medicinar,fed lïnè optato facces- 

su. Poft ejus obitum dum cranium feinditur, dividitur, Bufo inventus. 

Fæmina ruftica in Majori Polonia haurire folita aquam de pifeina ranis 

infećfca, hxc inter tormina gravia, duas ranas, tertiam viperam erućla- 

vit. Varfâviæ an. 1696. Martii j. auriga doloribus ventriculi affli- 

ćtus vehementiffime, antimonium fùmpfit, ranam vivam ejcci^liberatus 

à cruciatu. Servus cujusdam Civis Torunii ad pagum properans 

aquam ftagnanrem avide bibit, de ventriculi moleftiis conqueri cepit, 

omnem caufàm in hauftum rejiciendo. Remedia plura fruftra adhibita, 

tandem poft pinguedincm Serpentis epotam, très ejedæ rana: urgente 

vomitu. 

SECTIO II. 


A P IB V S , LOCVSriS, ALIISq; JfN- 

SECTIS. 

I.T Nfe&a, funt animantia plerumq;exanguia,cæteris imperfeftiora, va- 

I riis incifuris prædita, commifluris multis infîgnita, patrio idiomate, 

Robactwo frx.ewieźifte, nacinane, leza.ee ъ lataiace. Dividuntur 

partim in terreftria, partim in volucria, partim cum utroq; participan- 

tia. Praeter aliosmultos, Aldrovandus volumine inregro, Moufetus The- 

atro Minimorum Animülium> Swammerdamus Htßoria Generali, Infećta 

funt complcxi. Ik

De Amma'.ibus Infeflis. 

II. APES, Germ. Bienen, nobis Pfz.cz.oty, inter infećta omni» 

ebtinent principatum, Plinti fenftCMllac habenr rempublicam, reges, du. 

ces, mores, ordinem. Atticæ regionis Hymettus mons ( qui & Cecro- 

pius ) item Hybla Siciliæ, numerofa examina apum fover, non pau* 

ciora & noftrum Regnum, quæ judicio Beccheri in Phyßc/i Subterranea, 

funt fortiora, ac magis digeltæ qualitatis, quàm in Germania, aut alibi. 

In Podolia apes non cantum in alvearibus, cavatis arboribus mellificanr, 

fed in ripis etiam, ac in terra fponte mclla reponunt.Et contingit farpe- 

numero ut turbas apum fupervenientes, ac priores exterminantes trucident 

ruricolæ, aut in aquis mergant, ut quar præfuerunt hacreditaric 

meIlificarent&:manerent.Eædem apes propter paicuorû ubertatem,odo- 

reni fvavem, fiorem abundantem, maximas ficcarum terrarum foveas 

melle in Podolia replent, ita ut immanes Urfi in foveas talcs cadentes 

ob nimium mel devoratum fufFocentur. О lus M . in Hiß. Septentri. j 4l- 

drovandus in Amnial. Infettis, Munßtrus in append. Geograph. Jonßo- 

m s m Htfl. Natur de Jnfeths, de Brueques in Mundo Impertorum. In 

Ruffiæ terris, tanta eft copia apum (ponte provenientium, non in alvearibus 

tantum, fed & in terra paffim mellificantium, ut incolæ prac 

multitudme certa agmina earum obruant. Miechovita Chronic. Polo. I. 

I. Afaginus in Geographia. In Podolia, Ruffia, atq; vicinis locis, 

ob infinitam apum multitudinem, domeftica alvearia non fufficiunt : 

facile terrarum incolæ finunt, ut ad arbores cavas, arte ad eum ufum 

aptatas, vel à natura fie rclićtas evolcnt ftirpem mulriplicaturac. Olaus 

M. in Hiß. Septentrionali. Sepitur in Ruffia alvearibus collocandis 

locus, mulra ponuntur vacua, ut nova recipiant examina. Dum vero 

tempus legendi mellis venerit, quidquid eft in alveo excutitur, paucis 

propagationi ac fæturæ relićtis. Opaleńskt in Defenfa Polonia. Propc 

Camenecum Urbem Podolicam, non ita pridem alvearia duodecim, 

intra unius decurfum anni, decem fupra centum examina apum edidc- 

runt ; quadraginta (ërvata pro hyeme, reliqua (unt fuftbeata, ne multi« 

tudo obcflèt mellis proventui. Dc Podolia dićta, Ukrain* funt adfcri- 

benda, in qua'non raio colonus unus poffidet ccntena aliquot alveario- 

rum ab apibus occupatorum. Adduco opus apum miubilc. In pa. 

Kk go

TRACTATUS IX. SECTIO II. 

go R R . Patrum Ordinis Prædicatorum proximo Varlaviæ, an. T70S. 

animalcula hæc laboiiofa exanguc hominis caput feu calvariam forma- 

vere de cera, ante peftis fevitiam,impie vere ftupore,mortis mcmoriâ ipe- 

ćlatores. 

III. LO C U STÆ , Germ. Heuschrecken, nobis Sz.arancz.ii, fun 

infcćta confumentia fegetes &c. adurcntia terram taćtu, atq; (alivä. Sex 

pedes habent, quatuor alas maculis nigricantibus multis infignitas, quas 

rude vulgus literas elle exiftimat! 'Lingua inttrućbe dura 5c valida» den. 

tibus duobus latis,quos apprimendo ilridorem edunt.Inteftinum gerunt 

non (implex, fed flexuofum & replicatum,cum ventre fuico. Vaga funt 

nimis & inftabilia agcnina, foie orto, incalefcente die, alio fe transfe- 

rentia. Recens natæ in Mceotide, vel alibi, funt admodum parvæ, nigri- 

cantes, fine cruribus, alisq; reptantes. Stupenda autem earum eft multi- 

tudo, quando agmine faćto in regionem convolant aliquam, inftar nu- 

bis,vel nebul.e operiunt radios folis. Volatus per horas aliquot 11011- 

nunquam durât See. Rumpuntur ova ne generentur aliæ,necantur vari- 

is modis, vend quoq; ingentem copiam, in ftagna, flumina, maria, 

precipitant, frigefcens cælum extinguit vivas.Hebenßreit fparfim in Trail 

at и de Locußts. In Ukraina, æftare gcnitae ex relićia fætura ante 

hyemem, primö mufcis erant affimiles, latebant inter gramina vix fc 

moventes, dein mutatâ formâ afcenderunt gramina, herbas, & arbores, 

foli fe exponendo. SuecelTu temporis apparu.erant rubeæ notæ in earum 

capitibus, &c fupra alas, quarum extabant parva initia. Erupere pedites 

in agros fègetes confumpturæ, acquifitis majoribus viribus depofituræ 

lentiffimè rubram cuticulam ; tandem faćtac alatæ evolaverunt. Ad 

Ruffia: terras, an. 10 8 6 . grandi multitudinc advenerunr locufbe, omnia 

gramina confumentes. Dlugojfus in H iß. Polom*. Tanta vis locuflarum 

graflàta eft in Polonia, an. 1534. ut volantes mortalium oculis 

folem eriperent, ftratæ humi fuperarent equorum ungulas, quæ depa- 

ftæ omnia, atrocem famcm induxerunt. Вrtenus S. y . tn Annal. Mundi. 

Ingens multitudo locuftarum, Poloniam, Bohemian?, Auftriam, an. 

13 vaftavit. Bircken, Herburt in H iß. Polona. In Terra Lenci- 

ciçnfi, Siradienfi, & Mafoviæ, an. i47j.locuftæ ad longitudinem uni-

De Anmalibus Iл fett Is. 

ns Digiti hitmani, capita inftar ve/pertilionum habentes, apparuerunr. 

Extenfio congregationis earum erat milliarium trium, latitudo unius 

cùm dimidio, denfitatem vix fol penetrate potuerat. Fruges,& arbores, 

in quas cadebant, devoraverant; nihil præter terrain, & fimum ГогЛ- 

dum relinquentes. Adiechovita Chrome. Polo. I. 4. Neugebaver in Iconi- 

bus, Cr Vitis Regum Polonu. Vehementior ventns, ex Turcia in 

Poloniam, tulit maxima âgmina locuftarum, an. 1527. colore fuerunt 

auteo & cano 3 quaternis inftrućtac alis. Item an. 436. ventus à Ponto 

Euxino turbas tantas locuftarum in Podoliam 'pepulit, ut per viginti 

milliaria circumcirca omnia devoraverint, pafeua infecerint, unde fecu- 

•ta fuit ingens pecorum peftis. Hycmc obierunt hæc infecta prar frigore. 

Fwcelius citatus à Franz.10 in Hijl. Animalium. Addit Moufetus in Theatre 

Infettorum: infvetæ magnitudinis locuftæ, relićta Podoliâ errârunc 

per Germaniavn,ad Mediolanenfèm ufq; agrum iter cæperunt, eoq; dc- 

pafto , in Poloniam , & Silefîam reverttbantur. Tandem Novembri 

nienfe, vi fri^cris tabefaftæ fetorem maximum excitârunt. In 

tanta multitudine locuftæ erant in Valachia, an. 1541. ut duo milliaria 

in longum, & latum, cubito tenus occuparent, folis quoq; fplendorem, 

à toto 1II0 fpatio terræ, fua denfitate excluderent. Hæ cunćta in circui- 

tu, Leopolim ufq; milliaribus circiter fexaginta, devorârunt. Surins C'ar- 

■tkufiavus in Ccmmentar. B n v i Rerum in Orbe Geflarum, ex eo Aldô- 

vandus de InJeBis, Kwiatkiewicz. S. J . m Annal. Eccleßaßicis. Sub 

æftatis fïnem, an. 1542. ex Litvania per Poloniam, Silcfiam, & Mi- 

fniam, irngnæ admodum locuftæ, incredibili multitudine, in Germani- 

am advolàrunt, frumenta, gtamina confumpferunt. Volitabant autem 

in àére ad ere&æ haftæ altitudinem condenfatæ, ut quandoq; veluti 

nubes, folis fplendorem hominibus eriperent; & in agris ubi confedc- 

tanr, amplitudine pedis &r ampliùs accumulatæ & conglobatæ jacerent. 

■Dinothus tn Prod'g is, ex Beutheri l. 5. Fuccms in Chronologia. Sæ- 

cnlo XVI. Locuftæ ex Litvania Poloniam transvolantes,primo Sikftam, 

& Mifniam, dein ltaliam aftlixert.Rhotius in Hifl.Umverfali. Locuftæ 

inftar dcnlarum nubium,in Montano Traćhi,ac circa pagum M edi- 

ka} an. 1Ó4S. cum grandi damno apparucrunt|£*-. M . S. S. Stge- 

, - K kz - tes

і б б TRACTATVS IX. SECTIO II. 

tes fere omncs depaftac an. 165 г. famem causärunt, quam pedis eft fe- 

cuta. Kwiathewicz. in Annal. Ecclefiaßicis. In Podoliam, Volhini- 

am , Roxolaniam, Minorem Poloniam, an. 1690. locuftarum turb* 

irruperanr. Volabant tam numerosè ( me ipećtante Leopoli ) ut lucem 

eriperent, ftrepitu magno horrorem - incuterent, radicims non folùm 

adultas fruges, fed etiam gramina,arborum folia devorarent, in Septem- 

bri. Ubi populatricum caftra fubftiterant, quietis captandæ causa, ad Ipi- 

thamam fecere cumulum dcnfatum. Ferebat fama, rurbam iftam alatam 

in Beftarabiat feu Budziacensibus Tartarorum campis, trium annorum 

fpatio vaftafte meftes, tandem in noftras abiifle terras, quafi mutando 

auram,aut Hoftiles incurfiones prævolando. Advenerunt & an. 1708. 

locuftarum catervæ, à Valachix partibus, per Podoliam, in Rufliam 

Rubram, & quia meffis pacnè collećfca fuerat in acervos, levius damnum 

illatum agricolis. In Pokucia, circa villas Kmafzjew, Sarnki 0 "c. 

cx relićto femme, eoq; durante intra terram per hyemem, diebus vernis, 

locuftat parvæ & nigricantes prodierunr, (patium milliaris unius & 

dimidii occupaverunt, expeditæ ad depafcendum quidquid occurrerit. 

Progredicbantur mutando locum, coloni omnem adhibebant induftri- 

am, nè ulteriùs ferperet edax malum. Itaq; præter ignem fubjećtum 

(parfis ftraminibus, occas numerofiffimas adjunćtas eqnis ad proteren- 

dum, foveas, fcopas, ad interitum infećtorum expediebant. Sacpius tur- 

bx illar pedeftres vifae fuperâflè natatu pifcinas, fame prefix perrupifle 

obices omnes, tandem alatx faćhe vagari latiffime, & milliari uno, ab 

Urbe Leopolienfi fubftitifle, ferendo iecum fegetum, herbarum, grami- 

num ftragem. Eadem multitudo noxia, publica motionc pagorum pluri- 

u m , explofionibus crebris bombardarum , clamore horrido, variorum 

ferramentorum tinnitu, pellebatur ultra agtorum limites. In Podo- 

lia , in Roxolania circa Leopolim, Jaroslaviam , in Litvania circa Bre- 

ftam , Słuckum, Nefvifium &c. turmatim volando, omnia lie arrofe- 

rant, an. 1711, ut demefla, attonfaq; vidcrentur. Perdebant enim hbi 

obvia morfu, urebant terram contaćtu, atq; falivâ biliosâ tk. acri, quam 

mul tam ex ore rodentes fundunt. Camenecum in Podolia, an. 1712. 

die Auguftj 7. ipeftavit phalanges natas fruges confumere prxteivulantcs,

De Anintalibus Infeftts. 

tes, relinquentes tam multas fæces, ut Urbs rota purgari debuerit. Ez- 

dcm inftar dcnfarum nubium transgreflæ Lcopolim, & Jaroslaviam, 

Jiorarum quatuor fpatio. In Terra Chełmenfi iîngularc fpedacu- 

lum objeftum eft nonnullis iter agentibus, fcilicet locuftarum maximum 

agmen, in quo maturiores teneram prolem infidentem fibi vo- 

lando ferebant. Incola: pagi Lutcâ in 5ubmontanis obfervârunt 

horum infedorum turbas ad medium milliare extenfas volâflè, viginti 

quatuor horis , ( non fine aliquot interftitiis ) direxillc iter ad Pa- 

latinatum Cracovienfem. Inveniebantur circa Pofhaniam, ex iifdem ca- 

ftris, quafi emiflàrii, led in numéro exiguo, procul à damno. Nidi 

pleni fæturâ, an. 1713. in Roxolaniæ campis reperiebantur, de qua nova: 

locufta: funt prognatæ. Fætura dićta in autumno repofita fi mitiorem 

invenerit hyemem confervatur, intenfo ac diuturno frigorc conftrida 

périt. * ŚORICES, feu mures campeftres, M yfzy polne, quam vis 

non intrcnt infećtorum elenchum, locuftis tam en lunt apponendi, propter 

damna illata meffibus. Fames exorta eft in Polonia, an. 1470. 

ob copiam murium ( ficcirate premente terram ) produćtorum, fege- 

tes corrodentium. BtAski Chronic. IJol. I. 3. Nakielski in Miechovta. 

Numerofi mures campeltres in Valachia comparuerunt,iidem transmis- 

so fiuvio Tyra, an. 1622. Podolicos campos intrârunt, ad cladem fege- 

tum. Ex M . S. S. Circa Çracoviam, an. 1695. multitudo ftupenda 

ejusmodi murium adultas fpicas fuccidebat ad efeam, inferebat terra:, 

pro hyeme. ’"Mures parvi in Ukraina, magna feccrunt in agris damna 

; grandiores fuperato fluvio Tyra ad Ufzycam, Czortkovum verfus 

îverunt, an. 1708. łegetes devorando. Mus nunquam manfvefcic 

juxta l'imium* Lublmi mus domefticus junior ita eft manfvefadus, ut 

in vola manûs fumeret cibum, vocatus ассип-егегЛ] 

IV. ARANEUS, Germ. Spinn, nobis faiak, maxime infeftus 

bufoni.] Febriles motus arcere,pulhbus metacarpii, temporibusvè imposais, 

putamini avellana: inclufus colloq; fuipenfus quartanлп pellere 

febrim 4 Scbröd ro in lJharmarep. traditur. Infolitus, horrendus ara- 

neus, nam caput humarum moie æquans, in Arce Cracovienfi, ad ini- 

tiuin prætcriti ігсиіі cxticillc, vetulasq; duas ventno lcthaliter infeciflc 

К к i narra*

TRACTATUS IX. SECTIO II. 

narratur. Idem à tertia anu, dum с latcbris p rod it, fco p is, quas verrenk 

d o tenebat, eft proftratus. 

V. B O M B Y X , V erm is lanificus Alberto Л /.G e r m . Seiden - гѵигт, 

nobis Jedw abnie i robaczek, m iram m ctam orph ofim oblervatur fubire. 

E x ovis pulillis, calore fo lis, verno tem pore producitur anim alculum , 

m ororu m foliis vefcitur, donee ad m aturitatem perveniat, turn inditâ 

thecæ chartaceæ texturâ, fe cingit folliculo (criceo, ex filo fcriceo con - 

tin u a to , fæpe reph eato, ex ore em ilTo, colore nunc pallefcente, nunc 

flavefeente, m agnitudine & figura ovi co lu m b in i, coq; fè ipfum recon* 

d it, usq; dum in Chryfalidem feu Aureliam transm utatur, & m ortua 

eflfc videtur. D e hac erum pens Papilionis ferm a quadripennis prodit, 

poft triduum mafculus m oritur, fæmina ova parit p lurim a, ac deficit. 

,Ita Dale in Piarmacolcgia. Ignotus hic in Europa verm is ? Juftini- 

ani tem poribus ex Perside prim ùm allatus elle fcribitur. Im plevit regio- 

n es calidiores, apud nos non tam texturæ, quam raritatis gratia aliquan- 

.do fcrvatur m ori foliis partus. 

V I. C A N T H A R 1D E S leu Scarabæi p a rv i, M ufcæ Hifpanicar, 

G erm . Spanifche mucken, n cb is Kai.tarydy, viiides, auri colore lupcrlu- 

ce n tes, calidæ & iiccæ v a ld e, ideoq; velicatoriæ , diuretics. Produci di- 

cuntur к Sckrodero ex verm iculorum gencrc crucis fim iliu m , qui na- 

feuntur ex h um ore m hærente foliis fraxini,populi, liguftri & c. R c- 

m lit m a x im a fide Rapp Med'cus Seren/f. E l étions A4 о gum im > fe e x C a n - 

tharidum alis ficcatis , pulverifatis , ac p lu m b o in capella li que fa Д о 

. im b ib itis, m agn i interdum pili quantitate purum aurum accepille. Rec~ 

cherus in Phyfica Subterranea. A d m entem N aturæ C urioforum , л 

Geyer о Tratiatus'.Thyfico M ed eus de Canthar dtbus editus legitur. 

Г V II. C I C A D Æ , Koniktrobaczjziy Skoczki, inlcćta valde ftridula, 

rore v iv en ti^ a p u d nos vulgaris notitiæ , alibi incognita. Solæ ferè C ica- 

dæ, juxta Cardam m de A artet at e,ex o m n i anim alium gencre ore carent, 

fed pro с о , q uod dam aculcatum habent in pećtore, q u o rorem lam bunt. 

In ardore ioiis vocaliores, id enim expetit natura carum, nt ibi ftrideant 

acriùs 3 ubi veh em en tiùs ælluant. A dhibentur ficcæ ad dolores coliccs 

cum paribus n u m éro pipcris ąranis: cinis infignitcr calcuium content; 

VIII.

De Anmalibus Infefits. 

Ѵ І І І . C l O N D E L Æ , Lampyrides alatx slldrovando, N oćtilu- 

cx Sipontino, G erm . Johanns -würmlein, nobis Ro 'a zki S. Jana, Złotnicy 

robaczki, Świece, in tenebris inftar vivi carbonis lu cen tes, in al- 

vi enim extrem itate, guttulx du x pcllucidx (plendent. L ux eft ex ficci- 

tate (ubtiliuin ipirituum , & partium m ultum politarum. Ja m veto Kir- 

chero in Arte Magna Lacis Cr Umbrœ, quia Cicindela: exangues iunt 

& frigidiffim x, ignex partes, five calor circa digeftionis locum à natura 

concentratus vim lucendi acquirit. 

IX. C O C H L E Æ T E R R E S T R E S , teftacex, G erm . Schnecken, 

nobis Ślimaki ziemne, confira arboribus loca potiffim ùm am ant, vivunt 

ro re , & herbis. N egliguntur apud nos paffim , in regionibus aliis col- 

lećtx , nutritx, vehuntur ad cibum prx aliis longé gratiorcm . U fus in ' 

medicina ab Har der о , in Examine A n atomic o Cohleœ terreßris, eft expla- 

natus. C O C H L E Æ F L U V I A T 1L E S , Rondelttio S trom bi fluvi- 

atiles, Ślimaki rzeczne, eafdem vires o b tin en t, fed rarioris funt ufus 

in Ofticinis. C O C H L E Æ N U D Æ Junio, Lim aces, Slimakt bez skoru- 

fy. In fylvis Palatinatûs Pom cranix, propc pagum Ciepielsko , C ochleæ 

fine teftis nig errim x , cornua quatuor protendentes & retrahentes, di- 

€lx Smarze ab incolis. Limaces, qui m veniuntur in arboribus, ante o- • 

m nia , emplaftrati valent ad inaturandam ik rum pendam fquinanti- 

am ieu angiuam , judicio cujusdam Medici. 

X . F O R M L C Æ , Germ . Ameijjen, nobis M rcw ki, di&x à fc- 

rendis micis, id eft granis, qüæ Plinio m iex. Dclcriptx (vint fie л Schrii- 

dero: alix m inores rubentes, vel nigricantes: majores equinx alix, pro- 

videntiâ m irâ donatx, quâ penu m annum fufficiens xftivis pleniluniis 

( novilumis quiefeunt ) fcdulô colligunt, collećhim fi opus lit, ficcant, 

ficcata femina ne regerm inent, arrodunt, durationi adapeata recondunt. 

S enium alaras facit, fed brevi iuperftites. Inveniuntur in acervis frulta, 

odore th u ris, particulx funt refinx ex picea, & abiere. ' 

С XI SCA R .A B Æ I C O R N U T I Plinio, Scarabelaphi Cadanoy 

Cervi volantes Leomceno, nobis Jelonkowie, frequentes in V olhinia, 

& P o d o b a, alibi rariorcs. E orum corn u a, Ccrvi cornibus fimilia,c cer- 

vicibus m fùutum appenduntur rcmcdii graua. S C O R P 11 form a 

— * с Micros

T R A C T A T V S /X. SECTIO II. 

cancros armulantes, iis tarnen minores, in Polonia non nafeuntur, m- 

quit Hercules Saxonia traHans de Plica, fed dàntur vermes hirfuti cru* 

ex fimiles, verùm majores & craffiores, vulgo à villis & hirsutia, vo- 

cati Urfuli, Niedźwiadki. Vermis loricarus vocari poteft illc in U- 

kraina, qui totus viridis caput fert quafi caffide rcćtum, corpus vcluti 

loricâ fquamatâ, non excedens digin longitudinem, pedibus innixus 

pluribus. Vermis corallii colorem gerens, fpcćkatur in lÿlvis Litvanae 

Polefiæ. 

_._XII. In Samogim, an. 128). infôlitum vermium genus, cancris, 

aut (corpiis fimile, n.agnam in populo ftragem fecit, quicunq; eniin 

idum ab ilhs acceperat, non vixit ultra triduutn, neq-, medicamentu.n 

ullum prælèntiffimar morti obviare potuerat.ldem malum perPruffiam, 

& Curlandiam eft grallatum. Ko’atowicz. S. y . H iß. L'tvanл Pa't. 1. 

DU«g offris НШ . Pol. I. 7. Miechovna Chrome. I. 3. Stryikow ki Лппаі. 

I. 10. Murinius in Chrome. Prufsia. Dum VladisUus Jagiełło Rex 

oppugnaret in Pruflîa Mariæburgum à Crucigeris occupatum, ftupen- 

da rnulcicudo mu fear um, exercitum noftrum afflixerat, Bielski Chronic. 

Folo. I. $. Ex humiditate nimia, pluvio cælo, enata vermium mul« 

titudo, an 163S. in confeminatis Podoliæ agris, omnem herbam cre- 

(centis frumenti, cnn granis atq; radicibus exederat. Agminatim hæc 

pdtis ibat, quafi à ducibus ordinata, & ordo ordinem fequebatur. Genus 

infcćti erat, quale ex foins inter fruteta Sc caules nafci folet, inftar 

lumbricoru oblongum, viride^Cæterum quæ bonitas Numinis fuit, ea, 

quæ intaćta reliquerunt, tam copiofam fecerunt meflem, ut plané plus 

ex modica agri parte collegerint agricolæ, qu'am ex univerfo alias colle* 

giflent : & agri per oćto annos ad miraculum (teriles, poftea extiterunt 

fæcundi. E x A l. S. S. Camenecenil Civitati in Podolia, an. 1670. 

denfa infećtorum turnia loeuftis 11011 abfimilitim, fupernè rubefcentium, 

infernè flaventium, incubuit. Brewer in Hißoricis Notabiliori w . Pa* 

pilio fimillimus cancro, capite, corpore, & caudâ, prope Sokal comparait 

in falicibus aquaticis humilioribus. Ep'tsmsrdes M.dico Phy~ 

fic* Germanica. Ignora quædam infcćta aiata vifa, an. 1679. quae 

ftimulis iuis homines triginta qumque ktiuiitei vulneràrunt; boum ve-

De Ammallbus h f ftij. 

Г О & equonim mitnerus magnus ab iisdcm eft interfe&us. Omnią 

quatuor aiis inftrufta fueranr.pcdibus Гсх, Tub ventre aculeo longo, vagina 

bifida, f.q; aperiente, munita. Etdem Ephemendes. In M.ijori 

Гоіопіа confiai Marchiar, genus quoddam mufcarum five inlećtoruin 

alarum, volucre, confpeftum fuit, quod non tantum animalia bruta,fed 

& homines incantos pungendo fie læfit,ut non pauci inrra viginri quatuor 

horarum fpatiü,vitä cum morte commutare coadi fuerint. Cucur- 

bitulæ ventofie médicinales in parte affećta pofitar dabant remediü.Stra- 

ćtura dettćb eft, opera microfcopii. Erat corpus loricatum, duritic hor- 

rida pollens, caput magnum & nonnihil hirfutum, in fronte cornicu- 

la live anrennæ binæ longiffimæ apparebant, alæ couflatæ ex pelliculis, 

pedes fcx numéro. Ел dem Ephemerides Norymberga imprefa, anno 16 8 6. 

In utraq; Pole fia, infinitus numerus Tabanorum feu mufcarum caballi- 

narum,culicum grandium, mufcarum minutiffimarum.qua: dum in pe- 

corum nares turmatim involant, fpiritum intercludendo, песет adfe- 

runt. Ibidem , dum eft iter agendum æftate, equi tela crafïïore ab ali- 

quibus obvolvuntur, lit infećtorum évitent morfus. Circa pagutn 

1Voz.mki &c. Palatinatûs Polhanicnfis, an. 17:9. vermes infoliti, capita 

rubra ferentes, leminationem hybtrnam ira corroferant in radicibus, 

ut menfe Novembri iterari debuerit lèminatio. 

XIII. Exanguia animantia, quæ occupaverant, & reliquerant 

hominum inteftina, hic recenlentur. Miles Polonus pluribus annis capti- 

vus tenebatur,tandem conclufa расе viftricibus armis Vladislai IV.redi- 

tus cùm conceflus eilet in patriam, propinatum ab hofte poculum hau- 

fît fiimil cum foens. Excruciati illi, doloribus atrociffimis ventris, obie- 

runt, primus port: enormes vomitus, lacertarum varia ejecit genera. 

Becker us Damiscams in Curat'one fingulari Cultrivori Pruffici, Vil- 

n x paupcrcula mulicr ibat per fluvium glacie junćŁum, decepta pedibus, 

ira atrocitcr corruit, ut caput faceret ruinam grandem, ftatimq; è vul- 

nere, gryllorum examen erupit, falrus rot fecit, quot gelu atrox permi- 

fit. Tylkowski m D fcript. Phjftca Ojłenti d iorum рчегогит V ііпл. Cra- 

covije Vir Confularis, nihil proficientibus diu medicamentis, doloribus 

nuris схсгисіаЪашг, poil obitum ftćtus, vermem cxruleum, qnartam 

L 1 р а а с щ

TRACT ATU S IX. SECTIO IL 

pattem ulnàr arquantem, rodentem vifeera, exhibait. Civis Valcen- 

lis, avulfo latere coćto de camino, lie caput dcprellum rctulit, ut Chi- 

rurgi arte cranium attolleretur.Curationem hanc dolores atroces capitis 

funt fecuti, medicina nulla proficiente. Dum ergo arger fternutat fortius, 

vermis toto corpore albus-, dempto capite, multiplicatis inftrućtus 

pedibus, per hiatum narium eft evolutus. Ex viro quodam prodiit 

vermis ad plures decades ulnarum protenfus: de quinquenni puero, o- 

&o cubitorum gracilis lumbricus eft egreflus. Pofnaniæ Medicus 

vermina curans pharmaco, eft vifus pepulifl'e lumbricum teretem quin- 

quaginta & aliquot ulnarum. Caufa vermium horum , eft humor cru- 

dus delapfus in inteftina, in quibus detentus praster folitum, computre- 

feit. ln pueris nafeuntur fsepius, quia phlegmate multo abundant, quod 

pariter ubi computruit, in vermem vertitur. In Schottlandia adjacente 

Gedano, an. 1715. in Oćtobri, diuturnis doloribus ftomachi af- 

fliftum quendam nulla remedia folabantur, ut tarnen malum minuerc- 

tur, vel fopiretur, ab amico perfvafus fumpfit medicamentum. Sudore 

coloris fanguinei maduit una die, fequenti, vermis monftrofus, biceps, 

per oris oftium prodiit, quem focii undecim vermes tanquam dućto- 

rem fuum fecuti, fanitati priftinæ hominem reddiderunt. Polonus 

plethoricus, carnoius, graviffimc laborans fcorbuto, medicamentorum 

nephriticoium ufu ejecit arenulas cum vivis infećtis nigricantibus, forma 

fcorpionis,. fed magnimdine minima. Erant infećta in lotio, femel 

numéro feprem , vice altera 0ĆŁ0, tertiâ decem, vixerantq; per triduurm 

Barthohmts H iß or nt Anatomie

TRACTATUS X 

AVES FERAS, & FAM ILIARES, adE- 

LENCHVM DEDVCENS. 

SECTIO I. 


AVIBVS PRÆ D ATRICIBVS, STLVE- 

STRIBVS,. CAMPESTRIBVS, AQ VA- 

TIC1S. 

1. Ł VES, funt animalia fanguinca, roftrata, 5c pennata.Dividim- 

/ \ tur in Terreftres, & Aquaticas. Terrcftrcs fubdividuntur in 

/ \ Carnivoras, Inlećtivoras,Baccivoras, Granivoras, fub quibus 

ponuntur Pulveratrices, Sylveftres, & Domefticæ. Aquatic* 

aliac Palmipedes, Fiffipedcs aliæ. Nomina avium tam funt incerta, ut 

ferè media pars ignoretur, aut“Tît controverfa. Dićtis adftruunt fidem 

Bellonius, Gefnerus, & Jlldrovandus, in quorum voluminibus vix ali- 

quam avem invenies, cui de nomine a Scriptorum aliquo controverfia 

non moveatur. 

II. Aucnpium Polonæ genti largum, pifeatio locuples. Fournier 

in Geograpljia. Ad montem Skrzecz.no'm Terra Ofviecimenfi omnium 

gtnerum convolant alites. Dlugojfus H iß. Pol. I. i. ^ Perdices, 

Coturnices, Grues, Anferes, leviffimo pretio diftrahuntur in Polonia. 

Craflîmus'Polomл /. i. In Curlandia myriades Gallinaginum, Perdicum, 

Attagenum , Urogallorum &c. funt viliffimi prctii, fic ut afle- 

V с rare queam, eorum me naufeâ frequentiffime captum fuifïè, quod 

rcenfis quotidie inferrentur.Lentilius in Curlandia MemorabUibus. Mon- 

L 1 z tana:,

TRACTATUS X. SECTIO /. 

tanaf, & Submontanæ rcgioncs habent alites non vifas in Provinciis 

aliis Regni noftri. Quædam volucres ante bramz initium gregatim 

avolanr alio, veris initio remeant : cæteræ frigoris patientes incolunt 

fylvas, vel circa pagos verfantur & horrea, quærentes paftum. 

III. A CC lPlTER , Germ. Habicht, nobis JańrzM b, avis ani 

mola, iracunda, folitaria, vi&oria: cupida4 in Syria, Perfia, Græcia, Cre- 

ta, 8c Africa rara : in Livonia, Pruffia, Ruffia, carterisq; Septentriona- 

libus locis frequens, & qaia'largus fuppeditatur vićtus,ianguinolentior, 

copiofiore fpintu prædita, quàm alibi major, audacior, rapacior. Aldro- 

vandns OrmtkologA l. j^.Gefnerus in H i ił. Avium. ACCIPITER 

FRINGILLARIUS (eu Accipiter minor, Nifas rccentiorum, Krogulec, 

in volatu maxime velox, hyberno tempore in lylvis degens, in noftris 

terris frequentior. ACCIPITER LEPORARIUS feu Accipiter 

cyanopus, Rarog, corpore grandi, notis quibusdam ftellas referentibus 

rcfperius, pedes magni, crafli, cærulei. In (ÿlva Podoli* Niedobor 

ad Czarce, & in Volhinia reperitur, cicuratus infervit aucupibus. AC 

CIPITER STELLARIS Ornithologis, Aliénas Alberto M agna, aliis 

Aftur, nobis JÄflrzjib wielki, corpore magno, & oblongiore. 

IV. ACANTHIS, Acanthylis, Spinus & Ligurinus Gaz.*, 

Aldro. Germ.Zeifel, nobis Czyi,, avis parva, canora, nidum occultans 

/blertiffime, facile cicurabilis, in toto obvia Regno. AESALON 

vel Acfalo Plimo, Merillus Alberto M . Smerillus Gefnero, Falconellus, 

lfmerius, Germ. Smirlein, nobis Drzjemlik, inter aves rapaces minimus, 

Falconi fîmilis, Alaudas avide perfequens. 

V. A L A U D A NON C R ISTA TA Aldrovando, Cr Gefner 

Germ Lerch, nobis Skowronek, cælipeta dićta, quia in fublime retro- 

gradu volatu Ce attollere fblitaj Cantillat nonnifi fereno cælo, ubi vero 

pluviac, aliæq; intemperies àéris ingruunt, altum tenet filcntium : undc 

oritur lemma, carlo canora fereno. Eadem avis dum in terra moratur, 

nihil (Vavioris vocis edit, juxta obfervationem Bercorit in Réduit. M oral. 

ubi vero in altum cvolaverit, mox in amacniffimos cantus erumpit: 

imo quanto fublimiorc volatu fcrtur in aéra, tanto cantilcnas fvaviorcs 

efformat. Ingens copia datur Alaudarum absq; criftis in agris no-

De Avibus feris. 

ftris, quar Dendrofalcis cicuratis præfentibus, teguntur rcriculis. A- 

LaU D A CRJSTATA Ornithologis, Caffita Flinte, Galerita Gaz.*, 

Galcricus Гаггопі, Germ. Hejdelerch, nobis Dzierlatka, priori fimilis 

magnitudine & colore, mulrarnm avium voces inepte referens, raro e- 

Volans,in viis obvia, ideo & Alauda viarum, lllius cor femorialligarum, 

aur comeftum arcere colicum dolorem,languis recens ex aceto acri, vcl 

vino calido hauftus calculofis fubvenire efficaciffimè, л Schrödero tradi- 

tur. ALAUDA ARBOREA feu fylvàtica, Alauda criftata minor, 

Calandra, cantum nullum edit peculiarem. 

VI. ALUCO Gefnero, Gazjt, Gelenio, nobis Lelek, minor Oto, 

gallo ferè par, linè auribus, plumas in collo longas habet, Ululae fimilis, 

voce horribili, integras dévorât aves. Incolit rimas arcium, turrium an- 

tiquarum , cavemas quereuum, in quibus nidificat. Nofturna magis eft 

avis, qu'am diurna, diftinćta à Bubone, & Afione, de quibus infrà di- 

cetur. 

VII. ANAS FERA, Germ. Endte, nobis Kaczka d zik i, amat 

flumina, lacus, pifeinas, paludes. Quantus fit apud nos Anatum nume- 

rus, Gefnerus in H iß. Avium innuit: Polonia plurimis aquaricarum a. 

vium, & Anatum ferarum generibus abundat, propter fluviorum, Sc 

lacuum frequentiam. Extraordinaria multitudo in fluvio Styr Vol- 

hiniar, etenim ibi duæ, aut très fexagense alleda: fagopyro, vulgo cicc- 

re, involvuntur fimul panthere ab aucupe. Litvana Polefia alit in- 

numeras, inter quas alix nigricantes, Ruffis Uhle: aliae roftro longo 

inftrućbe, alia; in cavis arborum natæ, molem Sturni non excedentes. 

Lacus Palatinatûs Pomerania; viciniores Balthico Mari fovent Anatcs 

cum plumis in dorfo grileis, in ventre albis, cum roftro, atq; pedibus 

vergentibus ad nigredinem, cum alis difeoloribus. Marinæ Anates 

quædam nigricantes, fi ventrem albentem demas, roftrum produćtum, 

rubidum ferunt; aliæ criftata;, niveæ, in tergo iubnigrar, in alis verfi- 

colores. 

ѴПІ. ANSER FERUS, Germ. Wrdde-ganß, robis eft 

xy o TRACTATUS X. SECT ТО Т. 

cludunt aucupum. Stella mons à Turcis Coffonofi vocatur, hoc eft, 

anferum campus, quod id genus volucrum, ftatis anni temporibus, 

convolet co, inquit Sarnich A nnal. Pol. I. 7. ut agminibus totis in 

Europam commigret. In Majori Polonia circa Notes fluvium , in 

Provinciis aliis ad paludes, moratur grandis numerus Anferum : in 

Litvana Polefia &c. hyemem aliqui agunt, tempore verno ibidem 

fæuficant. J, Linguæ alïæ 1 (larum volucrum in cibo fiimuntur utiliter 

a calculofis: fanguis in aflfećtibus melancholicis propinatur. 

IX. AQÜIL A , Germ. A d le r , nobis 0 ;x?/, regina avium, non 

propter corporis m olem , fed volatils fublimitatem, celeritatem, dura- 

tionem, corporis robnr, animi audaciam , visus acumen, dotesq; esteras. 

Juxta A nttotelem in H iß. A nim ait um fex funt genera Aquilarum. 

Primi generis Pygargus ab albicante cauda dićtus: fecundi generis Plan- 

ga feu Clauga anataria: tertii generis Aquila colore nigricans, unde 

nomen acccpit, ut pulla vocetur, magnitudine minima, fed viribus 

præftantiiïîma, leporaria quoq; cognominata: quarti generis Percnopte- 

rus ab alarum notis appellants, capite albicante, corpore majore quàm 

cæteræ, fed brevioribus alis, cauda longiore : quinti generis Haliætus 

infrà deferibendus; fexti generis Aquila maxima omnium, major Os- 

sifragâ, colore rufa, confpećtu rara. Aquila pauciffimis obnoxia 

m orbis, Aldrovandi opinione, folis fulgorem oculis non conniventibus 

videre potens.’Cum Cervis quoties pugnat, tories, ait Plinius, infidens 

eorum corni£us pulverem multum collećtum excutit in oculos, ora 

vetberat crebrius pennis, atq; (ic feram in rupes præcipitat. Mortem 

oppedt non tarn fenio, vel ægritudine, quam fame, incurvato enim ni- 

miùm roftro, ad cibum capiendum inhabilis redditur. Lechus gen- 

tis noftræ author, Hiltoricorum teftimonio, ab inventis nidis Aquila- 

rum , Urbem ( quam inibi condidit) Gniez.no appellavit, aulpicatoq; o- 

mine bellicofam Lechiam fore prxdixit. Eximiæ magnitudmis,fum- 

mæ rapacitatis ac ferociæ Aquilas Aldrovandus Ornithologie l. i.,mve- 

niri tradit in Polonia, Ruilia, Boruffia, Litvania, Livonia, aliisq, re- 

gionibus Septentrionalibus. Aquila? gnehi generis feu majores, Regales 

aves A puleio, Jovis alites Virgilio, mdificant iii Podoliæ pétris 

fluvio

De u4vibus fer is. ■lyi 

fluvio Tyræ vicinioribns: minores Orlicz.e dićbc in Submontanis; m ajores 

atq; minores in Dilłrićtu Pinfcenlî &cc. non infrequentes. Juventus 

Academica Zamoftienfis, in campo proximo Urbi, Aquilam сc- 

pit vivi fcrpentis implexam fpiris. Hæc aies enim anguibus vefcitur, it- 

]osq; propter antipathiam, vel propter eam , quam ex frigido ac humi- 

do cibo capit voluptatem, appétit maxime, opprefTos hniar. Ante 

Sveticum bellum, quomodo Aquilæ magna: dnæ non procul à Gedano 

inftauraverant pngnam, innuit Fleifnerus in Hifi.Carolt Gttßavt : deferi- 

betur fufiùs in 7 raft. 19. Secl. г. Simili modo, an. 1666. die 6.J&- 

nuarii, poft femitria milliaria à Gedano, Aquilæ ingentes geminæ fupra \ 

mare decertârunt in here, per duas horas, tandem una roftro & ungui- 

bus alteram preffit, ac in mare præcipitavit. Accurrcrunt pifeatores in 

feaphis præftolantes diutius duclli exitum, cum autem propiùs acceffis- 

sent, adverterunt quod ѵійгіх, mari vi&am imniergeret, atq; tamdiu 

detineret in aquis, donec iufFocaretur. Nec dimifit exftinüam, aft un- 

guibus fortiter ftringens hoftem, fimul ceffit in prædam. Cuncken in 

Defcrtpt. H iß or ica Gedani. In Neringa Infula Gedanenfi, an. іб8г. 

minores Aquilæ cùm Ге unguibus implicuilïènt, funt lapfe in terrain, 

captæ à rufticis, allatæ ad Civitatem. Idem ibidem. Prope urbem Inovla- 

dislaviam, acre extitit prælium inter Aquilas, & Ciconias numerofas. 

E x M . S. S. 

X. A RD EA , Germ. Reiger, nobis Cz.aplâ, multiplex eft Orni- 

thologis, nimirùm nigra, candida, cinerea, fubcærulea, rubra, ftellaris, 

varia. Delećtatur captura pilcium , quos ftans in ripis allicit nidore pc- 

dum. D ’ffidet cum Aquila, capitur 'a Falcone, aquas fîbi familiares vo- 

ciferabunda fî deferit, in agris fubfiftit, pluvias śc tempeftates præfagi- 

re ccnfetur. Ardeæ cmereæ in i)lvis nustris nidos ponunt, ad flu- 

vios, & pifeinas viftum quærunt; albæ in Litvania verfantur, quæ ( fi 

non fallor ) Plateæ P linio, Plataleæ Dalecampio, Cochleariæ v il ber to 

M . à rostri lata extremitate, 

XI. ASIO à voce aiininæ fimili, Dalecampio, ab auribus fïmilt- 

fcus afîninis, Gefnero, Otus vildt ovando,z\\\s Nyćhcorax, Corvus noćtur- 

nus, Germ.N a c h t-rabe, nobis Kruk nocny, avis mter Noćtuas, & Bubo- 

TRA C TAT uS X. SECTIO. 1. 

nés media. Apud Scriptores plurimos dubium , controversnmq; 

jcsc, quæ volucris dcbeat dici Nydicorax. Qui, Pfalmi 101. verfum 7. 

Faftus р л т ficut Nytl corax in domicil 0, interpretati iunt, Noftuam m- 

ttllexcrunt, fed Arifioteles unà cum aliis, diverfom Noćtuam elle exi- 

stimat à Ny&icorace. Alïoni, juxta Aldrovandi delcriptioncm, ca- 

pur rotundum, aunbas veluti cormbas plumeis inlignitum, oculi ampli, 

pupilla nigra, rostrum aduncum, corpus rorum è colore cinerco ad 

fertugincum dilutum vergens, ubiq; maculis conlperium fufeis. Nidifie 

at in arborum cavernis ac foraminibus, noćfcu emittit vocem horrifi- 

cam, fimilcm ci, quâ homo frigore afflickus ac rigcrns exclamare folet, 

hu, hu. Idem Corvus no&urnus, in lingua nostra, Stepowron di- 

ćlus, id est, vifu destituais, fed contra prœfati Ornithologi alïèrtionem, 

quar ei oculos cum pupilla nigra, ex Anatomica infpećbone attribuit, 

qua ut verâ pofitâ, confićta est narratio de avicula duce Afionis. 

' XII. ATTAGEN, Gallina rustica Bellomo, Gallina corylorum, 

Perdix montana, Perdix fylvestris Gefnero, German. Hafelbun^nohh Ja- 

rzîbek, avis inter cibos celebrata, tunc illaqueatur maxime, dum Sorbus 

est baccarum ferax. Deficiente fvavi isto iilicio,imitantur aucupcs fistula 

lllius vocem, advocatum arte pro Icopo statuunt plumbeis globis. 

In Polonia: utriusq; vastioribus lylvis crcbri Attagenes, in Litvania* 

Ruffia Alba circa Polociam &c. stupenda eorundem multitude, pretium 

vile, quia paffim femigrolfo Impenali venduntur duo. Deplumati, 

calidâ aqua perfufi, butyro liquefaćto immerli conicrvantur, mittuntur 

Rigam See, In Communitate quadam numerofa Polociæ, perfonæ uni- 

cuiq; datur in prandio Attagen elixus unus, aiTatus fccundus, cxna ad- 

ferret alterum par, fi fatietas nauseam non moveret. Hs> fimilibusq; 

auditis, aut fpcćtatis Calepwus in Dictionario , Tub verbo Attagen po- 

luit, Polom nihil hac ave frcquentius habent. 

XIII. BUBO, Germ. Eyle> nobis Puhicz., Sow aL ini* avis 

roćturna, grandis, rapax, incolens cavernas rupium, arborum cava&rc. 

ad lolarc lumen cæcutiens, noćtu, mane, & vefperi perfpicacius videiis. 

Nullum est animal, inquit Aldrovandus in Ormthologa, quod tantum 

præd* congerat noćtu, quantum hxc alts, potiffimum dum pullos cducafc

De Âvihus fer». ł7* 

ducat, adeo ut non fibi, fuisq, folùm, fed vcnatoribus ctiam , qui iii- 

dum nôrunt làtis adferat cmolumcnti. Hi enim dum Bubo avolat ad 

quærendam aliam prædam, quam depofuerat, clam fufFurantur, relin- 

quentes tantum, quantum ad nutriendos pullos credunt fufficere. Non 

tam proprio merito, quàrn Poétarum fcriptis Bubo infamis eft, in an- 

fpiciis præcipuc publicis infauftus apud antiquos, in urbibus, aut in luce 

vifus, dirum oftentum. Tartari non pro ferali, fed aufpicata ave Bu- 

bonem habcnt, atq; honorant; Chriftiana Philofophia auguria van* 

eiïe exiftimat. 

! XIV. BOTAURUS'a fono bovis Ornithologis, aliis Butio, quoi 

roftro longo in aquas immillo bubit, Ardea ftellaris à maculis Gcfhero, 

Ardea paluftris vel arundinum, Germ. Rohr - dommel, Sak nobis. Cre- 

fcentibus diebus vernis, calore fe intendente, vox tauri mugitum imi- 

tans editur crcbrior atq; validior in lacubus, ftagnis, paludibus, qux 

ad quadrantem milliaris Germanici interdum exauditur, pluviæq; pro- 

gnofticum elTe putatùr. 

XV. CAPELLA feu Capra, Germ. Himmel - z.iege, nobis ifa- 

Łiełek, Baranek, Caprac tremulam vocem imitatur volando noćtu. CA 

PRI MULGUS, Germ. GSifzmelcker, nobis Koz.od.oy, avis noćtur- 

na, Cuculo minor, fed ci fimilis, in cibo utilis. Tale nomen indc obti- 

nuit apud antiquos, quod Caprarum lac noćtu cxfugerc credebatur. 

Rejicitur ifta opinio à recentioribus : Schwenckfeld ait, quamvis greges 

Caprarum in Sudetis frequenriffimi fint, nullibi tamcn a paftoribus ob- 

fervatum fuit, Caprimulgum, aut alias aves advolâfle, fuxifle ubera. 

Strix qvioq-, noćtu volans, infantes infcftans, eadem avis dicebatur, fed 

hæc sildrovando Сrc. funt fabulofa. 

XVI. CARDUELIS Germ. Stieglitz., nobis Sczygiet, cardui 

(èminibus avide vcfcitur, fvavitatc vocis nias commendatur, fxminx 

cantus exilior, nec diuturnus. Utitur roftro & pcdibus fxpe pro mani- 

bus, cavex cnim inclulus, eśćam & aquam filo appenfam in valculo 

ab imo attrahit. Ætatcm ad viginti annos produxille vilus, fed tali ro- 

■ftrum fingulis annis præciditur, ut paftum capere poflit. Reflelii in Vac- 

mia, polt annos plurcs cxa&os in cavca, apparuit nigricans, retinuitq; 

M m colorem

274 7RACTATÜS X. SECTIO. I. 

colorem, cantiüândo gratiffimè. CÆRULEUS feu Comîx cæruleà, 

'KraskÂ, à colore accepit vocabulum, avis pulcherrima, fed male olens, 

formicis vefeens, ncc procul ab cis nidulans. Tempore meffis, dum 

ïnanipuli comportantur in acervos, conlpicitnr? 

... XVII» C 1CONIA, Crotaliftrja, Avis hofpita, peregrina, Ріб- 

tatis cultrix,Exul hyemis, Titulus tepidi temporis Petronio,Germ. Storch> 

nobis Bocian, nutrit parentes confećtos fenio; tempeftate imminente 

trirtior fedet, ablcondit roftritm.Nullas'Ciconias in Italia elle traditu^/- 

drovandus, in Anglia rariffimas, nec nifi vento, aliove cafu delatas 

Wtllughbey teftatur: apud nos frequentiffimæ albæ, cum alarum cxtremi- 

tatibus atris,nidificantes in fylvis, Templorum, ædium, turrium, horre- 

orum, arborum aridarum faftigiis. Rariores Ciconiæ nigricantes, 

exceptis albidis in ventre plumis.Hæ roftra,ac tibias lutei coloris ferunt, 

juniores dum cibum petunt, ftrepitum cdunt, Ardcarum voci non diffi- 

milem, loca fÿlveftria, paluftria, humilia amant. Rariffimæ nigræ 

Ciconiæ, roftris & pedibus rubris inftructæ, in fylvis vaftis texentes ni- 

■dos. Viße in Palatinatu Cracovicnsi, Pomeraniæ, in Litvana Polefia 

&c. Inteftina Ciconiarum in cibo oblata commendat Faruentinus 

contrà dolores colicos, & nephriticos : axungia podagricis, &c tremulis 

articulis utiliter illinitur ; cor coćfcum in aqua ut comedat epilepticus, 

aquam illam in potum aflumat, Petrus Hifpanus in Thefauro Pcwpemm 

fvadet: ufas carnis Aldrovando efficax in paralyfi, & apoplexia. Secundum 

Kiranidem, a (Ta caro Ci lemel edatur in anno, præïervat à podagra, 

chiragra &c: fei ad tollenda vitia oculorum afTumitur : ventriculus ex- 

ficcatus atq; pulverifatus, pro maximo fecreto habetur in venenis. Ciconiæ 

undè veniant ad nos, aut quö fe à nobis recipiant, certo non 

conftat. Migraturæ, ante,vel port diem 24. Augufti, convolant ad 

campos aliquos, redeunt in Pomerelliam circa 17. Mardi,aut zo. Quae 

äeftatc in Europa, magna hyemis parte in Ægypto, & Æthiopia degunr. 

■Cùm circa Abidum eflem, ingentem Ciconiarum vim confpexi, inquit 

Belloniut in Exercitation*bus Exoticis, quæ ad tria, vel quatuor miilia 

accedere videbantur. Volabant illsc à Ruffia, & Tartaria, Hcllcfpontum 

iransverfum denfato agminc fuperantes, & cùm fupra Tcnedum Infu-

De Av'ibus ferii. 

km eflent, longo per anfraftus tradu Ce convertebant, donec m circu- 

lam ornnes colligerentur, in curmas ftipra viginti diftribuerentur, invi- 

ccm fe meridiem verfus fequendo. Hollandi novas terras cùm inquire- 

rent, in Infuła quadam Maris Indici, Ciconias plurimas, menfe Janua- 

rio, confpexerunt. In Nilo navigans Radivilius Dux, Hierofolynti- 

tana Peregrinationis author, magnum numerum Ciconiarum ad ripas viderai, 

quæ ex parnbus noftris convolârunt eo, fub hoc ipfum tempus 

anni, nempe menie Augufto, quo exundat Nilus, & recedens ferpen- 

titm copiam maximam ad earum vićtum relinquit in campis. Hic 

advertunt aliqui, Ciconias non mutare folum ob frigoris impatientiam, 

( quia captivæ, exq; annofe rigidum àérem hyeme ferunt ) fed propter 

dćfe&um alimentorum, id eft ferpentum, ranarum, vermium, hyber* 

no tempore non reperibilium, in regionibus noftris. Caetera curiola ad- 

fcrre poteft Swalbaci Dijfirtatio de Cicomis, Grmbus, Htrundimbus, ea- 

rumq-, hybernaculis : mihi ipecialia exempla aliquot veniunt memoranda. 

Znenæ nidum pofuerant Ciconiæ fupra te&um Templi Parochialis, il- 

læq; dum ædes ligneæ Civium ignem conceperant, in Ædem Sacrant 

cundem Iparferant, lacui proximo aliquoties fè immergebant totas, re- 

deuntes excuticbant aquas, defenlîoni nidi allaborando. Inveftigabam 

præfèns Znenæ veritatem iftius hiftoriæ, & Civis primarii teftimonio 

comprobatam accepi, ante fex annos. Simile fa&um, Scbottus S. y . in 

JPhjßca Curi. narrat: vifæ in patria mea Ciconiæ, quæ in Urbis incen* 

dio, aquam è vicina ГоіГа hauftam identidem ore infpergebant nido, uc 

avortèrent Hammam. In Majori Polonia, incola pagi Lofz.akowi~ 

ce, confcenlo nido, Ciconiis incubantibus ovum furripuit, celando furtum, 

anfèris ovum fnppofuit. Monftrofam partum mas ut advertit,prac- 

propcrc avolavit, diebus aliquot abfuit, fed cum numerofiffimo cætu 

Ciconiarum ad nidum rediit, quæ poft aliquam moram quaft confilio 

datam, irruerunt vi tota in illius prolis exiftimatam matrem,itérantes 

pereuffiones, roftris vulnera, песет, inferentes. Similis pæna îllata Ciconiæ 

adulreræ, :n ILlußr:bus Miraculis, & Hiß. Memorabilibm a Cdfa- 

rio Ürd’Htf Ctflerctenfts editis, legitur. Et Gmlielmui Parifienfu retulit, 

Giconiam adultcram à tota multitudine fuilfe judicatam, deplumatam, 

M m г ас

TRACTATUS X. SECTIO J. 

ас laceratam. ^ In Pruflia rem miram in Ciconiis incolx obfèrvârunt, 

ut ab iis accepimus. Singulis quadricnniis, priusqu'am hyemem fugianr, 

fe in quoddam vallum pratum, ingcnti multitudme colligunt, 8c priores 

aliarum adventum præftolantur, donee nullæ ampliùs videantur ac- 

cedere. Turn colledtæ fe in ordinem dividunc, aliquot vero ranquam 

Principes feparatim confiftunt. Ex numéro toto fîngillatim à quinis, vel 

(ènis apparitoribus educuntur rei, Principibus oftenduntur, ac tanquam 

fîgno accepto, intra ordincs reducYi, eorundsm lićtorum trucidantur ro- 

fłris, aut laqueo appenduntur. Durât hæc judiciorum imago dies aliquot 

, tum veluti comitiis transaćtis, alio Гс recipiunt. Tylkowski S. J . 

in Pbyßca Curiofa. 

XVIII. COLUMBA AGRESTIS Геи SAXATILIS Г а г г о п і , 

Vmago Gaz

De Avibus feris. 

tus domi humanas voces imitatur, gallum cantantcra, gallinam gloci- 

rantem, canem latrantem &c. cxpreffifle auditus. In fæcundis re- 

gionibus Corvi gregatim voûtant, in fterilibus bini, fide conjugali nexi;. 

oculos, dum animalia petunt,fodicare ante omnia foliti. Extraordi- 

narium agmen Corvorum, quia aliquot millia continens fpećtatum eft 

cum ftupore,an. 1705. ad Rodatyczje pagum in Ruffiæ Palatinatu. Cerebrum 

Corvi ad epilepfiam, ova ad dyfenteriam, pulli incinerati 

ad тогЬцт comitialem commendantur. 

XX. COTURNIX, Perdix nana Theophraßo, Germ. Wachtel, 

nobis Przepiórka., Perdici non diffimilis,terreftris potiùs,quàvn fublimis: 

reticulis implicatur, fiftuiâ ex ofle&corio faûâ dum allicitur.Crebra in 

aucupio, potiffimurn circa Jaroslaviam, Premisliam , Viftulam &c. in 

campis tritico confitis. • Aliquæ Coturnices in Ruffia, & Podolia 

ftint hirtis & virentibus pedibus, quae referente Cromer0 Polonix I. j. 

afferunt Ipafmum eas edentibus. COTURNIX MAJOR aucupi- 

bus, nobis Chros'ael, verfatur in pratis & fegetibus,currit velociter, re- 

pentinoq; fubterftigio fæpe aucupes fallit, in cibo laudabilisj 

XXI CUCULUS five Coccyx, Germ. Guckguck, nobis Kukułka, 

Kukawkâ ,-Gz.egz.ołka, à Го no vocis, id eft, cuculatione nomen 

accepit, ubiq; gentium reperibilis, fi Novum Orbem, & Æthiopiam 

cxceperis, Alvarez.ii aflertionc. Volatus brevis, interrupts, humilis, ideo 

Milvorum fcapulis putatur fufcipi, ne deficiat. Incunte vere apparct, in 

ortu caniçplæ, & hyeme occultatur, intràq; rupium, arborum cava, 

pennas mutat. In aliarum avium, præcipué Currucx, Palumbi, Luteo- 

læ &c. nido, fua collocarc ova traditur ab Ormthologis, præfcrtim A l- 

drovando, fuse induftriam hanc enarrantc. Frigida corporis conftitutio, 

bÆliano in caufa eft, quae nee incubarc, nec pullos valet excludere. Sunt 

( inter quos Oppiams, Avicenna, Albertus M . ) qui dicunt Cuculum 

ova avis illius, in cuius mdum importât fua, abfumere, fuppofitis pro- 

priis avolare , fed hoc negatur ab aliis. Pullus dum educatur ab aliéna 

jnatre, faporis grati eft Artftoteli, opinione Plinii, nulla avis fvavitatc 

carnis comparari poteft cum illo jam volare potente. Datur utili- 

ter Cuculus fcbricitantibus, paroxifmi tempore, medetur cpilepticis, 

M m 3 ultus

* 7 8 

TRACIATUS X. SECTIO /. 

uftus commcndatur calculofis. C U R R U C A , Alberto Andithfa^ 

Hypolais, Pafler fepiarius, Germ. Grafz.»mck, nobis Piégz.0, , Lufciniae 

iimilis, fed eâ minor. Cuculus ( ur fupra dićtum ) in ejus nido ova fua 

reponit, quÆ ipia fovet ac cxcladir.^. 

XXII. CYGNUS live Olor, Germ. Schwan, nobis Labet, aqui 

maxime delećtatur. Semel tantum in anno fæmina ova ponit magna, 

oblonga, tefta folida obdućta. Caro in cibis laudata apud vetercs, recen- 

tiores nigram & duram (forte quia annofa adfertur) accufant Pulli Cy- 

guorum, juxta Schrödentm, coćti in oleo, addità medulla Cervi, poda- 

gricis profunt: adeps cum vino tollit lentigines: pellis obfita plumis tc- 

nerrimis colicos juvat, S< ftomachi vitio laborantes. Cancre Cygnos 

negat Luctanus, Athennus, Plinius &cc. affirmat Plato, Aristoteles, Pythagoras, 

Paufania*, Socrates, Cicero, Sensca, unk cum Pôétis Græcis 

atq; Latinis antiquioribus. Ex recentioribus, cantùs olorini teftes lunt 

Jldeliffits & Schedms, qui in Tamefi circa Londinum cantantem Cy- 

gnum audiverunt. Eandem modulationem Pentaftxs in lacu Mantuano, 

Roßorph’Ms in Traćtu Nidrofcano ad littus maris, fummo mane excepic 

auribus. Norvegus Studiofus juramento confirmavit Wormio, fe ad maris 

littus, infolitum & fvavidimum murmur, fibilis ac fonis jucundiffi- 

mis permiftum, à congregatis Olotibus proveniens, accepifle auditione. 

lta fe rem omninö habere, teltis ego inquit Barthoiims in Differtatione 

de Cygni Anatom ia, ü - Cantu, qui ôc meis auribus, canentem audivi, 

obfervaviq; diligenter, ferè non cancre, nifi tempore verno, quo fepe 

in littore maris noftri Hagefhedani & Holbccani, trecentos fimul con- 

cinentes, vel potiùs inconditum ftrepentes drenfantesq; percepi, rcliquo 

curiu anm ferè mutos, per fluvios, &c maria noftra fern adverti. Eandem 

Cygnum funebre carmen fîbi occinere plurimi credunt atithorcs. 

Glores canerc (oliti funt, præcipuè jam morituri, ait Arißoie’es H iß. 

A n im a iu m l. 9. c. 12. & cùm quidam in Mari Africo navigarent, multos 

canentes voce flcbili, & mori nonnullos confpexere. Caula affigna- 

tur, quia habent optimum fanguinem, qui urgente morte, ad cor de- 

fendendum fè recipit à quo vita procedit. Falso narratur hic cantus fle- 

büis,fenlu Plm iï tn H ißona Natnralï. minus verilîir.üis vidccur IV:Hugh-

De А ѵ і Ь ш ferif. 179 

bejo in Örntthologia: à Scaligero, aliisq; explodkur ifta narratio: figmen- 

tum eft L&vino, Cerda, Sperlinge in Zoologia, nam triftia ас tacimrna 

ante obitum funt animalia. ;.,In Pruffia, inter Helam &: Puckum, 

Balthico Mari Cygni non pauci innatant, vere atq; autumno: vifitant 

quosdam lacus viciniores eidem mari, manfvefafti detmentur in ftagnis 

feu pifcinis majoribus,, 

XXIII. CYPSELUS five Apus, Turner0 Hirundo Templorum, 

Germanis Kirchen-schwalbe, nobis J e rzy k , capite lato, coUo bre- 

viffimo, rićhi amplo, alis longis, cruribus hirfutis, brevibus, adrepen- 

dum potiùs, quàm infiftendum natis. Volans infeĆla capit 8c edit, ocu- 

lorum acie valet. Nulla quies illi nifi in nido, quem ponit in cavernis, 

atq; muroram foraminibus. Fætus alitis hujns in æftimatione apud nos 

nulla, propter frequentiam, Bononiæ, inquit ‘Jonßonus in H S l. A vium , 

caro emitur. Cyplelos Cromerus Polom л I. 1. adjungit Hirundinibus im- 

mergentibus fc le in lacus, & pifcinas, ante hyemis initium. 

XXIV. ER1THACUS, Phamicurus Flinto, Rubrica Gefnero, 

Rubecula & Ruticilla Gaz.a, Silvia aliis,Germ. Roth - kelchen, nobis 

G il, form am & colorem mutans cum nomine. Æftate loca deferta petit, 

ad autumni finem rubedmcm pećtori indii&am tenet, oppidis, pa- 

gis approximat. Enthacus juxta M aßm um m Speculo Ver it at is occulta, 

Jttundt in Novo Fhyficл Lumme, Char let. in Onomafhco TLoico, confor- 

tem in eodcm fecum faltu vix fuftinct.Undè proverbium natum, unum 

arbuftum non alir duos Erithacos. Alii non elle fie iolitariam hanc alitem 

tradunt, nec ex natura plurimùm contentiofam, adducuntq; txpc- 

ricntiam. 

XXV. FALCO à falcato unguium hamo didus, Gracis Capys, 

Germ. Falck, nobis Sokol, avis ex Accipitrum genere, cum Aquila non 

tam V i, quàm agil'tatc certat, Ardeas aggreditur, Anates fortiter per- 

fequitur. Quotics praedam habere dcfiderat, tones in fublime celeri vo- 

latu fertur, dein compofitis ad pećtus unguibus, non recta, fed obliquâ 

delcendens lineâ, adeo gravem içlum infiigit, ut avis in terram décidât. 

Varii Falcones liint, albi, nigri, rubri, тоьипі, arborarii, gibbofi, hybrid«:; 

л Bellonio in trcs dalles pamti. lu Podolia, Roxolania, Minore

TRACTATVS X. SECTIO I. 

йоге Polonia сігся Leloviam &c. Falcones nidos habent rapibus impo- 

fitos. FALCO SACER, qui & Britannicus, Ælyus, Aeriphilus 

Аѵісеппл, juxta Jonßonunt in H iß. Naturali de Avibus, reperitur apud 

Tartaros, Mofchovitas, & in Polonia, in qua Maximilianus Cæfar per 

fuos exploratores comperit imponentes nidos arboribus non proceris. 

FALCO ARBORAR1US Alberto, Dendrofalcus Gefnero, Germanis 

Jłanm-falck, nobis Kobus, nidificat in arboribus; jucundum fpećfcaculum 

exhiber in conflićtu cum Moncdulis. 

XXVI. FiCEDULA, Germ. ÏV'ùftling, nobis Figoiadka.Ticc 

la 'a ficubus, quibus vefcitur dićta, quanquam & uvis &c. pafcitur; со. 

lorem poft autumnum & nomen mutat, Melancoryphos appellatur. 

Litvania abundat avibus, inquit Miechovita in Sarmatia Europaa, Fice- 

dular, quamvis illinc non adfint vineæ, advolant,impinguantur, eduntur 

cum fvavitate.J ‘ FRINGILLA five Frigilla, Germ. Buch-finck, nobis 

Zieba, à frigorc vocabulum dcrivavit, vel quod frigus prænüntiat, 

Y el in frigore gregatim advolat,cantat, æftate Tub umbra arborum vivir. 

Ajunt nonnulli volucrcm iftam tanto fieri lvaviorem in canendo, quanto 

minus videt, ideoq; extæcatur fxpe in caveis. Aucupes quuq; earn 

in obfeuro loco conlervant, propter alias aves ad retia alhciendas. Varias 

Fringillarum fiint fpecies, fed excedit alias magnitudine Fringilla 

montatia feu Aurivitis, Germ. W ald-finck, fine cantu. FULlCA 

five Fulix, Phalaris Гаггопі, Mergus niger Alberto M . Germ. Taucher- 

lein, nobis Łyska, à colore fuligineo dićta,ex Anatum genere avis aquatics, 

macula albâ in fronte infignita. Cor ejus utile in epilepfia. 

' XXVII. GALBULUS vel Galgulus Aldrovando, Galbula Gefnero, 

aliis Chlorio, Vireo, Luteolus, Oriolus, Picus nidum fuipendens, 

Germ. Gelbling, nobis Wywtelgó,, Wilga, m toto corpore coloris flavi, 

exceptis alis, dum ell adultus, junior vircicentis^Galbulus Aldrovando 

idem cum Ićtero, qui ićtertim, feu regium morbum fanarc traditur À 

Plinio, fi fpećtetur. Artificiosè fufpendit nidum in arboribus, quem 

• Aldrovandus apud lé habitum delineavit, atq; delcripfit in Ornitologia 

verbis lequentibus. Imitabamr nidus ifte fciitellam, rotundus & conca- 

vus, ex cannabinis filamentis confećtus, totus fuperiùs ramo nucis annexus

De A vibus fer is. 

nexus. Infpicienti, artificium ejus non apparet, aft examinanti, nihil in- 

geniofius ab ave racionis experte confici videtur polle. Ejusmodi enim 

nidum, liempc rotundum fabricare volenti,ramus erat per militas arbo 

res quærendus, ad inferendam figuram hemifphæricam idoneus, fcili- 

cet bifurcatus. Neq; hinc totum depcndet artificium, cùm longé maj us 

fit in applicatione cannabis ad ramos , etcnim tarn ingeniöse ipfis cir- 

cumvolvitur, ut non ab ave, fed homine faćtum exiftimes. Sed ncchoc 

etiam mirum videbitur, (i quod jam dićturus fum audieris, & perfcru- 

tatus fneris, quomodo nimirum ifta nidi cavitas dependens deorfum in 

àere, quatuor pullos, eosqj latis magnos fuftinere queat? quando tota, 

ut dixi, ex præparata cannabe atq; fatis flaccida confiât. Quod itaq-, in- 

conveniens ne accideret, avis hoc paćto profpexit, filis quibusdam cras- 

sioribus nidum extra munivit tam egregic, ut graviori ponderi par elle 

queat. Poftremo in nidum acute а с induftrie fcftucas ingeffit, gnara 

nempc cannaben pullorum unguibus curvis continuo adhæfuram. Ar- 

tifex hæc ingeniofa nidi, incolit etiam noftras vaftiores lylvas, datura 

fpećfcaculum curiofis naturae indagatoribus. 

XXVIII. G ALL1N U L A A Q U A T IC A Ornithologis, Trochilus 

*Jumoy à pedum edentate, qua valet, aliis Glareola, Germ.W aßer- 

hun, nobis Kokofzka wodna,, roftro rećto, modicc flexo, cruribus oblon- 

gis, canda brevi. Circa fiuvios & torrcntes verfatur, ventriculus ejus 

commendatur inafthmate,cineres vlcera vetera fanant,& fiftulas. GAL- 

L 1N U L A NO VALIS M IN O R , Germ. Brach - vogel, nobis Siewni- 

c z J l a , Siewka, > Sieyka, avicula in agris circa fcmentem apparens. Galli- 

nularum dantur plurima genera, magnitudine præcipuè & coloribus di- 

fcreta. 

XXIX. G R U S, Germ. Kranich, nobis Zoraгv, avis migratoria 

cx una regione in aliam: efca illi fruges, & herbæ. Singularia de 

Gruibus slnfioteles H iß. Animalium I. S. c r 9. tradidit: Grues multa 

prudenter faciunt, loca enim longinqua petunt commodi gratia, & vo 

lant alte, ut procul profpiciant.Dncem etiam habent, & eos qui clament 

difpofitos in extremo agmine. Dormiunt altcrnis pedibus infiftentcs, & 

capite fubter alam condito, dux detećto capite profpicit, ut quod fen- 

N n ferit

T R A C T A T U S X. SECTIO L 

ferit voce prodat. Alii narrant cum Plinio, quod excubias more prorsùs 

caftrenfi ncćte dividant, in aéra fe Гс fublevent pulchro,eoq; militari or- 

dine. Celebris eft narratio,eafdem migrantes è Cilicia, & Taurum mon- 

tcm Aquilis plenum volentes transmitrere, lapillis in os fumptis cohi- 

bere vocem, noćtu fuperare periculofum locum, falle re Aquilas, fed hæc, 

jiriflotelis fenfa in Hiftoria præfata, funt aliéna à veritate. Quæ 

de pugna Gruum cum Pygmæis, ab Arißotele, F limo, Philoßrato , cæ- 

terisq-, prodita, incetta elle Strabone cognofcuntur. Miratur IVoffius in 

N ili, С?" aliorum fluminum origine, tam ferio An&otelem affirmare 

pugnam Pygmæorum cum Gruibus. Si quis,inquit, totam pervadat 

Africa, nullas vel Grues, vel Pygmæos inveniet. Attamen, ut folent commenta 

non de nihilo fingi, certum eft ultra Nili fontes, multos reperiri 

Nanos, qui non cum Gruibus,(edElephantibus perpetuum gérant bellum. 

Præcipuum quippe eboris commercium, in Regno Magni Maco- 

ci, per iftos tranfigitur homunciones, qui proprio vocabulo appellanrur 

Jldimosy aut etiam Backebacke. In fylvis habitant, & mira dexteritate 

Elephantes fagittis conficiunt, carnibus vefcuntur, dentes verojagis 

vendunt, illi autem Congenfibus & Lufitanis. Pufillo funt corpore, caput 

tarnen his, ut cæteris Nanis, eft prægrande. Complures cjusmodi, 

&c Lu fi tani affirmant fe vidiffe, inter ftipatores Regis Lovangi. Addućtus 

A Jdrovandus a Sfer I in go in TLoologia Phyfica ait, cùm pygmæos dari 

negemus, Grues etiam cum illis gererc bellum negamus, & tam perti- 

naciter negabimus, ut ne jurantibus credamus. Multitudo Gruum 

in Majori Polonia datur circa Goplo lacum, Notes fluvium, Kcynia oppidum, 

Ъогагѵіса pagum &c. in Volhinia circa Oftrogium &c.in Podo- 

lia fparfim: in Varmia propc Vartenburgum, Reflelium &c. in Palati- 

natu Pomeraniæ circa villain Niezjirawia> ubi nonnullæ hyemem agunt 

inter paludes frigore non adftrićtas. Litvana Polefia impletur numero- 

fïffimis gregibus alitum earundenjj, quæ è conftrudis inter paludes ni- 

dis educunt prolem: ne autem depafcantur in agris fagopyrum, rurico- 

læ fedulo excubant in tuguriolis. Cicures fadæ, ad fibilum, vel fonum 

fiftulæ, fubfilire, fubvolare, circularem chorum quendam ducere, nanos, 

& pucros acrius perfequi nôrunt, reli&is aliis grandioris ftaturæ. 

A volant

De Avibus ferii. 

A volant catervatîm a nobîs in autumno, opinione aliquorum, ftationem 

habituræ iti Ægypto, Libya, Æthiopia: verno rempore remeant, quia 

arftuofa nimiùm loca fugiunr. Ad ufum medicum caput Gruis atq, vcn- 

tricuLus cum contends omnibus exficcatur, pararur pulvis, qui infpcr- 

fus non modo cancrum, fed & alia ulcéra dira curât. Pinguedo auribiis 

inftillata furditati medctur, fel prodeft oculis. 

XXX. H ALIÆ TUS feu Haliæctus, Aquila marina, Aquila pi- 

fcium , Corvus pifcator, Germ. F i f ch -'Adler, Illy riis nobis Orzjet 

morski, Oforia, major Milvo^ fert roltrum paulo minus aquilino, 

vcrticcm album, oculos in medio nigros, in ambitu aureos, cerviçcm 

magnam & craflàm, ałas fu (cas, caudam latam. Ex Aquilinis pullis ali- 

quis à pâtre degenerat ( in q и it Dinothus de Ammalibns ) ex eo fit Haliæ- 

tus, ex hoc non Haliæti gignuntur lcd Phænæ, ex Phænis Milvi &c. 

Haliætus non folùm propc mare moratur in Pomerellia, fed & ad fla- 

тигд Prypec,Ptna crc.PokfiXyubi ex alto fe librans,in aquas præcipitans, 

pifces prægrandes rapit. ; 

XXXL H 1R U N D 0 , German. Schwalbe, nobis Jaskółki, mul 

tiplex eft. H IR U N D O D O M ESTIC A cum ventre albo, macula 

rubra in gutture, culices, mufcas, volando capit, nec apibus parcit: di- 

cm prænuntiat, dormientes excitât, nidum in ædibus elaborat figura le- 

micirculari. H IR U N D O AGRESTIS five ruftica, minor priore, nihil 

rubedinis habens. H IR U N D O R IP A R IA , Ripariola, Hirundo 

minima, nobis Grzêbielucha, ripas fluminum inhabitat, undc & aqua- 

tica dićta. H IR U N D O MURARIAfeuSaxatilis, Apus, non quoi 

«leftituatur pedibus, fed quod non multùm utitur iis: nidum mûris af- 

figir,vel rupibus. Alia, de hac Hirundine,quæ eadem eft cum Cypfe- 

Ip, dićta fub num. XXIII. Torunii, an. 1709. ex matre confveti 

■colons, natæ funt in uno nido très Hirundines albæ.De (îmilibusConforms 

in H iß. Anim alSçriplïile mihi videtur. Calillîi Hirundo cùm 

palïerem initio veris præoccupantcm nidum non valeret ejicere , ftrido- 

rc (ocias mulras conypcavit, quæ advolantes, Into, quod ore gcrebant 

fingulæ, nidi foramen obllruxerunt, palier inclufus & fuffocatus. Spe- 

âârunt hune agendi modum contra aggrcfloren^duo Viri ex Religionc 

* h N n 2. Soc.

*s+ 

TRACTATUS X. SECTIO T. 

Soc. JESU in C ollegio, ftatimq; aliorum multorum notitia: porrexe- 

rnnt. Simile fad um , referente Jonßöno, Schotte , Ad a fen; о in Speculo /• 

maginitm Vzritatis occult* , Coloniæ olun eft vifam. Adventum 

Hinmdinum Æ qam oâium Vernum, Aiuumnale rccdTiim defignat nobis, 

habec enim quodlibet tempos anni alitem fuam, a qua indicatur. 

Ideo autem , inquit Bodinus in Theatro Univ.rpe N a iu r ^ fub Æquino- 

dium Autumnalc abeimt, ne fpirantibus Coris, qui fole Scorpionem 

ftibeuntc flare incipiunt, ab imbribus frigidis pereant. Ad mariti* 

mas oras feruntur illæ gregatim, ac totos fex menfes, fub altis rnpibus, 

promontoriis mari imminentibus,delitefcunt, mutuis complexibus cohæ- 

rentes. Deprebendcrunt Maris Balthici accolae, &c pifcatores, Hirundi- 

num cumulos, dam Succinum fub rnpibus legerunt. Maritima enim 

loca Temper tepefcimt, atqj interdum tempeftatibus incalefdmr, nam 

ferè Temper mare vends agitatur, agitatum intumefcit ac fervet. N on 

omncs tamen ad maris rnpes, faxaq; avolant, fed nonnullae alia qu#t 

runt receptacula. N ota res in Polonia, & pifcatoribus trita, qui 

dnm hyberno tempore, glacie feda, retia ad pifcandum fundo commit- 

tunt, поіг infrequenter umà cum pifcibus convolutas in globum Hirim-, 

dines educunt, mira quadam induftria, ita innexas unguibus, ut vix 

adinvicem feparari queant, quas fopitas, & veluti femimortuas ubi hy- 

pocauftis intulerint, ex paulatim, ficut ex alto quodam fopore vigiles, 

fe movere, paulo poft quoq; volatum attentare feruntur. Omnes tamen, 

ante tempus conftitutiim lis à natura, extradæ vitam non continuant. 

Kircherus M u n d i Subterranei I. 8. f ą. Schottus Phyf. Curio. Parte i . 

Cromerus Роіопіл I. i. Vulgaris eft apudPolonos opinio de Hirun- 

dinibus in cumulum hyeme conglobatis, ego, ait Cnapius S . J . in The- 

fa n ro , quia hujus narrationis oculatum teftem habere non potueram, 

lequor A n ß o te le m , qui in H iß . A n im a l, tradit; Hirundines vicinas 

calidis locis, hyeme ad ea m igrate, remoras vero condere fe in cavis, 

6c anguftiis convallium. Oppohtum experientia magiftra docer, 

K irc h e n , C r Cromeri dida confirmans. Primus pilcator cognomcnto 

M ro z. Graudenti in Pruffia, Hirundines concatenatas centum & lexa- 

ginta, с Viftulæ proluvie glade tcda, retibus craxit : Iccundus pifcator 

de

De Avibus ferit. **S 

de Cé'htinenfi lacit Capiraneatûs Tncholienfis: tertius de lacu Valcenfi 

Palatinatûs Pofnanienfis: quarcus de lacu Czjirne Capiraneatûs CHîecen- 

fis, quintus de ftagno feu pifcina majore Bcłziccnfi Palatinatûs Lubli- 

nenlîs: fextus de lacu Capiraneatûs Borzechovienhs: feptimus de laca 

Charzykowy Palat. Pomeraniæ : uôlavus de lacu prope pagum Graz.a- 

wy 111 Terra Dobrzinenfi : nonus de lacu parvo villæ Shape Palat. Cul- 

menfis: dccimus de ftagno ad Skrz.efz.ewo : undecimus ex lacu ad villain 

Godźifz.ewo Palat. Pomeraniæ; duodecimus ex ftagno Jvanovicen- 

fi Palat. Califfienfis: decimus tertius ex lacu Eberteuch Varmienfi: de- 

cimus quartus de ftagno Breh Palat. Sandomirienfis, an. 1720. Martio 

menfe, eduxir Hirundines, alis ad alas, pedibus ad pedes, roftris ad ro- 

ftra, implicatas. Et ex puteo pagi Tur diftantis duobus milliaribus ab 

oppido Ratno, in Litvana Poleiia, Hirundo hyeme eft extrada hydriâ, 

illara vaporario. Hæc, partim ab auritis, partim ab oculatis reltibus 

aliquot, accepta refero. Non omnino aves praedićbe emoriuntur, aft ob- 

rigefcunt frigore tantum, quo (pluto in hypocaufto, vira: produnt indicia. 

Quod vero non fentiant, nec moveantur, ex pertinaci ac diuturno 

provenir fomno. Nutriuntur etiam tune concreto 8c indigefto humore, 

qui jam anrea ex avidiùs ( provida inftiganre narura ) fumpro cibo or- 

tum habebat, quem humorem, ob caloris parvitatem,tardiùs folent ab- 

fumerc. Domefticæ Hirundinis pulli in cibo fumpti epilepticis pro- 

funt, & colico dolore laboranribus. Nidus extrinfecùs impofitus, auxi- 

lio anginæ eft, iftui viperino, & rubedini oculorum. Cinis Hirundinis 

agreftis feu rufticae ex aqua calida potus fuccurrit uvulæ inflammatae: 

cor morbo comitiali, languis lub ala dextra extra&us oculis confert. 

XXXII. LAN1US MAJOR Gtfnero, Germ. F тс ken-Hab/chtt 

robis Srokos. Diierz.ba, à crudelitate in aves, quas devorar, volucrum 

interfećtor eft dićtus. Hic dum efurit, affigit lè alicui arbori, & quad 

opem implorans clamitat querulus, tum convocatas aves minores, aftu 

cjusmodi, ad песет rapit. Varium genus Laniorum, ab Aldrovande 

Ornithologie l. 5. exponitur. LA RUS FLUV1ATILIS feu Gavia, Ge- 

fnero Pilcator, Germ. Fisch - weih er, nobis Ryba w , avis ex genere 

{»lice vivcnüum, clamofa, parum quiefeens à volaru. Gênera quaruot 

N11 j Larorum

T R А С Т А T U S X SECT I О 7, 

Larorum recenfet AuElor Polonus anonymus de Avibus>mz)\\$>iri\tA\ocrtl 

minus, minimum, cx viridi rubens. L A R U S M A R IN U S, Rybitw 

morski^ albus totus, fi excipias plumas Tub alis pullas. A pud accolas Maris 

Balthici & H abi, vocabulurn M ew e invenit, forlan cum Hirundine 

marina, ell avis cadem. In ufii habet greçatim volare, nunc maris flu- 

_ О О 

«ftibus le committere, nunc ad littora, prata, &c agros defeendere, quie- 

tis captandæ causa. L A R U S M IN O R , nobis K u lik, æftate vermi- 

culos ex aquis eripit, in autumno in agris moratur, frequentiffimus ad 

Viftulæ ripas protenfas à N eo-C orcino ad Baranoviam &c. 

XXXIII-. L IN A R IA GefnerO)aliis Linaria flava,Germ. H anfflm gy 

nobis Dzjwoniec, Konopka, fonorè occinit. LO X IA Gefnero , Tro- 

gon Dalecampio, Germ. Crut z, - vogel, nobis Krzywonos y id eft, Curvi- 

roftra à roftro, contra omnium avium m orem ,ab utraq; parte,recurvo, 

acuto, robufto, nuncupata. Eadenvaliquibüs Crucifera, Cruciata, quia 

rpftri extremæ partes iii Crucis modum funt decullatæ. Colorem quot- 

annis liс mutarc traditur, ut nunc in viridem, nunc flavum, nunc rubrum 

, aut cinereum, vergat. Semine cannabis, nuclcisq; abietum vora- 

ciffimè pafcitur. Hycme dum cæteræ aves obmutefcunt, canit, æftate 

canentibus aliis filet, &c hoc Aldrovando videtur inlolcns in hac alite, 

in Italia, Anglia, Helvetia, rarior eft, frequens in Regno noftro, mi- 

riiiq*, colore hyemc rubens. Caro lllius calculofis, 8c artheticis.com-: 

ynendatur. Quod aqua in vafculis potatoriis, cui roftrum fæpius immerfit, 

morbi caduci infultus coérceat, Schwenckfeld Medicus Hirfchber- 

genfis probat experimento. 

* XXXIV. L U S C IN IA feu Philomela, Aedon, Acredula, Germ.1 

N acht г g a l, nobis Słow ik , tempore verno,diebus quindecim, totidemq; 

hoćfcibus, dum femina incubât ovis, perpetuô caiitare traditur. Svavi- 

tatem vocis Phnius H i ft. Natur alts L 10. ita deïcripfit. Tanta vox tam 

parvo in corpufculo,tam pertinax fpirirus. Dcinde in una perfećfca? mu- 

ficæ fcientia, modulatus ediiur (onus, & nunc continue fpintu trahitur 

in Ion gum, mine variatur inflexo, nunc diftinguitur concilb, copuLtutf 

intorto, promirtitur revocato , infnfcatur ex intfpłnato-: interdiinr 6t\ 

ipfe fecum murmurât; plenus gravis,! acutus, crebct,- extenfus, л Ы 

vilum

D e Avibus fer is. 

vifiim eft,vibrans, fummus, médius, imus. Pullis, fîmul atq; nafcimtur, 

viam canendi aperit, eosq; diligentia maxima inttruit mater & 'magi- 

ftra. In paluftribus locis, relaxante inftrumcnta vocis humiditarc 

nimia, minus eft vocalis: in Hifpaniola, & Infula S. Joannis,nunquam 

à cantu cellar : in Regno noftro circa diem i f.Junji filere incipit. Im- 

plentur ferè ubiq; fylvæ, nemora, pomaria, frequentiâ Lufciniarum, ex- 

traordinarius ramcn exiftit earum numerus, inter Torunium & Gcda- 

num , ad ripas Viftulæ opplctas arboretis. 

XXXV. MERGUS’ FarroniyGcrm. Taucher, nobis Nurek, Anati 

fimilisj longo collo & cruribus, ut plurimùm narans,læpius fe mergens, 

prædæ quærendæ causa; Eadem avis, aut congener ei,appellatur Colym- 

bus Геи Colymbas ab Ornithologis, Urinatrix a Gazâ, quia ferè Temper 

natat, parum volat, pedes caudam verfus fîtos habet. \ Merąi ordi- 

nariè coloris cinerei in Polonis Provinciis, in Litvana Polefia &c. albi, 

& nigri: ibidem aves, ex Mergorum genere cincrc« & criftatæ, Kozjy, 

aliæ verficolores, Szlacharze, denominatæ. 

XXXVI. MEROPS AriftoteU, MeMophago Junie, Apiafter 

Ga2i£y Apiaftra Servio, Florus Gefnero, Germ. Bienen- wolff, nobis 

Z otnJi, cpjoris flavefcentis, vefeitur avide apibus, longiore lingua traćtiy 

de alveari: pullos ne capiantur, de loco ad locum fæpius transfert. Hi, ut 

primùm adoleverunt, non fibi tantum, verùm & parentibus alendis intend 

( ait Anftoteles l. 9. ) repaid mit gratiam. Fel Meropis, cum melle 

& fucco rutæ, fuffufioncm oculorum fanarc dicituç. ' MERULA, 

Germ. Amfel, nobis Kos, juxta Aldrovandnm triplicis fpeciei, mon- 

tana, torquata, & faxatilis. Nigra plerumq; verno tempore can it, poft: 

Solftitium æftivum tacet, iylveftria loca & umbrofa amat, humanos fl- 

bilos, & cantilenas imitatur edoćta. Caro ejus comefta torminofis pro- 

delîè fcribitur. 

XXXVII. MILVUS feu Milvius, Germ. Huner- dieb, nobis 

Kania,, ex genere Accipitrum, rapax, maxime infidians pullis galliiu- 

ceis, & anferinis. Major idemq; niger robuftus eft, rufus rcgalis dićtus, 

minor coloris rubei. Milvus incineratus podagricos, & epilepticos,fan- 

guis cum umca mixtus atq> impofitus item podagricos, pinguedo doloribus

J§3 rHJCTArvSX.SV.CTIO. T. 

loribas articulorum afflićtos Гоіашг. M O NED ULA , Germ. Dohle, 

nobis Kawka., Кагѵл, ex Graculorum genere, clamofa, coloris nigri, 

permifti cinereo, loca plana amat, in mæniis, turribus nidifîcat. Neo- 

Corcini duæ candidæ natæ dum extrahuntur unco de nido,diver(àm ex- 

pertæ (ortem, una vulnçrata ferro non vixit, altera fpccfcaculo crac Cra> 

covkr, an. 1705. Applicata externe eadem avis dilTblvit fcrofulas & tu- 

mores. MOTACILLA, Codatremula à mota caudæ, GinclusGræ- 

cis, Germ. Bach - ßeltz.e, nobis PliÇzJk.0, , Trz.eśiogonek, circa decurfus 

aquarum cinerea degit^. hinc & Palier aquaticus denominata: flava minor 

campos &: agros amat. Avis iftius pulvis potus laudatur multum 

л Faventmo, Cr M a fa , contra veficæ calculum. 

XXXVIII. NIVALIS AVIS Olaa M .Z rG efn ero , PalTcr hy- 

bernus aliis, Germ. Schnee -vogel, nobis Smegułó,, Smei.mcz.kd, fuper- 

nè coloris ravi, infernè albi. De ilia Heirat in Theatro Рглсір. Urb mm 

air: mirum eft, quod in folo ferè Lovicienfi Territorio, aviculam раіГе- 

re non mulro majorem, quam à nive Sniegulam Poloni appellant, efu 

perivavem reperiri ajunt, quæ cum nive fimul advenir, 8c dilparet cum 

hyeme. Antiqua hæc eft narratio, defumpta ex Cromert, e r Staro- 

volfcii Polonia, in qua uni Lovicio Aves nivales attribuuntur. Paueio- 

res in Varmia, plures in Pomerellia circa Puck, Swarzewo Cr с. quo 

dum advolant in Novembri, coloni fumunt præfàgium hyemis tempe- 

ftivx, fimulq; rigidæ. N O C T U A M AJOR, Cecuma Ifidoro, Ci- 

cunia Feßo, aliis Cecua, Germ. N acht-E ule, nobis Sowo., tempore 

noćtis vociferatur, volat, venatur. In -Crcta nafci earn Plinius negat, in 

Helvetia: Alpinis regionibus non inveniri Stuffius tradit: apud nos cre- 

bra. N O C T U A M IN O R, Noćtua aucuparia, Scops Plinii, ex 

Noćtuarum genere minima, nobis Sowka,, qua aucupes venari folent 

alites varias convolantes. 

XXXIX. O N O CR O TA LU S Plinio, Pelicanus Bellanio, Л 1* 

drovandoy Truo Feßo, Germ. Schnee-gam ,nobis Bak, Ruffis Baba3 ex 

defcriptione Zahn in Oeconomia Mirabili M undi, collo, cruribus, pedi- 

bus, fimilis Cygno, roftrum habens longunv, rubeutn, acutum, in ex- 

trem itatc inftar h am i recurvum . Sub roftro tenet faccum protuberantera

De Avibus fer h. 

tern feu îngluvicm. Magnitudo, 6c laritudo eft fiipra Cygnum , linguâ 

caret, obvium quemq; pifcem cciam librarum quinque ablorbet,vtccm 

edit terrificam, inftar ruditûs afini, aquæ, vel limo infixo roftro, quod 

dormiendo ad caelum erigit. Receptaculum Tub mandibula tant;e 

capacitatis elle tradit y onßonus in 7 haumatographia Natur ali, ut ingen- 

tis ftaturæ homo ocreatus, pedcm ad genu in fauces immiferit, exeme- 

ritq; inoffenfum. _ Singulare in hac ave obfcrvavit -Aldrovand’U 

citatus à Willughby in Ornithologia, quod olla pelkicida, folida, caren- 

tia omni medulla habeat,afperæ arteriæ bifurcatio îtiediu ferc ventriculu 

fuperemineat. Incolæ Aftracani Onocrotalos cicurare, pifcatum e- 

ducere, magna cum voluptate, folent. Pifces enim, quorum jam incapax 

ventricuius eft, in conditorio illo collari repofitos,futuræ fami con- 

fèrvant, eosq; inde domini, fæpe adhuc anhelos &c. palpitantes, levi con- 

cuffu, exprimunt. Ex Rébus Mofchoviticis ad Seremfs. Magnum Hetru- 

гіл Ducem Cofmum III. Onocrotalum volucrem peregrinam vocat 

Kircherus in Area N oe, Europæis haud notam, audio tarnen ( inqiiic 

idem ) in fÿlvis Poloniæ, & Litvaniæ fubinde reperiri, fàcculo magna: 

capacitatis, pifces, aliaq; animalia capta, in ufum vi&ûs recondentem. 

Subfcribunt plures Kir с h er о, & quod in Volhinia, ultra Potonne wielkie 

Crc. ad ftagna ampla verfètur hæc avis, fub nomine Baba, oculata ad- 

ferunt teftimonia. Advolaverant Onocrotali aliquot & ad Ravenfem 

Palatinatum, ubi prope pagum Rylsko, unus eft radius plumbea glande. 

XL. OSS1FRAGUS Gefnero, quod о (la ceraforum frangat,

TR J С TATUS X. SECTIO T. 

non rc&è л P linio, riâm in Gracia, Britannia, Belgio, jux ta ‘J omstопит 

in Hiß. A vium , numerofa» " Latè patentes campos apud nos amat, 

inceditq; turmatim in locis plurimis, potiffimùm in Palatinatibus, San- 

domirienfi, Volhinenfi, Podolienfi, in quo, teftimonio Cnapii in The- 

fauro, cum myftacibus invenirur.j 

XLI. PALUMBUS Plmio, Palumbus major, Palumbus tor- 

quatus Gefnero, €7“ Aldrovando, Germ. Holt z. - Taube, nobis Grzywacz., 

avis ex colambis fylvcftribus; arbonbus, ас editioribus locis delećtatur, 

ubiq; frequens.’ Ejus exuftæ plumæ fubveniunt ićfcericis, Sc eatculofis. 

PAPA'VERINA, Germ. Adah-vogel, nobis M akolagw ajin papavc- 

re fætificans,papaver pro efca in primis appetens,cantu fvavis. PA 

RUS Plinio, Parix Ornithologis, Germ. Metfe , nobis Sikorâ, ales irre- 

quieta eft, modo hanc, modo illam confcendit arborera, prolem nu- 

merofàm educit, (evo delećtatur, præièrtim major. Variæ enumerantur 

Parorum ipecies, magnitudine, & figura diverfe. Sunt atri cinerei, fu- 

fei, cærulei, criftati, caudati, montani, fylveftres, paluftres &c. Parus 

inonticola feu Parus iylveftris, Bargiel nobis, accedit aliis. Criftatus 

in cibo datus,efHcax prxdicatur adversùs doloreś colicos, & renum cal- 

culos. 

XLI I. PASSER TROGLODYTES Ornithologis, PafTer fcprnm 

Turnero, nobis Strzyżyk, Pokrzywka, in fepibus verfatur,

De Av'wus fens. 

rngineî, infcrnc rubelcentis, fub gutturc nigricantis, albicantis in fum- 

mitatc capitis. PASSER SYLVESTRIS, minor domcRico, eiq; 

diffimilis, nobis Магмгек, hic, &c montanus vocari poteR. PAS* 

SER CAMPESTR1S vix dignoicibilis à PaRere domeRico, nobis /г, facile 

implicat fe laqueo in autumno. PASSER FLAVESCENS, 

nobis Trznadel, copiolum aucupiam hyemc facit: circa domos, vias, hor- 

rea verfatur. PASSER SOL1TARIUS, nigcr, minor Merula vul- 

gari, in fàxis & tećtis folus occupans locum, undè & faxatilis dićtus. 

PASSER DOMESTICUS cuiq; notiiïimus. In Media, Diodoru: 

Siculm l. 4. tantam Paiferum copiam fui (Te feribit, ut incolæ, quia fe- 

mina concredita terne abfumebant, alio migrare cogerentur. Et in no- 

ftris Provinciis, nielles adultas a:ftate invadunt magnis agminibus, hye- 

me horrea, granaria vifitant,fed in copia frngum,leve putatur damnum. 

Reperiuntur tamen quidam oeconomi fedulâ cura turbam voracem di- 

minuentes, Ratuentes fubditis,pro parte tributi annui, fexagenam unam 

•&C alteram paiferum occiforum, aut ovorum extraftorum de nidis. Æ- 

tas brevilîima conceditur illis л Plinio, anni unius mari, fæminæ lon- 

gior aliquandoSctihger nullum excederc bimatum crédit: slldrovan- 

d-is extendit vitam ad quadriennium. Experientia aliud edocet, nam Po- 

fnaniæ ad cubiculum Viri Religiofi, palier advolans per feneRram,capic- 

bat efeam, annorum novem decurfu, decimo di(parait. Palîcres albi,in 

Majori Polonia, Litvania, Pruffia, ftpius vifi. 

[X LIII. PERDIX, Germ. Rebhun, nobis ICuropÂtwâj dum caput 

abfeondit, fccuram fe ab mfidiis aucupis opinatur. variæ illius Ipecies, 

major, minor, rufa, cincrea. Cerebrum propinatum ićtericos juvat, je- 

cur ficcatum ad ignem Sc pulverifatum reçio morbo refiftit, februn 

pellit cum aqua millefolii fumptum. In terris noRris numerus quan- 

lus Perdicum fit, Magnatum, Nobilium, Civium, exhibent menfe. 

A quodam Ordinis Senatorii Viro nuptiæ inRitutæ, quatuor millia vo- 

iucrum harum convivis appofuérunt:aliæ nuptiæ celebratæ G rodnæ,tempore 

Comitiorum Regni Generalium, tria millia & quingentas Pcrdi- 

ces numeravere: convivia, prandia, caenæ, abfumunt plurimas. Maxima 

pars capitur hyerae nivibus abundante, tunc enim dc Rit u tæ paRu, hor- 

Ü o i rea

Г RACT ATU S X. SECTIO. T. 

rca ubi ingrefïàe fiterint, concluduntur fcite à villanis. In Litvanîa, Po- 

dolia, Volhinia, Roxolania Sec. Perdicum par emebatur fepe grollo 

Impcriali : in Minori Polonia circa Lukoviam exiguo pretio compara- 

tur. Accipitres,canesq; multi ad aucupium tale inftrućh egregiè, paffim 

alunrur. PERDIX RUSTIC A MAJOR , Afcolopax, Scolopax, 

Ga'llinago Germ. Groß - Scbnepffe, nobis P adw a , Rufticula major 

recentiorum , ex defcriptione Cnapn in Thefauro, alia Gallinæ par, alia 

Gallinâ minor, Attagenis, Sc Perdicis colore, pulchra, ftolida, currit 

celerrimè, ingluvie caret. Perdix Ruftica, Perdicc campeftri feu vulgari 

major eft Scbwenkfeldio in Avibus Sileß*e> colore per dorfum vario, déclinante 

ad cinereum, cum quodam rubore Sc flavedine. Alarum pen- 

rar majores fufcæ, maculis lateritiis tinctæ, cauda brevis, crura rubent, 

curfus veloxjfolis vermibus vefcitur. Caro ejus optima eft, minus albet, 

quam Perdicis. Eadem Cromcro Р о і о т л I. i . avis eft fylveftris, Gallinâ 

non multo minor, in campis Rufficis,& Podolicis. 

XLIV. PICA VARIA vel caudata, Germ. E lßer, nobis Sroki, 

dum ampiiùs iolito ftridet, pluviam indicat, humanæ vocis, intra pri- 

mum vuæ biennium, difeendæ capax. Imitatur enutrita in villis balatum 

ovium, mugirum vituli, latratum canis,clamores gallinarum, tuffim vc- 

tularum, vagitum puerorum.In nido conftruendo, imgulari utitur arti- 

ficio, quod Aldrovandus perpendens ait : inter tot nidos, quos hacte- 

nus mihi videre contigit, revera alium nunquam majori induftria fa- 

ćtum obfervavi. Cornelia, vel incinerata, oculis indita, aut appofita, 

commendatur maxime ad oculorum obfeuritatem, ruborem, & dolorem. 

XLV. PICA GLANDARIA, Molliceps Gaz.&, Germ. Höcher, 

nobis SojJca, vefcitur glandibus quernis, baccis forbi &c. Ne brumali 

tempore pereat inedià, eadem glandes ( non aliter ас formica fruges) 

in terra, ac arborum cavis reponit. D^ffert à Pica varia, mole & colo* 

re, habet enim ad alarum latera, transverfales notas cæruleas, qualcs in 

nullo fermé alio volucrum genere confpiciuntur. In Batavia гага, aiTcr- 

tione y on ß о т , frequens in Regno noftro; in cibo datur calculofis. 

XLVI. P1LUS ARBORARiUS 1'hnio, Picus Martius Feßo, 

„ Genn.

De Avibus fais. 

Germ. Specht, nobis Diiećiof, inftrućfcus roftro duro, oblongo, refto, ad 

arbores percutiendas accommodo, per quas fcandit & геГиріпив. Ideo 

autem arbores tundit, quia vermiculos latentes fub corticibus ex lono 

conjicit. Nidus artificio ranto extruitur, ut admoto circulo rotundius foramen 

nequeat reddi.Eadem avis apud Pierium eft hieroglyphicum in- 

grati mariti, nam ne conjugem per hyemem nutriat, tempore autumna- 

li illam amovet à fe, recipit vere imminente. De cuneo exfiliente ad- 

motâ herbâ, qua? feripta funt ab tÆ liano, Opptano & aliis, incerta Ge- 

fnero, Aldrovando fabulofa, Multiphces Pici apud nos dantur, nigri, vi- 

rides, lutei, cinerei, omnes Cieśle, hoc eft fabri tignarii appcllati ab ar- 

borum verberatione. 

XLV1I. QUERQUEDULA Varroni, Bofcas minor Comntelino'y 

Bofchis Columellœ, Germ. K rich-Endte, nobis Суглпкл, mediae magni- 

tudinis inter Anatrs. Extant & majores, ac minores Querquedulae, o- 

mnes ex Anatum ferarum genere, tam in aqua, quàm in terra agentes 

vitam. Viva hæc aies, fi deplumato ventre apponatur abdomini feu ex- 

tima? totius ventris parti , inquit Schwenkfeld doćtus experientiâ, malum 

trahit ad fe, in colica paffione.Tntegri greges Querquedularum, & 

Anatum majorum, minorumq; circa oppida Polcfiæ Litvanæ, D aw i- 

grodek, Koiangrodek, Stolmek, Łackwa Crc. expanfis artificiose reti- 

bus ( Perewify) inter arbores proceras duas, teguntur à ruricolis, du- 

bia luce: veneunt paria tria, groffis fex noftris, Prufficis tribus. Idem 

pretium habtnt a:ftate,& in viemiis Pinfcenfis urbis &c. 

XLVIII. REGULUS, Regaliolus, Trochilus,Orchillus, Germ. 

K'ônigltin, feu Ъаип K o n g , nobis Krolik, avium omnium quotquot 

hactenus obfervavi minimąj ait Aldrovandxs, exiguitare corporis con- 

temptibihs,tamen Aquilæ magnitudinem, ferociamq;' non pertimefeens, 

Senator ôc Rex alitum. Non eft tamen is hoftis» cujus vires Aquila 

metuat, aft lolertiâ & ingenio præditus, fruticetis & cavis fe abdit, ut 

à potentiore capi facile nequeat. Deplumams, fed non exenteratus, virgæ 

corylaceæ recenter excifæ, loco veru, infixus, fulcris duobus.libracè 

impotims fupra carbones.movente nemine, prin oltntè,mox celeriùsjam 

deliccatuj» y cm , ub Alberto A L de Anim a l. 2.}. Selm 1 о m Cur. lJhjf. 

О о j Uàditur.

TRACTJTVS X. SECTIO Г. 

Traditiir. Caiifam circumactionis Kircheriis in Adagnete, non R egulo at- 

tribuir, fed virgæ corylacear. A m otâ aviculâ ( inquit ) ftipitcm foliun 

igni adm ovi, & cccc uti prius circumvolutione fatis fuperq; dcmonftra- 

vit rr.eam conjećfcuram. Sed objećtum eft, nullam aliam aviculam , co- 

rylaceæ virgæ fuffixam, prater Rcgulum , hunc cfFećtum præftare, re- 

fpondi, hoc non efle ex virtutc quapiam Regulo infira, fed ex levitate 

aviculæ, & exigui corpufculi fubftantiâ,quæ cum coryli circumaćbe m o- 

tui vehemcntiori refiftere non poffit, circumagi cum ipfa cogitur; 

quod ut luculcntiùs cognofcerent, prxfcripfi ut cujuscunq-, carnis par- 

tjculam, R eguli corpufculo pondéré æqualem, eidem virgæ applicarent, 

futurum ut eundem effećtum comperirent, quod ira ut dixeram, Г е 

comperiflc teftàti funt. Habet enim corylus fibras, ex quibus in lon- 

gum componitur, ita conftitutas, ut m ox ac vehementiùs incaluerit, 

m axim e Г е contorqueat, quam contorfionem nccelTario totius ftipitis 

Jevioris fubftantia fequitur. 

XLIX. R E M IZ ( avem fic appellamus patrio idiom ate, quia. 

Latinum nom en delideratur ) paflere m inor, coloris fufei. D e illa Bo- 

vanni S. j . in M ufeo Kircheriano refer с fequentia. In Litvania funt nidi 

ex molli lana, prodigiofa arte com paćh, in form am rotundi facculi 

le u potiùs crumensE, efformati a Rcmts avicula. Hæc corpore minima, 

ingenio tarnen m axim a, cùm infidias ferpentum fuis timeat pullis, tali 

arte iudum com ponit, ut femper ab extremitatc alienjus ramufeuli, fu- 

pra decurrcntes aquas dependeat, ne ferpentes infidiantes fuftentare va- 

Jcat; atq; ut ipfa pullis ab ovo exclufis cibum fuppeditare poffit, foram 

en relinquit apertum in ejusdem mdi latere,cui tarnen veluti tećtum, 

inftar fuggrundæ, im m inet, ne aqua de cælo in nidum décidât. In Pro- 

.vincia Volhiniæ ejusmodi nidos incolæ venantur, utpotè qui catarrho 

equorum remedium præbcnt opportunum, fi lub eorum nanbus com - 

burantur: itno & hom inu m , fi cum laćte decoćli applicentur cervici. 

T ales nidos receperam ex Litvania &c. Dićtis addit Balhmus S. 

y . in H t ft. N a tn ra li Bohemia, fub M audicek verbo, quod avis ejusdem 

nidus fit mirabilis, ex materia lanuginofa, alba, rexto opere, tam an- 

gufto fuperné introitu, ut fola ipfa intrare poffit, major autem quæcunQj

De Avibus ßris. 

Ctlflq; alia excludatur. Ex Ianugine florum, jùxta T ylhw sU in Ployf. 

Curi. nidus conficitur,cujus fuffumigio fe levant homines, dam catarrho 

in faucibus opprimuntur. Curatur & malignitas ulcerum concluia capr- 

te, fi fumus fepius aure excipiarur. In Palatinatu BreftenflLitva- 

Л iæ, ad fluvios Ł snk, Pin л , Prypec & c. in Volhinia ad Styr, Horj/ti> 

Wilia Crc. paffim hxc avis nidulatur; in Palatinatu Sandomirien/i penes 

flumen Kamienna, pagos Cz.ekarz.ow:ce, & Zemborzyn, interdum, 

fætificat, quia à ruricolis nidi avidc rapiuntur. 

L. RUSTICULA, Gallinago Gaz. 

turis voces. 

LII. TETRAX Nemejiano, Erythrotaon Pltnio, Grygallus 

drovanao, & Gefnero, aliis Urogallus minor, Tetrao minor, Germanis 

Bromban, nobib Cietrz.ewl fimilis Urogallo, fed cinereus maculisq; va- 

riis refpeifus. InVenittlr &’ liiger non fine eisdem notis.Incolit iylvas va.- 

ftiores mnumeras, pndemm Minoris Polonia: circa lTublmum, Rado. 

imam

TRACTATUS jr. SECTIO T. 

miam See, Mafbviæ circa Ravam Sec. Pruffiae ad Tucholäm , OfîekumJ 

Sec. Litvaniæ, Ruffiæ &c/.Jn Volhinia, pofitis fimulacris Tctraces ille- 

tti, partim petuntur plumbeis globis ab aucupibus, partim expands rc- 

tibus concluduntur, plauftra onerant, гге confiant exiguo. A Podolias 

incolis parantur fovcæ profundiores, has dum vifo illicio Terraces in* 

trant, пес ad evolandum alas valent extendere, facile capiuntur. TIN- 

N U NCULUS Plinio, Cenchris Dalecnmpio, Germ. ѴѴлппепѵлЬеГу 

nobis Pußotki, avis ex Accipitrum genere, amica columbis, has enim 

cxcubiis fuis tuetur,. infidiantibus ahis avibus terrorem incutit, nidifi- 

cat in ædificiis, Sc cavis arborum, 

LII1. TURDUS MAJOR, & viscivorus Gefnero, Tardas bac- 

civorus aliis, nobis yém iohchtQ Germ. Krambs - vogel, hoc eft avis ju- 

niperi, enjus baccis vefeitur, & propterea juniperinam virtutem guftu 

ac-edoratu perccptibilem ventriculo fuo affricat, meritö falubris habetur. 

Tdem Turdus Germ. Seiden -fclru/antz., noftratibus Jedwabniczkä, 

recentioribus Bombicilla, varierate colorum elegans. Pennae alarum ni- 

gricantes, apicibus extremis partim flavis, partim albentibus, partim 

minutis fanguincis adornatar,caudæ tota extremitas lutea eft. Implct hoc 

genus volucrum fylvas & campos juniperis abundantes , potiffimùm 

montana ultra Cracoviam. TURDUS MINOR Gefnero,Ilias,Ty- 

las Gaz.

De jivibus f rit. 

LV. ULUL A, Germ. Nacht - eitle , nabis Pnfz.cz.yk , Sówka, 

t x gënere Noćtiururn, capite magno & craftb, noćtu vagatur, pafci- 

tar; de die raro apparet, vclperi, mæfto ululât fono. Olim augures, (ï 

lamentabatur, triftia, fi tacebat, profpera promittebant fcire futura va- 

lentibus.Quamobrem damans, etiam nunc fimplici plebi cft aies inau- 

Ipicara: ii alicujus ardes, maxime intirmi infederit, mortem porcenderc 

exitomatur. 

LVL UPUPA à voce Гиг рч, fie dićh, Epops Græcis, Germ. 

iVtdehopjf^ nobis Dudek, cum crifta, q ia; lurrigitur , ac contrahitur. 

Rariùs arborions infidere, fepius terras, plarimo tempore anni in an^ 

guftiis montium, arborum cavis, latitare eam tradit jonßonus in H iß. 

A v iu m : ideoq; diebus veris confpici deplumis folet. Caro infvavis,hxc 

tarnen in cibis fumpta paffionem colieam mitigat: cor in doloribus la- 

teris utile: pennæ impofkæ afFećtus capitis demiilcere dicuntur. 

LV1I. UROGALLUS feu Gallus montanus, Gallus fylveftris 

Aldrovando, O" Gefnero, Tetrao Plinio, Gallus Alpinus aliis, Germ. 

A uer - h an, vel Urban, nobis Gfnfz.éc2 id eft, furdafter, quod inter voces, 

quas ludibundus edit, inrerdum ita à fe abllrahicur, at ad infidias 

aucupum, vita: periculum attendat minime, occidatur incautus. Tetra» 

cem fibi afïïmilem excedit multùm corporis mole, inter vaftiora pine- 

ta uoftra, ftationem ponens perpetuair, contentus ftrobilis &c. Urogal- 

Kna, minor eft mare, nidum in terra fub fruticibus ponere folita, ibiq; 

ova cxcludere. 

LVIII. VULTUR, Germ. Geyer, nobis Stp, Avis magna Plau• 

to, non parva &C Aldrovando referenti. Omnium alitum rapacium, 

quotquot ad noftram haćtenus artatem, vel ab authoribus proditar, 

vel aliorum experimento, in rerum natura exiftere compertæ funt, ma- 

ximus Vultur.Odoratu à longé cadavera percipit,argrè fe humo attollit, 

tardoq-, motu fertur per aéra. Ex notis pluribus, maxime propria & e. 

jus charaderiftica elfe videtur Willughbey in Ornitbologia, collum implume. 

Cadavera vorat, nec tamen animal ullum occidit, fecundùm vc- 

tçrcs, &: ob id, facer creditus elle. Ex recentioribus Bellomus, Gefnerus, 

vivas voludres infećtari, agnos, hædos, lepores, hinnulos, raperc affir- 

P p mant

TR Л С Т А TUS X. S ÉCTIO t 

triant. Rupicaprar in Alpibus, tefte Schtuchzjtro in Itinere Alpin о II I. 

prolem defendunt à Vulturum infultibus, unguibus rapientibus, vd alis 

percutienubus. De ifta volucri, cÆmiliani Hiß. Naturalis continet plu- 

rima, ideoq; cvolvi poteft. Ætas, quod centefîmum attingat annum, 

extant teftimonia D . Ambrefii, Cr Ißdori] partium ufus in Medicina 

fufiùs л j hnßono in H iß. Avium enumeratur. Peliis feu plumofum tc- 

gmen, quod mira vi pollcat in corroborando ventriculo, atq; excitanda 

cibi aviditate, Lemmus in Occultis Aiiraculis Naturл tradit. Caro fub- 

venire judicatur, apud Schröder»/», epiltpfiæ, & hemicraniæ ; pingue- 

do nervis; cerebrum illitum, vel naribus inditum, capitis imbecillita- 

tibus: fei cum vino fumptum, morbo comitiali. In Majori Polonia 

ad Califfium urbem,captus eftVultur cum collo,parte magna,implumi, 

alis longiffimis.Oblećtabatur maxime carnibus putidis,& aniraaliü inte- 

ftinis. Alter in Volhiniae fylvis protenfis ultraOftrogium repertus, priorc 

lninor, ingentis voracitatisJPlures fpećbti alibi cadaveribus inhiantes. 

, LIX. Piæter aves enumeratas, reperiuntur non taræ volucres, 

quibus nec Latinum vocabulum, nec ad idioma idem inflexum, impo- 

fitumq; ab Ornithologie invenire potueram, ideo patria voce hic expri- 

muntur. ^C Z U ßA TK A , hoc eft, criftata ales, major Alaudâ cri. 

ftatâ, in alis verficolor; arftate uvis vini vefeitur in Ungaria, ingruente 

frigore venit ad fylvas proximas Monti Sacra: Crucis, ibiq; folia pini nigra: 

feu nautic* pro efea habet, arridet guftui. DERKACZ à voce der 

der fæpius édita dicitur, inter prata non remota ab aquis verfatur, ro- 

ftrum, & tibias fert prselongas, par eft Perdici. HAYSTRA avis 

grandior, coloris infufci, roftri craili, protenfi, nidificat in arboribus, 

pifeatur Ardeæ methodo, in Polefiæ fluminibus. KRZYCZKA ova 

variegata ponit, in juncis paluftribus. S1W E ales minor Sturno in 

Pomerellia, fingularem curam, diligentiam, circumfpeftionem, adhibet 

circa ova, ôc prolem teneram, nam quoties avolat alternatim ad con- 

quirendam efeam, toties aditum nidi opplet, obturât luto. SŁUK 

avis cinerea, Columba agtefti major, curfitans faepius, qukm volitans» 

in Polefia &c. îllaqueatur. SŁOMKA in Palatinatu Cracovienfi, 

cxiiUmo, quod fit eadem cum aliqua alite fuprà dcfcripta. * Mino-

De Avibus ferii. 

гшп avîum quanta copia adfit, inde licet colligere, quod in Leopolienfï 

urbe populoià, fexagena illarum, groflo Imperiali unico, fiepe vcneąt; 

LX. Aves extranear, vento, vel aliqao alio modo abreprat, non 

raro in terris noftris comparuere.J Agmine magno adTorunium ad- 

volârunt fie cicnres, ut minibus capercntur, an. 15-59. Zerneke in H iß. 

Ttrttn. Naufr.Tabidis. *~AQUILA ALBA, grandis, nigredinis (prêter 

extrcmam fuperficiem pennarum, in alis ad trcs ulnas extenfis) nihil 

■omnino habens, ' capta in Polonia, diuq; à S. Rege Joanne Cafimiro 

fuftentata Vacfaviae, Verificavit ( quod antca ftrenuc eft negatum ) Polonia 

etil Aquilas albas inhabitare. Cn&felius in M i feel. Medico - Ptyf. A - 

'cademU Natur л Curioforum. Peregrinam ego fuiltc arbitror, nam con- 

colores plures non fpe&antur. Albx, cygneæ dićtae ob candorem nive- 

um, in rupibus circa Rhenum nidificant, Charlet. in Onomaß. Ъоіс9 

tefte. Cameneco in Podolia numeroiæ nivear volucres incubuerunt. 

Brewer in Hißoricis Notabiltonbus. HIER.OFALCO Paulo Jovio, 

Gyrofalco Alberto, Mofchovitis Kicz.ot, nobis Biatoz.or, ita de/cribitur 

л Cardano I. to. de Subtilitate: avis in Jurrh.a Scythia:, fub ventre Candida, 

cum quodam quafi (plendore, Aquilâ major, quam caeteræ rolu* 

cres ita formidant, ut eâ visâ etiam Aquila exanimetur. Aggreditur A* 

quilas ( intuit Jonßonus ) Accipitres, Falcones, Nifi, Hierofalcone ad- 

volante, prædam ulteriùs hon perfequuntur, fed fubfiftunt pavidi. Gri- 

falcus Gefnero in H iß. A vium , corpore valido & pulchro, ftrenuus, fc- 

rox, animosè Aquilam capiens, utilis ad aucupium omnc; nafcitur in re- 

gionibue fngidis,ut in Dania, Norvegia, & Pruffiæ parte, qua: ad Ruffi- 

am vergit Captus in Roxolania ad Zollcieviam, munerisq; loco 

Joamii III. Regi eft oblatus. In ftagno Javorovienfi apparuerant 

volucres nigra:, aduncis roftris armata:, intuleruntq; cladem pifcibus 

grandem. Non vifie apud nos alibi aves, roftra lata, ad Ipithamam 

produćh, globulo terminata, ferentes, interdum tempore verno inna- 

tant ftagno Komarnicenfi. Ad fluvium Notes, peregrin* alites 

multicolores objecerunt Ге oculis ruricolarum. Cum ftupendo capi- 

te, pedibus firmatis ungula. quadam, cutc hirfuta, quafi fetis conteda, 

©ccifa avis in campis Wifnicz. oppido proximis. Alites dua; fimiles 

P p г • Gruibuą

3 0 0 TRACTATUS X. SECTIO 11. 

Gruibus, corporis mole æquales Anferibus, myftacibus atq; barbis phimosis, 

albis, femiulnaribus, fpcdabiles; prope Gliniany in Roxolania, 

globis plumbeis taćlaj. 

SEC T IO II. 


AVIBVS D OM E STIC IS. 

I . À Litibvis immanfvetis annumcrantur volucres cicurcs, volatu ce* 

leri efferentibus fc in fublime, humiliores ; proprer ufum pedum 

frequentiorem » quàm alarum. Primae natæ aucupiis, induftriâ, 

labore, parantur, aut veniunt forte, fecundar,id eft domefticæ, fempct 

paratæ implerc menfas, ire in alimenta. Caro quæ fit falubrior, facilior 

ad concoquendum, difficile eft univerfaliter determinarc, circumftanti* 

variae perpendi debent. 

II. ANAS, Kaczka, С ad fïnem hyemis pcćtore rubet, frigida, 

.tempora producentur, fi Candida fuerit, caloris inftat principium, ex 

aliquorum obfervatione. Scribit Urzjendoviu.s Medicin£ DoElorCra? 

соѵіл, a Tylkowskt Phyf. Curi. Part. 10. citatus, fe à dignis fide ocularis 

teftibus acccpifte, quod cùm Anas cafu fuiflet fa&a cæca, pulli ejus 

attulerint radicem Ghelidoniæ, ejusq; liicco unxcrint marris oculos, 

quæ cito vifum recepit. Addit praefatus Medicus, fe id ipfum in excae- 

cata Gallina expertum. Anatis fanguis ficcatus contra omne venc* 

num ex vino bibitur, adeps folvit omnes duritics, labia fifla congluti- 

nat, caro apoftemati applicatur. 

111. ANSER, Ges, volatum raro exercet, aft pedibus vale 

aftate lexaginta annos juxta Albertum M . attingit. Et fVillughbey in.Or- 

vithologia adducit, quendam habuide anferem o&oginta annorum, nec 

prz fene&ute languidiorem redditum. Aquilonares populi ante 

Hyemale Solftitium, ex oftè peftoris anfèrini, quàm læva durabilisqj 

fu futura bruma, traxere auguria. Si clarum peüus confumptis carnibus 

apparc-

De Avibus domeßicis. 301 

apparebat, rigida timebatur, fi fpiflum atq; opacum, plurima nix, rc- 

pidus àér, referente Olao M . in Hiß. Septen. inferebatur. Eciam in Pro* 

vinciis noftris faginacus Anier, facra luce Martino Antiftiti Turonen- 

fi, caefus, augur eft rigidae, vel mitis bycmis, fed non omnino certus, 

quapropter ab aliis macer fvadetur proponendus tali angurio. Inftabilc 

eft indicium & Bartholwo in Hiß. Anatomic. Cent.5.quia variant fter- 

na Anferum. Pinguedo Anleris facicm læfam fanat,ignem facrum, 

permifta bntyro extinguit, & cum fucco ceparum, auri fi inftillarur, a- 

quam educit, dolorem mitigat. Magnus numerus eil: ubiq; Anferum 

, rnaximus in Pruffia circa Gedanum, Peplinum, Conecum five 

Choiniciam &c.ln pago uno Raykcwy Capitaneatus Mevenfis feu Gne- 

venfis, aluntur aliquot millia, tempore commodo diftrahenda. Prus- 

sici Anfcrcs mole corporis Polonicos fuperant: ex arte faginati libras 

triginta pendent: plums ad nationes exteras mittuntur Gedano navi- 

bus. Pretium Anferis, tres aut duo grofli Imperiales, in multisPa- 

latinatibus. 

IV. COLUMBA, G of ab, ex obfervatione Aldrovandi in Pre- 

legom. Ornith. fi ad domicilium funm feriùs quàm foleat, fe recipiar, 

vel à pâftu folitum redeundi tempus prarveniat, pluvias metuit, atq; 

ideo quærit tantum cibi, ut pro craftina die quoq; fufficiat. E numéro 

Columbarum Gutturofæ dicta: dum voces edunt, guttur & fauces 

in ingentem tumorem diducunt: Galeatac pedes hirfutos, aut nudos. 

habentes: Gyratrices in orbem fe vertentes: Columbi Percuflores cum 

craffis roftris, Dignefy nobis. Sine criftis£olumbæ minores, colorem 

varium , roftrum brevius ferentes, columbaria, menfasq; implenr. 

V. GALLUS INDICUS vulgo, Meleagris Græcis, Gallopavu« 

Cefnero, Pavogallus Aldrovando, aliis Avis Libyca, Avis Numidica, 

nobis Indyk y Kur Indy y ski. Aliti huic Diodorus ultimam Syriac partem, 

Strabo Arabiam tribuit parriam, Sperlingus in Toologia Phyfica narrar, 

ex Nova India delatam elle in Europam.Confirmatur allcrtum a Szent- 

yvany in Curiofis Mifcellaneis: invento Novo Orbe, multæ ad nos per- 

venerunt plantæ, opera, animalia, priùs Europæis plane incognita, inter 

quæ lunt etiam Galii, quos a loco, Indicos appejlamus» Avis 

advena

TRJCTJTUS X SECT 10 ff. 

advena faćta indigena multiplicatur adeo in Regno noftro, lit greges 

plurimos in pagisj prardiis, confticuat. Ex Pavonibus, & Gallis India's, 

interdum naici pullos pulcherrimos, nitidiffimis pennis fulgcntes, 

Porta M agi л N atur. I. i. aflirmat. 

VI. GALLUS GALL1NACEUS, aies lacis M artiali, A 

prænuntia lucis Ovidzo, nobis Kur, Kogut. Si primis horis noctis, info- 

lit* xc rauca voce cucuriat, alas quatiat, imbrium, procellarumq; habetur 

teftis slldrovande, nam exhalatio illa humida, atq; auftrina àcris 

conftitutio, voci deftinata membra replet, multà infarcit pituitâ, pari- 

£ns raucedinem, à cujus moleftia cum liberare fe fc ftudeat, ad vocis, 

ac motus opera, (ölet confugerc. Media noćte canit ideo, judicio 

Democr/ti apud Tullium, quia eft (olutus quiete de mirificc recreatus, in 

omne corpus cibo difttibuto. Aliis Gallus, eft avis folaris, in quam pc- 

culiariter fol infiuit, cùm poft medium noćtis,ad orientem 110 it rum in- 

çipit vergere. Ptima opinio ad veritatem accedere videtur Commbricert- 

fibus in M et cor is, neutra omninó fatisfacit. Non explicat enim opinio 

Democriti, cur cætcr£ cantacrices aves, codera tempore non excitentu'r: 

iecunda libéré confugit ad influxum cæleftem, &c fepeante mcdiam 

noćtem, farpç miilto poft, Galli editur cantus. Igitur illi ex vi nativi 

tempcramenti [quod prxcalidum eft, ac facile digcrens cibos ] compe- 

tit,ut ordinariè circa mediam noćtem iolvantur fenfus, à proprio phan- 

taCiz inftinćtu, cantus & alarum plaufus imperctur. Ribulofiim 

eft apud Hornium in Hiff. Naturali, quod Leo Galli cantum ferrc non 

poffit, contrarium enim dqget experientia. Et dæmones timere cantus 

Gallorum , negat Delno Disquifit. Magicarum I. 6. c. i. odiflc tarnen 

propter myftcrium aliquod, v. g. ReGirrećtionis Chnfti Domini, poft 

noćlis medium, vel pænitentiæ Petri Apoltoli, ad ejusmodi cantum în- 

choatæ, coneedit, GALLUS SPADO feu Capo, Kaplun, nutri- 

mentum optimum pracbet, bonum generat fanguiuem, maxime circa 

lex, feptem, vel oćto menfes ætatis. Alećtorius lapis in Capone quia- 

quennj repertus, magnitudine fabam adæquat, Tub lingua dctentus ft- 

tim fèdat, comprobante experimento. Caponum copia magna, pretium 

parvum eft: non nobilmm, dkiorum menfis Ц duntaxat jnferuntur, aft &

De Avihus dtmeßictf. 

plebciofum. Praflantes Vielifccnes propc Cracoviam, duodecim diebns, 

olbe artificiosè indufi, pingucfadi turundis. GALLINA, K ckofz, 

K ura, Radomiæ paricbat ova, quæ affimile aiiquid grandini conrintf- 

banr. Quidam dum ova pro efca frangeret, in uno praeter vircllairr, 

repcrit ovum parvum, corticcm habens & reliqna. Vidcram ovum ab'.q; 

omni vitcllo. Aves ovum, non prolem ponunt, Ted an. 1679. contigir in 

Ruffia circa Samboriä, ut Gallina Gallu produxcrir, qui quatridtio vixit. 

Jjilktwski Phyf. Curt. Part. 9. Cr 10. De ovo in ovo, feu gemello, ha- 

bent & Ephemtrides Germanieл : de Gallina pullum pariente, ibidem 

Lanaenius narrar. Pulli Gallinacei, tertio vel quarto die, poft exclu- 

lîoncm de ovis, in pracdiis aliquot cantâiïê auditi. Quàm frequens 

adfit gallinacea proies, vel indc licet inferre, quod in Litvania, Gallina 

pro groilo uno Imperiali, par pullorum pro altcro, datur emptori. 

Idem pretium, vel duphcatum,in aliis multis Provinciis. , Quondam 

barres Bonorum Tucz.no, cum attinentiis, in Palatinatu Pofnanienfi, fin- 

gulis annis, tributi partialis loco, percipicbat à fubditis fex millia Gai» 

linarum atqj Gaponum, quatuor Anferum. 

VII. PASSER CANARlUS vcl Canarinus ab Infulis Canariis 

denominatus, indeq; allatus, eil Avis facchari Aldrovando, & Gtfnero, 

nobis Kanarek, cantûs fvaviffimi & acuti, qui uno fpirnu nunc in lon- 

gum , nunc in altum, varia vocis inflcxionc extenditur. Præfertur, cui 

inoles corporis minor, esuda longior. Paflcrum horum aviaria conftru- 

untur in domibus, in quibus numerose interdum nidulantur» 

VIII. PAVO feu Pavus, Avis Medica Varroni,Junonia avis O- 

vid w , nobis P aw , propter exquifitum dccus pennarum arftimabilis, 

iriginta annis vivere potens. Cùm plus folito clamitat, immincrc plu- 

yiam intimât. Ad ejusdem voces, ferpentes fc in latibula recipiunt, in- 

quit Kircherus in Magnete, quia tune lædirur, & male afficitur organum 

anditûs in ferpentibus.Ufus in mcdicina Pavonis ab Aldrovando deferi- 

bitur, a Schröäero tradirur jus prodede pleuriticis: adeps cum fucco 

ruta: 6c melle, colicos afbćtus fauare: ovum fepius fumptum arthriti- 

dem vagam curare. Ohm Babylonia multos Pavones aluit, Athc- 

nis in Græua fuerc in pretio, Romæ remporibus A th em t plurcs apparutiunt

3*4 

TRA ÇTATU S X. S ЕСТ î О ТТ. 

ruerunt quàm Coturnices. Domibns pluribus apud nos funt orhamento, 

neq; ic transférant aliô, nam gravitate corporis, longitudine 

caudarum, prcfli, parnm prxftant volatu. Pavo ut candides pullos producat, 

lintcis obvolvi deb^t, duni ovis incubât. Gedaui Pavones vili, 

colojre Cygnum rcpræfentantes. 

IX. PHAS1ANUS Capitohno, Phafidis ales Statio, nobis Faz.y 

an^ba.zjmt-> gallinacci generis, faporis optimi, ideoq; m cibo laudabi- 

lis. Viginti ferè ovis, illisq; rubris pariendi ordo concluditur, farcus in 

anno {èmcljKoducitU£iiA Phaiidc Colchorum fluvio denominatus, *tq; 

inde in Græciam primo, poftea ad Régna alia putatur eiïe deportatus. 

Èx Hungaria, & Bohemia, ad nos Phafiani allati Białowiezenfem fyU 

vam in Litvania æftate to ta incolebant: ante hyemem, præter alias ar- 

tes, Accipitrum unguibus diminutis atq-, attricis comprehend redde* 

bantur fuis receptaculis. Et fylva Ъіеіопа p u f x.czj, Phafianos habere di- 

citur h faturatis eorum carnibus. 

‘ X. TURTUR, Sinogkrlicit,ex Columbarum {ylveftrium genere. 

Illius caflitas ab Aldrovavdo in Prolegom. Ormthol. ita laudatur. Quas 

oblècro femina tam impudica eft? quæ vifa Turmris caftitate, vitam 

nefariam non deteftetur. Avis ea noiiüifî uni jimgitur marito, conju- 

gium nunquam defèrit, im о ne morte quidem à (è dirempti mariti, 

quoad vivit,quem folitaria gernitu teftatur, torum violât. In Æthio- 

pia, in Regno Peru, in Indiis Orientalibus, in Italia &c. Turtures nu- 

merofiffimi, quadruplices in Hilpaniola. Apud nos aliunde allati fervan- 

tur domi, quafi grati hofpitii cducunt prolem. Concludo Traćtatus 

X. verbis Dlugojfi ifi Hißoria Роіопіл pofitis. Regio Polonica 

fæcunda frugibus, amæna frućtibus, deheiofa pifeibus, fapida ladliciniis, 

clamofa venationibus, copiofa armentis & gregibus, commoda equis, 

referta alitibus,dives ferro,cerâ, herbifera. SiGræcoru vocibus utar,ex- 

hibita eft Ory&ographia, Mineralogia, Lithographia, Boranologia, Oro- 

graphia, Hydrographia, Potamographia, Ichtyologia, Thalalïographia, 

Dendrologia, Tetrapodologia, Entomologia, Ornithologia; reftat edenda 

Anthropologia, T eratographia, Limologia,Meteorologia, Promanteuma- 

logia, Philologie . T U A -

TRACTATUS XI. 

MEMORABILIA HOMINVM M A 

NI FESTANS. 

SECTIO I. 


LONGÆVIS, & FÆCVNDIS. 

LOngævitas, annofitas eft five fcnećtus prove£fca. Initio fnundt 

homines longævi extitcrant, propter àérem puriffimum ас 

tenuiffimum, propter complexionis primævæ bonitatem, nu- 

trimenti praeftantiam, temperantiam in cibo, ac potu, abfti- 

nentiam à carnibus & vino, excellentem notitiam herbarum medicina- 

lium ; maxime autem propter humÿii generis propagationem.Et fene- 

fcente codem mundo, longior eft nonnullorum vita, in cerris locis, ra- 

tione clementiæ cæli, fubtilitatis àéris, foli bonitatis. Vidu fimplici gau- 

dere, voluptates ignorare, curis non macerari ; eft viridi ac diutuma 

potiri fenećta. Cibi potusq; nimictas, variorum morborum caufa, tempc- 

rantia vidtûs fanitati conducit, ætatem prolongat; quia confumunrar hu- 

mores calorem nativum opprimentes.Verbo co mpłećtar,m о derata diæta, 

eft nutricula optima fenećlutis. 

II. In oppido Miechovia Palatinatus Cracovienfis, gratus, corpora 

mq; valetudini perqiiam opportunus àér, ideoq; multi ad fene&am 

decrepitam, raro, vel nullo valetudinis incommodo accepto, perveni- 

unt; im о pleriq; ГоЬгіага vitam agentes cxcedunt annum ætatis centefi- 

muin.Nakielski in Mucbovia. In Samogitia vivunt homines paffim 

centum annos, funt enim frugales, & cxercitiis modicis dediti. Senecio 

quidam ibidem dixit, dum arbores, quæ colebantur pro Diis,juflu Ula- 

Q^q dislai

?o6 TR A C TA TU S X/. SECTIO. Г. 

dislai Jagiellonis,exfcindebantur, multi noftrûm centefimum annum fîi- 

perârunt, tarnen hæc minime recondancur. L aficrn d ; D us Sam jgitarunr, 

d ‘ L iid a inD ?fcïipt. Orbis. Annum agens centefinum vigefimum 

Piafius M onarcha Роіотл, deceffit è vita. H erbu/t. Pol. H a t .I. x.Sarnicki 

A n n a l Pol. I. 5. Guagninus m V it Is Regum Poloniœ. Gloriohtïimus 

U ladi:la4s 'Jagiełło Rex paulo minus qu'am centum annos memoratur 

vixifle. H e ß us S. R. E. Cardi. de Cerimoniis. E familia Radzjiviliorum 

D ucum , N icolaus I. iolo aqux potu contentus, ætatis Гиге anno cer*- 

tefimo obiit. Filius ejus N icolaus П . itidem frigidâ temperans fitim, ad 

nonagefimum nonum annum vivcndo pervei:ńt. Starovolfcius m Sarmct- 

tu Bellatorihus. 

III. Exceffit Jacobus de Skotniki Archiepiscopus Gnefnenßs anno- 

rum centuriam. Adiechovita Chrome. Pci. I. 4. D am alevicius m Serie 

uirchie< G ntfnenfium. Prorogavit vitam ad annos nonaiginta ofto 

P a w îo w .k i A bbas Trocenfts D . Bent d ic h , Ге nil bus & judicii gravitate 

valens. Scz,ygielski in Serie A bbatum Trocenßum. De Rad-wan Ar* 

mis J a ß k e w sk i Prœpofitus Prevorfcenßs centcfimum attiît annum. Co- 

ronoviæ Schm d Sacri O rd. C/ßercienßs, traditur vitâ Sæculum fuperafle. 

In Volhinia, Sacerdos Ritus вглщ intra annum centcfimum & vigefimum, 

diem extremum invenit. Ex Sacratarum Deo Virginum cæ- 

tu, A n n a Toppel centum triginta annorum emenfa fpatium : A n n a 

.K octhen poft centcfimum annum, finem vitæ invenerat. Tylkow ski in 

Sum m a D oflrinarum к Parochis promulgandarum. Celfit fatis Ca- 

thaiina Virgo de O droivaz., poft centum & viginti annos cetatis, fepulta 

tPrevorfcii, Severinus O rd. Prtcdic. in V ita S. H jacinthi. 

IV. In oppido Srensko, vir infignis F elix к Srensko Palaùnus 

■ О" Prœfetlus Plocenßs, fepulchrum conftruxerat avo fuo paterno, quem 

inferiptio teftabatur, centum quadraginta vixifle zn m s.U o ß ks S. R. E. 

C ardnalts de Cenmon is, S w k c ic k i in Topograp. M a fu via , M todi,ianow~ 

ski S. J . in Concionibus. Vocat eum Paprocki in Stem m at. Polon. Sren- 

ski Grad de A rm is Dołęga,, Palatm um M afoviœ , mortuumq; an. 143«?. 

annotar. In villa Dobrowo ad Vartam fluvium fita, F auftus buski 

plusquam centum

Ѣе Ltägdvif. 

f7-* * 

3°7 

etïtts F aßslt tot'clem annos exceffit. Damalewicz. in ïr!ta S. % ogumili 

uirchiepi. Gnefienfis. Annos viginti iupra centum .Andreas de Dębin 

y D i ifński numeravit; extinftus pcfte.Okolski Ordi. Pradic. Orbis Polom 

Tomo i. In Palatinatu Ravcnfi Stanislaus Kaski- vixit annis centum 

triginta, ejusdcm nominis filius, centum ac fexdecim, uxor Petry- 

kowska, nonaginta quinque. Idem Orbis Pol. T. 3. Avus M att h/л 

Sarbievii S. J . ad annos centum novem prorogavit æ täte m. Łubieński 

Epi-copHS Plocenfis Epiß. Decade 3. In Ducatu Osviecimenfi, W i- 

fniowski dicebatur exegille centum quadraginta annos, in hac ætate, 

pedeftri itinere ufus fuiilè, ad remotiùs pofitum Templum. Nobi- 

lis Volhinenfis Piwo, centum viginti quatuor annorum pondère fuerat 

gravis, frater illias centum & qundecim. Centuriæ annorum, viginti 

addidiile memoratur Kamiński in Dzsviniacz, pago hæreditario. 

Incola Palatinatüs Sandomirienfis Kurnicki, centefimo quinto anno,fru- 

ebatur bona valetudine, quo è vivis exceffit, non eft mihi perfpeftum. 

Superato centefimo decimo anno Parufz.ewski, vitæ claufulam pofuit. 

Polt centum feptem annorum curriculum, M ańkowski in pago W itu- 

thow , vitæ terminum attigit. Ætatis anno centefimo decimo quinto, 

Ofowski in villa ‘Jabłonna Palat. Lublinenfis, avellanas dentibus fran- 

gere folitus, equum confcendere ad equitandum. 

V. Centum annorum fpatio vixtt Stephanus Hartknocb vibavus 

Chrißophori Hartknocb Hißorici,cum Cathanua confurte-.poh annos vitæ 

centum triginta obiir. Zerneke in H iß. Thor unten. N au fr agis Tabulis. 

Faber ærarius Muckcnfmalk Boru (lus, poft annum decimum, fupra cen- 

tefimum , mortuus Torunii. Idem ibidem. Paulus artifex loricarum. 

Lublini vivendo attigit annum centefmmm, conjunx centefimum fe* 

cundum. Incola pagi W'onneberg Gedano proximi, centum quinquaginta 

très annos inter vivos egit. SJdltrbold in Defer. Prüf ex Plumhof. 

Gedani in platea M atabudy, quidam curfurn vitæ promovit 

annis centum viginti: alter in Schordandia annis centum triginta. la 

Bonis Brocovieniibus Epifcopatùs Plocenfis, ex agricolis unus centum 

feptem annos, fecundus centum quindeçim computaverat. Łubieński 

Epiß. Decade 3. Sczebrzefzini Paydak■ alibi Latosz.k;ewic: Ridzinæ 

Q_c] г mullet

TRACT ATU S XI. SECTIO I. 

rrulier vîtam per duodecim decades annorum produxcrat. Pagus 

D r и chow a Palat. Volhiniæ cołonum habuit, poft centum quindccim 

annos, vegctum, agilem > cum ftupore fpećtantium, proceras arbores 

conkendtntem in fylvis. Ferebat fama, Theodorum eultorem agri 

in villa Ratjczow Palar. Beîzenfis, femiduo fecula valetudine firma im- 

plevifle. Erat ruricola centum quinquaginta annorum, quem Mis- 

sionarii è Soc. JESU , ad Sandecum repereranr, Dominicain Oratio- 

nem & Signum S.Crucis formare feientem, caetera myfteria fidei ignorantem. 

E x M. SS. an. 1612. Tcmpcribus Joanms Casimiri Regis, 

ab inhabitatore pagi Zapałów Palat. Rufiiæ protraćta fenećta ferè ad 

centum & cćtoginta annos. Filius minimus centum viginti ( majores 

л а т annofiffimi de vita excefierant rclićta prole) nepos nonaginta an- 

nis plenus convixit avo, generationes fex numeratæ. Satis longa actas, 

fi non conjećtura, fed accurato calculo eft fupputata. Colonus vi- 

cinus Zolkievia?, à Joanne III. Rege evocabatur ixpe ad aulam, anti- 

quitamm enarrandarum causa. Hic exaâis propè centum ас quinqua- 

ginta annis, mortalitatis perfolvit debitum, In diverforio Ciernia 

Olivam verfus, mulier centum quinque annos, filius centum tres, nepos 

ex filio, nonaginta impleverar. I11 Samogitia, etiam præfenti Cx- 

culo, mulieres plurimae rufticanæ prolixum fenium, vegetum, agile, a- 

gu n t, in corpore gracili ac exiucco. 

VI. Regnante Boleslao Pudico, an. Г270. die 20. Januarii, i 

pago Nakło Palat. Cracovienfis, Margarita uxor Virboslai Comitis, u- 

110 edidit partu triginta fex pueros vivos. Çromerus H iß. Pol. I. 9. DIh- 

çoffus in H iß . Pol. Guagninus Тот. г. Stryjkowski Annal. I. 8. Bielski, 

Paprocki, Herburt, Rubetquennus in Chrom'c. Prodigiorum & О fient 0- 

rum , Jonß onus in Tha:imatographia : Aîiechvv ta Chronic. I. 3. Se- 

xagima pueros Cz.echna fimul peperit. Miechovita Chronic. I. 3. c. 57. 

U xor Slawnici Gołanczj:vn Caßellani Naclenfis duodecim filios fimul 

cnixa, ex quibus ftatim mortuis, folus Matthias fuperftes, Epifcopus 

Vratislavienfis eft creatus. Cromerus H iß. Pol. I. 11. Damalewicz. in Vi- 

tis Epifcop. Уladislavienfium. Gedani, unico partu in lucern edućti 

quatuor mafeuü, qumque fæmel]x.Cuncken m Defcript.Urbisprafat*. 

la

De Fdtcunàis* 3°9 

In G edanenfi fuburbio d id o N ovi H orti, m ulier Celebris novein filio- 

ru m partu. E x Betheri M . SS. In Podlachia, N iew ucka exritit te m 

pore u no feptem natorum mater. M atrona nobilis, in traćtu vulgo 

Pałuki, novem filiorum parens, ex bis feptem exiles facro fonte ablu- 

ti, m ox vivere defierunt, oćtavus capite erat deftitutus, nonus cæteris 

£randior,diutiùs inter vivos verfitas. In Palatinatu Sandom irienlî 

filii terni, in Palat. Ruffiæ, & C ulm enfi, filiæ ternæ prodierunt: in Vol- 

hinia par unum p u e ro ru m , cum altcro puellarum pro g en itu m : in d - 

■vitate Caariorysko, m ares duos fæmella i ecu ta : in Litvania, & Pruffia, 

puellæ gem inæ n on fine fratre. O p p id u m Kofcierzyna. Ca(lubiæ,dicttur 

habuilïè m uliercm , quæ intra d u o d e d m annorum curium , totidern pa 

ria gem ellorum pepererat. Ibidem ab altera feni liberi editi,partu gémi- 

no. Leopoli, an. 170J. puer unus cum tribus fororibus: in villa Gonez, 

prope î.opienno, an. 1717. quaterna proies auxit familiam : ibidem 

filii terni editi ad labores; in Pomerania? P alatinatu, anno fuperiùspo- 

fito, fætum q u artum parturiendo u x o r coloni privata eft vitâ.O m ittim - 

tur m ulieres cæteræ,

3ï° 

T R A C T A T U S XI. SECTIO T. 

adolelcenua, maturitatc exquihta raorum venerandam. Vîr ex E- 

queftri Ordine Martern diu (ecutus acceflic ad nuptias, oćtogefimo vi- 

tæ anno; faâusq; parens trinæ virilis prolis. Vicinia urbis Sandomirienfis 

nonagenarium colonum viderat, non line prole in ætate ub 

lima. In Regione Submoutana, fasmina feptiiagcnaria maritum fo- 

Jata progenie. bxempla mulierum in (enećhite parientium, virorum 

generantium , к Donato in H i ft ona Adedica IV. adducuntur. Sæpi- 

us contigit fpećtare pueros, cum canitie -accelerata. Caufa devolvituc 

vel in parentes vetulos, vel nutricem aunofam, vel quia prægnans ima- 

ginatione forti laborabat, intuendo quidpiam canum. Oritur eadem 8c 

ex fanguinis live melancholici, live phlcgmatici vitio, nam & in fenećfca 

proprer humoris frigidi abundantiam albefcunt crines. 

IX. Infantes vagiemes in matrum utero hxc locum tencant. Gau 

las naturales vagitus proponit Bartholinus Hiß. Anatomic. Rar. Cent. r. 

Hifl. i. fimulq; timorem, quem vulgus augurio vano folet conciperc 

difcutit, his verbis concludendo. Fruftra funt fuperftitiofi nonnulli, qui 

ex vagitu hoc naturali, Reipublipe male ominantur. Matrem bona; 

Ipei efle plenam jubet vagitus: vivit farms, Sc ad promovendum partum 

fie fatis eft validas. Vagitus uterinus вс к Camerario Memorab. 

Cent. z. neq; prodigiofus, neq; matri, aut fætui femper elfe funcftus 

«emplis probatur. Novcram optimum virum, eumq; Religiofum 

eruditum, qui necdum materni uteri fblurus vinculis, flere auditus Ra- 

coviæ. Næniam hanc edidifle teftatus ip(e compofito carmine, cum a- 

cumine fingulari. Torunii, an. 1671. puer tempus nativiratis fuæ> 

ter, 6c quidem diverfis diebus, vagitu præv-ertit inlblico. Zew;ke in Hift. 

Thorunienfis Naufrag. Tabulis. Soni inftrumenta jam funt per fećta, 

præfertim in vicinis partu i, àér vero vel per venas fubminiftrari, vel 

iranspiratione dec. induci poteft. Extra Regnum noftrum vagien- 

tes, a Sennerto Medicine Pratt. Parte 1. I. 4. enumerati. Editus in 

lucem Saeculo XVI. cujusdam -Caftellani Cracovienfis filius , manutn 

fanguine plenam oftentans: resea traćfca eft à matre iiij omen infau- 

ftum, aft alius eventus fuit, nam multùm fuderat fanguinis Tartarici, 

Turcici, præliis vi&or, Infans conclufus utero, fie fe movebat ac 

extende- A

De Tœcundir. 

extendebat fortiter,ut parcnti noccrct graviùs.ïd eveniflê accept authcrr- 

ticcj puerum mire vivaccm in Palatinatu Siradienfi fum concem- 

platus. 

X. In mulieribus gravidis, rei objećbe, aut mente conceptæ de- 

fîderium, contemplatio, terror, crepidatio, improvif» occurfatio, formant 

&c figuram fætui imprimix^Naymanni de lmagmatione, aliorumq; 

fententiâ, concurrencibus nimirùrn magno impetu ipiritibus, ac humo- 

ribuSj qui poflea fimulacrum illud fanguini infixum formant & élaborant: 

idcirco infantium macula:, lentigines, lituræ, oriuntur. Qiiod verà 

ad iliam partem imaginatio matris nævum dirigit in prole, quam partem 

mater tune attingit, aflïgnatur ratio к Tylków ski tn Phjf. Curiofa> 

cæterisq-, nature mirabilium obfervatoribus. Exempta virium ima« 

ginativæ in fignatura fætuum, hæc ponenda oceurrunt. Torunii, nec- 

dum nato infanti, imaginatio matris ad dextera tempora fîgnum hirfu*. 

tum pcllis murinæ impreflerat, quia gravida, cùrn forte calü mufculus 

obvius faćtus effet, ex terrore manum dextram impofucrat dextristem- 

poribus. Ephemerides Aiedico - Phyfica ab Jtcad. Natura Curi. edit4» 

Matrona nobilis genere in Roxolania, vifo irato urfo exhorruit, ma- 

numq; admovic maxillæ. Hæc ubi enixa filium, macula eft confpe- 

cfo, (ucceflu temporis, pellem urfinam exprimons. Aliquot fæminæ 

perterritæ orto incendio, cui corporis parti applicaverant dexteram, fan- 

guinolcnti coloris notam proies receperat. Civiiîa Leopoli calcave- 

rat frućtum pruni, hac de caula territa impreflerat form am prominentem 

illius, pedi filiolæ manentis in utero. Diftrahendi animi inten- 

tione, fæminæ nobilitate &r dignitate claræ, lembum confccndere pla- 

cuit, in Swarzendzenfi lacu Palatinatûs Pofnanienfîs, quo dum anni- 

titur aquas trajiccre y improviso confurgit violentia venti, concutitur 

flućlibus, atq-, grandi timoré mulier, vix falva attingit ripam, inter fu- 

fas preces continuo rećtori navigii jam admittentis cx parte naufragi- 

um. Tantum pafla penculum, fronti puellæ, quam tunc ferebat utero* 

impreffit fimulacrum lintrani, naviculæ remi. Obfervatæ (unt fæpius Sc 

aliæ maculæ plures fætui inditæ : vifæ ideæ illarum rerum, quas præ- 

gnantes appetiverc avidiùs. Luceoriæ in Volhima mulier gravida,

V-i 

TKJCTylTVS XT. SECT TO IT. 

cx forti contemplatione Chrifti Domini de Cruce pcndeatis, filium pc- 

perir, cum pedibus fibi annexis, ftigmatibus in mambus, vultu compo- 

n r o ad modcftiam. 

S I 

T)e 

ROBVSTIS, &> AGILIBVS. 

I.T"^ Obur hie ponitur per translationem, pro animi fortitudine, 8c 

jjL corporis firmitate fmgulari. Maxhmrum virium fubftantiam nervös 

facere certum eft Solino in Polybißore, quantoq; fuerint illi 

denfiores, tanto m agis augeri firm itudinem . Et tem peram entum prxftans 

h n m o ru m , fpirituum vitalium ab undantia,huc refertur &c. A- 

gilitas, eft dexteritas, celeriras corporis, illiq; dicuntur agiles, qui levi 

êc expedito corpore gaudenr, 

II. Innum eri Poloni portentofis viribus claruere: ideo Bofquie 

in Pbiltppica 7. form avit has interrogationes. Q uid H u n g aro audaciusî 

quid G erm ano vaftius? quid Gallo procerius? quid P olono robuftius? 

.Polonia 8c Crantzj.0 lrandahœ l. i.e . y fccunda parens m u lto ru m na- 

ro ru m ,q u o s proceritate corporis,virium robore, alpećtus venuftare, natura 

donavic. Caufa roboris m a g n i, affignatur к Gallo Tndentm o in 

Fafce de Tefle, frigidus àér Poloniæ. Frigore exteriore( inquit ) co rp o 

ris fpiram enta denfiora fiunt , q u o ru m denfkate calor innatus intus 

contećtus, corporis robur au g et, ejusq; fpiritus validiores efticir. 

III. A rg u m en ta roboris Sigifm m di I. Regis, fraćbe n on fem 

( ætate florentiore ) ferreæ equorum foleæ, rupti funes cannabini cras- 

sio re s, intenfæ m an u baliftx, difeerpti luforiarum chartarum fa(ciculi, 

à m ajoribus,qui hare fieri ab eo viderant, prædicantur. Cromer us in O r nt. 

Funebri, Starovo'fciHs Rerum gcflam m ab eo l. 4. £?•* in Sarma ы Bella- 

toribus,Neugebaverus H iß. Pol. I. 7. A gendo iter è Saxonia ad loli- 

u m Serenißlmns A ugustus 11. inftruxit Siaw koviæ Legatis P olonorum 

convi-

T>e Robußlf. Л 5 

«onvivinin, în со ingens robur cxhibuir, nam poculum argcnteuin 

craflurn, tanquam è cera foret elaboratum,arćle dexterâ preÜit. Edita 

êc alibi ab eodem Rege gloriofiffimo infignia virium documenta. E x 

Diario M . S. S. Legationis, 

IV. Tanti roboris fuerat Conß antinus D ux in Oßrcg, ut h г flis 

tribus hoftes perfèqueretur. Jaczjński S. J . in M . S .S Legimus 

apud Scriptores exteros, ad Demetnum Ducem Wifniovieccium ex unco 

pendentem biduo Conftantinopoli, Imperatorem Turcarum admiratio- 

ne tantarum virium motum vçniffè, & num aliquid roboris ipfi reli- 

quum eflet quæfîvifle.Nefcio, inquiebat,neq; præ iaffitudine polîurn di- 

gnofcere: detnr mihi arcus, ut experiar. Porrećtus eft illi arcus ad probandas 

vires, quæ fufticiebant ad Tyrannum interficiendum, nam pa- 

rùm abfuerat, quin inteificeretur, Siemek in Cive Bono, Cracovrœ, anno 

1632. împrcffo. Firmitas corporis, & fortitudo admiranda erat in 

Dotieslao de Olefnica, qua fretus, Uladulao II. Rege & Proceribiis in- 

(pećlantibus j 111 leonem lævutn frementemq; irruens, faucibus ejus in- 

jecit dexteram,diftrahere illum petens, fi quid leo in adverium niri ren- 

taflet. Dlugcffits in Vita Ad. S.S. Sbignet de Olefnica S. R. E Cardmalis. 

Maxim arum virium Procopius de Granow Sitmawski Marefchalcus Re- 

gm , lecticam à fex equis rraćtam de loco aliquo eminentiore, arreptis 

duabus rotis pofterioribus,ftare cogebat.K w iatliew uz. S. y . in Annal. 

Eccleßajhas. Idem unico gladii i&u equum , vel bovem divide bat 

per medium , idq; præftabat interdum prad'ente Rege. Susliga S. y . in 

V ita Elifibetbл Siematvska AfarefchalU Regni imprejfa С гасоѵіл, anno 

1629. Vir excelfi & generofi animi, totus Martern fpirans, ЕиЯа- 

fhius 7jfz.k e%vuz. Palatinides Brcflenfis,fxpc certamen inibat cum urfi's, 

Т К А С Г А Т и Ъ XL SECTIO II. 

lonicos cnfês duodecim, mucronibtis apprchenfis, urta manu Ievabat 

fursùm* dc rcccnti ligno conftrićto humorem aqucum elicicbat. Bielski 

Chronic. Pol. I. 5. Stabat firmiffimè unico pede innixus ter rar, Stanislaus 

Radzimiński de Arm is Brodzie Caßellanus Zakrocimenßs, Cap 

i aneus Livenßs y & à nullo quamvis robufto, è veftigio educebamr. 

Idem cquum indpmitum , quem viri lex funibus non detinuerant, fubc- 

git unicus apprehendendo aures. Paprocki in Nido Virtutis p. 169. Spc- 

ftante Rege Poloniæ, Biberßeino inermi occurrit bubalus ferox, hunc 

ille correptnm ad cornu manibus, ita preflerat fortiter, ut cornu avel- 

lerer. Okolskt Ord. Prcdic. Orbis Polom Tom. 2. ln expeditione bellica 

contra Moravos, Godziemha miles déficiente gladio, radicitùs evuL. 

fa tenera pinu fugavit hoftes. Idem Orbis Pol. Tom. и Ætatis anno 

decimo quinto, Sventoslavis Zbyhtowski oncra portabat grandia, vincula 

ferrea, equorum foleas frangebat facile.Idem Orbis Pol. Tom. 3. Fratres 

germani Sokola, in venation? cum Rege Cafimiro I. pugnantes bc- 

ftias lècum , valide invaferant. Unus injećfcis manibus utriqv auri, tenuit 

aprum, alter urfum ftarc fccic immotum ; ambo gladiis amputarunr capita 

fcrocium animalium. Idem ibidem. Duodecim firnes traćiorios 

ex cannabo bene compa&os, uno traćtu rumpebat Sebaßianus Karfm- 

cki Vexilhfer Lencicienßs, le&icam fexigis incitatè traftam hftebat ma» 

nibus; quem filius Stanislaus Canomcus Gnefneußs, e r Loviciexßs ali- 

qnando eft imitatus. Idem Urbis Pel. Tom. 1. Miles Ducis Siradix 

in aprum inffliens,mandibulam inferiorem ei ademerat. Paprocki in N ido 

Virti.ti'. Ex Polonorum numéro unus, in praelio cum Pruffis, ac 

Pomeranis, caput fimul cum brachiis adenut gladio hofti; BoleslacvCri- 

voufto Regi obtulit ad fpećtaculum. idem ibidem. In conlpechi Bo- 

leslai præfati, miles Diiatofza cervo currenti, manu decerplk corna; 

eadem die à vulture alam diviik elava. lA m ibidem. Viri fex cata- 

phraćfci, vulgo Hulkri ab sldalbert» Br dLin kt tollcbanttir in altum: c- 

quus conftndus pedibus elevabatur,li januæpartemfupremam, aut quid 

lim ile manibus tangerer. Jdtm f b Stemmacr P raw d^c, Btelskt Chro* 

mc.Pol. I. 4. Tan' cxcelkntes vires ir.erant Aartir.o Brzozowski 

ex D ißrtth Goßiainenß> ug cum dolio cercvUii pleno caorcas agcrec, 

tripa-

De Ы ф г. зч 

tlîpudiaret. Idem f b Sttmmate Bahn a. Latnînæ fcrrî crafïïores difierpendæ 

m partes, Joanm de Go'ay Gorajski ofFerebantur. Okolski Or- 

bis Fol. lom. i. Miles de A rm s Odyn ec In Ruffia, foins aggredi- 

cbamr urfos, aliaccji validas belluas; redibat viftor. Origines Stemmatunt 

J-vlonU. Erat in aula Marthiæ Corvini Regis Ungariæ, Polonus miles, 

qui fæpe Ungaros ad lu&am evocabat, & pugnam, multosq; vicc- 

rat. Stabat in ferratis dauftris immanis ko, quis elt? inqiiit Volonus, qui 

famelico leoni aufit camem auferre, q tam ore comprehenderar. C ù n 

nemo præfumeret, cernctis ait, quod dico. Illi fame, per diem, leonem 

cxcruciant, poftero die, ovem projiciivnt qnadrifoiam ditlcćtam. Ar- 

rugiit Ieo apprehenfae incubans carni, Polonus mgreditur, & leonem 

jam jam vorantem pugno ferit in os, exdamans, offim dnnitte canis. 

Voeem intrepidam exhorruir leo, exeuntemq; vifu folo fecurus. Rej r- 

hnvk M agm 7 beatri Tom. 4. Crantv u s Savomæ I. 5. с. 14. Ho d'rfß- 

us in Theatro H iß. Vontanus m A ttics Rellarits, Faber in A elano Con- 

cionum. Contra Turcas in bello, Scib г и Scibortcws apud Nicopolim 

Legionis Præfeâus, cùm omnes jam Chrifliani profligati client, & 

Sigifmundus Rex ipfc navi confcenfa trans Danubium fugeret, ille ut 

fèmper ad latus Principis erat, quod navim non poflet ingredi, infe- 

quentibus Turds, ita ut erat armatus in Danubium fe projecit, enara- 

vrt in ripa adverfà, charus poftea Sigismundo. Starovolfcms in Sarma- 

tt/t Bellatonbus, Strjïko-wski in Annaltbus. Scriptores alii addunt 

ad demoîiftrandam -virirum magnitudinem, quod Danubius ad Nicopo- 

lim, latitudine ter fuperet Vrftulam diffufum ad Varfaviam. Fcrc- 

bat mailcum Lofchus nobilis Mafovius, quern nemo à terra levabat, 

eoq; feptuaginta Crucigeros in acie occidit ad Gruncvalduin. I ’a^fevicius 

Tarallelorum I. 2. Procerus multum & robuftiflimus Mihgedo no- 

bilis Vrujfyts davam oćto ulnarum, id eft, quindecim & ultra pedes lon- 

gam , plumbo impletam, contra hoftes paganos Prulîos in campo ge- 

ftavit, putatusq; eft prxftitiflè cætcris vigmti viris, arte & manu bellica. 

Hoc malleo, ex quinquaginta viris л (Vango in mfidiis pofitis, & magno 

impetu irruentibus, ad viginri folus occidit, fe fcq; in Caftrum 

fŚartcnftemcnfe ilbdus rcccpit. Pretorias in Marte Gothic« t Hartknoch 

R rz in

TR A CT ATU S XI. S E С Т Ю IL 

in Vruffla, ex D ißurgi H iß. Vrufpca. Crucigcrorum Prufficorum 

navim adverio Nemeno tcndcntem in Litvaniam, Nodam L tvanus fal- 

tu in aquas repente delatus apprchendit, & focios incłamando, obfir* 

mato veftigio contra vim remorum omnium, tamdiu detinuit, donee 

Litvani milites ab infidiis concurrerent, & potiti navi, univerfos confi- 

cerent. Koiatvwicz. S. j?. H iß. Liivanл Vart. i. /. 6. Taurus ingen- 

tis magnitudmis dum ageremr Roma: per vias, more confoeto, Słufzjta 

cafu objećtus, ne.c declinare impetum potens, fumma vi arreptis corni- 

bus, ita ejus curfum fuftinuit, ut ultra non poflet progredi. Zebrzydowski 

in lllußnbns Volonorum Virtuùbus. Terror Cofacorum rebelli- 

um Thomas O hdzjti Caßel. Zakrocimenfis, frameâ quinque Imperiales 

folidos in cumulo pofitos dilT'ecabat. Tannerus in Legatione Volono - Li~ 

tvana in Mofchoviam. Robuftiffimus eques Jarocius, lućtator ma- 

gnarum vi’rium Radziminfcixs, duellantium &c litigantium in aula arbiter. 

Varfevicius dc Optimo Statu L'bertatis. Nobilis Curlandus tana 

magnas obtinuerat corporis vires, ut foleas equorum ferreas, Imperiales 

iolidos rumperet manibus. Lentilius Dec. i. Annot. to. Tormen- 

ta muralia fexaginta Turcis fubtraxit in prælio Jvonia. primo ‘Joannis 

Fir ley Valat. Lublin en fis aulicus, demum P alatmus Valachu feu В а а л: 

unum autem folus, cui vix duodecim equi trahendo erant ( tantæ hominis 

vires fuere) movit ex acie. Neugebaverus H iß. Rer. Vol. I. 9. Go- 

rectus in Defcript. Belli ^ѵопіл. Rupit Podkowa generofus Polonus 

equorum foleas etiam recentes manibus, inftar Iragilis rei. Henninges in 

Genealogia Turcicorum Tmperatorum L ’onlcavius in Supplem. Annal. Tur- 

ci. Ionßonus in N atur л conßantia-, Bielski Chronic.1. 6. Sohkovms in Com* 

ment. Rer. Volonicarum. Soleas equi, Sc ferrum, quo vinciuntur ro- 

tæ, Andreas in Ojfowa Sien OJfowsk' Capitaneus Wfchovenßs fregifle vi- 

fus. Solidos æneos Regni noftri ingeftos digitis quatuor, Zegocki 

Capitaneus Koninenfis divifiifc narratur. A viro de A rm is ŁodzJa 

mola vento verfatilis, in curfu rapide, eft detenta. ln Terra Chel- 

menfi Siugocki junćtos Гех equos currui, ac in curfum concitatos fece- 

rat ftare, arreptâ rotä. Ejusdem manibus infidentes duo viri, pro levi 

pondère habebantur. Miles Koßro tot avellaiui exliccatas, quoc 

manus

De Robußis. j i y 

łnanus in piignum contracta concludere poterat, quoties compreffit, 

toties fuccum elicuir. Fcrcbatur de Denifz.éwicz. Folhinenfi, quod, 

mortaria duo, fciitellas de ftanno duodecim , totidemq; quadras fuper- 

pofîtas ligneae fellæ, una manu с terra in fublime levaverit. Adc- 

rant vires fufficientes Michaeli Żółkiewski ad рота difcindenda duobus 

digicis, ad ferendos juvencs duos prorenfis manibus, praeter terrium 

pendentem à dcntibus. Diftentus funis de cannabo, À Fexillifero 

\yalnt. Pofnanienfis, uno dexteræ ićtu difcindebatur. Pucrum digito 

uno fupra caput verfabat in orbem Duct or cohortis loricate: idem tre- 

centos florenos monetæ гпеас noftra?, fellæ impositos, extremitate pedjs 

unius ex quatuor apprehenfa, attollebat. Traxii Horbowski aulicus. 

tormentum bellicum, cui viri duodecim fuerc impares,ut vel loco то- 

verent. 

V. Ex Perfonis Spiritualibus Drufz.kowski Varochus Bochotni- 

cenfts, quoties ante Ordines Sacros fufceptos,roboris monftrandi causa, 

prelfit manum alterius, toties digitorum omnium extremitates proflu- 

ente fanguine rubuerunt.De eodem implevit Regnum noftrum traditio, 

quod militum equos olera depafcentes in horto Parochia?, fblus extra 

fepes jatfcu pofuerit: laminibus craffioribus ferrimultorum colla circuro- 

dederit, extremitatibus contortis fortiter ad claufuram. Idem annis fe- 

ptuaginta gravis, indice, atq-, medio digito fcidiflc poma, cochlearia 

duodccim de argento elaborata convolvifle manibus, cum ftupore ipe- 

ćhtus. Infolito roborc à natura donatus Stanislaus Korabiewski S. 

1. folus fcamnornm partem in Scholis transtulit: carpentum fecit im- 

motum ftare Califfii, fruftra quadrigis contranitentibus, proficiente nihil 

aurigæ conatu, in propellendis illis fiagello & voce. Maflàin 

plumbi advfdam ab equis quatuor, folus RAigiofus Ord. Pradie, ex 

curru dtpoiuit: alter Ordmis ejnfdem, ferrum vix ab odo viris portan- 

dum, inter gravia onera non computavit. Dum literis operam da* 

ret Leopoli Gołębiowski i'rapofitus Comarnicenfitam valido fpiritu di* 

ftendere potuerat collum,ut duo juvenes injedo mantili non comprimèrent 

gulam Cingulum de corio bovis elaboratum, ad digitos quin- 

que transverfbs extenfum in latum, una diçluûione laterum ruperat 

quidam,paratus alios fmuks cinćtus vi eadem divideic» VI.

TR si CT ATUS $T. SECTIO ТГ. 

VI. Ex Ruflla I w a fc ’k, ab Iralis vocatus Taz,z.oy trtremem Tur- 

ç x a m foins ducebat a littore, propcliebat ad marc. Twardowski in Іл - 

g a i one Tircica D >vis in Zharazl. Civis S anJom ineaiis, dc craflL*ic 

bacalo impolite humero aliquot pen leite > ruthcos, unco aiotu,ita 

excutiebat, ut avulli in terrain pro! aberent ir. Jaroslaviæ tubicen 

inflando buccas,fic impLbat fpiritu lagen as vitreas, ut diiiilirenu ibidem 

lajobus bajvtl’is una centeuariü pondus piu noi tcrebac d-xt-*ra,ilce- 

rû Gniftrâ, fe in gyrü vertendo. In uiu crebro erat olini Cracovienlibas 

duobus bajulis, cerevifiae dolio fupcrmiponere rauficum cum tibia utri- 

culari,& per forum, atq; plateas uvbis geitare fabltliendo. In eadcm 

civitate, Gafpar fa^lor cerevifia duo millia monera? noftræ ex acre cufic 

tuijt in fporta, per gradus afceadens.. Lignum, quod portitores dc- 

cem oneraverat п і т ш т , ab uno latum in Volhinue oppido. О îeratum 

currum tribus tomiis continentibus Buclinenfern falem, Refz^ka 

ex-pago Rudnik attollere una manu ficilc p jterat, im o evcrtcre. 

Vlf. Oltia firma capite calvo Adalberts C'jod^rk: confraćta farpius: 

bini cataphra&i viri ejusdem manibus graviter lunc colliii. Paprocki 

in Nido lrirtHtis. Novitnus illos, q ii frontem illidendo, tabulas 

quasvis folidas, im ó portas rumpebant. be à trltibus oculat.s dignisq; 

fide accepimus, de quodam Equité Litvano, qui cùm armis fpoliatus,& 

alligatus equo, duceretur à Sveco milite captivas, rauta vi in ejus gale- 

a m , qua tećtus fuit, caput lllifit, ut Sveco oculi c u n ianguine 3c cere- 

bro profiliermt, fubitoq; mortuus ex equo defluxent. Tylkowski Vhjf. 

С нгі. Pa*t. 4. S. i i . Incideram & ego in miltrem ex Polelia, dc 

quo ejus commilito retulit m ihi, quod fores ex pmu, vel quercu fabri- 

catas, teftas quadratas fornacis, aliaq; corpora dura, alluu froncis cfFic- 

gcrat, concuder.it, fine vulnere, fine fanitatis jaćtura. Verticeni 

capitis calvum I udaus in Ukraina objiciebar crebris pcrcuffionibus for- 

titer inferendis à quopiam lamina ferri rudis, quæ dabatur ei ш prxmi- 

um tolerantise. 

•VIII. Et in fæmineo iexu, ftupendi roboris (unt inventa exem 

pta. Mulier religiofiffima Qymbwga Adafovi* Ducis fil?a> m o r Er- 

ncfti Auftrjuc D ucis, Mater FerdmaaJi 111. Imperawris, læpc digito aveU

D e Ägilihus, 

vellanam, atq; jnglandem fregit, clavum citra uflam noxam impegit 

paricti. Cufpiniantts y Bejerhnck Magni T heatn T о т . 6. Tacbn Oecono- 

mid M vndi Alhab. T cm. 3. K w atkitwcz. in Annal. Ecelefiaflicis. In 

ejusdtm landes fie Bergemas cxcurrit; Cjmburgis Zemoviti Ducis Ma- 

fovia ß lia , magnitudinc animi ac fortitudinc corporis fùpra omnes fx- 

minas excelluirîmmas rcs geffit, æternis literarum monumentis eele- 

brandas. Naturae prodigium, Ehfabetha Boguslai Stetinenfium Ducis 

filia , Cafimiri Poloniæ Regis neptis ex Sorore, uxor Caroli IV. Impe- 

ratoris, & Bohemia: Regis, corneum quoddam manuum robur habe* 

bat, equorum ungulas difeerpebat per iudum, fccuriuni acies, cultros 

culmarios, & novaculas, inftar chartar, convolvebat, folis digitorum & 

articuîorum viribus, idq^ à Гс vifum ( narrat Beneflius) an. 1 571. die 

Pafchæ: in multorum Principum confpećtu perfeftum. Balbinus S. I. 

JEpit. H iß or. Rer. Bohemie. I. }. c. 11. P enzjnger in Novijfîmo Hifl.Q^ a- 

tuor Mv.ndi Monarch. Compendiau. In Palatinam Pofnanienfi Grabkowska 

: in Califlicnfi virgo quardam, digitis in pugnum compofitis, 

dum avellanas preflerat, oleolus luccus erumpebat. Alibi fænnna 

nobi'is currum onuftum famo, ab equis quatuottraftum, dexterat foli* 

us impulfu vifa cft evertiflè, іпспПлГе timorem duriori marito. Ro- 

xolania tenuit talem viragtnem, quæ avellanas duas digitorum compres- 

sione planas redd^bat. Procera, robufla, annofà mulier Styrik, tempore 

obfidionis Poloctar, fréquent! excürûone m hoftes, câq; fortunata 

Celebris haćlcnus in Alba Ruiîia. 

IX. Agilrcatis miræ Adalbertus Łochócki Хчпсегга Dob'Z.tnenßst 

nam cataphnnSh's leu lonca graviore indutos fuperabat fàltibus equos. 

Tafrocki in bi do УirtutisyOkolski О bis Ра/. Тот. Miles Stepfea- 

ni Regis Nicola s Vttniaiek, in altitudmem notabiliffimam, pedibus 

junćU1, fe elevabat. Okolski Orbii PoL T cm. i. Dum Alexander: 

Rex Salis fodinas Ѵк-lilanfes »mietet, loa .nes Jordan aflumpto cata- 

phradörum militum apparatuyprö ialute fpedantis Print rpis.latilTnmimt 

ad cryptas ad mm tramiilnt; аг vim aff.ćŁas, Pra'cfta» Saltiuram eft Je- 

claratus. Paprocki n N ato Finutis. Ssnc.rigeli 110 æracis an 10 , Czjer-* ■ 

wm>ki VmUawr Ѵаіотл ш ат

JIO 

TRACTATVS XL SECT70 TIL 

fellam, Je (cilla ad mcnfatn , vivaciffi.no corpore præditus. Dum 

Leopoli ageremr triumphalis pompa, port: certamen longum, duo fupe- 

raverunt (alpu foflam decem cubitis kram , tolerant рггтіа à Civitate. 

Bałazy m Narratione Epißohca. Aliqui peritiffimi artis equitandi, 

in iplo rapido curfu, transferebant fe de uno equo in alteram : aut non 

infidentes equis,fed infiftentes, agonem ludicmm cel#brabant. Mon- 

ticolæ ( nobis Gorale ) corpore admodnm agiles, nam cum generofiffi- 

mis equis certant curfu nonulli, ftatuta meta & ргзетіо. lidem conten- 

ti pane lla;fa cute. 

1 SECTIO III. 

D e 

GIGANTIBVS, PVMILIONIBVS, VI- 

RIS M V IT I CIBJ, ac POTVS, 

I./*”''! IGAS, communiter vocatur ille, qui ert: ftaturæ ас molis (upra 

С Tconfvetam aliorum hominum magnitudinem protenfar. Extitirtc 

Gigantes, docct Sacra Scnptura in Gevefi, Devtoronomio, ubi 

multa Interprétés de iis afferunt, lcd meliùs fentientium decifio ert:, Gigantes, 

veros fuiiîe homines proceraî 8c v.ifta?, non tamen fabulofefta- 

turæ. Lcćtus Og Regis В a fan gigant is non fuy: nifi novem cubirorum : 

adeo formidabilis Goliath Getb&usy tantum fcx cubitos & palmum altus 

crat. Quôd Nnmsrornm i з-dixcre quidam, fe gigantum rclpectu, locuftas

D e Gigantibus. 

itas vifôs, hyperbolîcè Iocuti funt, fenfu Corneüi a Lapide, ad deterrences 

Judxos à terra promiffionis. Mulro minus iîdei babent, quar ab c- 

thnicis Scriptoribus de •Gigantum magnitudine funt berße.n in Comment. Rer. M o- 

fi- o. H'T.ius inTabuli,6 ogaph.ContrattiSy' ardanusdeRerVarieJ.i.ScA- 

hger Exercit. 16$. Vir tximiæ virturis, & eloquentiar, Rejcius Le~ 

gm *.г Ppîoniæ Regis in Jsleapohtano Regno, narravit aliquando nobis 

Iseapoli cummoranubus, uivtntum m Polonia fepukhtum antiquiffi- 

S s m u ra ,

f it Г К ACT A TU S XI. SECTIO IÎK 

mum , in quo cadaver tantæ proceritatis jacüerat, ut in indicc* manuS 

repercus annutus, armillarum in madum, brachium ex noftratibus cir- 

ciurdare facile potuerit.Villapandus citatus л quodam n M . S. S. Ma- 

ximilhno Cæfari.vir magnkudinis in gigantibusreperibilis, ex Polonia 

oriundus, oblatus fuit, an, ijr i. qui proportionate ad ftaturam,(m- 

gulis prandiis, vitulum Sc ovem abfumcbat. Surins in Comm~ntar. R-r. 

G eft. in 0 ,be, Ktrchrus Aiundi Suiter. I. 8. Schott us in Phyf. Curiofa, 

Jovßonus in Tha'imatograpbia. Infoütæ proceritatis homo vifus eft 

Lutetise, an. 1571. ad quern fpećtandum innumcra plebis multitude 

confluxit. Intromiffi fedentem in hemicyclo gigantem magno cum ftu- 

pore intuebantur, nngisq-, ftupebant cum furgcntem ccmercnt, turn 

cnim ere&us, aulx laqucar vertice attingebat. Polonum, aut Tranlylva- 

num eum cfle multi dićfcitabant. ( ajjanto d? Girant ibis. Ad hcrois 

nobilifliimij proceritate infignis, robuftiq;Samuelts D^c s irr Korz.ec afpc- 

łftum, attoniti harfere Turcæ Bizantii. De illiits animo Sc corporis robo- 

re , numeris patriis compofiti extabant verfus. Kocbowski sinnaL Polo. 

Cl matt. X. Sub tempas Turcici belli ad Chotimum, Georgius Dux 

Zaslavienfis, leg'onem fuam ex viris ftupendx proceritatis collcćtam, ad 

caftra regia duxerat. starovolÇcius Inßitutorum Rei Miliiaris I. 3. Ce- 

lebrem contra Tartaros milirem Iacobum Niezabitowskaporrcntofa: ma- 

gnitudinis fuifle Paprocki [u ’> Memmate Lubicz. , Bielski Chronic. I. 6. 

allerit, fed Thuanus cum JenJfono, Scythæ obtruneato a Niezjibitowski, 

fronrem vrginti quatuor digitos latam adfcribunt, reliquum corpus tanta: 

vaftitatis, ut jacens humi cadaver umbilicum viri ftantis attingercc* 

Fides penes authores efto. In Bibliotheca Gymnafii Torunenlis, 

caput humanum rcpofitum, in Tcmplo D. Joannis inventum, cujus 

diameter ulnam Lipfienfem longam terc excedit, Zvrneke m nifiorU 

7 orun. Naufragis Tabulis. Templum Parochiale Opalenicenfe, in 

Palatinatu Pofnanienfi, continebat diu (epulchrum abditum, quod dum 

cafu repcrtum eft ac referatum, caput arqualc ininori patinar objecit fpc- 

ôaculo. In villa Lisko Teme Leopolienfis, offium humanorum 

compago arida, ad quatuor ulnas protenia, non femcl eft efFolfa. Ob- 

jećtus vie oculis mcis Lcopoh, Гири aliquot millia hommum , humerie 

сшйкп^

De Tumitionihuf. 

eminens: pedifTcqutis Dptctfa in Zastaw , fine fcalis, fuggedu, pari et es 

conclavium exornans periftromatibus, fpcćhtus ab aliis. Ex Caflu- 

bia nobilis vir, adeo corporc celfus Gcdani fàrpius hofpitabatur, ut vix 

non adæquaret cam , qui de nation с exterorum , in Urbem fuerat du- 

#us, fpećtaculi causa in nundinis. Adcrant & alu plures, fingularibus 

naturæ incrementis evedi ad ftaturam extraordinuriam. Extiterc cor- 

pulentiffimi viri, qui fe ipfos vix ferre poterant, duorum, vel trium cor- 

porum gracilium molem carnofitate inlolica fuperantes. 

III. PUMILIO five nanus, eft homo, infra communem aliorum 

jnagnitudinem, ftaturæ brevis. Inveniri fubinde Pygmæos in variit 

partibus Orbis, manifefta cvincit experientia, aft an integra: regiones 

Pygmæorum dentur, Scnptores antiqui atq; novi maxime variant. Pro 

jiffirmativa (entcntia ftat Anßoteler m H iß. Animal. lJi mus in Hiß. N a- 

fur. tÆhanus de Anim al. 1.1 Pompomus M êla de Situ Orbis. Hic l. 3 « 

ait, fuere Pygmæi minumm genus,quod pro fids frugibus, contra grues 

dimicando defecit. Repenri in Aruchetto,cr Caphi InluJa, Pigaf tta 

4j ud Majolum teftatur; apud Indos Peruanos integram gentera Torr en- 

fis ftatuit: elle, aut faltem aliquando fuille, Banholinus arbitratur fretus 

au&oritatibus: & Woffius citatus fuprà pag. 288. adducens teftes Lufita- 

pos. Pro fèntentia negativa ftat Strabo in Geograph a, cui hiftoria de Py- 

gmæis, fabula eft, proprer hanc unicam rationem , nemo fide dignas 

id ex vifu narrat. Et faiie ita eft, inquit Szjtnt yvany inCu iofis M ifcel- 

Janeis, ipli enim antiqui præfan authores, non aliis rermims utuntur, 

quàm fama eft, dicuntur, narrantur, fie traditur, fi: proditur, ita audio, 

ita retulerunt eximiæ fidei teftes. Sequitur Strabonsm ;lld'-ovand:łsy 

Jl'jer la in С ojmographia. Cardanus V artet. I. 8. rationibus multis pro- 

bare conatur 1=01 eilc homines veros. Nanos minimos concedit nafci 

Dt lno S .J . w Cummmar. in Oedipam, gentem vero totam conftare 

cx talibus, dinq; propagari, neqat. lam vero Cornelius a Lap’de S. jf. 

explanando Ez.*cb:elis Prophetл с. 27. primum Pygmseorû authoré dicit 

cfl'e H om rum Poétam fabuloium, ex eo Anßotelem feciffe Hiftoriain 

de pugna cum gruibus: Рітіит tradidifte dodrantes ternos five fpithi- 

.«nas non ехссіШГе in India liomunciones. Hifpani, & Lufitani, qui In- 

S s i d u s

;£4 TKACTATXTS XL SECTfO Ilh 

De V'ifii multi ciii. 

corrodatut, véllicarroiicm patiatur vehementem, Scctmdo, póteft mdcr 

feflà ilia cibi cupido oriri à vermibusy qui in ventre featent, & ni fi 

continua pabulo alantur, ventriculum variis i&ibus pungunt. Eda- 

citas prarter confvemdineffî, Phagedćtna, Bulimia, Bulimus eft Mcdi. 

cis, ad que naufea non accedit. Ganina appetentia five cynodes, orexis, 

fames præteï modom aućta, cum vomitu, vel diarrhæa conjunćh, 

oritur ex fern.emo ventricitli nimiü aućto, aut acido.Juxta Riverium im 

Praxi Medi a, ab humoribus melancholicis, vel pituitońs, ventriculi 

tunicis impaćtis Si imbibitis, easq; aciditate fua vellicantibus, ac di- 

vellentibns , unde perpetuus qua ft fuccionis fenfiis inferri confvevit. 

Dantur etiam qui cibum copiofms qu'am par eft» non folùm appetunr, 

fed Sc concoquunt, digérant, nihilq, indè mali patinntur \ in talibus cito 

txhalat cibus per poros, & tempeties ftomachi diverfa eft à noftra. 

Nunquam peregrè pioficifcebatur Svidrigelus Dux Litvamn, quin di- 

Ipenfarorem pereunćhretur, an librum, quem de arte coquinaria com- 

poni curaverat, fecum fcrret.C»iasin fex floras ad minimum protrahe* 

bat, fcrculis non minus centum triginta ufus, tALneas Sylvius Commeit. 

in . anormiiamm 1. 1. Fontams in Auicts Bellanis. fn aula Ba filii 

Ducis in (Jßrog Palatini Kiovienfis, Bohdanuf( quem Czudnovienfî* 

bus bonis prarfecerat) in jentaculo confumcbar partem vervecis affi,an« 

ferem, duos pullos gallmaceos, aflaturam bubulam, cafeum, tres pa. 

nes: exhauricbat duas menfuras mu!fi,ln prandio, decem portiones bo* 

bular carilis, n ultæ vitulmæ, & vervecinae, capo, anfer, porceîfits,. très 

aflaturar, bubula, vervecina, fuilla, Sc ea omnia fercula, quar aliis erant 

appufita, efui tradebancur. Mulfi, Sc vini quatuor congii,nobis ollae, 

prartcr crematum Sc cerevifiam, ab codem epotx.cama nunquam omis- 

sa. faczjńskt S. y . in M . S. S. Vir ex Equeftri Ordine, in Pala- 

finatu Cracovienii, ordmariè fumebat jentaculum paratum ex capone 

affo, Iudico gallo, anfere, affatura, non fine congio medio mulfi, Sc 

vmi Hungarici: flmilc erat jentaculo prandium,prandio carna, ad annum 

vitae feptuagefitnum. Equiti cuidam Palatinatus Vilnenfis, matuti- 

na n.enfa dabat capones fex, cum carne affa: meridiana comeftio bu- 

bulae aliquot partes, cittcraq; fercula numerofa : vcfpemna refećtio car- 

Ss 3 ncs,

T R A C T A T E S XT. S ЕСТ JO ПТ. 

ncs, &'pi(ces, in abundantîa. H irres pagi Popowe, in Majori Polonia, 

duodecim frufta bubulae, taponem, gatlufn Indicum, aflaturarn 

( corifveto more ) feponebat pro prandio; vel fi ha?c non aderant fer- 

cula, acquivalentibüs cibis implcbat ftomachiim. Marirus cum uxorc 

in Cujavia , comeftioni prarguftativae uni, avem Indicam, aut anferem, 

caponcm, quartam partem vituli, {iepius apponebat. Aulicus Con« 

ftantini Ducis in JVifniowiec Palatini Bełzeniis, allidcns menfe pro ho- 

ipmbus decem lautè inftrućbe à Noratio Regni, patinas majores aliquot 

oneratas volatilibus feris atq; domefticis, fui juris 6c ventris fecit* 

{emper cibi appetentiffimus. Alter aulicus in Litvania, praeter alia 

fercula plura, duodecim frufta carnis cum jufculo coniumebat. Incola 

Volhiniae, fumptis epulis pro hoipiribns viginti opiparè præparatis» 

premium tulit fponfione oblatum. Pofmnioe Jurisperitus non raro 

porcellos quinque apponebat fibi in prandio, Idem poft medicinä fum> 

ptam, appetitu fe dełitutum conqueftus eft, qiia norrmft f ullos galliv 

naceos duos, aftkuram ex vitulo unara, ex bove fecundam, poruerat 

gulac donâflè ad menfam. Uni præcer fercula numecofi, medietas 

vituli tolti atFercbatur: alteri vervecis dimidiu.n cedebat in efean poft 

viginti frufta bubular, cæteraq; efculenta, ingefta ftomacho. Oćlo? 

decim lucii ferè cubitales coiiditi raphano, duodecim molliti igné filtre 

prandium cuidam juveni. Apud eundem,poft lautam menfim, invCr 

neranr locum duodecim alfati pulli gallinacei. Cracoviæ poft (exa- 

genas quinque ovorum elixorum confumptas à quodam medic£ artis 

perito, Hunganci vitvi aliquot congii haufti, propter concoifciooem me- 

liorem. In eadem urbe, fercula quatuor, fegmcnca triginta pifcium, 

fexdecim ova, buccelke (ex panis, erant uni cibus ad menfam. Vi- 

fus in Palatinatu Mariæburgeniî.q'ii fiuito convivio,kxaginta ova ad duli 

tie in coda, decorticata, deglutivit, quinque perdices prioribus adje* 

cit ferculis. Delatus Romani ex Viris Ecclefiafticis quidam, protêt 

Bénéficia Curata duo in Polonia habita, in itinere per Imperium, & 

Italiam, inftru&a prandia pro advenis decem, itno quand о q; pluribus, 

imicus abfumebat-, ubiq; fingulare fpe&aculum faćfcus, invitants fæpius 

ad convivia, doiutus dilpcnfatione, patrocàuntc ei edendi magna appetitione.

De Vins multi сіЫ. 

petitiane.Fama de hae perfona, eriam nunc eft vocalis multùm per Re* 

gnum noftrum univerfum, Sccundus priori affimilis, ex Roxolania 

proficifcendo Romam ( lire pendenre cum hærede bonorum Łańcut ) 

fercula pro alimento viginti hofpicum in diverlorio ordinata cum man- 

ducâflet, canpo non aliud requirebat pretium, quam ut referretur à pi- 

йоге in tabulam advenis exponendatn, causa lucri percipiendi ex ob- 

jefto fpc&aculo. Adhibentes fidem traditioni antiquae aflerunt ex- 

fmilc in Pruffia virnm magna? notât, qui boves quatuor, intra unara 

htbdomadam, folus aflumebat ad cibum. Colonus Minoris Poloniæ, 

maxima edendi aviditate tenebatur, ctii ut fatisfaceret, pignus 

dando in nundinis, carnes mediocris bovis partim lebeti, partim vem- 

bus tr..ditas, prandio uni,cænxq; dedir. Fidem perfvadet Flavius Vopi- 

feus in Aurelwno, referais P h agonem т т ч т , uno die, aprum integrum, 

centum panes, vervecem , & porcellum comedifle , bibifle autem 

infundibulo appofito plus orca. Et Bern ardus л Schulenburg nobilis 

JMarchicus adduxerat Lufatum quendam in aulam Boguslai Pomeraniat 

Ducis, tefte Zt lero in Jkanuali,c^m die unicajbovem, vel magnam co- 

piam pifeium , tradere fami potuerat. In Cujavia unus faginatum 

porcum depaftus eft, tridui fpatio. Iuvenis de plebe venationi dcditus, 

coram frequenti corona holpitum,in pago Trampczyn Palati- 

natus Califfienfis, viginti quatuor frufta bubulæ pinguioris, piforum 

vafculum,. fimul cum aliquot fragn entis lardi, panes majores duos, 

coćti reccnter ladis cylindros aliquot, cum devoralIet,appetitiim edendi 

totaliter non explevcrat. Villa Iabtowo Palatinams Pomeraniae 

colonum tenmt, qui dimidium medinmum farina:, in offulas breves 

reda

TRJCTATUS XI. SECTIO 117. 

gcnere natus affligebatur interdum eod

De Viris multi ctbL 

fïafciculo de urtîcîs confcćto purgabat vafti hiatum gutturis. О т о - 

phagix deditos defcribit Cr Nitr embergius Hiß. Natur, l. j.

TRACTATES XII. SECTIO I. 

VI. Ebrictati non tantus in Regno noftro habetur honos, quanïüs 

appingitur ealamo aliquornm. Non ira ftudiofa calicum Lechic* 

gens ( maxime evoluto feculo, & currente ) ut haufifFe plurimum po- 

tiis, habeat pro virtute, fine numéro, modo, certâlïe cyathis, pro car- 

ctinali lege. Dantur pocula necefficatis, fanitatis, hilaritatis: cætera jur- 

giorum, contumeliarum, infaniar, calente cerebro, exdufa procul à 

politioribus, abiere ad plebem, & famulitia. Non dcfuerunt olim ßac- 

cho am tea рейога, bibaces fpongiæ, mirabilia magni exempla gutturis 

hue addueenda, Palatinus Inovladislavienfis, de Armis Rofa, ha- 

bebat pocutum argenteum femitres congios, vulgo ollas capiens, Impc- 

rialibus folidis adornatum ; hoc inter hilaria cum proponeret donandum 

ci, qui fine interfpiratione vinum infufum ebiberet, obmlit fc labori 

aulicus, & primo forbendo, poft hauriendo, evacuavit poculum. Paterfamilias 

præmium ut rcdimerct, multam pecuniam dare debuerac. 

Jaczyński S. y . in M . S. Sé Prope Sanocum , fublatum humero 

cereviiîæ dolitnn, folus ruricola porator ftrenmis, diei unius fpario, cbi- 

billè narratur. Praecentor in Ecclefia D. Adalberti ad Pofnaniam, 

alter ejusdem vocalis artis fequax in oppido Вик, tertius in villa moli- 

tor, quoties conveniebant in Urbe Pofnanienfi, toties dolium сегеѵь» 

fix , intra breviflimum tempus exhauriebant tali modo. Epiftomio pro- 

cul abaćto, anus os applicabat foramini, trahebatq; tantum, quantum 

Tolcbat, recedens digito obturabat foramen, invitabat focium ad opus- 

fimile j hie tertio, eâdem inftrućtus induftriâ cedebat locum ; fervaba- 

turqi ordo in prodigiofa ilia bibacitate, usq-,ad fxces fubfidentes in fundo. 

Ex relatione fatla rmhi л Civibus prœfatœ Urbis. De plebis nui. 

mero famulus Surrogati Iudieis Wfchovenfis, très congios live ftoffos 

fex Gedanenfes* uno dućtu & ipirittŁ infudit faucibus. Vir militiâ, 

Celebris, amico abfenti propinavit per fuum atrlicum totam theGam va- 

forum vitreotum, Hungarico vino impletorum. Intra aliquot horas, la- 

genae illar ftoffos duodeeim continentes exficcatæ, totidem offidosè mis- 

sie. Certo conftat nobis, una accubatione epulari, à duobus exhatr- 

fias fuifle ollas viginti & aliquot ( vulgo A ntat ) vini gencrofi allati ex 

Hungaria, absq; vioknta rauonis interceptione. Ccrtarunt & alii plures» 

extra

De Qjtalitatibus homlmm. 

extra crapulam pofîti, poculorum infolita magnitudme, bibendoq; fu- 

pcrare convivas allaborârunt. Ad extremum inventi aliqui ( hoc 

enim rarum eft, Schenchi in Obfervat. M edicts fenfu) qui immoto £4ic- 

turc, feu fine transglutitionis motu bibebant. Non hic extremum 

memorabilium humanorum, longiùs, latiùsq; protendent fe ilia in qua- 

litatibus. 

TRACTATUS XII. 

QVAL IT A T ES R ARIO RE S 

HOMINVM ADFERENS. 

S E C T I O L Ы 


LABO RANTIBVS ANTIPATHIA,КО 

СТ.AMBVLIS, FASCINATORIBVS. 

L y ' 'V Uemadmodum îmmdus Divina manu cbboratus, varietatc 

к В mira eft confpicuus, proprietatibus donatus innumeris, ica 

r &c microcosmus leu parvus mundus, Icnfu veterum Philo- 

fophorum, homo, propter compofitioiiem corporis ex 

elementis quatuor, abundat collcdione perfećtionum, diverfitate ftu- 

penda qualitatum, 

II. Nunquam ri si (le vifus Luxas Feiffelrnt Epijcopus Varmienfis, 

vir exemplaris vitæ & dodus. 7 rettrus w Fitis E p if târmienfium. Idem 

dictas de Al lien, natus Torunii, obiit an. 1511. Series Epif. Farmien- 

fiun?. Intermittentem pulfum Brofovius Ordinis Cruciferorum quoad 

îxit,geftabat. J o n ß o m s m Thaumatographm N a t Walt. Aulico Со- 

X t z mitis

TTACTATUS xn: SECT го г. 

miris à: Górka, omnis generis inæqualitates in pulfü', per naturatn fiiei 

шпг. Idem ibidem. Patiebatur magnos dolores; capitis Bogus laus Ra~ 

diień.ki aulicus RigisPoienix, & quod obfervatu dignum, fi àérem ore 

Hauriret.,& os ас nares comprimeret, tam fortirer. àér per. aurem fini- 

ftram emmpebat , ut candelam ctiam poflèt cxtinguerc. BoHetus in Aie- 

dicina Septentrionalt Collatitia; Dum in dexcro brachio vena inciditur 

Rtligiofo cuidamOrdi, Pradic. f,anguinis locoy ad: inftar laćfcis albicans 

effluxit materia, cum ftupore omnium) circumftantium.. Advoca- 

tur Schmidt Ploy ficus Gedanenfis Ordinarius ъ monftratur illi ex vena ca- 

lens adhuc liquor, tribus exceptus receptaculis : vidit lac efle quafi ve- 

riffirnum, non lacleum humorem aliquem ; imo jurâflès recens emul- 

ćtum fuilfe lac, adéo colore, confiftentia,, externa fpecie, lac referebat. 

Circa vefperam, nulla, liquoris faćta erat: coagulatio,,nulla feri concre- 

tio: ad craftinum fervatus, at nec tunc concreverat, fed in qualibet patina 

, in fundo, uncia: circiter mediæ pondus fanguinis puri, non con- 

creti , apparebat;. A prandio cum coagulo hædino,, liquor hic laćtc- 

us examinari dcbuit, fed effufus eft, non fine, magno dolore Medici.. 

Patiens interim variis- divexatus lymptomatibus, periculbsè fatis1 dècnm- 

bebat.. Quinta ab apertionc venae die, curiofitatis:magis, qukm necessitatis 

gratia ,, cum vires fatis conftarent, iterum parca manu incila vena, 

fed effluxit fanguis concrelcens>, pituitofus, albicans in (uperficie.. 

Profiliifle in fequiori fexu ex aperta vena lac ,, aliquot comprobant hi-- 

ftoriæ.’ idem tarnen in viris accidille, rariùs eft;comperrum. Ephemeri- 

des Ajed’co» Phyficœ Germ ab Academia ' Nature С и п о for um édita Li— 

ffix , ,an:. 1673.. Præfatus Schmidt Phyficus Gedanenfis vidit in juvenile 

mammas-.proruberantes, compreftas lac reddentes copiofiimy aquo-- 

lum tarnen; fæpius eriam* fpontaneo fluxu indufia madefaciens. Idem! 

tanquam rariffimum qpiddànv. obfervavir Gedani. Filiola nobiliffimi; 

viri S. K. duarum leptunanarunr, per oćto &.ampliùs dies, album præ- 

bebat liquorem a?mulum laćtis. Ephemerfdes Medico ■ Phyf. Germ, m - 

preffk Tratislavu ,an. 1678' Eriam in Majori: Polonia, nobilisvvir 

lac e mamillis fepius fuderat , admirarione (pećlatores impleverat, De 

laćtis generatione in; mafculis feripfere. plures, Bartholmus с quo dam 

viroy

De Laborantibus àntipâthia.. im 

viro1, tantum Iadis cmulćii фейаѵіг, ut indè cafeus confećtus fucrit:.’ 

Santorellus Calabrum noverat, qui uxore mortua, cùm non poflct nu- 

tricem conducere, fuo laćtc alcbat prolcnr./f? Grandin Curiofo Rerum 

abditarum; Natur arc an опт Perfçrutatore, Syrarn quendam idem feciilc 

navra: : С amer anus oculatus tcflis adducit trimeftircm pucnim tur- 

gidum lade : id an evenifle viris quibusdam Schenckius in Ob fet vat. t radu 

: connngere id carnofis, mammofis,& frigidioribus, Hartnaccius ar- 

bitratur. Diftinguunt alii, inter lac verum,. & fuccum laûeum feu hiv* 

morem, qui interdum in virili fexu, facminisq; non gravidis, généra?- 

mr. Clarus natalibus quidam in Litvania, ad placitum Ге dabat lc- 

ćto, per dies aliquot, atq; noćtes, altiffimo indulgensTomnp: iterum 

fi mens erat vigilandi, æquali tempore prorrahcbat vigilias.. Plantx' 

cujusdam heri,a pueris excubantibus nodu frical itur continuo,ut fo- 

mnus advocaretur primo, deindè confervaretur, nam labente fervo in 

quietem, repente dominus expergifcebatur.. Quoties perfona quaedam 

tegebatur lodice, tories fudore perfundebatur, qui nunquam ob- 

veniebat pofito fub inftrato plumeo.. Cimices, quietis noćturnae ho- 

ftes, vix guflirunrfanguinem mordendo corpora duorum religio/æ vitae 

cultorum, extinguebantur. Imo quoties iidem viri conclave aliquod 

incolueranr, liberum manfirà dićlis infećtis fætidis.. Quidam con- 

fümptis fcrculis aliquot, pro defiderio,placito experiri volentium, pri- 

mum j,vel medium, aut aliquod aliud edulium per os reddidifïè. diceba-- 

tur,,œtinens intègre alia ingefta ftomacho. 

III.. ANTIPATHIA, hoc loco,eft abhorrentia & fafliditnn ali- 

enjus' rei, fine manifefta caufa.. Sic à pomis abhorruirVladislaus 

\Jagello R ex, ut ne odorem quidem eortim ferrer. Cromerus Hiß.. Pol. 

І.. 20. Urbis Elbingar incola, porcelli alïati caput fpeûare non pote- 

rat.. Ephemer ides Medico - Phyf. Germanie*. ■ Palatinus Poinamenfis 

quidam modiciffimo pane utebatur, fine quo nobis nulla pbcet efea. 

Alius in Litvania, pane filigineo non vefcebatur, triticeuin admittebat. 

Yituli elixi caput menfe зрроіішт, non uni, praeter horrorem, vix 

non caufaverat virium defećiionem.. Minutai feu ferculum ex jeci- 

noribus, pulmoinbus, fruftatim concifîs, line naufea grandi videri non 

T t 3 poterac

3 3 4 

TR Л CTAT VS XII. SI CT10 I. 

poterat à nonnullis. Unus ex Clero funimè averfobatur cancros соdo 

s, fugâq; fe retrahebat à menfa, quafi dfec ferpentam afpcdu per- 

citus. Pluribus cafeus fic in faftidio, ut etiam quadra, in qua jacu- 

crat, videatur immunda, & nifi purgetur bene , ad ufum non aiïùmen- 

da. Cæteri ïi veî böiam alicujus efculenti fumpferint, confeftim 

prevocantur ad naufeandum , ad deliquium animi. Caufa difplicen- 

tiæ triplex affignatur à Phylîcis. Prima, marram prægnandum ab illis 

cibis averfio; fecunda vehememius defiderium alicujus opfonii, quo de- 

fraudantur gravidæ: tertia ccrtum ventriculi temperamentum, cui edu- 

liura contrariatur. Adfunc, qui & animalium , aliorumq; objedorura 

afpedum non patientes, vehementiùs perturbantur. Ontur antipa- 

thia, ex inimica affedione, coordinatione, & habitudine, unius rei ad 

alteram. Prætereo ulcéra, vulnera, fanguinem &c. Felis præfentia mul- 

tis eft gravis, imo lipothymiæ caufa, quæ non bene refertur ad exha- 

lationum effluvia per poros abundè emüla; nam & de procul vifum hoc 

animal movet faftidium. Ex intuitu cultri' furfum acie pofiti, opti- 

mc mihi vir notus in Palatinatu Caiiffienfi, inquietudine notabili amei- 

ebatur, latensq;, in eodem fitu, ac conclavi, ferrum fentiebat. Filius panter 

idem objećtum averfabatur, me fpedante, curiosc aliis exploran- 

tibus. Simile •cxernplum л Bartbolino in Hiß. Anatomkamm Centuria 

4. adducitur. 

IV. LUNATICI radiis lunaribus tradi, nunc altas turres, xdi- 

ficiorum teda alcendere fine fcalis, nunc in pnrceps Ce dare fine ulla 

læfione tradnntur à plebe imperita, commends dedita. Concedi tamcn 

debet, ejusmodi homines reperiri, qui notabilibus aflftdionibus lunas: 

fiint fubjedi, vulgo didi Lunatici, id eft, à luna affedi Et Лрніеіо 

illi Łunatici funt, qui curfura lunæ patiuntur, feu in quos luna agit: 

hsec enim dominatur humidis, pituitam augendo & melancholiam,mi- 

(jcendo humidum, turbandc cerebrum, impellendo in maniam, aut delirium. 

Somnambflli, Somnambulones aliis, Nodambuli Dc Ir to in 

Difqwfit. Adagicis, qui dormiendo furgunt, vigilantium opera peragunt, 

interdum ea moliuntur, quæ expergefadi non auderent. Caufa ftupen- 

dorum operum in fomniandbus,aflignatur àPhyficis varia. Prima caufa, 

fpirituum

De Noftambulis. 

fpintuum ammalium purior fubtiliorq; nacura; hi enim, humorcs op- 

plendo, cerebrum penetrant, ad membra exteriora profiliunt, nervos Sc 

mufculos ad motum excitant. Secundâ caufa, vis imaginandi tenacior, 

maxime in temperie melaneholica : feu quod idem eft, ab imaginationis 

fpecie quadam per fomnum oblata, fpiritus & humores partibus pro- 

greffivo motni deftinatis transmittuntur. Antecedens caufa noćtifurgii, 

Horß io in Tratt.de Somnambulis, с ft pituita craffior & multa, in cerebro 

abundans, item fpirkus, & languis totius corporis fervens ac æftuans. 

Immediata caufa ejusdem fymptomatis, intemperies inarqualis cerebri 

humidioris, cordis, & hepatis ferventioris. Et juxta Lemnium in Occu/tis 

Natura M iraculis, languis turgidus ac fpumans, fervidus, seftuofus fpi- 

ritus partes inftrumentarias ad aćtiones impellir, agitat, ad morns hu- 

jusmodi concitat. Adfunt, qui non omnes fenfus tune ligatos eiTe 

tradunt, cenfentq, с ledło {urgentes imperfe&è dormirc, quia utuntur 

taćlu, januam quærunt, veftes & alia eodem taćhi percipiunt. Quo- 

modo liic morbus curari debcat,Centuria V . Ephemerid. ab sicadc. Сл- 

farco - Leopoldina N atu-гл Curieforum confcripta declarat. Ex No- 

ćhmbulis frequentioribus, aliqui veniunt proponendi. Primus, in fo- 

mno, æftu impecuq; phantalia: abreptus furrexit, egrelïus è cubiculo 

confcendit falicem. Secundus, relićto lećto, conclavi, atrio, in aream 

profiliit, ad ludicros geftus exercendos, & quosdam faltus. Tertius, le- 

ćtifternia deferens, virgas de lcopis in angulo remotiore pofitas traxit, 

eonfregit, ad obturandum peflulum, aggrtflorum imaginariorum fiften- 

dum impetum. Et baculus grandior defenfionis causa eft acceptus, in 

promptu pofitus*, poft ordinata bene præfidia, reditus ad ftratum faćtus. 

Idem timendo ne pecunia Tub le&o pofita efFerretur à fure,depronie- 

bat fepius facculum, fupponebatq; cervicali, Quartus, indumentis omnibus, 

quæ vefperi depoluerar, ex uno loco mnslatis ad alium, ccntinu- 

abat fomnum. Quintus,cædem fibi intentari fomniabar, idecjq; fargens 

arma ex cubiculo altero aflumcbat, ad vitæ defenfonem. Prope Sande- 

cum in Cracovienft Palatinatu, forores gemellae nobiles ( quad figno 

dato ) deferueraut toros, junftisq; manibus choreas duxeranc. Cæteris, 

olane in confvctucfinem abut deambulatio noćtu per dormitoria, a qua

T R A СТА TVS XII. SECT'IO 1. 

mon defiftunt, nifi admoniti à contubernalibus expergefaélis.’Data & 

■refponfa interrqgantibus, eaq-, dircdtifsima.: enarratx Jiiftorix longieres: 

.compofita carmina, fine quantitatis fraćte ccnfura. 

V. FASCINUS, mukorum opiuione, eft afpećtus vcnenoïus,' 

noxius maxime pueris, cæterisq;, qui corpus mollius polfident. Reperi- 

untur, ait Plmius /. 7 . qui folo viiu fafcinant., q 10s diu oculis fixis iu- 

tuentur. Fafcinus triplex à Delrio S. J . D fq-aßt. M ag’с ar. I. 3. 

cxponitur. Primus vulgaris, quem vulgus credit inferri homini pulchro 

vel tenero, aut ctiam brutis, ut eqais &c.oculorum conjectu, fernwnc 

alicujus malevoli, invidi, imo епалі ;cari & beuevoli. Fafcinus hie eft 

fićtus, fabulofus, (uperftitiofus, cum fais revnedus. Secundus magi eus, 

ope dæmonis produćfcus, quo plurimùm utuutur venefici nocere volontés; 

dicique debet maleficium. Tertius Phyficus, duna quis alterum , Л-, 

fpcćtu, aiioquio, taftuvc, fafcinat, fui corporis vitiofi corruptum humorem 

aliquem infundendo. Hune verè fieri, & fæpe abfque culpa , v.c- 

rùm non fafcinationcm propric, fed contagioncm &: infedioncm cen- 

fet vocandum, requirens loci propinq:utatem. Et Kircherus in Arte 

Magnetica, Bodinus in Magicis Achiombus> negant vetulas afpeftu læ- 

dere, fed peftilenre halitu prodeunte, is autem non oculi,fed oris, fed 

totius corporis defluvium eft, maligns; & putidc particeps qualitatis. 

Halitui, fædiique vaporibus, accedit torvus earundem alpećhis * -quo 

rerrentur infantes, ac moris fpiricibus & humoribus, ægrotare incipi* 

lint. Idem legitur in Naywanm Medici- Oration > de Imagination? , in 

Tandlen Differ tat. de Fafcno. Solidantur h r aućtoritates ratione data Д 

Schotto M agi л Natnrœ e r Artis Part. 4. /.5. Vmo (inquit) cum fit 

aćtio immanens, &c fiat per introfufceptioneni,non vero per emiffionem 

radiorum, non poteft explicari, qaomodo naturaJitcr fiat, per folam Sc 

nudam vifionem, fafcinatio feu mfećlio. Sed fi quando aipcćlum lub- 

fequitur fafcinus, noxii Ipiritus ac vapores ex oculis, multo magis ex 

ore, naribus afpicientis egredientes, inficiunt. In Magno Ducatu 

Litvaniæ, vir profapia nobili editus, tam vehement! vi falcmationis in- 

fcćtus erat, ut agnellos, pullos gallinaceos, anferinos, ahaquc anima- 

llia micriora obvia fibi perimeret ; infantes impelleret ad languores. 

Igitur

De Fflfcirmtorihis. 517 

Tgitur damnis multiplicibus morus in ufu habuit, ut qnoties agend® 

iter appropinqtiaret oppidis, & pagis, toties fervos premitteret, cum 

pr*cautione,denuntiatione mali imminentis. Submovebantur confeftim 

pueri deplateis, de campis vicinis gregcs, à folicita plebe , abitumq; 

avide præftolante. Ilia contagio, agnomenq; fafcinatoris, etiam hodic 

fèrmonibus populi crcbris redditur poftcrorum notitiæ, in Ducatu præ- 

fato. Fuerat alter Uborans vitio litnili, nam ad equos juniores ene- 

candos, aut morbo afficiendos, fufticiente, tunc temporis maxime,dum 

cum complacentia, laude, intuebatur illos, in dift.-nia determinata. 

Vifi à muliere oćtodecim pulli Indici galli, majore parte periere, reli- 

qui ( ex unius confilio ) injefti frigidæ funt fervati. Prætermittuntur 

fafcinantes plurimi alii, propter efFećtus eosdem præftitos, vel modicum 

à Ге differentes. Depellitur fafcinatio variis modis à medica arte præ- 

fcriptis, fuperftitionem nullam olentibus. De iis, qui le ipfos fafcinâflc 

fcribuntur, commentum elle exiftimandum. 



CORPORIS H V M A N IPA R TIB V S, & 

SENSIBVS EXTERNIS. 

J.T^Ræftantiam corporis humani, non ex eo lolùm colligimus, quod 

fît anima: fpiritualis, rationalis, immortalis, domicilium, atStio- 

num nobilium, earumq; numcrofarum inftrumentum, fed etiam 

cx membrorum omnium excellenti (ymmetria, ftupenda lllius fabrica, 

quam Anatomicorum nuiltorum labor defcripht eximic, æn fecit inci- 

di artificiosè. Anatomia ctenim, eft corporis humani &c.ccncinna dis- 

settio, qua partes fingillatim ad ufum Phyficum, atq; Medicum, dc- 

monftrantur. 

II. CAPUT, eft totum id, quod collo fuperimpofitum prima 

U u vertebra

T R A C T A T U S XII. S E C T 1 0 II. 

I 

vertebra terminatur. Exceffivs magnitudinis caput non femel obje- 

Ćtum eft oculis, quod longioris viræ fignum , opinionc sliquorum , fed 

copioforum humorom receptaculum. Capkum firmitas jam exporta 

fupra pag. 318. num. 7: mon ft co fa capita ad Traft, äecimi ter tu SetЬопст 

1. пит. i. referuntur. Nobilis è ditione Dobrzinenfi armorum 

nonaginta fex , ante mortem dum in le&o per plures dies fupinuS' 

decumberet, ita Temper elevatum caput in àére habuit usq; ad agonem,ut, 

re fe rente Tjlkowski in Playf. Curi. pulvillum non contingeret. Virum 

annofum {pectaveram, nunquam tegentem pileo caput, etiam ititer 

rigores maximos hyemis. Erant qui cephalalgiam live capitis dolorem 

non pâtiebantur per totam vitam,eamq; diuturnam. Unicus 

Ratislans L?Jci Pslor.orum Regis filins, fed regno paterno infidians, bene 

pocus, a quatuor krvatis, inrempeftiva nofte, ad lapicidinam fob terras 

porrećhm delatus, ibi vino & fomno folutus, tora noćte à fubordinatis 

horrendis fpećtris varié eft vexatus 5 dam vix fpirans ab iis dcm1 

ievećtus, duorum & viginti annorum adolefcens fenem oftogenarium 

cum promiffa eaq; eana barba, oc capillitio repræfentavit para lllacrymanti. 

Pexenfelder S. J . tn Concionatore Htfionco, Engelgrave S. J . in 

Rantheo. Præmatura in fe habuit omnia Ludozicus Rex Bohem/a 

Cr Hmigarut, filius Vkdislai Regis Bohemias, & Hungariæ, qui patrem 

habuit Cafimirum Regem Polonix, ex familia Jagiellonum. Ante tempus 

legitimum natus & fine pelle,, ante tempus fari carpit, ante tempus 

barbatus, ante annos viginti canuit, ante tempus conflixit, ante tempus 

periit ad Mochacium. Balbinus S. y . Epit. Rer. Bohemie arum l. j. 

ü . Germani fratres in Roxolania, od timorem diuturnum incussum 

fibi 'a pædagogo feveriffimo, anno ætatis decimo fèptimo, incanuerunt. 

Samboriæ, viri cujusdam caput tećtum canitie, apoftema peftiferum 

occupaverat,. capilli ardorc morbi defluxerant, fed redeunte ß- 

nirate, alii nigri coloris eruperunt, fecerunt fenem rejuvenefeere. Plurrini, 

in regionibus noftris, canas comas non ferunt, eriam poft fexaginta, 

feptuaginta, oćkoginta viræ annos exaftos. Capilhtium pueri 

fubtile, albicans, crifpum, lanæ affimile, raritatibus in Pruffia annumeratum. 

Crines noftros æque tegi eorticc, atq; ramos arborum , ex 

permultis

De Corporis humant partibusl 

permülris ac perexiguis componi çriniculis, in meditulîio habere line- 

am fufeam, per microicopium obfervavit л Łoeuwenhoek fagaciflimus 

.arcanorum naturæ ferutator, 

III. AURIS , eft organum au di tu s , extrinfecùs convexum, in- 

•trinfècùs an tri in modum cavum, ad fonum mehùs recipiendum. Pars 

cjus fuperior pinna feu ala, inferior lobus, ambitus exterior helix , interior 

antheJix appellatur. In parte interna tympanum , concha, foramen 

ovale, & labyrinthus, datur. Apud aliquot viros, extraordinaric 

magnas aures advcrti, quæ judicio aliquorum, funt indices bonæ memorial 

9 atq; longævitatis. Ordinaric funt immobiles, viderat tarnen præ- 

ter alios Tylków ski у in Phyf CttrL annotaverat eriam mobiles auriculas, 

quia mufculus occiput vcrfus tendens in talibus, usa*, ad radiccm 

iliarum extendebatur. 

IV. FRONS dicta eft a ferendo ( ut quibusdam placet ) quod 

indicia animi præferat. lllius cutis fola voluntario motu prædita eft, 

ideo cranio non adhæret. Propter oculos autem frons movcri debet, fie 

enim palpebræ corn-mod iùs furfiim trahuntur, oculi magis apenuntur, 

& clauduntuc. Frontem M atthi* S/irbitvii S. J . Poefi Lyrica to to 

orbe li-terario clariflimi,perfuderat gutta fanguinea, dum concionem ex 

tempore diceaadam pararet intense cogitabundus. Aliquot fudo- 

res fanguineos mcmorat Donatus in H iß. Medica : rariflimi attamen 

funt, quia caufæ vehementes requiruntur, ut ingens anxictas, fangui- 

nis rarefaćtio, laxitas cutis. 

V. OCULUS, eft organum externum visus. Componitur ex 

mufculis fex, tunicis feptem, fcilicet adnata, cornea, uveâ, cryftallinâ, 

vitreâ, retiformi, innominatâ: humoribus tribus, cryftallino, vitreo, a- 

queo : nervo optico, pupilla, & iride. Pupilla communiter rotunda 

eft, erat tamen vir nobilitatc clarus in Palatmatu Pomeraniæ, cujus pupilla 

fignram rhombi expreflferat. Æthiopum nunquam funt cæfii 

eculi, Роіолошт fæpius, & Germânorum. Propter oculorum ru- 

bedinem quæ diftinguebat ab homiiiibus aliis, Dohrogoßus Epif. Pofna- 

menßs vocabulum W ydr zy о ko accepit, juxta Dlugojfum in V'ttis Eptf. Po- 

fnam enßtm . Malier in Stoltzjsnberg ad Gedanum, tempore noćtis 

U lu obfcuœ,

TR A C TA TU S XII. SECTIO IL 

obfcurx, absqj luminis ullius anxilio, exercer varia opera. Lacry- 

n a? feu hmmdkatcs, in oculi amro olTeo colliguntur & detinentur, ad 

ejus înukülos hum eâandos, qui propter motum continuum > non fo- 

lùm incalckercnt nim iùm , fed etiam poifent exficcari. Obfervati 

font p lures, vel nunquam, vel rariffimè lacrymas effudüïe, criam inter 

parentum, fratrum, confanguineorum &c. tunera, dolores graves, ver. 

bera, & emeiatus. Rideado alicjui lacrymantur, quia vehementer 

in ülorum oculis mufculi comprimuntur, fit magnus procurfus fpiritu- 

nm, qui ferofam bumiditatem venarum expellit. Erant,qui dum vo- 

lebant , dabant fe ftetibus, atq; ab illis (c abftrabebanr. Torünii, 

с dc X tri s oculorum eanthis infantis vagientis, gnttulæ languineæ erupe- 

re, per dies aliquot. Bonctus m M eâtciïia Sej:terrtri. t x Segero. 

VI. N A SU S, eft media faciei prominentia,odoratûs mftrumen- 

tum j conftans cuticulà, cute , mufculis, dübus* cartilaginibus, & tunica 

interna. Pro diverfà conformatione, varia accepir nomm a, dicitur 

fîmus, aquilinus, acutus , parvus, magnus &c. Sic violentia morbi de- 

pendere cuj sdam nafum ultra os fecit, ut quories cibum, vel potum 

ïumcret, toties eum in altum tolleret, aut ad partem finiftram flefterer. 

VII. O S, eft concavum îllud, quo palatum,lingua, & dentes cum 

fuis gingivis &c. concluduntur. Sub linguai lapilli duo feu calculi 

prognati, à Chirurgo Torunenfi feliciter iunt cxcifi. N o n folum 

lingua vocum articulatarum five loquelæ eft inftrumentum , aft in ali- 

quibus adjumcntum mirabile adexprimendas optimè tubas, fiftulas iym- 

phoniacas &cc. H i imitati funt animalium quadrupcdum,illi avium vo 

c es, cæteri fonitus tympanorum. Singularity ab uno puero latratus ca- 

num m inorum , ab altero cantus gallorum gallinaceorum eftingebatur. 

VIII. D E N T E S , funt ofta om nium dunffim a, intus cava, fola 

aciei ferri refiftcntia, igne non facile confumcnda. Viris plerumq; tngin- 

ta, fæminis viginti oćto tribuuntur: continué crefcunt, fecus ex frc- 

qucnti detritu comminuerentur. Licet aliquando videantur dolere, auc 

ftupore aftici, tamen juxta M edicos ZT A natom icos, ad dentes hæc 

propriè non referuntur, fed ad membranas, quae cingunr illorum alve- 

o lo s, five utriusq; m axillx cavitates, quibus dentes mfcruntur. In 

Terr*

De Corporis hum an i part ihm. 

Terra Cracovienfï, an. 1273.infans denratus natus, eodem die diftin- 

йс & articulate loeutus, poft baptifma* &c dentés* & fermonis ufam 

amifit. Dlugeffus U iil\ Pol, /. 7. Cromerus l. 9. In matre nonage- 

naria Stanislai Rynkowski sïrchtepifcopi Gnefnenfis,dentes renati.Prafe- 

ch Epif. Premtsltenßs in Chrexic. Geßorum in Europa Sin gul arш т , Ole- 

/£0 Mcdicin* Do ft or y Rwiatkiewicz, tn Annal. £• cleßaßicis. Regis 

noftri cujusdam films, dentes fuperiores atq; inferiores ordine duplici 

cnatos tulerat. Vilnæ,an. 167 3. in pucro trienni circiter, dens molaris 

ab aunfabriSj aliisq*, peritis viris,pro aureo habitus.Spe&avi & iple, 

fed ferè poft annum, in offis naturam rediit. Tylkowski Phyf. Curt. 

Tarte 8. Idem author eruditiflimus, in Difqtiifitione Phyfica Oßenti duo- 

rum Puer or um, addidit: fcbri advenicnte, quâ puer corripiebatur, dens 

apparuit о ficus, colore auri depofiio. Iraq; non aureus, led folùm auro 

tinćfcus afpećtui objioebatur. Creditum quoq; olim, & memoriae pro- 

ditum eft, demem aureum Г и с с г е ѵ і і Г с feptenni puero Silefio, vertun 

faćtitius llle* non naturalis dens fuerat, Heneho in Silefiographta Reno- 

г а і а tefSc. Modum fi quisfcire defiderat> Sennertus Medic. Pract. Part. 

I. /. 2. с. 15. videatur. Dcntem in palato cnatum mcmorat Plirims 

/. y.cr Eußach/us L:bro de Dentibus ; noftra ætas videt in fuperftite ju- 

vene religioiæ vine cultorc, qui artatis anno decimo feptimo, cæpit pro- 

dire. Ingens robtir adfenbendum eft dentibus iis, qui arreptos vi- 

ros circumfcrunt, dolia vacua devant, atq*, poft tergum jaciunt. Maris 

feptuagenarii* & fæminæ adulue dentibus, Perficorum malorum nuclei 

funt confraćti, 

IX. FACIES, eft pars anterior capitis humanr, continens frontem, 

oculos, nafum, os, labia, genas, tnentum &c. Dicitur & Vultus 

à voluntatis mdicio, quia pro illius varietate mu tatar. Quanta diverfi- 

tas fit facierum , quotidiana docet rcprælcntatio. Inventi tarnen in Majori 

Polonia, uno partu ediri pueri, ira fibi affimiles, ut à parentibus, 

pædagogisjfamiliaribus, difficile dignolccrentur. Facies, vox, ftatura, am- 

bobus iere eadem, in ætatc tora floridiore. Quapropter diverfi coloris 

veftibus debuerant indui ad diftinćtionem, ad meliorcm ordinem effi- 

cicndum in moribus, atq, ftudiis. in eactem Proviacia» erant parcnti fi- 

liæ duæ vix digaolcibilcs, fine notis appofitis. X*

341 Г г ACT A TVS XIL SECTIO II. 

X. M ENTUM , eft faciei inferior pars, fab la bio infcriori. Interclam 

barbas multum promillas alit, interdum criam in ætate prove- 

łSta pilis non tegitur. Tales viri, Anßotefos opinione, fant facminei 

temperamenti, caloreq; debito deftituti. Multis ratio data non fatisfacit, 

qnia diutilïîmè vivunt, vigore præftant. Sexus debilioris perfonæ 

duæ, propter excelTum caloris, cum virili mento fpećtabamur. Prima 

Cracoviæ à myftacibus nigris, Virginis nigræ accepit nomen : fecunda 

in CaiTubia minuebat novaculà excrefcentem barbam, poft hebdoma- 

darum duarum decurfum. Additur his tertia virgo > qua: Leopoli, gravi 

& ima voce, vulgo balfi, canebat inter muficos. 

XI. CO R, eft fubftantia carnofa & fibrofa, ex variis mufeulis, 

•Se tendinibus confiaca. Habet duas auriculas, totidemq; ventriculos, ex 

Anatomicorum obfervatione. Dextræ auriculæ vena cava, finiftræ vena 

pulmonaris adhæret : dextro ventriculo arteria pulmonaris, finiftro arteria 

magna connećtitur. Inveftitur facćulo membranaceo pericardium di- 

fto, quo, mediaftino, & diaphragmati conjungitur, collocatur in medio 

thoracis, inter pulmonis lobos. Subftantia ejus firma„ non enim fi 

Jaxior elîèt, perennem illam agitationem ferre pollet. Figura conica, fed 

irregularis, inftar nucis pineæ, hxc enim figura apta eft, nativo cordis 

motui, id eft, dilatationi ac contraclioni, ventriculorumq; commiffioni. 

Vulnus cor pertranfiens non ftatim icthale eft, nam gladio transfoflum, 

& in quartum diem vivens defcribitur к F иг fi Med co Tr ev. r en fi in E- 

fhemerid Phyf. Germanicis. Ibidem Garmann Medic. Docl. Provincialis 

in Saxonia narrat: hiftoriæ, quibus poft acceptum vulnus cordis, etiam 

ad decimum quartum diem, adhuc inter vivos cxtitiffe vulnerati notan- 

tur, apud Obfcrvationum Medicarum Scriptores paffim proftant, ex 

Anatomica experientia fumptæ. Et cerebri vulnera non repente fatalia 

efle oftendit Moeren PraBicus m Ringavia, cujus teftimonium infer- 

tum eft citatis Ephtmeridibus, de adolefcente ultra viginti dies (uperfti- 

te, tra&antibus. In aula Bathorei Regis Polonia:, Baro Herwath ob- 

fequiis deditus obiit phthifi, an. 1611. Mortuo Medici fe&ionc aperu- 

crunr pedus, & in meditullio cordis admodum arefafti, invenerunt 

ofliculum foriTiä amygdali, ac quod ftupendum, genumam, expreffissimam

De Corporis human i partifaf* 

simam in eo demortui cffigicm>ac fi fculptor aliquis ftudîü fiimmo ef- 

formatter, una cum barba, quam gerebat. Incredibilis ferè hæc hiftoria 

viderctur efle, fed documcnra plura authentica in Ephemertdibus M edico-Ply 

f. Gcrmanicis addufta fidem perfvadent. Scćlus port obitmn 

à Chirurgis Palatims Lubltnenfis de Armis Starza, cor facculo vacuo- 

finale exhibuit, contincns lapidem parcim coloris rubei, partim cærulei, 

a^qualem avellanar, In corde Juvenis ftudiofi,farpilïimc deliquia ani- 

jtri patientis, repertus lapillus Lublini à Medicis. Cor undequaquc 

pilofiim cujusdam Poloni nobilis audaciffimi,an. 1650. Februario menie, 

in Thcatro Anaromico Patavino diiFećti, eft inventum. Scultetus de 

\Trichiafi Admir. Garmann. in JMiraculis Mortuorum• In Ruffia, 

Litvania, Ukraina , agreftes non pauci, corporis parte magna apparent 

hirfuti. Transfpiratio impedita calorem internum auget, qui materiam 

aduftam, vcl aliam generation] pilorum aptam, undiq; ad cutim pro- 

pellit. Cutis vero externo frigore, inclemenriis àéris denfata, materiam 

hanc facile retinet, quæ fie retenta, in pilos formatur, aut veriùs 

lanuginis radicibus in nutrimentum cedit, ut prætcr folitum augearur in 

pilos. 

XII. MANUS largitus eft author naturae homini, quas animan* 

tibus denegavit. Inftrumenta funt ad omnes artes neceflària, paci non 

minus, quàm bello idonca, Manus latiùs fûmitur, pro parte à lummo 

humero ad digitorum extremitates, ftri&iùs dividirur in brachiale vcl 

carpum, m poftbrachiale, &c digitos. Ambidextri plurimi fpeftan- 

tur, propter ca loris abundantiam, qui bene tam parti fîniftræ, quàm : 

dextræ pote ft (ufficere, Mulieres, quia calore fîmili deftituuntur, juxta 

Hippocratem non mvenamtur ambidextre. Vifæ apud aliquos manus 

pertingentes usq; ad genua: pnsvalidæ, in elencho virorum robu- 

ftorum, funt deferiptse. Singularis feribendi artifex erat Pacboiowie- 

cki Notariés CancellarU, Stephani Regis temporibus, narrat enim de 

lllo Paprocki in Stemmatibus Polonorum, quod triginta charaćterum genera 

cailuerit. Inftituti religiofi Sećfcator, in literis minutiiïimis exa- 

randis perm iras, nam tanto chartx fpatio, quantum lolidus seneus no- 

fter parte occupât una,.Evangelium S. Joannis, m fine Miflæ dici foli-’ 

tum

TR ACTATU S X/T. S Е С Т I О II. 

tum infcribebat egregic & legibilirer, ad partem alteram vix vcrfus aliquot 

protendendo. Juvcnis amiorum viginti trium, apud Gedanen- 

fcm lorarium degens, ex utraq; manu ad brachium ufq;, ftatis tempo- 

iibus, fulphureum expirabat odorem ram maniteftum, ut hypocauftum. 

totum , maxime lećtum, quafi fulphure accenlo inficeret. Obftrućtis, à 

cauiis externis, partium laboranrium poris, halitus per evaporauoncm 

exire coniveti retinebarmir, mora autem longiore magis adufti, fæto- 

rem hunc contraxerunt. Schmidt Phyficus Gedan. Ordmar. m Ejthemt- 

rid.Germanicis, 

XIII. PEDES, ambulationis funt inftrumcnta in nomine, qui 

folus animalium reftus eft, & (tare poteft, quia illi foli fecundùm re- 

Äitudinem crurum, etiam fpina lineà recta extenditur, Pes late funntur 

pro femore,tibia, & pede îpfo, qui ftnćte fumptus dividitur in tarfum, 

metatarium, & quinque digitos. A gracilitate tibiarum,Uladislaus 

Princeps Polonia dićtils eft Lafconogus, Annaiibus noftris atteftantibus. 

Firmilfima ftatio pedum, inter viros robuftos tceleritas inter agiles eft 

expohta. Non aliter Volhinenfis nobilis capere fomnuro confveve- 

rat, nifi habendo pedes non tećtos, intcgris noftibus. Ex digito 

maximo pedis unguis erumpens, formam cornu ferebat, ad palmum 

rcćtum protendebatur, in plebeiæ fords venatore. 

XIV. Quandoquidem plures corporis humani partes lunt obno- 

xiæ calculis, etiam illi locum hie obtincant. Materia calcuhs crean- 

dis, juxta zALginetam Optrum Medico. I. 3. eft craflas terrtusq; humor. 

EfFeftrix eorundem caufa, ignea renum, aut vefieæ cahdicas. Opi- 

mone Senguerdii in Collegio Pbyßeo, generantur ex ficco lapidefcente, 

terrcftri, (alfo, tartareo, qui inerat animalis nutrimento, & rembus,ve- 

ficæ, aliisq; partibus adhæret,calore in unam maiłam combinatur. Præ- 

miflo dilcurfù, qua ratione corpora cohæreant, infert Gladbachiu< in 

Praxis M ed’с л Idaa Noviffima, quomodo calculi procedat generatio. 

Faćla obltrućtione in tubulis renahbus, à particulis falinis, acido-vifci- 

dis, & irregularibus, aliæ iemper accédant, quæ molem illarum aagenr, 

unde primp arenulæ generantur, qux progreffu temporis, dum ex tubulis 

renalibus protrudumur in pelvim, urcteres, & vclicam, augmeittum

De Sen filas exterms. 345 

tum fu mimt, & calculum non raro ftupendæ nugnitudims efficient. 

Gedani, an. 1557. Goakel in vefica juvenis invenit calculos quadraginta 

très, fupra quingenfos, inter quos aliqui erant exigui, attamen tantï 

ut numerari potuerinr. Curicken in Defer>pt. JJrbis præfatœ. Ex fini- 

ftro rene Radzjvilü Princifis, an. 1651. Bononiæ in Italia eremptus 

calculus, qui formam & magnitudinem pafïerculi repræfentabat. Zahn 

in Oeconomia Aduridi Mirabili , ex Epbemeridïbus. Sub lingua Ru- 

dtgen Dantifci, fcliciter л Stadtlender Chirurg0 excifus calculus. Alter 

fub lingua mulieris, Torunii, ab eodem eradicatus. Ut eniin in omnibus 

ferè corporis partibus, tta ctiam fub lingua lapillos gcnerari posse, 

fide digni authorcs tradidcrunt. In tradu Poloniæ, с viri nonagena- 

rii ventriculo, calculus magnitudinis micis aVellanaî extradus. Bonetus 

in M ediana Septentrionali. In vefica cujusdam Capitanci feu Prae- 

fedi Kovalienfis, inventus comutus calculus, anferis ovum attingens 

mole, pondéré très partes libra:, juflu Reineker Medici land lmpohtus 

in Pharmacopolio Cracovienfi. Puer decennis, lapides duos aliquan- 

tùm concretos, juglandibus ferè æquales, continebat vefica. Dc 

folliculo fcllis, lapilli extradi, in Majori Polonia. Filius mercatoris 

annorum ododecim, Gedani obiit an. 1717. in Junio. Ex vefica ilhus 

depromptus à Chirurgis calculus unciarum fcptem,fine quadrante. 

XV. VISUS in qua oculi parte eliciatur, quomodo fiat, déterminent 

Optici. Quid fit lux, & lumen? ad vifionem qualiter requira- 

tur ? corundem lit labor. Inveniuntur plures acutiffimo initrućti vifu , 

qui in diftantia magna, objeda pofita dignofeunt facile: alii exiguo ad- 

liibiro lumine, librorum decurrunt paginas: cæteri odoginta annos e- 

greffi, extra omnem ufum confpiciliorum finit conftituti. llluftri 

viiui opponitur acies hebcs oculorum, & carcitas, de qua ba:c memo- 

rantur. Mendicus orbatus lumine, acui fila dexterrimè imponebat. 

Doliarius vidnus oppido Modliborzyce, port ereptum yifum morbi fæ. 

vitiâ, in ætate maturrore, pro cujusq; placito, doliola, cantharellos, cæ- 

teraq; lignea vafa, regulariflïnvè elaborabar. Paczanoviæ, ‘Jofephus 

Druiyński orbatus luminibus in a&tate juvenili, pollct eä induftria, ut 

organa mulica majora atq; minora, horologia menfalia, & pedoralia 

X x fubuüffimè

TR А С Т А T Ü S XII. S E C T TO IT. 

fub tili filme fabricara in partes dividat, divifa inftauret, inftaurata com- 

ponat; opificia alia continuo exerceat, taćtu omnia cxplorando, fratrenv 

gcrmanum inftruendo iisdem artibus. 

XVI. AUDITUS qu'am fit nobilis, ex eo deducitur, quod natura 

ilium tantum pcrfcćtis animalibus dedit. Nulli tam eft proficuus, 

quàm homini, cui ad animam excolendam infervit; maximam cnim' 

do&rinæ, Divinorum, humanorumq; præceptorum partem, auribus ca- 

pimus. Organum auditûs, miro artificio naturæ, conftrudum eft. Au- 

ditionem fieri non in ncrvo procedente ex cerebro, fed in labyrintho, 

cxiftimant multi Anatomici, & ex ftru&ura ipfa labyrinthi conantur c- 

vincere. Excellens fcnfus audiendi plurimis inerat ex noftratibus : 

aliqui propter organum læfum auditûs, voce acutiorc, clamore, ftrepi» 

tu, campanule fono-, graviter vexabantur. 

XVIL GUSTUS, eft fenfos, quo ex motu nervi guftatorii,lin- 

guæ & palato inferti,fapor percipitur. Præter nervos intra linguam con- 

tentos, Vefal l. 4. etiam eutim exteriorem, organum guftûs conftitue- 

re, anatomico probat argumento. Reperiuntur homines cum fingu- 

lari complacentia, in certo cibo. De talium numéro erat Cracoviæ fæ- 

ittina, quæ grandes lucios, hac de caufa, emebat frequentiùs, ut extra*' 

ftus ventriculus cum jecinore guftui arrideret. Sic immoderata gula de- 

coxit opes domumq', lateritiam, quam polïïdebat. Pica feu Citta5 

eft appetitus depravatus, quo ea appetuntlir, quæ ab efu humano pror- 

fus funt aliéna. Exempla appetitus depravati fæpius dantur in puellis, 

quæ calce arena: mifta, excodfcà argillâ ас fornaci detradâ, cretâ, terrâ, 

dele&antur, пес ab iftis avocantur cupediis, parentum precibus, minis, 

verberibus.. De pl'ebe mulier in Ravenfi Palatinatu, diebus fingulis, 

tantum terræ ingeffèrat ftomacho, quantum concludere poterat pugno. 

Vitiofus bum or impa&us ventriculi tunicis, vel in eodem genitus, ex 

prava vi&us ratione, affignatur pro caufa: fècuïidùm alios, mater gefta- 

tionis tempore, picà laborans, depravatum ventriculi fuccum habens: 

fie enim in prolem, cum lade vitium eft tradućtum. Exiftimat Romaz.- 

zjn i in Opcribus Medic. О" Phjßc:s, virginibus, 6c mulieribus picâ, feu! 

malaciâ laborantibns» inteedum iudulgendum> ut calcem, & carbonés 

modicè

De Senßbus ex terms. H 7 

т о З і с е comećbnt, ne deliquiis capiantur. Pcfiiania?, tubicen vidc- 

Łatur gu ft us, & ocioratûs fenfarionc omni deftirai, nam putidas edcbit 

carncs. fine indicio ulltus naufeæ. Si ad aliquorum І і і щ и а ш natura non 

** 

perduxit guftatorium nervum, fed reflexit alio, ni guftu omni deftituuiitur, 

prout in quodam Anatomicus exploravir. 

XVIII. TACTUS,eft fenfus rci ta&æ, mediante citte, per nervös 

(euforio communi oblatæ, ibiq; perceptst. Per totum corpus arquabilirer 

diffunditur; organum ejus principaliter nervis conftituitur, ldq; 

propterea,quia nervi funt vehiculum fpirituum requifitorum ad fentiendum. 

Virgo nobilibus parentibiis or ta, in Terra Premislienfi, viluq; 

deftituta, veftium colores aliquot dignofeebat atta&u. Privatus 

luce oculorum Xmiewskt, aves manibus iemel exploratas agnovilfe facile, 

nomina ac quaiitates earum expreffiffe narratur. A nativitatc 

cæcus Kołdyńsh, iîngulari mclinatione in colunvbas ferebatur, easq; 

fibi dono oblatas poftquam apprehendit, qua colorum varietate prædiîæ 

ellent examinavit, ut poll prolixius fpatium temporis, à quo fimt 

datæ, quibus ornatæ coloribus, ejiarraret. Idem in ætate teneriorc, res 

omnes fibi ad ufiim datas3 fimili modo, agnofeebat. leidem oculis 

captus Л і е і і е г Civ is Brmfb er gen fis > poft attre&atam ferne! holpitis ma 

num, etiam elapfo anno, иlt 

eam tetigit, nomen, cognomen, protulit 

-circumftantibus. Ab eodem, operi folius taćtus, moneta vera к falfa 

feccrncbatur/ In Civitate eadem, caupo, pe.cora varia qualem colorein 

ferrent, enarrabat poft ta&us. Rcfcrt Bartholinusex OlaoB'ornchio, 

quöd TrajeSlenfis eteus taćtu diftinguebat colores ^ odoratu 

metalla. Indiani mercatores fola mimmorum ad nares admotione, de 

£>ræftantia eorum ftütim pronuntiant, nunquain fallente judicio. De 

Tertus in Cvnofitatibus Phyficis. Et Kecke^mannus in Phyfica feribit, 

jManfveldinm Comhem с ^ с и т ь folo taćtu, album à nigro potuiJle difcernexe. 

Singularis naturæ eft piovickntia, quod defećtum unius 

fenfus., compenfat folerria alterius. Cæci fenfibus aliis folcnt efle 

perf-ećte inftrućti, hac ratione, quia anima in oculorum defećtu minus 

diftraćta, tanto promptius fe fe cæteris fenfibus applicar,& fpiritus, quos 

ad oculos dirigejx dcjbuitjcopiosms ad aliorum fenfuü organa cransmittk. 

Xxi XIX,

ГК A C T A tlJ S XII. SECTIO П. 

XIX. ODORATUS fen Olfaćlus quicî fie, authores variant.. 

Quidam aflcrunr tfle fenfum, quo ex mom Sc irritatione nervorum, 

nad membranis infertorum,, effluvia odorifèra fenforio commuai offe- 

runtur: alii organum odoratus in capite conftituunt, atq; in eo loco, 

ubi funt procelïus cerebri mamilL'ares appelktL Pro objećto ponitur o- 

dor, qui с ft qualitas impreffa, .orta in Kumido àério, ex prxdominio ca- 

loris fupra frigus.. Noveramus virurn proburn, qui il homïnem ol- 

fecit, rem etiam agnovic olfaćtu, à quonam fui lie t taćta. Imo in grande 

dormitorium veniens , ubi plurimorum fueranr leéïi , defignavit 

quemvis ex olfaćtu folo, cujus ciïèt..Tylkowski in Phyficœ Curiofa?Lon- 

giorem vitam, quam (pondebat corpus, vegetum Laurentio Epifcopo Fra- 

tislavienfiy abftulit odor nimius rofarum, an.. 1x32. Cromer us H iß. Pol.. 

I. S. Cureus in Armai. Stieß*., Famapoflhuma. Epif. Fratislavienfijtm. 

XX. Ex Potentiis anima:, pono Memoriam fumptam pro vi re- 

cognofcitiva, obje&orum, conièrvativa fpccicrum.. Ex Religione Soc.. 

JESU , ira nonnemo erat felicis memoriæ, ut libri in folio facies intégras 

requifitus cnuntiarct. Ex eodem Ordine alter adhuc puer, fèmel. 

audita ab atmulo penfa fcholaftica reddebat fideliffimè.. In Scholis. 

Collegii Pofnanienfis, Jaworski Clencus, femet lećŁa, aut audita trc- 

ccnta, carmina, dicebatur, confeftim prompfifïè de memoria. Dans. 

operam literis, in Collegio Gedanenfi IVenda. Prut.benus, intra qua- 

drantem hora: didicerat Præfationem ad Lećtorem, in Lib. 1. Emmanue- 

lis A lv a n pofitam.. Alii plures Scholaftica exercitia, direćto, Sc 

retrogrado ordine, fine errorc tanquam è charta, memoriter référé* 

bant. Nobilis Roxolanus, Sarbievii S. y . Lyrica tcnaci mandavit: 

memoriæ: alter Luc am Pharfal/am fic cidem tradiderat, ut totam rc- 

citarc potuerit. Hora: Canonicæ fine Breviarii ope, à quodam fæpius 

reddebantur, magnam enim illarum partem memorià comprehenderar; 

Erat puer Leopoli,qui S. Evangelium ante concionem femel auditum re- 

petebat.. Humana corpora fiquidem non Iblùm comparent venü- 

Jłate confpicua, fed etiam dc for nu tare liorrida.* idcirco, Monftra, in 

I r a cl. fequent. Sett. 1. exponuntur.. 

TRA-

иy 

TRACTATUS XIII. 

0 STENTA ENVMERANS. 

S E C T I O I. 


MON STR IS HV M A N IS, 

O N S T R U M , eft effećtus naturalis, à recta & ordinariä’ 

fecundùm fpeciem dilpoikione, notäbiliter denećteiis. Idea 

ilicitur effećtus naturalis, quia in artificiofis effećlibus,mon, 

■ftra locum propriè non habenr,nifi per fimilitudinem.Mon- 

ft rum Licet о I. i de Afonßris, eft fubcælcfte vivens, membrorum enormi 

eonftitutione, videntibus horrorem cum admiratione incudens, raro 

nafcens, ex fecundario naturæ inftirato genitum , propter aliquod impedimentum, 

in principiis fuæ conformationis. Caufæ Monftrorum assignantur 

multiplices. Prima caufà, virtutis formatricis imbecillitas, præfertim 

fi imaginatione ford à fuo opere avocetur; fecunda, matenæ defedus 

vel cxcell'us: tercia, interoperies primamm qualitarunr, quartar 

malitia. darmonis, qui Deo permittente, poteft virtutis formatricis artificium 

invertere. Revocantur Monftra ad quinque genera.. Primum 

genus fecundùm quantitatem, ut funt pygmæi, qui non aftèquuntur 

debitam fuæ fpeciei ftaturam, &. gigantes qui ultra illam excrefcunr.. 

Secundum genus quo ad numcrum, ut dum quis nafcitur biceps, vel 

unipes. Tertium quo ad fitum , ut fi quis nafcatur brachio coxæ junûo. 

Quartum quo ad figuram, ut fi nafcatur homo cum capite beiluino. 

Quintum quo ad tempus , ut fi infans nafcatur barbatus, vel ftatim 

cutn dentibus* Spećtantur muldplicia monftra, id eft, acephala, 

dicephala, polycephala; am i capite alienæ fpeciei, vel fedæ confticutiunis; 

line bcachiis, cum brachiis mutilans, aut transpohds, mulnpli- 

catisj

Зу® TRÀCTATUS XIII. SECTIO Г. 

De Monß ris humants. 

Stengelius S. J . Jttdiciorum Divinorum Tom. i. c. 54. Wolfius, Pence- 

rus tn 7 eratofcop. M m ßtrus in Cofmograph. ‘Jo/ißonus in 7 baumatogra- 

pbia, Zahn Оесопотіл M undi Tom. 3. r. 4. Torunii, an. 1578.. 

prodiit in lucem in fans cum inteftinis defuper pofitis, cum им о Imi- 

ftro brachio, nam locum dextri occupaverat jecur, cum naribus inrer 

oculos fixis. Ъегпеке in H 'ß. 7 hör un. N au f r agis 7 abults. Cracoviæ 

Judæa, an. 1575); unico partu cdidit puerum digiti magnitudinc, glirem 

nudum cum cauda longiore, Sc quin que avium pullos. Fætu tali relido, 

po ft hebdomadas duas de vita abiit. Guagninus in H iß. Polo. Cr Paproch. 

Califfii, intra Octavam Natalis Domini, partus comparait 

duobus caninis càpitibus & pedibus perhorridus. Annales Роіопіл. Ibidem 

cnixa Judaei uxor infantem cum anferino capite. E x M . S. S. In 

villa Zagorzyce Monafterii Miechovienfis, an. 16i$. Idibus Septemb. 

nati gemini conjunćli , averlîs inter fe vultibus, ac manibus, in eodem 

Corpore duo ventres videbantur confufi, fed circa partes inferiores fie 

connexi, ut non ampliùs, quam in duos pedes definercnt, с quorum 

fingulis, quatuor tantùm digituli promiuebanr. Exiguo tempore often- 

tum vixerar. Nakielski Canomcus S. Sepulchri,- in Mieehovia. Cra- 

coviæ, fæmellam fuifle, an. 1643. multi narrant tam enormi capite, & 

Collo tenui, ut caput corporis molem fuperaret, collum incuterct mc- 

tum nè abrumperetur, h ex illo fineretur pendere: quocirca temper à 

duobus necelle habuit portari , quorum unus utrumq; brachium capi- 

ri, alter corpori fubjicerer. Tylkowski Pbyf. Cur i. Part. 8. ubi de 

Homine. Gedani monftrum,an. 1656.die 15.Septemb. natum.Frons 

pilofa, capitis, & colli partes molli lanugine veftitæ erant. Utriq; fcapu- 

læ laxum aliquod corpus inftar marlupn, aliquantùm rumens, tomrnqv 

pilofum incubuir. Oculorum alter abfuit, alter vix confpe&us, utramqy 

autem orbitani palpebræ claufcrunt. Nar es fiiere more iimiarum com- 

preiïi, & os rep'erc'um hians. Lingua nullatenus fuit confpicua, in ma- 

xillis nonnullas præeminentiæ inftar dentium pullulabant : manus ab ex- 

rremitate ulna?,ieorfum tibiar dependebanr.Confimili ratione tibiæ ofla, 

femora verfus erant reflexa, Eichfîadius Medicus e r Pbyf.Gedanenßt de 

Monßns. Puclla, oecipitio bydrocephalo, Gedani nata, an i6j8.

Î5* TR Л CT ATU S Х/7/. SECTIO T. 

Æe 23. Aprilis. Ingens tum or àquofus occipitium totum, Sc aliqnam firniß 

xJt faciei partem attollens, totum eriam finiftrum oculum involve- 

arac. Idem ibidem. In pago Hoppenbruch ad Mariæburgum, an. 1661. 

genitus infans, unius Sc dimidiæ fpithamæ longitudine, caput jufta di- 

midietate majus;cum crinium protuberantia, aures carebant lobis, ocu- 

li nulli apparebant,fed loco oculorum duo rubiennda tubercula,nafi fere 

nullum veftigium, cutis per totum corpus & caput, aifato porcello 

fimilis, coloris lutei, & dura ira ut pullata fonum ederet; fifTuras habe- 

Ъаг quindecim, per quas caro cruda transparebat. Manus unius & di- 

midii digiti longitudinem æquabat, concreti digiti, quorum pollex ae- 

que longus ac reliqui, fimilitudmem pedis talpæ præfentabat. Epheme- 

rides M edico - Phyficx Germanica. In vicima Urbis Gedanenfis, proles 

hirfuta parentes terrait, anno prarfato. Brewer in H i si one is Rer. 

Notabiliorum. Narrabat Balileæ Naborowski nobilts Polonus, vidifle 

fe in patria piiciculos duos fine fquamis à muliere editos, qui fi* 

mul ас ex utero prodierunt, in aquis, aliorum pifeium m ore, nata- 

bant. Bartholmus H iß . A natcm uarum Cent. 1. In Pruffia, fæmina 

m inutum , perfećtum tarnen peperit leporem, qui in conclavi hinc indc 

pererrans cùm locum non reperiret, quo fe occuleret, ôc forte fene- 

ftram ad ventilandum æftum aliejuatenus apertam cerneret, infiliit in 

fcabellum, ex hoc in feamnum , demum in feneftram , Sc fie in hor« 

tum contiguum, nunquam poftea vifus. Paullinus in Lagographia, ex 

Л 1. S. S. JJra: Its Schmidii. Vilnæ, an. 1671. dum naiceretur puer, 

nihil monftrofi prætulit, moles enim Sc figura corporis fuit ea, quse 

infantibus. Poft anni fpatium vero, in molem giganteam caput dilten- 

di cæpit, Sc exacto anno, dehit illnd incrementum. Туікогі/ski in D if. 

qui. fit. Phyf. Ofienti duorum Puer or um. Erat qui loco ventriculi, in' 

ventre folum foramen habuit, de quo odor gravis egrediebatur, fine 

fanitatis & Vilium diminution«. Idem Phyf. Curi. Parte 10. Leopo- 

li édita moitua proles, atq;tam arra, quàm carbo eft. D am ir ki in Thau- 

m atur go Sarmatico B. 'Joanne de Dukla. Buła? in Litvania, aflcrva- 

batur cadaver infantis bicipitis, ad fpećŁaculum. Inftitui hic poteft quæ- 

ftiOjfitne biceps, unus homo, an geminus.' Reipondetur,fi cor duplex, 

monftrum

De Monßris humanis. 

monftrum illucł habet, necefle eft duos homines elle: cor enïm eft 

principium & fons cujusq; animalis, ex quo reliquæ omnes partes pro- 

cedunt. Duplex qucq; caput juxta plerosq; arguit duplex animal, ægrè 

enim credi pcteft, tu h duplex fit caput, unum tantum cor adfit, propter 

rationes à Phyficis allegatas. Quod fi tarnen contingat aliquod 

monftrum, cum capite gemino, uno corde nalci, cenlendum eft,aliud 

caput fore omnino iners. Oftrogii, an. 1654. с Ruthena fæmi- 

na, poft prolem natam vivam, prodiit monftrum fine capite, manibus, 

dentés exhibens duos, Oftentum iftud multis horis vivebat, toraq; Ci- 

vitas confluebat fpećbmdi causa. Ex M . S. S. Circa annum præfa- 

tum , dućtus Leopolim à matre puer cum tenuiffimo atq; oblongo 

collo, exiguo capite, nam magnitudinem pomi aliquantùm excedente. 

Vilnæ, puer ferebat caput ingentis magnitudinis , venrrem ampliffi- 

mura, infiftens pedibus valde tenuibus. Vidavæ, prxgrande caput 

onerabat quendam ex famulitio. In Palatinatu Cracovienfi, atq-, 

prope Graudentum, paria duo liberorum fibi junćta in latere prodic- 

runt. Pofnaniæ, an. 1699. Hebræi uxor natæ ex fe proli, carellutn 

coloris partim nigri, pardm albi adjecit poft horam : alibi nobiliffima 

fæmina pifees progenuit. Imaginatio matris humanum fernen ad eam 

formam reducit, multorum judicio, hæc enim fortior ac diuturnior tur* 

bat potentiam formativam fætus, ne formetur juxta direćtionem naturalem 

, fed potiùs juxta ideam ab ipfa propofitam ; hinc fit, ut pro manu 

humana, pes beftiæ, pro capite hominis, caput alicujus feræ effor- 

metur, vel certè addatur pars fruftra excrefcens. Rudz, non procul 

ab Urbe Graudento, an. 1705. monftrum apparuit cum duobus capi- 

tibus, ex quibus unum tegebatur capillis fubnigris, ad longitudinem 

digiti, alterum brevibus ex albo colore ad fufeum vergentibus. Manus 

tulerat quatuor, fcapulas totidem, papillas duas, pedes très, с quorum 

numéro unus aliis minor digitos fèx continebat cum unguibus. Erant 

& corda duo feparatis pulmonibus tećta, ventriculi totidem penes fe he- 

pate uno involuti; in reliquo inteftina unius hominis, renes duorum. 

Mater dum pariebat à tribus robuftis viris tenebatur, à tribus fætus ex- 

trahebatur. Uxor Sub - Centurionis Polonica caftra fequentis, à fc- 

Y y ptem

TRJCTATVS XIII. SECT Г О T. 

ptem mcnfibus gravida, partum mafculum cdidit vivum, mcmbris o- 

mnibus perfećtum, fed corde, cum utraq; auricula, extra thoracem il- 

lic, ubi cavtilago enliformis fterno jimgitur, pcndulo. H-ic infans, in 

prarfenria Gottvaldi Medici & Phvfici Gedanenfes, pod fextam à partu 

horam cxfpiravit. Fafla autem eft mater le primis àconceptione diebus, 

cx lapfu in glacie, epilcpfiam paflam elle, deinde è curru delapiam. Fx- 

tum in utero materno, non morbis tantum, fed & vulneribus ab extra 

corpori infligendis obnoxium elfe, præter alia multa, hoc inprimis e- 

xemplum,quod inter rariora debct numcrari, nos docct. Ex Novis Li- 

terants Ліагн Balthici, Septentrionis, anno 150?. editis. Srzemi, 

deftituta capite proles , cumulum quad plumamm, caninas autes , ina- 

num utramqv retro inflexam, unicum pedem, objecit fpedaculo. Du- 

najoviar, an. 1706. patientent matrem biceps infans exterruir. Fæ- 

mina clara natalibus in PalatiHatu Cracovienfi, maxime delećlabatur 

lepufculo, & herinaceo obiato libi à tnarito. Eadcm, inter dolores ma- 

ximos, produxit fætum prodigiofum, nam ex medio leporc, & herina- 

ceo coalitum. In pago Wule Palat. Pomeraniæ, puella nata cum 

inflexis elevatisq; pedibus usq; ad caput, port annos vita: oćtodecim- 

mortua. Jaroslaviar, ancilla oculum exilem tertium fronti infixum 

tulerat. Diftrićtus Pitanenfis viderat fasminam habentem oculum u- 

num in loco à natura præfixo, in fronte alterum. Infulæ Mariæbur- 

genfis villa Nettycb alebat virum, in quo, locum veftigii carnofi feu 

plantæ, materia quafi cornea, ungulæ equi affimilis, occupaverat. RuS’ 

BarchouMo Palar. Pomeraniæ, puerum cum nafo in fronte, cum fora* 

roine parvo in primo alimenti introitu, an. 1719. addidit numéro often* 

torum. Ubalrovia* in Volhinia, prodigiofus partus lucem afpexit, 

an. 1710. in eo humana facies tergum rcipiciebat, pro manibns, alæ car- 

neæ duæ pendebant dc brachiis, reliquum corpus in caninos pedes de- 

finebat. 

III. Monftris apponi poteft puer inter urfos repertus inLitvania,. 

quem objećlum afpećhii habuit Tjlkowski S. J . in Phjftca Cur 10fit 

Parte S. ita defcripfit. Sivc calu aliquo à parendbus defertus, five alio 

modo in nidum urforum dclatus puer, ас circa atiu 1Ó57. captis urfis, 

&

D e M onU ris humants.i 

& îpjfc captus, fed qui indolem ferinam, mores, &c appetîtum penitus 

induetat. Dclatus Varfaviam, in baptifmate impofitum nomen Jo fet) hi 

.accepit. Ambulate multo labore edoćtus eft erećtus, vcrùm magis ja- 

cEtirat Ге urfi more., quàm progreditur. Complexio ficca, roboris iatis, 

vox nulla, nifi murnuu* urfinum, occupatio tota convolvi, & more ur- 

jfi in era re angulum, in eoq; Ге immurmurando agitare. Signum S. Cru- 

•cis ur former Г по ingcnio, inftrui non poteft, porrexit mihi tarnen ma- 

iium, ut formaté in ejus pećtore. Facies nihil habet belluinum neq;de- 

formis ellct, nifi crebtis & grandibus cicatricibus maneret vitiata, qui- 

bus & pcćtus plenum, quas il le five urfis in nido colludendo, five de- 

inceps à canibus conrraxit. Appetitus mover ad gramen, ad ea, qua? ab 

.oieribus abjiciuntur, ad carnes crudas, & forte fi licerct ad ly.lv as. Ca- 

pillus in capite alb us, denhffimus, qualis folet efle in Moichovia, &c 

in nonnullis pambus Litvaniæ, urfis. Digiti manuum oblongi, frons 

mediocris, vox mere urfina, ad veftem adaćtus verberibus. Annum vi- 

detur nunc agere duodeciimim, dum hæc Varfaviæ feribimus. Me- 

minit hujus pueri Kir с herns in China Illußrata, Gobat S. y . in Expert- 

entiis Theologico - SacramentalibuS) Chwafkowsfa in Smgularibus Poloni£y 

in quibus addit: inventiim eile in Grodnenfibus fylvis Iimul cum altero, 

qui cum in feras fieret infultus, fugiendo ad loca paludofa, evafit ma* 

nus venatorum, hic veto novennis circiter inlequentibus ceffit in præ- 

dam , Ioanni Cafimiro Regi oblatus Varfaviæ. Eundem femiferum ho- 

rninem dcfcribens Reäwi^ alcaico carmine, narrat ab Ofkierka milite 

Sapiehano captum, ab urlis odore cognitum, apurn favis delcftatum, 

inlervientem .culinæ, ferentem ligna & aquam, nutibus vi&um requi- 

rentem. Iterato Litvaniæ fylvæ vaftitatis ingentis, teftimonio ///«- 

ßnfs. Siufz.ka Caßdlam Vilncnfis, obtulcre venatoribus duos pilofos vi- 

ros. Uiius fuga præcipiri întuht fe viæ impeditæ arbuftis; alter dum (b- 

licirè eitcumvenitur, unà rum feris,, plumbco globo taćlus occubu.it. 

Sylveftres homines Solinus ponit in India, admittit Pai in Infuła 

Buthan Pigafetta teftatur dcgerc. Ego vero,inquit Kirchtrus Chin* 

ILlußrata Parte 4. ex variis hiftoriis doćłior, certis Simiarum fpeciebus 

illos adnumero. Si quis vero pertinacius fylveftres homines dajri velit, is 

Y ух кщ

SjS TR ACTATVS XIII. S В CT I О IL 

fciat, cafit fubinde accidere, ur pueri fÿlvis expofiti ibidemq-, dereli&i, 

nonnifi Divinæ providentia: commiffi, vcl à feris, vcl alio quovis modo 

fuftententur, qui ferino more pilofi vitam tolerant, Sc fi quandoq; 

à viatoribus capiuntur, pro fylveftribus reputantur hominibns. An. 

tiqviitas fuperftiticla Faunos feu Satyros pro Diis, vel Scmideis habuit, 

cisq; hicos dedicavit, Ted fi eta hacc fuifle Numina, rećta ratio fvadet. 

Qui Satyri, Centauri,elfc putabantur,dæmones erant,, monftrorum rali* 

um corpora induentcs,ad augmentam fuperftitionis apud gentiles. Item, 

qui loqiientes tanquam homines a Scriptoribus antiquis inducuntur, 

Pererio S. J . L 8. w Gtnefim, fpećtra funt, aut monftrofa animalia oc- 

cupata a mak> genio. 

IV.. Concludat partus monftrofos hominum, puer prodigiofùs. 

Permirum fane illud eft, quod in Annalibus Conventûs Zverinecenfis 

a«f Cracoviam legitur, fcihcet ex viro natum infantem. Illudebat ille vir 

uxori infolentius, cum ex dolore partus altiùs gemeret, quo mifera ad 

eælum clamare compulfâ, orareq; ut vir fuus illos degultaret dolores. 

Neq; furdum experta cælum» cæpit illi ventex intumefcere, proles motus 

prodere, in latere agitari, ideoqj pellis judicio Medicorum fciifa vi- 

vum edidit puerum, cftn in Tcmplo ejusdem Conventus eft baptifatus. 

Difputent Theologi, an tingi aqua facri debuerir. Certe in hoc feli- 

ciflimus infans, quod с ado natus, poft baptifmum expiravit. Tylkcwikt 

in Difquißt. Phjf. duarum- Puer&rnm> O" in Pbyßcjt Сигі. Parte 8. Secł. 

6. de Homme Puerum natum ex femore viri defcribit & Bertran- 

dus Lot Ord. Prudic. in 7 rafł. r j , CoÇuum Belgicorum citatus k Schotto> 

S. in Phyfica Curiofa,ßve- Mirabilibus Natura Cr Artis. 

SECTIO IL 

D e 

M ONSTRIS BELLU IN IS, V0L A T IL1BUS, 

AQUATILIBUS, FEGETABILIBUS. 

I.A TOnltrorum enumeratoruiu, & fcquentium gencratio non in- 

| y / | tendebatur per fc à natura, unde mirum non eft, quod fimilitudinem

De Aionftris belluinis. 

tndlnem Гиг caufæ non aiïccuta, quia in quolibet monftro caufà duplex 

occurrit, una eft, quæ per fe intendit effećlum fibi fimilcm perfe- 

ûumq; producere, & harc dicitur impedita, altéra, quæ intervertit, for. 

mationis ordinem turbat,& hæc nominator impediens. Prior per fe non 

intendit monftrum, ttndè non eft per Ге canfa illius,, fed tantum ilia féconda 

; qui» vero cadem caula impediens nonnifi per accidens jirngitur 

caufæ impeditæ, ideirco monftrum, eft eflfe&us per accidens. Præterea, 

belluina monftra non raro fiunt ex commiftione animalium, fpecie non 

obfervata. 

II. Caliiïii, an. 1269. natus eft vituiiîscum duobus caninis ся- 

pitibus, & dentibus, cum feptem pcdibus vitulinis. Capitam autem 

majus in fuo loco, minus ad candam fitum erat: ab ejus cadavere canes, 

atq; volucrts abhorruerunt, Cromerus H iß. Pol. I. 9. Herburt I. 

7. Vlldrotandus in H iß. JMonßrorum, Л /iechovita in Chronic. Pol.Stryt- 

kc-wski Annal. I. S. In Polonia, vitulus fepticeps vifus, qui duabus 

horis vixit, & ex capitibus fingulis, hngulas linguas exeruit. Schottin 

in Phyf. Curi. Aldrovandus ibidem. In Gedanenfi fuburbio, an. 145 3. 

comparuit vitulus cum duobus capitibus , quatuor auribus, totidem 

oculiSjfex pcdibus ru bris. Hennen ber g er in Chronic Prujfta, Alibi, an. 

1499. prodiit vitulæ frtus capite duplici horridas. In vico Nahbo- 

ki Litvanix, cinćto lylvis ferisq; variis,pullus equinus, capite, colore, con- 

fîmilis alci,auxit gregem coloni. M om w td in H/ppica. Prope Lem- 

burgum, an. 1662. vitulus editus cum gemino capite, quatuor pedibus 

antcnoribus, duobus pofterior.bus. Ex M . S. S. In pago Samovia, 

an.ićSj. vitulus biceps oftentis annumeratus. Tylkowsb Phyficœ Curi. 

P. 10. ln villa Korzenica vicina Jaroslavix, pamis vitulæ duode- 

ciin pedibus fuftinebatur. Cahffii, an. 1695. porcelkis, ornamentum 

fæminarum , à Gallis font ange, à nobis fontai, dićtum , capitc ferre 

vidcbatur. In Boncovicnfi pago proximo Vongroveco, an. 1699. 

agnellus pcdibus fex innixus ftcttrat, collo uno capita duo luftentabat. 

Monftrabatur equus in oppido Janów Litvaniæ, cum capite cornuto, 

bovinis ungulis m pedibus antcnoribus,labori maximo idoneus. Poft 

an. 1700. Capitanei (eu Prxtedti Scepulîenùs ftabuluin liabebat equum 

Y y 3 gencro-

T Z A C T J T U S XIII. SECTIO II. 

jgcncrofiflîmum ас velociffimum cum planta‘hominis., cälcc ас digitis,m 

îuno pede. Rus Lipnicenle non multum diffitum a Torunenli Ur- 

•be, an. 1705. fpcôtavit agnum fic conformatum, ut in pećtore habe- 

*ret octtlos, ibidem caput caninum,cum oculis aliis igtiefcentibus,,os, & 

caudam,ejusdem belluæ. Villa Lubomiry circa an. 1709.0ѴСГП cum 

tapitc altero proximo caudæ, cum oćto pedibus, clencho monllrorum 

intulit. In Palatinatu Pofnanienfi pagus Biała, vituli unius caput 

humano affimile, Trzcianka geminum alterius, expofuerat vifui pluri- 

morum. Poihaniæ an. i7i2.porcellus comparuit cum oćto pedibus, 

& maflfa carnca in capite explicata. Campi viciniores Sandomiriae 

obtulerunt venatori leporem, oculis tribus, pedibus fenis, monftrofum. 

Gedani in platea,Germ. Heil: Geiß--ga!fe,fc\zs quinquc ad unam quafi 

Kiaflam redafti prodierunt ex matre, triduoq*, vixerunt. Exhibitus eft 

fimilis felinus partus к Carpnovio in Catologia Lipfiæ imprefla. In 

prædio KozJiczJti proximo Urbi Mariæburgenfi, erat an. 1718. pullus 

eeuinus cum cxiguis auribus,cauda brevi & nuda, caudæ gliris confimi- 

li. Lublini, canis quatuor tiares, duplicem ordinem dentium Гире- 

ri us infenùsq; poiîtorum fercbat. 

III. In Polonia, an. 1668. cantavit pullus gallinaceus vix de o- 

vo exclufus. Brewer in Hittoricis Rer. Notabilioribus. In vicinia 

Urbis Lcopolienfis, an. 1694. alter pullus eadem die qua prodiit ex o- 

vo, cecinit vicibus aliquot, lequenti luce cantum repetiit. Ex M . S.S. 

Graudcnti, an. 1698. anas cum duplici collo & capite nata; alibi vifus 

anfer cum iifdem membris (uperfluis. Gedani, gallina ( inftar gaili)cantu 

inftantem dicm indicabat fæpiffimè, macilenta femper, magnum & 

ponderofum hepar ferebat, quia ultra quatuordeeim lotones civiles, Ex 

Novis Liter. Maris Balthicib Septen. an. 1704. Torunii, anno 

J718. gallus quaternis pedibus innitebatur. In pago Tafzêwo Palat. 

Pomeranią?, an. 1719.fpećłatus anfer biceps,cornutus, quadrip.es. Eo- 

dem anno, ex Zulava adveäus Gedanum vitulus cum fenis pedibus« 

IV. Vir marinus captus, an. 15 31. & dono datus Sigifmundo I. 

Regi Polonia?, qui Epifcopum ornatum infuła, corporis habitu penitus 

£*primebat. Majolus de Pifabus> BellomuS) Aldrovandns in Hiß. Mon- 

(łrorum

De Monßris aqUâtilibuû 

ßrönim. Captum hoc monftrum ad Mare Polonicum, fccundum Pruflï- 

am, narrat Gefnerus, Bertms > Cornelius ylmfierodamus in Epißola. A ci- 

dit RondoletiHs de Pifcibus Marinis L 16. Regi Polonia: quibusdam fi- 

gnis vidcbatur denotare, quod vehementer euperec ad mare rêvera, ad 

quod dedućtus, ftatim le in illud cönjecit, In Viftula prope Varia-- 

viam, an. 1625. die 8. Septemb. captus eft ejusmodi pifcis monftrofus.- 

Longitudo erat triginta lèx pcdum, craffities feu latitude trium ulna- 

rum & femis. Haie tam vafto pifei caput inftar hominis carneum, quia* 

& carrera crant inftar canlis humariæ, ac mollia, fed fquamis ira diiris 

atq; afperis amićta, ut cornu cfTe putarentur. A capite, per collum, usq; 

ad caudam, cruces tanquam ftellæ quædam difperfæ cernebantur. In ter- 

go tormentum curuîe fuis roris nixunv ftabat, & antrorfum quidern os 

porrigebat ad edendum ignem, retrorsùm autem iyrma a dorfo projc- 

âum trahebat, more draconis. In pinnis rotundis hærebant globi, infrà 

fupr'aq; transfixi. Ad latera utrinq; veiut hafbe longæ fufpcndebantur;- 

armamentarium quoddam die credidilIes.-Nec cleerant bipennes in mo- 

dum crucis decuiïatæ, vcxillum iniignientes. Atq; ne naturam exifti- 

mes illiteratam, uni vexillo literæ A D I H, alteri F R F infcriptæ 

legebantur, inrérpretatione fpećlaroribus relićta. Præter hæc, gladius, Sc 

fiftula ænea jaculatoribus apta, itemq; mortui hominis caput, cute & 

carnibus denudatum, ut in cranio mortis effigies effet, nec 11011 undiq;. 

tubera, vulnera , cicatrices, exprimebanmr. Gauda fanguinci coloris 

erat, fi(îa in eum modum, ut prærubra quædam parva fpicuia in ununv 

fafeem viderentur colligata.Habebat hic pifeis etiam duos pedes admo- 

dum diverfos, alter aquilino, alter lecnino fimilis fuir. Referebatur hoc 

monftrum non in novis tantum pubiieis, fed etiam tÿpis, ac penicillo- 

effigiatum vidcbatur. Quid'myfterii indicaret, multa ingénia divinave- 

runt;- clariffime detexerunt bella atrocia inde continuata. StengeliusS.- 

y . A4undi Theoretici Parte г . е х eo Schott-us Phyf.Curi. Part. 1. /. 

berus ih Jlrte difcurrendi, Lotichius Rerum Germanie. P. 1. /. 1. c. 2. In 

fundo pagi Goślina Murowana Palat. Pofiianienfiś, extradons retibus car-^ 

pio, capite Ipeciem humain fincipitis ferens. Exhibetur pifcis inci- 

fus tabeilæ æneæ, longus, cnfta notatus in capite, jacula tria ex fe infer 

nc

З б о TRACT A T VS XI IT. SECTIO II. 

feme protrudens, viri ciextrâ attollentis fra in cam, infidentis dorfo, ge- 

rens cmgiem, non fine literis R Г' W R expreffis in uno laiere. Seri- 

bituf(de veritate ambigo)captus efle, an. 1700. die 10. Aprilis, in fta- 

gno }Varfz.awfcwrum. Cancer ilia tu s eft menfæ, cum crufta rota 

maculis albis ita infperfa,ut affidentiBus, tanquam animal venenofum, 

naufeam exciraret. Cyprinus, vulgo Carpio fquamis rubrls te dus, 

conclufus eft retibus in Ducatu Zatonenfi, cLuusq; dono llluftrifs. Lubomirski 

Palatino Cracovienfi. Reftant Serpentes duo hie appo- 

nendi. Prardium Hrolka milliari dimidio diftans Cracovia* in campis ha- 

buit ferpentem bicipitcm ; Terra Premislienfis tricipitcm, ad ulnas no- 

vem ptotenfum. Amphisbæna vocatur terpens, quod nunc in anteriorem 

, nunc in pofteriorem partem repat, non quod duo capita ferat; fi 

ergo biceps aliquando eft vifas, inter monftra non minus referri debet, 

quarn cum homines, vcl vituli bicipites nafcuntur, Charletoni in Exer- 

d t at. opinione. 

V. Flos ro/àrum,Pragæ ad Varfaviam,in horto R.R.P.P. Bernat- 

dinorum, prodigiofus eft repertus, Regiq; prarfentams, an. 10^47. In cujus 

locum fex aliæ gemmæ prodeunte^totidem flores pollicitæ. Antiquum 

humanum cranium penes Templuin Zakrocimenfè repertum, 

non folum mufco cruftaceo in diverfis locis veftitum erat, fed quod 

mirabilius, rariusq; fuit, ex ipfa futura mendofà offis temporalis, crc- 

verat ruta muraria, inventaq; an. 1651. Res tam erat jucunda, ut o- 

mnes, qui earn viderant, mirarentur. In fylva Ruffiæ Rubræ, Leo- 

polim verfus, mufcus terreftris repens, exade talpam reprarfentabat, 

an. 1661. In polydodii radice craffiore, non procul à Civitate Var- 

favia, apud R. R. P. P. Camaldulenfes, figura Aquilæ Imperialis, ocu- 

lis Martini a Bernitz. fe fe objecit, pulchrè & accurate à natura com- 

pofita. Hanc ille, an. 16)7. multis exhibuit, delineatam amicis trans- 

mifit. Annus 1672. rofam triplicatam exhibuit in horto Procon- 

fulis Urbis Mariæburgenfis.Et typham duplicatam ager Kozlicenfis fpc- 

ćtandam propofuit. Buglollum fylveftre vix majori altitudine excrefcens 

ætas viderat noftra. In radice paftinaeæ tenuifoliæ fativæ, gamma- 

rus feu cancer vegetabilis, fluviatili omnibus membris, fcilicet capite, 

corpore,

D e Adonßris vegetabil thus. 

(Corpore, cauda, & reliquis partibas ira lîmilis apparaît in P omnickanѵя 

ut ne fculptor quidem efligiem ejus melius poiîet exprimere. Sin- 

gulari naturæ artificio, in mufeo pulmonario quercui accrefcente, figa. 

г а compofita larvatam faciem repræfentabat.Plantæ præfatæ monftro/г^ 

ex Ephemendibus Medico ■ Phyf. German, ab Academia N a t игл Curio- 

forum editts, fuat defumptæ. An. 1718. menfe J ulio, in horto ad 

Torunium, très roiæ apparuerunt, dupliciter, & tripliciter cfflorefceu- 

tcs. Item an. 1719. in Augufto, una rofa dupliciter, altera tripliciter 

cffloruerat. Viventium tarn proportionatorum , quàm monftrofo- 

rum numéro extraordinaria mortuorum apponuntur, hac rationc, in 

TraBatu fequenti, quia vita ,& mors uno tenentur confinio. 

TRACTATUS XIV. 

EXTRAORDINARIA MO R TVO RVM 

ADDVCENS. 

S E C H O I. 

B e 

JNCORRVPTIBILIT A T E , FLEXIBI- 

L IT A T E , M O TV CADAFERVM. 

I.-^k ~T" Aturæ mira phenomena in eadaveribus quoq; confpiciun- 

I tar. Hæc aliquando miraoulose confervantur à D E O , in præ- 

mium atq; indicium probitatisj ir.tcrdum naturæ bcnigni- 

rate. Ut enim diu corpora non putrefcant, non diflolvan- 

tur, naturaliter fieri pored, beneficio loci, corporum conftitutione, généré 

mortis, unguentorura addition с. D e ungueiius ix s ,no.ta eft ex. 

Zz Ægypîjo-

TRACTATXSS Ш . SECTIO Г. 

Ægyptiorum Condirura d^fcripta ab Herodnto Cr Diodoro: loco non 

dtbet negari vis naturalis conkrVatrix, ratione terræ falfæ, vel aiumi- 

nofæ, vel nitrofo, r.itrum eniir, & lai pradervant à putrcdinc. Idem te- 

rfendum de conftimriünc foli nimiùm ficca & frigida. Particulares ho- 

jninum conffitutiones multum hic valent » temperamentu enim cali- 

dum &c flccmn, in eaufarum confcrvativarum fcric, prtmum locum te- 

nere meruit, nam cahda, & licca difficulter putrefcunt. Pariter dicen-- 

düm de temperamento frigido, & ficco, quod corruptioni flimmc re* 

fîftit. Deniq; fepulchrorum certa pofitio non parum præftat cadavcrum 

confervationi. 

II. Numerofa cadavera, inftar Mumiaram indurata, in Podoliae 

cryptis (pedabanmr. Indè prodire nolentcs homines, & Ге fe ftrenue ar- 

mis defendentes, fumo de ftraminibus & lignis evocato à Tartaris ir- 

rumpentibus funt fuffocati. Extiterant cadavera, quæ diutius formic 

decorem non amiferànt, faciem pallor, labia livor non deturpave- 

rat, vivum dixillès hominem ôc qaiefeentem. Talc corpus ( præter аіія 

müîta ) in Oùiezurze pago jacuerat, quod menfe verno uno & altero, 

tumulo non erat illatum,, propter colorem vividum, vitam præfeferen- 

tcm. Quæ obriguerant in morte corpora, aliqua ira de rigore poft 

tempus breve remiferant, ut in omnem partem facile flećterentur. 

III. Cadavera multo graviora exiftunt, quàm dam vita inerat 

cis, quia fenfu Kircheri, vivens corpus fpiritibus plenum quadantenus 

alleviatur, mortuum vero depulfis îpiritibus omnibus, canalibusq;. re- 

clüfrs, compaćtius redditur. Submerfa cadavera, poft aliquot tempus 

, fupernatant. Caufa palîlm adfcribitur rupturæ fellei facculi. Ab 

authoribus recentioribus opinio hæc refutatur. U'nde ( inqüiunt ) a bile 

cadaveri gravitasnec Oedipus quidem divinabit. In vivente anima- 

li antea compaćtus àér, poft mortem, fpatium amplius tenens facit ut 

cadaver intumefeat, membranis inteftinorum in primis tanquam utri- 

culo inflatis, evadat levius. Quomodo autem aér expanfus levior redditur 

, ex Kircheri. Hydrotechn a nova probatur. Sententiâ le Grand 

in H i 1}. Natur л , emergunt fubmerfi, quod aqua in eorum corpora introduit» 

laxiores poros ingrcdiacur, membranas extendat, quarum expanfione,

De Trtcorruftïbilitate, flextbilitfite, motu cadaver uni. 

pânfione, multæ quoq-, aliæ cavitates laxantur, hauftoq; àére ad majiis 

îpatium pcrriguntur: ideo corpora extenfione comparata majori , & 

folito lcviora efFećhi, iurfuin propelluntur. 

IV. Capilioriam5arq;itingiiium incrementum non raro datur poft 

•obittim. Vifnidi, cadaver baliamatione conditum exhibuit mentum 

Jongioribus obiitum pilis. Pofnaniæ accreverat prolixa barba cada- 

vcri, intra aliquot dierum fpatium, Ut pili, 6c ungues augmentinu fumant, 

naturaliter poteft cfHcere complexio moricntium, qiiando in corpus 

manavit aliqua vegctantis animæ ad formam imperfećtam diipofi- 

tio , quod fepe accidit in fufpendiofis, inquit Delrio S. J . D/fquißt. 

Magic L x* 6j. 27. quibus iubito fpiritus intercluduntur. Contingit 

poft fataxaput in grandem molem auger i , ас in tantum attolli faciem, 

ut oculi cum nafo difpereant* omnis abeat nitor, venuftas, vultus. E 

contrario, grande caput in vita ferebat quidam, poft .obimm decreve- 

xat notabililfimè xum ftupore magtio intuentium illud Pofnaniæ. 

V. In Pruffia, cadaver mulieris iolvi in lacrymas exiftimabat 

•vulgus, re ipfa veto ftillabat humiditas ex oculorum angulis. Similem 

humiditatem obfervare alibi licuit Medico, in fenc defimćto apoplexia, 

aliis, in fublatis vario morborum genere. Moribundi nonnulli ridere 

videbantur, caufa fi deiîderatur? convulfi motus mufculorum atq; nervorum 

id effecenmt. Palpebræ fuperiores .quamvis .demiflæ fuerint 

immediate poft agoniam* tamen fucceffu temporis, ita fubdućbe appa- 

rucrant, ut oculos non tegcrent, propter mufculorum extenfionem, 

nee non in altum fublationem* 

VI. Corpus Jiumanum feparatum ab anima, interdum edit motus 

indicia. Annales noftri teftantur, quod Petrus Zotadi miles for- 

tiffimus unico ićfcu decollatus à Turca in prælio, non ftatim de equo 

currente decidit^ led gladium., eti.am poft fata plenus irarum ter movit 

fortiter, veluti vulnera, neccm illaturus occifori. Gedani, an. 1690. 

Julii 14. filiaxujusdam vi.tria.rii, propter соттііГит crimen infantici- 

dii, cond.emnata ad gladium, in medio foro ftans erećta, lie dextrè ей: 

à carnifice decollata, at capitc ad terrain delaplo, ipfum jam acepha- 

Jum corpus ad иЬаді line.â reftâ fubfilierit, mirantibiis mnumeris fpc- 

Z г i &3XQÙ-

3

Tie' Cfuemätionibus cadnverum* y ^6$ 

fcntia inno'ceiltfo ftvam occifor poflea eft repertus & convi&us ) vulne- 

ra fanguinem cmifille.- Quod fanguis interfe&i, in præfèntia occifo- 

ris erumpat è corpore, non eft. naturale Fie no de Viribus Imaginations 

traćtanti, ideoq; non fit vi imaginations, fed caufe fupernaturali eft 

adfcribendum, vcl D E O , vel Angeh’s, iniquitàtcm interférons dcte- 

gentibus & ulcifcentibus, vel diabolis innocentes falso accufare, aut 

nocenres ad defperationcm perducerc conantibus.Quare judices illi mc- 

rito funt laudandi, qui in hoe cafu, cautè circumfpecte fententiani 

pronuntiant, nec quæltiombus fi a tim fubjiciunt, ni fi alia firmiora Sc 

certiora concurrant indicia. Negat & Honorants F abri S. J . Phyß- 

c& feu Scientist Rer. Carper ear um 7 от. р- 442. fanguinem ex согро^- 

re interfećti, eo ipfo eftiuere, quod interftćtor affiftat, hoc cnim fepi- 

us in publico interfećlore probatum tft: & fi quando acciderit iangui- 

nem effluxifiè, non potius facit interfećtoris præfcntia, quam aliorum, 

certum enim eft aliquando accidere, ut fanguis, frigoris ambientis vi, 

intra venas contineatur, quare li cadaver delrratur in conclave, muł- 

torum anhelitu incalefcat,tcmperato frigore,eftluat,Idemfeûin leG rand 

jHiiloria Natura leçitur. 

С' 

li. Port feparationem animæ a corpore, non ftatim dæmonis pote- 

ftas omnis ceffat in corpora. Poteft interdum mali gnus fpiritus, mortu- 

orum cadavera induerc, apparcre in iis, mira cxercerc, præfervare diu« 

tins à ptitrcdine, fie exhibere, quafi eflent anima inftrućta. Contingit 

in Polonia, Ruffia, Litvania,ut tdtantur exempla authentica pluiima, 8c 

ego , inquit G'engell S. in Everftone Л tbeifmi, multoties ab ocularis, 

fide dignis teftibus audivi, qnod cadaver humanum repcrtnm fit, non 

tantum diuturno tempore incorruptum, fiexibile, rubicundum , fed in- 

fuper caput, o s, linguam &: oculos interdum movere, linteamina, qni- 

bus fuit involutu, deglutire,imo & vorare partes fui corporis. Quatidoq; 

etiam notatum eft, quod cadaver ejusmodi с turnico exurgat, com- 

pita, domos obambulet, his & lllis le conlpicicndum præbeat, ас quos- 

dam etiä invadat,& luffocare nitatur. Si viri fit cadaver, vocatur Uprerji 

mulicbre, Upie:z,yca, quafi diceres plume factum , hoc elt, plumis ieu 

pennis inftmćtum corpus, leve, agile, ad mocum. Porro lllius agilita- 

Z z 3 tis 

Ą Q .1

Г К A C T A T U S XIV. S Е С Т TO TL 

itis ас motunm in cadavere, fufficiens alia cau/a affignari non poteft, 

-.quam quod dæmon illad cadavcr in finem maleficii poiîcdit, ex paćtо 

anrecedenter inko cum malefica* permittente Deo, & tandiu nocituro 

dæmone, cjuousq^ maleficium illud non diflolvatur. Dillolvi vero ordi- 

naric in Regno noftro cenfetur per abfeiffionem farcularem illius capitis 

cadaverici: quod an tali ratione liceat, defendant aliqui, alii neganL 

Singulare exemplum cruentationis addnco ex M . S.S* prætermilîis û- 

înilibiis plurimis.. Clepardiæ ad Cracoviam, an. 1624. in Februario, mu- 

liercm mortuam ac tumulatam, brevi alia in eadem domo eft: fecuta^- 

lrftil cum puero. Miffi à Magiftratu Medici ac Chirurgią qui an aliqua 

figna non adeflent peftis obfervarent, fed nulla dcprehenderunt. Mori- 

cur rursus femina in alio loco, etiam line ullo indicio peftilentiæ. Cou* 

clufum eft igitur,per maleficam fieri hanc ftragem hominum.Ergocon- 

filio inito, mortuæ primo cadaver effoditur, quod ad terrain conver- 

ftim, à capite ad umbilicum, totani rubeum ac mandens linteamina 

invenitur.Igitur palâ prarm unita acuto ferro ieparatur caput à cadaverc, 

ante trcs ieptimanas lcpulto, unde médius ferè congiiis fanguinis recen- 

tis cffluxerat. Ita hominibus jam jam periclitantibus eft reftituta fecu- 

ritas. 

III. Promptiflimos, expeditiffimcs aliquos e(Te accepi ad prarci- 

denda capita palâ, ex unica hacratione, quod cadaver colorem vivi- 

dum ferat, rubeat, aut fanguinem fundat. Summe mirantur ignari Phy- 

ficzy inconfulti proclamant maleficia, timidi comburunt corpora. Audi- 

ant Medicorum, Anatomicorum judicia, perpendantq; exaite antequam 

ad ićtus veniant. Non eft împolïibile, corpus humanum humiditate, & 

ficcitate temperatum, juvenile, violenter affećlum lethali vulnere, per 

feptimanas aliquot, in habitu & colore, vivcnti refpondere, confervari, 

Ліііаге fanguinem: hoc tarnen folet raro ccntingere. Ita Horjfius Philof. 

Cr Medic. Deft or de C Ó" Cr нет at i 0 ne Cadaverum. I- 

dem adducit relationem de juvene nobili occifo bombardæ globo, in 

•oppido Blixdmarck , an. 1604. bæmorrhagiamq; vulneris durâile per 

multos dies, poft feptimanas aliquot rediille fanguinis fluxum fine fæ- 

to iç> aut iiigrato odore cada-veris.Dehtus hic £aius ad Academiam Vi* 

a m e n fem ,

D e Cruentaiiońibus. cadaverum* 

cnnenfcm, rcfponfumq;, cadaveris hanc integritatem naturalitcr acci* 

dilïe, propter varias circumftantias. In pefte Chemnicenfiv virge 

pofl: mortem tantum fanguinis profudit è naribus, ut vertes ferales pol- 

lueret, fluxusq-, ille usq; ad fepulchrum nuilo conatu poterat inhiberi. 

In (ufłocatis aqua, fi extrahantur, ßillicidium fiiriile fe vidilTe Bafilcæ 

Cr afft narrat: quod fcorbutici pofl: mortem maxime cruentant Steg- 

mann obfervavit: quod fanguis diu è vulneribus mortuorum profluat, 

Libavius annotavit. Fieri poteft, inquit Lemnius in Occultis Nature ЛИ- 

raculîs, ut fanguis, qui in venis delimit, agitato motoq; corpore erum- 

pat. Venæ enim referantur, turn fanguis, qui nondum naturam exuit, 

de corpore profliiit; in- his autem, qui jam p ri dem funt exanimati, non 

fanguis rubicundus, fed cruenta quædam fanies deftillat ex vulnere. In 

muitis cadaveribus , maxime iis, quæ in Medicorum fcholis fecantur, 

fæpe per dies plurimos fanguis non congelatus confpicitur, prcefcr.tim 

arterialis, qui Śc congelari minime eft sptus, & à loco fuo naturali, ni- 

mirum ab arteria diutins poteft confirrvari.Horßius de Cenfervat.cr Cru- 

entdt, Cadaver um y F er ne hu s Phjß'olog. с, 7. Highmorus. Нас de caii- 

fa jRio land monuit, inter diflecandum non te deterreat, & ab inchoato 

opere revocet ftillicidium fanguinis с naribus, ore, quod frpius con- 

tigille vidi, primo, vel altero, tertio, & quarto fećlionis die. Cadaver 

interfcćti cujusd'am, port: feptimanas quatuor extradhim de aqua, ftilJa* 

vit fanguinem. M an I im in Рглсерго 5. Summatim proferam, fæpe 

cadavera in genis, carnofioribus locis, vifa funt rubere, ex ferofo fan- 

guine putrefcente dc diftluente, ex cadaveris cornmotione, revolutio- 

nc &c. fine omni maleficio. 

IV. Interdum & panes fuccum coloris fanguinei ftillare vifi.Pro- 

pe Toruninm, circa an. 1609. panis fciftus ab oppidano, ccpiofo rubore 

perfufus apparuit. In pngo Kobylanki Diftrićlus Biecenfis, an. 165 z. 

panis ex furiio depromptus fimili colore tinćtus. Diutius fervabatur 

panis filigineus in villa BudiiJêw Majoris Poloniæ, qui dum efiet recens, 

idem dedit fpećtaculum. In cadem Provincia, buccella divi- 

fa dum quafi fanguinem fudit, convivas territos compulit ad recefium. 

Refercur à quodam caufa quafi fanguineæ lftius infećtionis, ad grana 

іц 

л ° & 

/

'TRACTÂTVS XV. SECT 10 1. 

lin :àgris Æa'IibttS -provenientia , in.quibus herba excrelcit cum femme db 

(cxilitatcm vix auferibili, hoc in farina ,colorem iuum adhuc occultât, 

ifed ad fermentationem cum farina perdućtum , excitatum calorc furni, 

iptodit. Panes fucco rubeo pleni, opinione vulgi cr.ue-nti ( quia 

.commodiorem locum obtinere non poterant ) adjunfti funt cruentatio- 

xii cadaverum , ,quæ pradulnle videntur funenbus inclementiâ famis ac- 

xumulatis. 

TRACTATUS XV. 

CALAM ITATES OCCVRRENTES 

DESCRIBENS. 

SECTIO I. 


F A M IS DO M IN IO . 

I ." ! ÂMES ex annonæ penuria, inrer calamitates varias, ;quæ gra- 

L J virer nos affligunt, facile primo loco ponenda, quam Poétaî 

I rabidam, malefvadam, infanam appellaverunt. Fames ordma- 

ria in hune modum excitari traditur. Quodlibet membrum ( in- 

ftar radicis arboris ) ad fe trahit alimentum, quod ubi defecit, membre 

vicino eripit, & hoc alteri, donec ad fedem nutrimenti ventricu- 

lum deveniatur. Tan dé imprimitur orificio ventriculi impulius quidam, 

banc moleftiam averfatur appetitus , & ut remedium requirit cibum. 

jLongior fames nociva eft, quia ventriculus attrahit humores rejećbane- 

cOS, illisq; adimplet venas, tune autem humidum necelTànum vitæ ra- 

jtefcit. Necfine cibo vivttur, propter calorem naturalem femper agentem 

& concoquentîm , .ficcanrcm humidum à vivente omnino requifi- 

D e Famis dominia. 

II. Fames horribilis in Regno Polonia: graftàbatnr, propter te- 

nuitatem frugum, an. 5)87. Cureusin A nnal. Silefix. Poloniani,& 

adjacentes regibnes mirum in modum fames vexaverat, an. 1124. Ly- 

coßhenes in Chrome. Prodigi. ac Oßentorum. Afflixit fames Poloni- 

am, an.u 153. nam frumentum tempore hoftilitatis partim erat non de- 

melïùm, partim confumptum à militibus, aut corruptum. Cromer us Rer. 

Pol. I. 6. Denfi ac continui imbres per æftatem, circa an. и г о . 

fegetes hybernas vaftaverunt, vernam fementem fieri non funt paffi, 

înundationem fecata fames triennio lævicns toto. Idem l. 7. Sub, 

Boleslao PudicoRcge, homines multâ confeâiinediâ. Idem l. 8. Sub 

Lefcone Nigro, adeo eft laboratum fame, duobus annis, ut de plebc 

plurimi cum uxoribus & Iiberis præfens malum evitaturi, in Ungariam, 

atq; Ruffiam commigrarent. Idem l. 10. Fames ex imbribus &inun- 

datione orta afflixit Poloniam, circa an. 15 10. Idem l. 11. Omni 

bello atrocior fames invafit regiones Poloniæ, & Bohemiæ, an. 13 12. 

Parentes filios, &c filii parentes, pro excludenda rabie venrris occide- 

rant, à nonnullis cadavera aćtorum in patibula rapta. Triennalem hanc 

calamitatem dira pcltis fccuta. Aî/ecbovita Chronic. Pol. I. 4. с. 8. Dino- 

thus de Reh. Fachs Aiemorabilihus. Poloniam omnem, an. 131 y. 

tarn acerba afflixit edendi rabies, ut nullo quamvis fædo edulii genere, 

ac ne cadaveribus quidem humanis vulgo abftmeretur. Lromerus Rer. 

Pal. 1. i r. Strjikowski A nnal. 1. 7. Cur eus in A nnal. Silefiœ. Parentes in 

liberos, & hi viciffim in progenitores tune fæviebant.Dlugojfus in H ifl. 

Polona. Fame, annus 1362. notabilis apud Polonos, vicinos populos. 

Veris tempore lætx arrifere fegetes, Junio menfe, tempeftates8c 

Aquilones coorti cum pluviis, fegetum florem deeuilerunt, enafeentia 

grana corrumpentes. Malum hoc, Cafimiri Magni beneficcntiä & fo- 

lertiä, non fine magno Reipublicæ fruftu, eft mitigatum. Cromerus Rer. 

Pol. I. 12. Adeo fruges male provenerant, an. 1439. ut homini- 

bus, foliis tenerioribus, frondibus arborum, herbarum radicibus ve- 

fei necedc fuerit. Idem l. 2i„ In Litvania, an. 1440. poft hyemis 

ingentia, & folito diuturniora frigora, lues primùm vulgata in pecora, 

mox incrcdibilis fames extreme miferam afflixit plebem. Alii ex ficca- 

A aa tis

TRACI'ATU S Ж SECTIO 1. 

tis ас contufis arbornm foliis panem fibi conficiebanr, alii nec ab hn- 

manis temperabant cadaveribus : multi in prpfundis fylvis ad ferarum 

larebras penctrabant, ut fe, fuosq;, à quibus ргге fame vix ipfi abftinc- 

bant, beftiis lacerandos objicerent. Subfecuta eft deinde tanra in cani- 

bus feritas, per Ruffiam Albam, nt obvios quosq; invaderent, dilacc- 

rarent. Kotałcwicz, S. J . Hiß. Lttva. Parte r. Propter mulritudi- 

nem oppreiïomm inediâ, an. 1551. Cracoviæ rnodius filiginis florenis 

tribus vendebatur, quod pretium antea in Polonia nunquarn auditum 

fuerat. Neu geh aver us in Hiß. Pol. Bielski Chronic. I. f. Pruffia ca- 

lamitate eadem vexata eft, an. 1557. Chronica feu Liber Manualis Rer. 

Notabiliorum. Litvaniæ à bellis ІіЬсгг, annus 1570. fame infolita 

erat gravifiimus. Koiałowicz. S. J . in F aß is Radivilianis. Vilnar, 

viginti quinque millia hominum fame confećta: tunc quoq; nobilis cu- 

ju’sdam frumentum in ferpentcs mntatum fcrrur. Cellarms in Dtfcr/pt. 

Regm Pol. adducens Schmidt Chronica Zviccavienfa. In Livonia, circa 

an. 15i>8. paffim unus alterum in cibnm maftabat; filii parentibus, 

nec hi filiis (idem dicendum de conjugibus) parceb.mt. Ex LiterisAnnuls 

S. J . Pluviofa æftas, an. i6 iy. fruges in agris corruperat, ad 

ingentem annonz diflicultatem: annus fcquens glandibtis viverc cocgit 

plcbem Ex. M . S. S. Major Polonia, an. 1629. multum erat fame- 

lica. Ex M . S. S. In Podolia, an 1638. una metreta filiginis(inau- 

dito illi regioni pretio)viginti quatuor florenis vendita. Agrcftes milc- 

ri, dcftituti cibis & pecoribus, fe, uxores, liberos, fervitiis mancipabant 

pro alimcntis folis: herbis fylveftribus, coriis,arborum foliis igne duratis, 

in farinam molâ confra&is, admifto modico cicere, aut milio,trahe- 

bant vitam, inter morbos, febres , tormina, tumores corporum. Ex 

JM. S. S. Nec annus 1665. liber ab annonæ fummâ inopiâ. 

Heltiicus in Theatro Hißorico. ln Volhinia, an. 16^9. oû.ms filiginis 

florenis quadraginta quinque, modius tritici florenis quinqmgmta, 

hordei & ciceris viginti fex: avenr oćiodecim emebatur, quaproptcr 

multi urticis, herbis viliffimis,calamitofam vitam fuftentare coaćb. Ex 

corruptione vifcetum orti contagiofi morbi, homines alii emacerati &c 

cxfucci, alii hydrope tumidi, ac flavefcentcs, monftrorum fmmlacra quatdam

De Fnmis dominie] 

dam înduîflfe vîJebantur. Major glebæ fterilitas, an. 1700. non enirn 

grana tricici > & filiginis ante hyemem jaćta fuccrcvcrc. Scprcm annos 

in parfimonia maxima terræ ( fertiliffima olim ) explevjt Volhinia. la 

Litvania circa Vilnam, & alibi, an. 1710. fame dominante, tonna filiginis 

venutn expofita fexaginta florenis; in Volhiniam expediti currus 

pro frumento coroparando. Rultici omnibus rebus exuti à milite,pala- 

bundi, anguftiati, cam uxoribas & liberis Vilnam conflucbant pro fti- 

pe emendicanda, quibus alendis vix Provincia tota fufficeret. Dum e- 

quiis extinâus efFertur, turmatim accurrunt, contentiose feindunt cadaver 

, ас dévorant. Cati, canes habentur in déliais, ficubi arripi pos- 

sunt. Excurrunt ad pagos aliqui, acccndunt itabula, ubi pccora allcr- 

vantur,& ullulata depafcuntur.Jam à Julio ad (abbatum Dominic« Pas- 

sionis inc 111 five, fcpultorutn, 12861. numerantur* Sunt ultra Vilnam ru- 

ftici, qui maûârunt dominos, & fupellećtilem diviferunt fibi pro efea. 

Septem milliaribus à prefata Urbe, maritus cum uxore occidit filium 

primo minimum, «deinde majorem natu annorum prope feptem, coxir, 

ievoravit. Et cadavera hominum mortuorum afîiimpta in eleam à non- 

nul lis* Hæc non folum circa Vilnam aguntur, fed eriam Duneburgo, 

Novogrodeco, & aliunde iîmilia hue deferuntur. In pagis, viis, fylvis, 

plurima reperta corpora fame cncćtorum, qua: jacent infepulta ad lupo- 

rrnn prædam. Deniq; inventi caupones, qui hofpitcs divcrtentes ad ft 

trucidârunr , carnes fale confpcrfas alfervamnt in tennis. Zatmki Epif. 

Varmi. EpijioL Hißorico - Familiar turn Tom. 3. Latiffimam cxuii- 

dationetn Viftu]#, & Dimajeci, an 1713» ad finem Julii, accepimus 

colonis mcflcm eripuifle, famelicâ tutbâ implevifle Cracoviam, ubi ef- 

fradis fepibus irrumpebat ilia in hortos, crudis oleribus, vilibus her- 

bis implebat ftomachum. 

III. Qnarritur hic, quoc diobus vivçrç naturaliter poteft homo, 

fine omni cibo potu ? Ad fcptimum diem hominem pofle fervare 

/Vitain Galems aiTerir ; longius tempus concedit Phnius ; aliquos ultra 

diem undccmuim durasse teftantur hiftoriar. Inter rudera, à pulvere 

pyrio in fublime ejećti Templi, in Urbe Smolenfcenfi expugnata à 

Sigismtmdo Ш- milites gregariifæpe inquircbant latentem prædam,cù;n 

fubiró exaudiuutgemitum, ftatimque rudera, lapides, & terrain amovent, 

Aaa i & cccc 

4-вЧ ~ ^

TRÂCTATUS XV. SECTIO IT. 

Sc ecce attoniti reperiunt marem Sc fæminam vivcntcs. Farmina hau- 

fto puriore àére conftftim cxanimis concidit, vir ad caftra perdućtus 

cùm vinum ailuftum, & balneum poposciflct, haulto vino non fuper- 

vixit. Sexdecim diebus homines illi cooperti ruderibus, cibi potusq; 

expertes protraxerant vitam cum admiratione. К obier гускі Caßellanus 

Gcdanenfi Hiß. I. 6. ix Commentants Stanislai Zulhevn Ducis Lxirct- 

tuum, Kra ewskr in Chronologia Belli Mofchovitici. Natione Polonus 

Georgius Grocibackt, in legionepedeftri fupremilocii renentis л Thm b 

ftipendia merens, anno 1677. fugitivus faćtus, fed à perfequentibus 

militibus eft comprehenfus. Hoc tam fubitum infortunium tantoperc 

animum ejus confternavir , ut poft cdicum primo infliltu ingentem 

clamorem , prorfus obftupuerit. Officialibus exhibitus Glogoviæ, fub- 

jedusque examini, ne verbum quidem edidir, carceri inclufus nec ci- 

bum,necpotum fumpfit, fomno, aut quieti nunquam fe dédit, fed 

fenfuum omnium expcrs,immobilis perftitit, tandem viginti quinque 

diebus exadis obiir. Epi emer ides Medtco- Plojf. Germ, ab A с adem. N a 

tura Curioforum édita Normberga, an. 1693. Caufa dniturnæ in- 

ediæ videtur ede humidi ad calorem ea proportio, ut illud ab hoc, 

nonnisi tempore longo, abfumi poffit. Mulieres quædam, longiiïimo 

tempore, absque efea vitam protraxerant, quia, inquit Grevinus de Fe- 

venis ,plenæ erant humore pituitofo & craflo, calorem naturalem proportionate 

huic humori refpondcntem valdc imbecillum habebant. 


SECTIO II. 

PESTIS SÆVITIA. 

i. X T Alitus peftifer, Kirchero in Scrutinio Phyfiço Medico Conta- 

I I giofa Luis, ditlct Peßts, nihil aliud eft, quàm evaporatio hu- 

moris putridi, ex innumerabilibus & inlenfibilibus corpufcu- 

lis compofita, qua: dum auram liberiorem invenit, mox felc dilatando, 

omnia

De Peßis ftvitia. 57? 

omnia curcumfita, virulcnta contpgii virtutc inficit &c. Effluvium, eft 

animata fætura vermium ram exiguorum, tam fubtilium, utomnemfen- 

fûs captû éludant,atomos dkeres tanta identidem rcpullulantcs multitu- 

dine, ut fub computum non cadant# Vcncnum in corporc human© 

nafcitur cx humorum corruptela &c. Quod multi pefte non corripian- 

tur in medio peftiferorum conftituti, temperamenti naturalis conftitutio 

facit, propter naturalem quandam veneni cumeaaut litem, autamiciti- 

am. Peftis erigo prima, & Hofmann о in Differtationibus Phyjîco-Médias 

Cunofis > eft gutredo corporis humani vehementiffima, ejusdem- 

qiie contagio. Immanis terror, qui percellir animos, non modo fovet, 

alit, & promovet contagium, led & fine infcćhone plures necare po- 

teftjhiccnim conftriftis acuto fpafmo exterioribus, fanguinem dum 

fummaviurget ad interiora, vehementiffima mala, maxime inflamma- 

tiones præcordiorum, ас ventriculi, excitât. Eadem peftis per putredi- 

nem mobiliffimam,fubuliflimam ferpit, & fe fe difFundit, juvantc àérc, 

quo velut curru vehitur, ab uno corpore transfertur ad aliud, Aér 

• quo tranquillior, eo eft aptior ad colligendas pravas cxhalariones, va- 

pores feu miafmatavirulenra. Item loci condufi,ac latcbrofi infc&ioni 

valde obnoxii. Maxime lues minaturiis,qui habitu corporis funt laxiore, 

poros patulos habent, pinguescunt, manentque obefi. Corpora mor- 

tuorum non inficiunc facile pefte, quia non exfpirant, neque venc- 

num ejaculantur. Vehementia contagionis hyeme dimmuirur, nam ut 

calor præfertim folaris mirificc omnem putredinem auger, ita è contrario 

gelucandem avertit. Et regioncs frigidiffimæàpeftilcntia funt immunes 

, calidiffimæ ad contrahendam luem valde idonea:, Seminarium 

peftiferum quid fit, in quibus parnbus corporis lateat, quandiu durer, 

fuse deferipht Olhafius MedicusCr Phyficus Dantifcanus in Semin art о Pe~ 

ßilenti. In acre non elt corruptio univerfalis, nam frequentiffimè 

graflatur peftis fub conlhtutione aéris temperata atque benigna. Infici- 

tur camen fæpe vaporibus noxiis procedentibus ex lepulcretis, cadaveri- 

bus infepultis, inundation;bus, ftagnatiombus aquarum diuturnis. Sc- 

quitur Chronologia peftium. 

11. Sxviit in Regno peftis, 1205. & duobus annis fequentibus. 

Aaa 5 Crome-

T R J C T A T U S XT, SIC TIO IL 

Crtmerns Rer. Pol. I. 7. Peftilentia conjunâa fami, triennîo гого^ 

maximam vim hominum, & jumentorum abfumpferat, finito anno 1111. 

Idem I. 7, Poft coronationem Venccslai Regis, mortalitas Polo- 

niara cæperat infcftare. Idem I. 11. In Borudia, Litvania, Livonia, 

an. 13 12. multa millia hominum in civitatibus iuftulit, plurain pagis, 

ut fere deeffent agricoLr. Schutz. >n H i ft. Rer. Prußlcarum. Pruffiam 

per quinquennium graviter peftis vexaverat, ab an. 1345. incipiendo, & 

tune plurimipagi habitatoribus viduati horroré inculferant. I d i m ibidem. 

Pettis orta,an. П49. non priùs finem dehacchandi fecit, quam morta- 

łes converfi ad pœnitentiam, iram Dei placarent. Dlugoffus in H ifl.P o - 

Iomega. Contagio Pruffiam totam implevit, an. 1551: Т0Г1ІПІІ461Г. 

Elbingae 709г. Gedani 17665. mortem fubierunt, non definito fervo- 

rum,& rufticorum numéro. Schutz, in H iß . Rer. Prußlcarum. Pefti- 

Icntia, an. 1558. fex menfibus autunmalibus , & hybernis afflixit ita 

Poloniam, ut in oppidis & pagis, dimidiam ferè kominum partem ab- 

fumpferit. Cracoviæ 10000. mortuoriunnumerata funt, magis autem in 

robiles {к locupletes, quam in vulgus graffata. Cromer us l. i t . Ean- 

dem hominii cladem, an. 1 j6o.Provinciæ funt paiïæ. D /ugo/fs w H iß.P ol. 

Poft fata Ludovici Regis, an. 138t. Polonia, multæque alix regiones 

funeribus opplcbantur. Cromerus I. 14, Major Polonia, poft an. 

1411. gravi peftilentia conflićtabatur. Idem I. 20. О тп ет Poloniam, 

& Litvaniam pervagata eft lues pcftifera, an. 1424. Vladislaus la - 

giello cum Regina, & Vitoldo, in fylvis Litvaniat degere cogebatur. 

H erburt Chronic. Pol. I. 14. N akielski in M iechovia. Intra hebdomadas 

aliquot, in Pruffia tota,an. 1417. fubtati pefte Canonici &c Sacerdotes 

560: Cives & ruftici $8000: famuli & famulæ 25000: pueri & infantes 

18ooo. Curicken in D .fcn p t. Gedani. Acerba lues propter inten 

Gun hyemem, an. 1440. & an. 1450. propter aliam caufam ortamor- 

talibus plunbus vitam cripuit. Dlugojfts m H iß . Polonica. Contagio 

ex Hungaria, in finitimam proreplk Poloniam, an.1456. Cromerus/.23. 

•Gedani, an, 1464. abiumpiit mors violenta 20ooo.hominum per æ fta- 

tem. Curicken in Dtfcript. Gedani. Alio tempore, intra maenia diifitae 

Urbis, 14000, oecubucrunt, Böhm tn A r a g ra ti a m m T o ru m o d e 

dicate

De Pefłis ßcvitia, 

d'cata. Totam fercPoloniâm, Ruflîam ,& MafovJafń,an. Ią S j, conttù 

gium fevum pcrvaferat. Cromerus /. 17. Ex Hungaria ferpens malu 

m , Cracoviam5&: omnem Minorem Poloniam invaferat, an. 1483* 

Sequenti anno, Majorem Polonium , Mafoviam, Pruffiam pervagan- 

d o , morti tradidit pltirimos. Idem I. 19, herum ex Hungaria, & 

Siltfia peftis venit in Minorem Poloniam, an, 1496. quæ cùm hyemer 

afperrima conquit viflèr,«eftate imminente iccruduit, longe, latèq; grat 

Гага, terra: plurimos reddidir. Idem 1. 30. Podolia peftilentia labo- 

ravit, an. i f 10. Vup ovius in Fragment0 PoL Hiïloriét. Pofnanist, 

an. 15 14. ultra 5000. hominum lublata è vivornm numéro : fequenti 

anno maxime lues vagabatur; an. 1510. multa millia incolarum inte« 

rierunt. 7 reterus in JrJiSi* Corporis С hr iß i* Pruffia graviffimè eft impugnata, 

an. 1548. Contim atio Chronic, ab Epif. Paderbon. fenptorum* 

Eodem anno extinćta 40000. Gedam, Mariæburgi 6000. numerat Бohm 

in Л га g rati ammi'. fed Cuncken annum i54^*ponens, loooo.m or- 

talium ami (la in Gedanenfi urbc, pofterorum tradit memoriæ. Tri- 

cnnali fpatio, contagio virulenta lerptbat, orta an. 1 j 6 i . E x M . S. S* 

Gedani, an- Г564. de vita ad mortem translata 3388^. Cuncken in e- 

fcript. ej-mdtm Urbis* Ibidem, an. 1575. fuftulit peftis 1000c. hominum. 

Вогт in v lra grati ammi.- DifHcillimè Civitas reperiri po- 

terat in Polonia, qua? anno. 1592. non aftlaretur mortifera calamitate. 

Wargocki de Sacra Cruce. Gedanenfium Civium 18000. morti data, 

an. 1602 : Tomnenfes numeroseabfunpti. Ex M , S. S* Itemm Ge- 

danenfnim centuriæ aliquot, htbdon adis fii gulis, tumulo inferebantur:' 

an. 1620. Ex Л4 * S.S. Polonia, & Ruffia, an. 1622. lue eft vexa- 

ta. Ex M . S.S. In memorata farpius Urbe Gedanenfi, receflfcrimt 

à vita 2 121. anno 1625. itcraco an, 1616. conceilere faro 4863. prætcr 

milites. Anno 1656. erepta vivorum catui 8962. alii duplicant numc- 

rum. Annus 1655?. cum duobus fcquerttibus, infcćtione non carebat. 

B o ' m in A ia gratt ammi, Craeovia?, агь 1652. pefte abiumpta $6ooo: 

incolarum, præter cos, qui in campis* inter latebras, ac cellaria funt op- 

preffi, -Fortunas tunc plurimorum diripiebant vefpillones, publico fti- 

pcndio ad humanda cadavera mdufti* & hi humano ccrebro oftiorum 

polies

R A CTATU S Х Г . SECTIO IL 

poftcs ас pefllilos illincbant, ut virulcntia etiam fanos inficeret. Eodcm 

anno, omnem quà latè patct Poloniam pervagata lues, ctiamUkrainam 

corripuetat. Videre erat, ubique repentino fato fterni mortales, alios 

defertis penatibas, in fylvas, lolimdmes digredi,&: dum homines aviis 

nemorum , aut camporum fuccedunt, feræ veluti permutatione faćta, 

in oppida, ac vicos, humanis corponbus façinandx commigrabant. Ko- 

chowski A nnal. Pol. Climaclere i. Provincial Regni, an. 1661. af- 

fligebantur peftilcntiâ. Idem Annal. Pol. Climafł. 3. Pofnania , an. 

1663. habebat tiirbas Civium infe&orum. E x Magnaltbus Imaginis 

'Ldzjechovisn^.s. Leopoli, an. 1704. & fequenti, plus quam deeem 

millia funerum numerata. Iaroslavia, Sambona, Tamovia, Opatovia 

frequentiffimis impletafatis. Civitates a.liæ,â oppida, viilæ, anno 17об. 

morticinis horridæ. Cracoviæ, an. 1707. multa millia habitatorum de* 

fïderata. Sandomiriæ, Varfaviæ, Petricoviæ, Califfii,Torunii, an. 1708. 

alii interierunt, alii campos & fylvas incoluerunt. Pofianiæ, an. 1709. 

circircr 5000. erepta vivorum catalogo. In curfu ejusdem anni, To- 

runii 4000. morte violenta proftrata. Maxime tune Gedani fieviit lues, 

ubi mortuorum elenchus extendebatur ad 2.6000. intra mænia, in fub- 

urbiis totidem numeraveris. In Varmia , 11000. extinftorum revoca- 

ta ad calculum. Vilnæ, an. 1710. ad Chriftianorum propè zoooo. I11- 

dæorum 4000. tollenda fuffecit virus. In Magno Ducatu Litvaniæ toto, 

qualis fuerat hominum ftrages, Conftitutio in Comitiis Extraordinariis 

Varfaviæ, an. 1711. lata declarat his verbis. Majorem longe terræ partem 

peftilcntiâ fecit habitatoribus, agrorum cultoribus deftitutam, fpe- 

ćlaculum trifte cxhibcndo.In contagionc hac obfervarum, teftimonia 

Załuski Ep’f. Varmicn. Epi fi. ^/wj/.egcntesinfećtos maxime & confum- 

pcos faille, prægnantesraro enixas fclicitcr, laćtcnccs fæpe ad ubera mor- 

tuarum matrum illæfos permanMe: raras aves comparuilïè in àére,fic- 

citatis tempore, ferè quavis noćte corufcationes vifas abfque tonitru & 

pluvia. Nec per Litvaniam (olùm, fedper Majorem, Minoremquc Po- 

ioniam, Mafoviam, Roxolaniam ( inta&â Volhiniâ, & Podoliâ ) la- 

îiffimè propagabatur lues, accumulabat fanera, an. 1710. Sc fequenti. 

Nulla contagio amiquis temporibus tandiu Reguum cft pervagata, 

quxlibet

De Peßis fievïtîa. 577 

quælibct enim, anno primo, fecundo,vel tertio finite, /ïftébatur>hxc 

ab an. 1704. trahens initium iii Ukraina ad Niemiroviam, invafit Ro- 

aolaniam, indć promovit vires in Minorem Poloniam, cæterasque ênu- 

meraras Provincias, Ыс deficiendo, alibi robur reaflumendo , nonnul- 

los Palatinatus, Diftrićtus, Urbes, pagos, aliquotîes infeftando; dura- 

vitque ( unà cum beUis civilibus, excrcituum irruptiombus, innume- 

ris calamitatibtis) pænè decennio, quia ab anno 1713. quo in Majori 

Polonia, tandem plenè eftiopit*. Ex vicina Moldavia, vulgo Va- 

lachia, peftis allata an. 1719. in Podoliam ,invafit partem Volhiniæ,& 

Roxoloniæ, Leopoli etiam an. i7io.incobs pepulit fe promovendoad 

oppida, Pilzjio, RacsLanoiV) Dz.ikow->Crc. Palatinatus Sandomiricnfis. Ca- 

talogum Medicamentorum -fimplicium, & facile parabilium, peftilentiæ 

veneno adverfantium, confcripfit Sneerbergerus 7 igunnus> г с cognovit & 

aux it Henr ic и s к Bra Fr i fins Mech eus Zntphanienfis. 

III. PLICA, noftro idiomate Kołtun, quia è morborum con- 

tagiofomm gencrc сЛ, apponitur peftilennis. Vocabulum trahit à ver- 

bo plicare, pili cnim quafi plicantur afłećtione ifta correptis. Polonica 

zlicitur paffim ab authoribus, fed feiendum eft, rcperiri iliam etiam in 

Minori Tarraria, Hungaris aliquibus innotefcere ; ex Obfervatiombus 

.Schenckii addnttis a Semiert Tomo 3. & Brisgois, Alfatis, Belgis, non- 

nullisque Rheni traćtibus eile frequentem. Defcribitur Plica a Bonfigli 

in Irattatu Medtca-Phyjico de eadem. Eft capillorum irregularis com- 

plicatio, unanij v.cl plures tricas extendens, propter fanguinis particu- 

lavem dylcrafiam, in capillorum alimentum apportatam д caufa com- 

muni praćłica. Ulteriùs, idem Author Cracoviæ Medicam Praxim gloriose 

exerçais , vitium plicæ conftituit in abmidantibus particulis ful- 

piiureis., cum fahbus volatilibus non rite digeftis, nec fubtilifatis, fed 

in afperam & rancidä vifciditatem ad. inftar olei amurcæ concrctis. Ab 

hujusmodi ergo humorum dyferafia, iixam & continuam fovente mi- 

neram, hetcrogeneum illud quoties ad fcrmentationis gradus exaltatur, 

totics fub capitis cutem ut plurimum deponitur, &c in capillorum radices 

penetrando, fucccflivè foras amandatur. Ex his patet falfum elle 

allcrtuiu illius Phco - Mafticbis, qui pHcam voluntarium morbum e(Tc 

Bbb pronuii-

T R A C T A T V S Х Г . SÊCTIO / / . 

prômtmuvit, ex negkćhi pećtinis ortum. Niillo enrni modóconcipi роге 

Л , quomodo crincs cx negligentia pećtendi, in eirros convoluti ho- 

minem tarn fævis mavftare doloribns 5 horrendis convulftonibus torquere 

, membra in funćhonibus impedire queanr, Hæc fparfim Bonßgli, 

jam vero Tylkowski Phyf Сити Parte 5. plicam vocat humorem vene- 

natum, ardentem , continuo cvaporantem > ortum cx cacochymia, g!u- 

tinofurn ,• cujus vapor habet vim pilos produccndi, & produćtos con- 

filtrandi. Alii Medicæ Artis Doćtores fequemia tradidcre dc ifto mer- 

bo. Venenata fanguinis infeftio plica , fumis cerebrum opplet, fubindc 

perturbât5 appetitus varios movct; fi erumpat per poros capitis, hæret 

in pilis, ad inftar feorpii contriti, aut viperæ, venenum adle trahit yhinc 

argro levamen, remoto vero hoc extradtivo, virus rclinquit in corpore, 

ас cmdelia fymptomata concitat. Apud ho-s truijor, minor apud ii- 

los, propter plus aut minus veneni. Incapite ordinariè nidificat, quod 

ita horribili (pećtaculo interdum involvit, ut non tarn capilli, qu'amvil- 

lofus aliquis pileus congenitus homini videatur» Barbas quoquc benè 

mttritas invadit &c. Amputatur non raro fine danmo fanitatis, dtim 

jam totum è corpore exfuxit venenum , nonnunquam fifeparetur, fymptomata 

innovantur, propter raticncm oppofitam » fcilicet , quia eâ a- 

blatâ venenum hserct in corpore, fuosque pcffimos effećtus producit. 

Légitima plica Temper vifeido quodam humorc madida eft,præcipue in 

ftipite, de quo abfcillo purulentum fanguinem exlHllalTe contigit, quia, 

©pinione Honor at i F abri in Traftatu de Planus. fibræ cum pi lis pro- 

pagantur,& mirabili plexu implicantur. Morbo eodem infe&i ,nonnul- 

lorum ciborum, potuumquc appetentiâ, aliorum horrorc corripiuntur, 

nuiltum fudant, fomno privantur, oculos afftćtos fcrunt, torquentur in 

pcdibus* Addit л, Gehema, laxantur artus, rctorquentur membra, con- 

volvuntur nervi, conglobantur concatenate vertebræ, totusquc homo 

à tam fuperba ftrućtura in roonftrum transmutatur gibbcrofum. H os, 

aliosque efFećtus innumcros alii non plicæ adfcribunt, quæ eft propr-ic 

complicatio capillorum , fed morbo alteri Gozdzieć diûo,qui non modo 

circa capillos, fed & in venis, nervis, mufculis, carne, ofTibus hardens 

potenter cruciau Origo plicæ capillos in cirros inexplicabiles 

contor-

De Plica morbe, 

contorquentîs, refertur à Ruffis ad Tartaros olim irritmpentes, infećhs 

aquas reddentcs, immiffis humanis cordibus vслепо imbutis. Negat 

Tbeopbraßus Vertdicu^Zsr' Scotui Medic.. Do flor in PUco- A4 a>i.'T area ros 

fciviile, aut potuilTe ita inficere aquas lacuum immenforum veneno ali- 

quo : deinde dato non conceflfo,, quod poterant ifti lacus fenfibiliterin- 

fici, virus illud non efler durabile, quia aqua pluvialis> & terra ip(a 

abforpfifiet totam malignam quantitatem. Pro fecunda caufa allegatur 

hauftus aqua-rum è montibus Carpatiis defluentium ,£offilium Haluibus 

imbutarum, è quibus flumina coalefcunt, fed nee hacc origo placct, 

proprer rationcs facile dandas. Nec rigor àéris eft incusandus, nam 

major fentitur in Mofchovia, Svecia, fine capillorum conglomeratione» 

Tandem venenum hoc attribuitiir л T ylkó w skim P b yf Cur г. multo cibo, 

& potui crebro cremari crudi, hauftui fuliginis & vaporum in habita- 

culis fumo implctis, quæ Ruffi incolunt. Et folâ Ru (lia olim con- 

tinebatur plica, in Pokucia ad Biefciaoicos montes mata, juxta S ix tiL e • 

opohenßs A4 (die. Docl. afiertionem in Thermis Sklo,fed dum Puloni bel- 

la ditmus gérant cum rebcllibiii Cofacis, morbum Ruffis famiÜarcrn 

ferunt in распят. Erwidern locum Starnigelms Retlor A cadem ia Z a m o - 

feienßs in Epißota ad Medicos Patavinos affignat pÜcsc primae, his verbis. 

Inter Hungariam, & Poküciam Provinciam Regni Polonia? evenie- 

bat, ut plerisq; hominibus unus & alter cirrus excreicerer, nunc ferpe- 

xe cæpit is morbus, & late divagatur per Regnum. Longitudinem 

plicæ ii expendas, teftatur Oligerua Jacobaus, qnod fex pedum & tri- 

um pollicum extenhone, plica ex Polonia allervabamr Hafnia: in Mu- 

fæo Chriftiani V. Datriæ R.egis.Tencnr ( inter rariora) & alii plicas nota- 

bilis extenfionis, ac vaftitatis. Noverat virü &c л Gehenm, qui plica duo- 

rum ferme cubitorum in longum reportavit ex morbo. A Medico Ge- 

danenii, an. 1718. vifa plica in Litvania, 'Joanm Brtynio M edic. Do- 

,Bori deferipta in lireris, ad ulnas fex protendebatur. Judæi Ruffiam, atq; 

Litvaniam inhabitantes dum torpent otio,putredmcm contrahunt, mali 

nutrimcRti cibo fe fuftentant &c., plicis ad zonam pendulis oneran- 

,tur, quæ latas tabulas, aut oblongos funes exprimunt forma. Si enin> 

-caput plica mvadit, capillis cæteris funt longiorcs illi, quibus hoc ma- 

В b b z km

TR A C T A T U S XVI. SECTlO I. 

lune infidet. DifFemnt & colore ab aliis, ac quafi mortui mane nr, nam 

ex venenatis, ardentibus, putridis vaporibus funt prognati. Imprcssi 

Traft atm de Plica ab Agricola, Bimingero. G echter с, Hercule Saxo• 

nia, Gehema, Grafenbergo, Rodenco à Fonfeca, Taube, Agucixa, Böhm, 

Bonfiglio praefcribunt antidota varia, fed communiffimè urfîbrancæ decoćto 

abluuntur ægrorum capita,ut emolliatur cutis, pori aperiantur vapori 

plicofo. Et herba plicana, feu mufcus terreftris, qui itïftar funis indućti 

foliis per terram ferpit, Julio menfe gignit fpicas coloris fulphu* 

rei, juxta Meàicum Familiarem evocat plicam præparatus hoc modo. 

.Accipitur, fcinditur pergendo furfum verfus cultro, tum imponitur dccoćto 

urfibrancæ bene calcfaćto, & fcmeł, aut iterutn bis cbvillit, turn 

additur aliquid fermenti accepti à piftorc, quod ad panem filigineum 

adhibetur, & reponitur ad locum calidum ut fermentetur, hoc deinde 

bibitur. Poflunt addi ova, unguntur partes dolentescaput bis in fcptimana 

abluitur, erumpunt plicæ. Bruta quoq-,, ut equi, canes inficiuntur 

plicis in partibns corporis pilofioribus. Bovi maćtato in Mafovia 

dum detrahirur pellis, & plica exanguis adimimr, meris conftans pilis 

conglutinatis, nata inter eurem, & latus dextrum, ex oppofito jecoris, 

quam Tylkowski S. J . viderat &c palpaverat. Poft atrocia rempora 

famis, & pdtilentiæ, in hoc Tratlatu recenfita, cæteri anni fingularia 

quædam continentes dividuntur in partes.. 

Щ, С^э C$0 C^Ó C§3 c^5 С^Э 9§Э ->^э с§э 

TRACTÀTÜS XVI. 

ANNI QUATUOR PARTES COMPLECTENS. 

SECTIO I. 


r/ERE, ÆSTATE, ÆTUMNO. 

I. A NNUS alius Solaris, Lunaris alius. Solaris, eft fpatium tempo- 

ZA ris, quo Soi ab aliquo exil cardihc feu punćto Zodiaci profe- 

X X dus

De Fere infolit о г 

Äus ad icłem revertitirr, conftatq; quatuor punćHs, ffcmpe Æ quînoûio 

Vcrno, Solftitio Æftivo, Æ quinoâio Autumnali, & Solflitio Hycmali* 

à quibus Ver, Æftas, Autumnus, & Hycms fumunt initia. Luna- 

ris annus, eft illud fpatium temperis, quo Sol & Luna duodecies cou* 

junguntur. Menfîs Solaris, eft fpatium temporis ilîtid, quo à Sole 

decurritur Signum unum Zodiaci. Mcnfis Lunaris, eft fpatium temporis 

illud, quo Luna totum perenrrit Zodiacum. Dies alia cfl Natu- 

ralis, ab ortu fobs ad ortum, vel ab occafu ad occafum, & hæc femper 

arqualis, viginti quatuor horarü. Artihcialis alia, eftqvduratio temporis ab 

exoriente iole, usq; ad ipfius occafum , feu quandiu fol lucet in noftro 

liemisphærio, cui opponitur nox artificialis. Hæc mora folis çùm varia 

fit in variis partibus anni, multiplex etiam eft dierum quantitas. Mi- 

nimam in æftate habemus noćtem, longiorcs dies, id eft diuturniorem 

folis moram fupra horizontem , dum Sol arcus carli percurrit majores 

refpe£tivc ad neftrum hemifphærium. In compendio proferam , to ca 

caufa inarqualitatis dicrum , obliqultas Eclipticæ feu viæ Solis. In 

finibus Polonia?, ubi jungitur Hungarian, mediantibus montibusCarpa- 

tiis, dies horarum 16: in Malovia horar. 16. min. 24: in Podolia, Sol- 

ftitii Æftivi tempore, horar. 16: in Litvania Vilnæ hor. 17. min. 2: in 

Samogitia hor. 17. nun. 20: in Ciirlandia hor. 17. min 56. In finibus 

Pruffiæ, ubi jungitur Samogitiæ, & in finibus Pomeraniæ ad MarcBal- 

thicum hor. 17. min. 8: Gedani totidem diei horar, ubi 24.. J unii, oritur 

Sol horâ mediâ quartâ, occidit media nonâ > lux legenti, aut fcri- 

benti favet ad horam undecimam ncétis, & ampliùs. Concurfus feu oc- 

curfus crepufculcrum Occidcntalium, Orientaliuni, imo & Septentrio- 

nalium, juxta deUlloa Philofoph.NaturAux eft ilia noćfcurna. Cur 

autem crepufcula Borealia funt longiiiima æftivo tempore,, ibidem ratio 

alngnatur. 

II. V E R , eft pars anni temperatiffima, dićta à virore. Dividitur 

in portiones ternas, (cilicet ver novum five primnm, adultum, 6c præ- 

ceps. Verno tempore, quia menfibus Martio, Aprili, Majo, anni 1121. 

aftus maximus terrain cxullit, in cłrfećfcu frugum, caulavit famem. Ex 

jśnnal. Polonu. Ex nimio fcrvore folis, an.- 1350. fegetes ad deft 

b b 3, bitant.

TR A CTATUS XVI. SECTIO 1. 

ibitam maturicatem ante Junii diem 24. pervenernnt. M iechovita Chre- 

nie. Pol. I. i. Menfes, Marti us, Aptilis, 8c Majas ultra me tli etatem, 

ап. 1355. verno ас pænè æftivo calore ad ariftas fegetes perduxe- 

runt. Herburt H iß . Pel. I. to. Pruffica meflls multum tempeftiva, 

•ЯП. 1379. nam circa fcftum D. Joannis Baprifbe compléta. Cerafa, ante 

dies Pentecoftes, vin.i, luce lacra Jacobo Apoftolo, erant matura. Ex 

Supplant. Chrome, appoßto de Dusburg Chromas. Vix credibilis hyems, 

an. 1654, ipfis Pentecoftes diebus, fegetes omnes dccoxit in Minori 

Polonia, & Ruffia. Krafuski S. y . in Regina Роіотл M A R I A . Po- 

ïnaniæ, an. i6

D e ts£ßate perfervida. 

fn Profila, an. Ï5S4. minores fluvii ficcitate exhaùfti: Gcdani a Pale hare 

ad diem S. D om inici, nonnifi ter tellurem, pluvia exhilaraverar. E x 

Chronic. Prujfiœ. Memini,æftate fervente, terram inter Cracovj.am* 

& Vielifciam arfilTc diebu3 plurimis. Brofcius ad Le flor cm Salivarum 

Cracovi. fVilhchiî. Anno 16 ^ . menle Iulio, quando Rex Leopoli 

in campum Glimavy movit, tam infandus fuerat calor, ut in Cohorte 

P m orian a, plus quàm centuria militum, quorum maxima pars nudis 

incedebat pedibus, in arena imbecillitate procideret, & ultra duodecim 

funt mortui 3 abfq; uilius alterius mali imcrventu. Ephemerides Erudit, 

anni 1667. ex F eher y Ej.ifiola, Becker и s citatus к В oner о гп Medicina Se- 

ftentnoï.ali. ln Litvania, an. 1657. cmnes fegetes vernæ abfum- 

ptæ calcribus : ?quæ partim imminutæ, partim lublatx.Ex A4.S.S* 

Anno 1666. ardentiffimis folis calonbus perufta tellus. Kockowski An* 

nal. Polo. ClimaSlere 3. Anno 1706. & fcquenti, fluvii, ftagna>pi- 

fcinæ,& fontes aüqui arucrant: Viltula ad Sandomiriam non exceflcrat 

tilnam profunditate. Labore grandi educebantur de terra aquæ potandis 

pecorum gregibus non fi-flîcientes. ln Roxolania, ad pagos Twierdzâ^ 

Borutyn, Biełka> Sokolniki^ terra tempore longo arfidc & fubfedilïe vifar 

fegetes vernæ excepto fagopyro exuftæ onmes. Æftas, atq; autu- 

mnus anni 1708. vix aliquoties edidit pluviam , & haede caufa, агаш$ 

fcmdi folum non poterat, in locis plurimis, confequenter admittere fc- 

minationem hybernam. Anno 171 S. in lunio, circa laroslaviam 

& alibi, excrekens hordeum, & avena in agris, olus in hortis eft exu- 

ftum. Æftivus fervor an. 1715). imminutis ubiq; aquis,paludes am* 

plas Polefiæ circa Owrucium &c. exficcaverat, ibidem vix ter permife- 

rat cadere pluviam. Vißula in locis innuineris vado tranfiri poterat, in 

quo pofl: vernam navigaticnem, nulla alia commode eft inftituta. Cæ- 

tcri fluvii dccrefcentes quotidie, alveos fuos vix 11011 reliquerant.In pa- 

gis nonnullis Prufliar, folis ai-doribus affi:ćta pecora emoriebantur: alibi 

propter arefaćtas pifcinas torquebantur fiti diuturna. Sylva Niepolo- 

nuceniis incenfa à viatoribtis/patio trium hebdomadarum alebat ignem 

fcrpentcm per terram aridamatq> radices, cum ftrage maxima arbo* 

rum. Aduihe fegetes causârunt aimonæ grandem caritatem in Maj ort 

P olon »

TR A C TA T U S Х П . SECT 10 I. 

Polonia, quar, nna cum yicina Silefia, eft fuftentata à Miiiori Polonia 

fæpiùs pcrfufa imbrc, in Ptovinciis aliis ferè per mcnfes quatuor defi- 

derato. 

IV. A U T U M N U S iutet æftatem, & hyemem medius, frućhis 

arborum , &c vina coUie.it. Hyenti -diurarnæ & a c n , an. 974. ipfis 

Calendis Novcmbris, initiam dederat. Dlu go fu s H iß. Pol. l. г. Fri- 

gus immenfutn & fine exemple, Cracovicnfem Terram , an. 12.76. in 

fine Septcmbris prelTiti* jam vero Oćłobris 6. tanta nivium congeries 

ińfudit le Alpibus Sarmaticis, quas Tatri appellamus, ut hyemem in« 

duerent. Idem H iß. P d . I. 7. Régnante Vladislao filio Iagiellonis, 

hyems afpera с um magna nivium copia, ante Novcmbrcm venerat. Cro- 

merus Rer. Pel. L u . Turcarüm fcptuagmta raillia, per Valachiam, iij 

Ruffiam fe effuderunt, an. 1499. fub finem Novembris, omnemq; o- 

ram ad Neftrum, H aliciam Z idacoviam , Drohobiciam, 8c Sambori- 

am vaftârunt igne, 8c ferro. Nec progrediendi ac vaftandi modum ul- 

lum feciflènt barbari, ni fi cælitus repreffi atq; oppreffi elle 111. Derepen. 

tc enim intenfiim gelu exti-tit, nix tanta decidit, ut circumfepti imdiq; 

Turcæ neeprogredi, nec regredi poflènt. Ita jumentis frigorc, famç 

conlumptis, hoftium quoq; fupra quadraginta millia alfille & obriguis- 

se memorantur: mujtiq; reperd poftea, qui interfeiSfcis cquis, in ute- 

ros eorum exenteratos & calcntes fe fe iüatébravcrant, led nullo o- 

регаг pretio. Reliqui cum in Moldaviam evafillent, à Stephano Palatino 

habitum Polonorum menuente contrucidati, ita ut vix decem mii- 

iia, Iftro transmilîo, falva evaferint. H erb urt Hiff. Pol. I. 18. Genebrar- 

dus in Alexandra V I. Sarnich Annal. Pol. I, 7 .fu b anno 1498. Ge- 

dani, an. 1568. Oćltobris 21. rolx in hortis apparuerant. Curicken trt 

Dcfcript. diîlæ Urbis. Vemabant arbores, flores rofarum eruperant, 

an. 1588. in Dccembri Kwiatkicwicz. S. j . in Ann-al. Ecclefiaßicis; 

Propter temperiem àéris, an. 1659. 111 fine Novembris, apes ex alvea- 

ribus evolabant m campos. E x Л4. S. S. Poil recuperatum à Turcis 

Camenecum Podolienfe, in cæmeterio Ecclefiæ Cathedralis expurgatar, 

4k reconçiiiatæmalus eftloruit, au. 165)5). die 24. Septcmbris. Sequen- 

ti die, rpjfa rubra ailata ex hoico proximo. E x M . S. S. Sjnopß У it a 

S tu fdm

De Autumn о prdfrigîelo, & valente. 3% 

S h fz.ka С aß d l am Vilnenfis. Extraordinarius calor in Litvania, an. 

1708. menfc Septembri, rofarum floribus hortos impleverat. Zatuski 

Ep/f. Varmi. Ep.’ß. H iß . Familiarium Tom . 3. In Majori Polonia, 

anni 1710. aummnus, fupra modum & memoriam hominam annofo- 

rum, fcrcnus, calidus, ad Decembrem medium conceffit tcmpus femi- 

nationi. Pott æftatem pluviofam anni 17 15. autumnus in Pruffia 

placidus, amænus, calcns, idoneus ad fraga profercnda, ad ■exhilaran- 

dos oculos rofis, menfc 0

TK À C TA T U S ХП. SECTIO II. 

ftis confccuw. Cmicken in Defcript. Gedanr. Cæli dementia aninrs 

Г49І. ita calebat adulta hyeme, nt arbores paffim pubcfccrent, prata 

& flores vernarent, aves congererent nidos, genusq-, propagarenr, fed' 

rigidior Martins, intenfo quindeeim dicrum gelu, ac pruinä exuffit 

omnia. Koiato-tvicz. Hiß. Litv. P . 1. I. 6. Bielski l. 4. Miechovita /. 4» 

fub anno 1493. Per hyemem in Litvania, an. 1 j 5 1. adeo tepidæ 

pluviæ increbuerant, ut non aliter, quam ultimo verc folet fieri, omne 

frumenti genus in fpicas exereverit, quod deinde universum plane in-’ 

tcrcidit intenfo gelu. Koiatowicz. Hiß. Litva. JPart. г. Nulla hy- 

cńlis in Pruffia circa Gedanum, an. 155 z. calor infolitus 16. Januarii 

promovit vomeres ad excolendos agros. Cüricken in Defcript. Gcdani. 

Ncc Viitula, nee, Radunia fluvii palïi funt glaciem hyemc tota, anno 

1507. Idem ibidem Et an. 1607. in Pruffia hyems erat leniffima. 

Idem ib dem. In Roxolania, an. 1678. fie intepuerat àér, ut terra 

violas, aliosq; flores, in principio Martii ederet. Ii> Palatinatu Cra- 

covienli, an. 1696. tempeftas perhigida unico tantum duravit menfe; 

in Februario, pifum, Sc avena tradita agris, arbores floribus vix non vc- 

ftitæ In Palatinatu Pofnanienfi, an. 1702. Februarii diebus primis, 

Verni flores erupere de terra, pluvia crcbrior rigabat campos, vix ali-; 

qüando pruina fparfa. 

111. Tanta vis frigoris interdnm eft in regionibus noftris, ut ra- 

dicitùs arefeant arbores, aqua ex editiore loco effufi priùs quàm terram 

contigerir, concrefcat in glaciem. Lacus, paludes, flumina, duobus, 

tribusve hybemis menfibus, nonnunquam autem ad quintum Sc lex-.' 

tüm usq; concrera glacie, non modo peditibus, verum etiam equitibus, 

curnbus, ac plaultris quamvis oneratis, multis fimul, longo fpatio per- 

via Sc fecura pr.ebent itinera. Imo ultima Martii, Vithilam in Mafovia, 

adhuc per firm am glaciem, cum curru Sc quadrigis tranfivi. Cromerus 

Polonix l. i. Hyberno tempore, in Polonia trabes ita congelantur, 

ut nifi cautè Sc paulatim laxentur, fragiles fiant, Sc ædificiis inutiles. 

Quocirca frequenter etiam aedificia lignea, nimia vi didućta frigoris, 

crepare folent. IM Hamei de Corporis affettionibus l. 1. Zann in Sen ti- 

то j. siflron'tnico. Sævicnte gebj Sc clavi profiliunt de alVeribus, quia 

congé-

De Ну erne afpera. 

çongelata kuraiditate ftringit le after, cum impetu fle&itur, & fie cla- 

vum ab illo avellit, cui affixus fuerat, deinde laxc hazrentem ejicir. Multi 

viarores partes comports fr i gore ad ü (las perd unt, conti n git énim fre- 

ûcnrnis, ut nafi, nares, aur.es* manuum, pedumq; digiti afficiantur 

torpedine, qui il tempeftivè friccntur n-ivibus, reducun.tur ad antiquam 

tempenem, û fero, medkina fruftra paratut. Nivcs partibus læiîs ideo 

profiint, quia fen fi m apertis meatibus, fanguis & fpirkus denuo illa- 

b.untur : feu calor aflfrićtu rcvocatus ad interiora., ac concentratus multum 

augetur. Superficies tecræ conftringitur folidc centrum verfus* 

uunc ad ulnam uuarn, nunc ad cubitos duos, & ultra, pro frigoris in- 

tenhone: fuccus congelatus inftar glaciei albcfcit, terra labore multp, 

hebetatis ligonibus foditur. Antra Ä cclLria eo tempore calent, 

quia pori terræ clauduntur defuper, ne fpiricus terrei calidi egredi pos- 

sint, ideoq; intenfiores faćli ..calefaciunt loca fubterranea. Dam hy- 

cme rigida xufticanæ calent cameras in Litvania, foramen faćŁum pro 

fcneftra obtegitur ab intus tabula, ab extra ver.o fortiter in idem foramen 

nix intruditur., deinde amotâ tabula finitur liqucfcerc, fed duin 

• ab intra iolvitur, ab extra gravi gclu ftringitur, feneftra glacialis for- 

matur, in unum diem duratura. Tylkowski Phyf. Curi. Pan. 10. [In 

feneftrarum orbitis vitreis, vapor inftar fruticum, plantarum, flprum, ii- 

pc concrcfcit. 

IV. HYEMS ASP.ERA, & nive multa onufta, an, 974. maria, 

ftagna, lacus, paludes conglaciaverat, à Calendis Novembris, ad Ae- 

cjuinoćfcium Vernum. Dlugoffus Hiß« PoL l.x. Cromer us I. Abtlulit 

flevum gelu pecora multa & homines,an. 1 ii$.Dlugo(f'is /.4. Afpera 

erat brum a, an. 12.20. Herburt Hiß. Pol I. 6. In Litvania, Li- 

jfconia* Rrufîia, præ intenfiffimo frigore -fy 1ѵ.зс aruerant. S.tryikow:ki in 

jfnnalibus* Circa an. 1336. rigida atq, nivofa hyems, feris, volucri- 

bus, tulit mteritum. Cromsrus I. 11. Solito inrenfior brama, &r fine 

.çxemplo uives alliduas fandens an. 1 j.64. non domeftica tantum ani- 

tnalia,ifed & (ylveftria, item volucres fuftulit, fructiferas arbores plu- 

rimas perpetua nccavit ariditaue, Dlugoffus Hiß. Pol. /. 9. Stryjkowski 

shmaL /. 12. Duratus frigore Viltula fteterat à die 4. Dcccmbris* 

C c c z ad

TRACT ATU S W l, SECTIO IL 

ad 11. Mardi, an. 14гг. Ex Supplem. Chronic. Prujjlx. Acerrimum 

gela, magna ltrage in quadrupedjbus édita> an. 1440,. delevit pomaria. 

Dl'tgoff-ts L u . Strytkowski Annal. L 1 G. Tanta, fn’gora, an. 1455. 

in Dccembri, Pmllia fenfn, quanta rarô memorantur in Annalibus:pcr- 

fcverârunt ilia ad diem Marni 16. Cuncken in Defcnpt. G.dani. A- 

fperrima hyberna tcmpota conquiefcere pcftem fecerunt, an. 1496. in 

Minori Polonia. Cromcrus Rer. Pol. I. 30. Rigida hycms erat in 

Pruffia, an. 1554. Curicken in D fcnpt. Gedani. Tanta firvitia aura;, 

an. 1577. a dicbus Oftobris ad. Condućtum Pafchæ fine intermis- 

sicne duravit, ut aqua effufa in aérem priùs congelaretur, quàm terram 

contiogcret. Nakiel krm Miechovia. Memorabilis annus 1638. ob 

tnagnitudincm & diuturnitatem frigoris, à Calendis Decembris, usq; 

ad Majum perfèvcrantis. Id m ib d.m. In Polonia gelu extitit fie- 

vum , an. 1655. & cum exercitus Polono - Litvanus ad Boryfthenem, 

propc pagum Iskau. hybernaret, cadra tam acri frigore infeftabantur, 

ut omnes potus , atq; vinura Hilpanicum , una пойе penitus ad fun- 

dum usq; conftri&um fuerit, quod deinde etiam haud aliter in ufum 

venire potuir, quàm vafis difFraćtis, ubi liquor congelatus lebetibus ad 

igncm imponi, & colliquari debuit. Et aqua: vivæ venditoris, qui exer- 

citum fequebatur, ori admotum lagen« orificium, ira ibi agglutinatum 

& affixum h acht, ut fine fanguinis profufione abftrahi non potuerit. E- 

pbemerides EruoUtorum impreffæ Lipfut an. 1667. Vinum generofum 

in Polonia, gelu adftringitur, & feeuri frangitur. Du ham ei de Corporis 

affetttombtis L 1. Infvetus brumæ rigor vexabat Poloniam,an. 16(14. 

Kochowski Annal. Pel. Climaćl. 3. Tam immitis hycms grafïàu 

eft, an 1670. ut nemora adufta frigore è vegetabilium regno proferi- 

pferit. Xawadz.ki Ат с an £ Hiß'. I. 6. Rigidiiîimus Ianuarius & Februarius, 

an. 170«. homines plures vitalibus conclufis venis fecit con- 

gelatos,, pccora fuftulit, aves minores libcrtatis oblitas per fcneftras & 

januas hyberna cubicula petere, pifces in ftagnis, & pifcinis usq; ad 

fundum opplctis glacie, exipirarc adegit. Pomaria 3c fÿlvæ paflim aru- 

crc, quercus gelatione ruptac cum grandi fonitu, bombardarum mino- 

цгш explofioni perfuuili. Erant, qui Hungaricum. vinum, & crcmatum

Tfe Hyeme afpera. 

àéri expofaerant, Sc intra boràm, recepcrant adftri&um gclu. In calice 

vinum glaciem bis admittebat fub tempus Sacrificii МіЯаг, icilicet ante 

confecrationem, łk fumptiontm. Terra, ad longitudinem ulnarum dua- 

rum & mediæ, durata algoribus comparait coram fofforibus, & duclo- 

ribus aquarum. De hycmis prafaræ rigore nimio Załuski Epif. Varmi. 

in EpriL hifî. Familiar, idem reliquit. Non folùm arbores in horriś, 

campis, Ted etiam avcs in àére, anitnalia in ftabulis, Sc iylvis copiosè 

emorrua funt in Litvania. Similis ftragcs vifa in Pruffia, & À Zerntke 

in Hiß. Toruniev. Kaufragis Tabulis dcfcripta. Conftitutio algidis- 

sima hyemalis, an. 1716. die i.Ianuarii &c. gradus nonnifi ternos re- 

quirebat Gedam, ad acqualitatem cum fngoribus anni 1705?. Alia: hye- 

mes acres in Pruffia, enumerantur in I r attains 6. Sett. 1. num. 6. ubi 

Balthicum Mare congelatum exponitur. 

V* Impreffit Conradt THedicmœ Dottor Gedani an. 1670. Differ- 

tationem Medico - Phjßcam de Natura atq\ Effettibus Frigons, quæ ad 

compendium hic eft redaćta. Obfervatum in Pruffica noftra regio- 

n c , quod frigus plerumq; intendi fblcar fpiranre Borea, magis adhuc 

Cæcia, & Euro flanre. Sérum deftillatum fànguinis bovini funditus eft 

congelarum. Spiritus panis deftillatus, & femcl rećtificams, per iteratam 

deftillationem congelatus remanfir. Vmum Gallicum faccharo édulcora- 

mm à frigore fuit coagulatum, fcrvatis,fapore5 odore vini, minus tarnen 

fpifsc, quàm aliud vinum Gallicum, quod abfq; faccharo, àéri libéra 

expofueram. Vinum Rhenenfe minus faccharatum vidi funditus 

congelatum , fcrvato tamen odore intégra. Vinum Hifpa'nicum Sett, di- 

ftum fans firmiter ac funditus congelabatur, non tamen plané. Ccrevi- 

fia noftras nigra melioris notæ non admodum firma gińcie fuit coagu- 

lata.Lac vaccinum plane congelauim, parte caleofa in iiiperficie conden- 

fata ftorlïm exiftente. Aqua, faccharo tantillo adjcćto, frigori expofita. 

minus firmiter condeniâta. Solutio mediocris copiât aluminis crudi inje- 

ûi cum aqua fonds faćta,ad fundum usqjextitit congelata.Idem accidit 

fblutioni calcis murariæ vivæ, Sc extin&æ; atq; fblutioni Vitrioli Go- 

slicenfis depurati. Solutio Cryftallorum, ôc Nitri fortiiïimè eft conge- 

lata. Solutio copioli Alcalici Salis liquida manfit in frigore. Sûluuo Sa- 

C с с f lis.

T R A C T A T l T S Х П . S E C T I O 11. 

ЗІ5 'Аттопіісі> ik V &c pklegma iilitis deftillatienc prolećhim, fmrmcr 

o'mnino conftriiSta glacie. Oleum Tartari per deliquium paratum, cqui* 

«km in frigore perm&nfit liquidum,fed aliquä præcipitationc eft pallunr. 

Solutio Salis Cardai benedićfci, mediécri copia immifti congelata. Salis 

gerafnx drachma una, in unciiś d.iabus aqae foluta non munivit aqua 

a congélations. aft ejusdé Salis drachme г. ni tmeia una & femis aquar, 

liquatæ effecerunt,ut ne quidem ope mifturæ frigorifie# çongelari po- 

Чіісгіс. Aqua ex nive liquata, citiùs frigorc çongelata fuie, ac (implex 

alia aqua. Aqua marina ad quatuor circiter milliaria Pruffica à liccoce 

noftro haufta, in frigido acre collocata congclabatur usq*, ad fuudum, 

glaciem, mirum & mgratutn (aporem, nec multum falfum præbuit. 

Aqua Salvia: dcftillata, licet aliquid ufti aluminis contineret, congelata 

à frigo re, odorem falvum retiuuit. Aquæ deftillatæ varia;, nonnihil e> 

tiam fpirituofe, ob vinum in dcftillatione additum, nikilo minus con- 

‘gelatæ. Spiritus Salis rećfcificatus, ab intenta frigorc, fupra cxpećfcatia- 

г і с щ , profunde fuit condeufàtus. Aqua fortis poft folutionem plumbi 

xîebilirara, fatis firmiter eft .congclata. Spiritus Salis aquà dilatas* item 

^Spiritus Nitri dilutus, & Aqua fortis dilata in fuperficie, glaciem con- 

(picicndam præbuerunt, reliquo liquore i mm uni à gelu. Saccharum Sa- 

turni aqua fimplici folutum, & aliad in aceco vini foluuum, contra 

quàm ahqui affirmant, non potuit arcere congelatiouem. ClyfTus Anti- 

monialis fubacidus plane fuerat eongelatus. Tmâfcura Succini cam Spi- 

rita Vini egregio rećfcificaro parata, levem praecipitationem aliquarum 

partium palla à frigore, clarior evaCit & perfpicacior. Axungia ceti pi- 

icis iblummodo condeiafata. Oleum Jutiiperi deftillatum, aqua: fupeiv 

fufum, non prohibait ejus congclationem, uni nec oleum feminum lilii 

exprefluæ, aquæ fupcrfufum, .eaadcra ą glacie çuftodivit, licet oleum 

ipfum nihil à frigore .palium fueric. Oleum amygdalaruiw dulciuni 

cxprelîum, &Oleu ohvaceum à frigore eÜ: indutatum. Olcum aniii de- 

' Л і І І а ш т fuie coagulatu.ni. Seqiumtur е д, quae.à frigore illæfa ad cou- 

ipećtum faltem externum manie runt. Spiritus Salis cum Spiritu Vini 

rećtificato ex arte junćtus, intenfiffimo frigore nihil mu talus apparuir. 

Aq ua fortis rcĄificata îiihi] quoq; à frigore pafla. Spiritus Nicri reâifî- 

V catus,

D e Ну erne afpertf. 

ćatus, Spiritus Vitrioli re&ificatus, Spiritus Vini alcalisatus, a-geîïï 

manfit immunis. Spiritus Vini rećbficauffimus nonnihil exhalavit, nihil 

aliud darrmi accipiens. Oleum feminum lini ехргеіГит, in frigore liqui- 

dius & limpidius mihi apparuit. Argentum vivum fubfidere parurn, &Г 

ćontrahi yidebatur. Spiritus Nitri rcftificatus , Spiritui Vini rećhficato 

débité unituś , ä rigidifîîmo frigore, & ümfturis frigonficis tran sparenti- 

er, limpidiorq; redditus, prarcipitata in fundum parva quantitate alicu- 

jus terreftris matériau 

VI. GLACIES, eft ?qua concreta frigore, propter terræ admi- 

ftionem, five exhalationes liccas, partes aquæ agglutinantes. Prima?, &; 

mediæ hyemis, fortis & tenax glacies adto, ut fpiffitudine feu denfïta- 

re digitorum duornm , ait 7rylkowski in Meteorologia Cur;ofa> fufferat 

hominem ambulantem: trium vero digitorum, equeftrem armatum; 

unius palmæ de dimidiæ,turmas: trium vcl quatuor palmorum, integram 

kgionem, vcl myriad«11 populorum. Aquar ftagnantes gelanrur 

profundiùs, quàm profluentes attingendo craflïtie mediam ulnam, ід- 

terdum integram, & ampli ùs. Viftula, an.-1709. aquam gelu con- 

cretam prope ad cubiti extenfionem tulifle dicitur, exercitibus integris 

fu£inendïs iufticientepn. In fluviis, lacubus, ftagnis, gbeies rumpi- 

wir, lî intenium fuerit gelu , aquarum, aut vaportim ibidem іпсЫ ош т 

efficaciâ ^tantumq^folet edere ionitum, quantum explolum tormentum 

fcellicum. Pifces fub craffiore glacie fæpius fofFocantuc, quia, halitus 

terrei funt illis noxii, hi verö dum aqua tota cocperitur , lïirfum non 

cvolant, fed inficientes fluidum eltmcnrum, ferunr interitum. Exani- 

mationis eau fa rejicitur & in aquam, quæ fèparata diutius ab aére, 

naturam exuit. Gedani, alibiq; in Prufîîa,: celerirate magna ferun- 

tur homines per glaciem nud'am, mfutenda inftrumenris ferratiSjhGerm», 

bçhntt - Scbuen, à nobis Lyz,c, vocatis. 

VII. Contra vehemens fiigus multa præfidia funt- nobis fubmi- 

niflrata à natura, non pauca ab induftna. Dantur lylvæ vallifliiræ,pelles 

ferarum variæ, hyberna cubicula adeo ех-aćtc claufa, ut au ram rigi- 

dam non admittant. In iis fuceenduntur fornaces, foci crcbnùs lurent, 

vigiles tota node in aulis nobüium profpiciunc» 11e igms exiing.uatuf» 

-r * aut

T R A C T A T ü S XVII. SE C T IO Л 

aut incendii excitetur peticulû. Ab his remediis femoti plures repenun- 

tur inter egentiorcs, fervitio deditos, milites gregarios, ruricolas, fri- 

goruni fie patientes, ut una attrita vefte, neq; fubdućta pcllibas te&i 

ferant diu nodfcuq; tnaximas àéris alpcrirates: in pagis pucri male vefti- 

t i , nudipedes, fjepius duuiusq; currant per nives, lubricent, fine ullo 

catarrhi,tu(Iis5aut alterius morbi periculo. Ruftici in Litvama,R ussia 

, Ukraina, aperto pe

De Meteoris îgriek. 

Dividontur in Ignca, Aquea, Aéria, Terreftria.Generantur Tgnea ex ca- 

lida & ficca exhalatione, qua: fi copiofa fit, in longum, latuinq-, ex- 

tenfa accenditur, Trabem , Draconem, aliaq; repræfentando. Prarrerca, 

Meteora alia vocantur folita* qua: fiunt juxta naturx curium, prodigio- 

fa alia, qua: minitante Deo eftormantur. 

II. IGNIS FATUUS fit ex pmgui & vifeofa exhalatione, quae 

accenfa, hue atq*, illuc irregulariter propellitur, fugicntcs fequitur, пащ 

cura aliquis fugit, àérem fecum trahit, & ignem ilium : fequentes fugit, 

•quia cùm accedit quilpiam, propellit àérem, cum àére ignem. Frequen- 

tior eft in regionibus calidis, quàm frigidis: apud nos apparet fepius 

«ftatis tempore, quando folis calor eft efficacior ad educendas è terra 

exhalationes. Vulgus videns accenfiones iftas noćtu in agris faćhs, per- 

ivafum eft ibi defoflum latere thefeurum, halitus -edcre. 

III. IGNIS LAMBENS, eft flamma accenfa ex fubtili vifcofaq; 

exhalatione, adhæreicente quandoq, crinibus hominum, vel brutorum. 

Oritur enim ex fiidoribus, öc fpiritibus anitnalium calidi temperamen- 

ti, dum agitatione incalefcunt, pinguem Sc vifcofiim humorem profç- 

runt ex fe, fed vi urendi deftituitur propter materiae tcnaitatem. Ira, e- 

brietate,aut magno labore zftuantia capita ifto igne facilecircumfulgent 

fine pilotum noxa. Novi quendam, inquit Tylkoivski in Meteor о ' 

logia Curio, qui in juniore actate cùm excuteret tibialia in tenebris, to- 

tam cameram illuftrabat. De fæmina nobili refert Bartholinus in 

Cent. 3. Obfervat. quod ex illius capillis flammx quafi ftellz cadentes 

profilirent. Alia quotics lenitcr fe linteo tetigit, toties fcintillæ copiosc 

cruperant. 

IV. FAX, eft exhalatio in longum Zc latum æqualiter extenla, 

& fubitô inflammata tanto fplendore nonnunquam, ut nox videatur se- 

quare diem. An. 1269. die 6.Decembr. crepuiculo ipfo, infignis (plcn- 

dor in figuram crucis efformatus, non folùm Cracoviam, fed circura- 

circa regionem о т п е т illuftravit. Cromer us Rer. Pol, I. 9. Anno 

1177. Januarii 1. circa mediam ńo&em, carlum luce ingenti relplendu- 

it,& non duntaxat Urbem,verum Sc regionem Ctacovienfem illuftravit. 

Dlugoflus Hiß. Pol. I. 7. An. 1179- cxlum clara 6c non injucunda 

D dd luce

3?4 

T R A C T A T V S ХГІГ. SE C TIO I. 

luce ad breve temptts refplenduit noćtir, circa Cracoviam. M ieclovita 

in Chronic. Pol. Her burt H iß. PoLL 7. An. 1452. die 6. Decemb. 

mediis noćtis horis, crux lucida fupra Cracoviam apparuit.. Bielski m 

Chronic* Polonia. An. 162.1. ante Chotimenfe bellum ab Üsma- 

го Turcarum Imperatore motum, prodigia homines terruerunt. Cæ- 

łum obfcuris noćtibus plurima luce refulfit,. corufeantes concurrentcsq; 

columnæ per incempeftam noćtem, aliaq; flagrantis cæli fimulacra com- 

paruerunt. Petri eins in H iß. Belli Chotimenfis. An. 1702. in Litva- 

nia, vifa columim ignea ante vefperair» prdceffiflc, An.- 1708. Au- 

gufti 4. Grimaloviæ in Podolia,poft foiis occafum lux orra perftringens 

©culos duravir fpatio media? horæ. An. 1711- noćłe fequente diem 

1. Februarii, objecit fe Jarosiaviæ multorum afpećtui crux fplendida, 

pofita quafi poft Junam plenam, Halonibus duobus imperfećtis claufa* 

An. 1716. menfe Febr. horâ décima noćtis, fupra Arcem Leopolien- 

fem in monte fitam, vilæ à plurimis oćtodecim columns igneæ fccum 

quaü confligentes,duobus horæ quadrantibus. An. 17 1.7. Augufti 

10. horâ nonâ vefpertmâ, exhalatio major accenfa,in Pruffia, Mafovia, 

Mi no ri Polonia &c. fe videndam objecit.. CHASMA-, eft meteoru 

m terribile , figuram cæii fe aperientis , ac dehifeentis exhibent. 

Tune generatur, quando exhalation! accenfe opponit le in à ère nubes 

in medio den(îor,in ambitu rarior, inter afpećtum noftrum interccdens. 

©bfervatu eft Chafma non. fern el in variis Regni noftri Pcovinciis,cum 

fiupore. Hiatus hie fi eft minor, Dolium, ft major, Vorago apelktur. 

V. STELLA С ADENS feu difcurrens,. volans, facpe noćtibus 

fèrenis confpicitur. Exhalatio pinguis, attritione, vel per antiperiftafim 

accenfa, furfum nitens, à nube deorfum repulfa fie decurrit, ut ć (upe- 

riore loco emiffi jaculi fpeciem referat, aut ftellam prolabentem afpećtui 

hominum reprælentet. Si aliqnando usq; ad terrain cadat, in ma- 

teriam vifcofam , lubricam y (permati ranarum fimilem reiolvitur. CA 

PRA SALT ANS-y eft exhalatio accenfa, protenfa inæqualiter* inquiéta 

111 motu. CORONA feu HALO , eft circulus- quidam 

albus apparens circa fblem, lunam, & fiderar in re autem eft refraćtio 

ІШ11ШІ& m deniiori àérc,- quæ ctiam Ipećtatur ad lucemas- Confpećtus

De Äfet écris igmh. 39/ 

ftns Halo Cracovî.r, an. 15 y S. ante meridiem, cælo fereno, aére pa- 

catiiïimo, folem magno includebat circulo , variis diftin£to coloribus, 

duravit quatuor horis continuis, atq, rnediâ. Piotreovius sjftrol. Cracovï. 

in Cometa. 

VI. GLOBUS IGNEUS, eft accenfa exhalatio figura: orbicu- 

latx. Ante Arcem Cracovienfem vifus eft noćtu cecidiiTc igneus 

globus, an. 1506. sinnales Рвіопіл. Supra Gedanum, de Brunsber- 

gam arfit globus in àére, caudam inodicam vibrans deorfum,an. 1681. 

.Mirabilior confpećtus in Pruflia ad littus Sinus Venedici. luna fuit plen 

a , 8c lumine fèreno radians, fubito quafi altera plena luna, globus dc 

corpore lunæ delabi ca"pit, ut ipfa luna, fed cum luce majore defcende- 

te vidercturad terrain, quod prodigium fumtno terrore ipećtatores im- 

plevit. Tylkoivski Phyf. Curt. P. 9. Ferebatur motu leni, Sc humili 

via globus rubeus, ardens fupra Varfaviam, an. 1

T R A C T A T E S Ш SECT TO Г. 

ѴІІГ.. AURORA BOREA y praeterito feculo' denominate puta- 

tnr primo a Gajfendo in Operibus Pkylicis, Ineft illi folgor mirabilis, qui 

aliquando noćte intempefta Septentrionalem craćtum ita occupât, ut 

auroram etarim mentiatur. Caufà. hujus phænomeni rejicimr in copio- 

fas particular lgnitaS' terra:, feu exhalationes. fulphureas ас unćtuofas 

afcendentes in aerem. Cogitationes de Borealibus Corufcationibus л 

Wolfio funt eduæ,. Diiputatio' a Langbaufen inftituta: a, Hâgncro, Kir- 

chioaddućla varia. An., 15,60. arcum in acre lucidum-, ipargentem 

radios Hennenbergerm confpexerat. An, 1681. Oćtobns 28. vefpc- 

re Aurora Borea Gedani apparuit, Noto - .Zephyrum verfus, denfiffi- 

mos, longiffimosq; radios furfrnn rećta projiciens, quafi caudæ ellent 

trium, vcl quatuor diverforum eximiorum Cometarum. Heveltus in A n 

no Cltmaâenco„ An. 17 16,'Martii ij~ à primis horis vefpertinis,ad 

matutinam quartam, idem meteorum cum grandi incendio fpećtatum 

eft Gedani, Elbingar, Regiomenti &c. quod extenfionc fua, juxta A rnd 

in Sehediafmate de Auroris Borealibus Torunit imprejfo ,. forte quadran- 

tem horizontis expleverat, cum latitudinc nunc expanfiore, raox con- 

tra&iore. Flammæ partim rutilantes, partim albefcentes eruperant,murmura, 

ftrepitus auditi in aère. Vifi iidem ignes^ in Curlandia, A ttis 

Erudit or um referemibu* etiam Lipfiæ, Halæ Saxonum, Brunsvigæ, Hre- 

Hamburgi, Lugduni, Amftelodami, Londini, Francofurti ad Ode- 

ram in Holfàtia, 8c Veftphalia. An. 1717., V. Idus Aprilis, à décima 

hora noćlis,. ad fecundam Torunii eft obfervata. An.. 171 S. V . 

Nonas M a rtti, circa horam nonam veiperæ, miré lucens. incurrit in 

oculos. A rnd in Schediafm. de Auroris Borealibus.. 

IX. FULMEN,. ad. mentem Philofophi , eft exhalatio ignita, с 

nubc impetu magno ехсиіГа : five ignis in .exhalationc accenfus, &c dc 

nube veluti globus ex tormento bellico explofus.ln media àéris regionc 

nafcitur, dum cnim eo pénétrât, nubes denfior & folidior fùperiùs, 

«jpàm inferius, in qua includitur exhalatio calida, ficca r inflammabilis, 

lpiritibus aliis mixta, fit ut mom & antiperiftafi. concrefcat, Sc incalc- 

fcat, nubes frigore ambientis àéris magis denletur & ftringatur, lie ex- 

haiatio in locum plus arquo anguftiorcm redaćta difcurrat hue Sc illuc, 

per

'De Äfeteoris igneïs.. ?5>7 

per cavitates nubis cônenir'egredi, interim impingendo in denfiora la- 

tera nubis atteratur maxime, quam attritionem fequitur inflammatio, 

donec partem debiliorem nubis alicubi disrumpens, magno cum foni- 

tu ad ima décidât. Hic explieatur in primis tonitru, quod eft fonus, 

quern edit fpiritus illc agitatus intra vifeera nubis: fragor autem, eft fo- 

nus excitants à confraûione nubis, & Ipiritûs collifione: fulgur, eft lumen 

exhalationis accenfæ* quod fi fiat fine fragore,- dicitur corufcatio. 

Idem fulmen non eft corpus aliquod durum, fi enim folidum eifer, 

non haberet tantam vim penetrativam, & facile qnovis vento mobilem. 

EtCeraunia leu Lapis fulmineus didus, non eft fulmen,fed ipfum 

concomitans, nam inquit Reinz.er S. ‘J . in Meteorologia, fi ad ignem, 

ex fulphure, nitro , ôc Luto,, fieri poteft lapis duriffimus, cur non idem 

præftare potuerunt cxhalationcs inter nubes receptaef Produdio tarnen 

Cerauniæ contingit rariùs, quia halitus five vapores terrei per àérem 

funt difperfi, à fe invicem feparari. Si nafcitur, conicæ eft plerumq; fig 

u ra, Candida, pellucida, quia vehementiore igné à fordibus depu- 

rata; levis, quia Ьепе excoda„ Hæc in univerfali dida de fulmine, 

feu exlialatione ficca & pingui, quæ ex terra, fulphure, bitumine, planus, 

animalibus, aliisq; mixtis extrada, in copia magna intra nubem' 

claufa, ex atrritione accenditur, & repulfa denfitate nubis fuperioris,, 

concipit imperum violentum deorfum. Commentum eft laurum à 

fulminis idibus efl'e immunem. Laurus de cælo tada à reccntioribus eft 

obfervata: commtmoratur a Sennerto in Epit. Natural. Scient, probatur 

percuti л Erodœo Mifcellan. I. 3. Vidimus ante paucos annos laurunx 

percuflam fulminerait Ficomercatm in Comment. ad /. 3. c. 10. Л г и 

ßotelis.. 

X. Prodigiofi effedus fulminum enumerantur, Г11 SacelIo> 

Regio Ecclefiæ Cathedrali Pofnanienfi adjnndo, an.-1371. die 15. A- 

prilis, fulmen quod turrim percufferar, cæteris intadis rebus, folasPre- 

mislai Regis, & Rixæ uxoris- ejus confregit imagines. Cromerus Rer.. 

Foi. /.. 1-3.. DLugojfus in H ifl. Polonica. Uladislaus Jag.ello dum Po- 

fnaniâ Srcdam ageret iter, (plendente die, с fubitancis nubibus, terri- 

bile fulmen erupit, milites duos, equos regios quatuor,, aulicorum de- 

D d d у сеиѵ

35>S T R A C T A T U S XVII. SECT I O I. 

ccm i Ли uno proftravit, relićto R ege Гсгс exanimi, пес non aliquan- 

clia (urdaftro. Ліиптн5 in Chronic. Crucigerorum, Neugebaverm in Hiß. 

Fol. Bielski Chronic. Pol. I. j. Gedani, an. i486.die г. Julii, temperas 

ingens quinquc horis duravit; inter tonitrua atq; fulgura, fcin- 

tillae prolapfæ ita funt in Civitatein, tu de candente ferro percullo mal- 

i'cis in incude. Curicken in Defcnpt. Urbis ejusdem. Fulmen, an. 1496. 

equitem quendam cam e-quis duodecim interemit. Sarnich Annal. 

Pol.l. 7. Vilnæ, an. 16$ 1. ignis fulmmeus virum nobilcm cum 

uxore occiditj acinacé Kquefecit vagina non læsâ. Cur gladius deftruitur, 

& non vagina, argentum conflatur, non crumena Sec. ratio datur,quia 

Jiæc, & fimilia, funt porofa corpora, ideoq-, viam facile præbeut fubtili 

& valido fpiritui fulminis, cui vis ineft agendi contra dura & rehften- 

tia. Vel ( quod idem eft ) rariora pervolat, & pcrmeat cito, dura £c 

denfa plùs refiftunt fulminis trajećtui, ideoq; circa ilia diutius immo- 

ratur, eisq; vim fuam imprimit. Gedani Tçmplum S. S. S. Trini- 

tati dicatum tetigit fulmen, an. 1669. per feneftram, incurvato, fubla- 

to, non tamcn liquefado plumbo, quo difei vitrei ccnjunguntur, & 

per foramen anguftum, ferinio inftrumpnta mufica aflervanti fe mlînu- 

avir. Ex inftrumentis lolae panduræ funt experts: vim ićfcus. Una, manu- 

brio excepto, quod illæfum manfit, penitus eft confraćfca, ex reiiquis 

particule latitudinis exiguæ, multo autem longiores, quafi fcalpello ad- 

moto exfeôhe сопфісіеЬапшг,fed chordarum ovillarum ne una quidem 

pcriit. Infra panduras, tubæ ductiles ex onchalco, litui, & tibiæ ex li- 

gno nihil detrimenti acceperunt. Ex Novis Literanis Maris Balthici O* 

Septentrionis. Haczoviæ, an. 1678. conflićtu nubium ardor expres- 

sus inaures confregerat, capitis fæminei tegumentum exuflerat, capillis 

illæfis. In Sandomiricnfibu» nundinis tam violentus cæleftis ignis 

afflavit ruricolam , ut confeftim difpareret , (pećbmte &c admirante 

multitudine hominum. Etiam Sennertus in Epitome Scientist Natu- 

ralis refert quendam poft iftum fulminis fubitô ereptum ex oculis, 

nunquam poftea apparuiiïe. Arbitratur M eurer us in Meteorologia, carnes, 

& оіГа in cineres, ас ventos tunc abiifïe. Polociæ fulmen dum 

in Templum quoddam. decidiiTet, in momento tabellas votivas argen-

De Meteoris igneîs* 

teas in favillam irrpalpabilem cxvtt\T.TjlkotvskiPhyf.CurLP. 9. Jaro- 

slaviæ, corpore falvo, integra vefte, fila, quibus veftis confura fuerar, 

exufta omnia. Dcbilior fpirittis inccndere ficca ас molliora potuit, du- 

riorcm pannum reliquit, & corpus humore, fanguine plenum. In 

eadem Jaroslavkniî urbe, Studiofi cujusdam calcei, quai! cultri acie in 

partes lunr eoncifi, intaćtis pedibus. Et tune flamma fulminis valde fuit 

fubtilis, diJperla, ideoq; exiguæ a&ivitatis. In Volhinia, globuli 

ex argento elaborati in madam font cenflati, fine damno in indumen- 

to complicato. In Litvania aulici duo exanimati , argentum vagi- 

nis framearum , aliæq; lupcllcćtili appofitum colliquefadtum , vinum 

confervatum, confumptis dolus. Pellicula tenui concrefcente ex vifeo- 

fa exhalatione indiitus efle debuerat ille liquor, idcoq; non diffufusraut 

ex vino ip(o lubito membrana percoćta, ccu uter quidam contentum 

illad involverat, & retinebat. Salvo vale, fi liquor confumitur, per ve- 

nas ligni, inquit Fromondus ,n Meteorologicis, facili & lubrico tranfitu 

fulmen illabitur, & ardore immodico, v.g. vinum in tenuiffimos va- 

pores diflolvit, qui per poros vafis, traje&u illo flammæ luxatos, ex* 

îpirant in auras. In Roxolania, excuiïus с nubibus ignis Dubanie- 

vicenfe ftagnum tetigerat, pifcibus песет attulerat. Idem с venir 

ad Margoninum oppidum Majoris Poloniæ, ubi infe&i præfocatiq; pi- 

fees enarârunt. In lacu pagi Jeziora^ pifees alii manfere incolumes, 

cyprini lati poft ićtum extinûi. Habus, Germ. Frifch ultra 

Elbingam, pifees multos amiferat, poft immiüam fulminis infcâio- 

ncm.- ln Templo Olivenfi prope Gedanum, fpecialem efhćtum 

fulminis fum contemplatus. Ad latus uiurni ftat Epitaphium cum inferi- 

ptione, Monumcntum llluftriffiiriornm Fundatorum hujus Monafterii r 

ad latus altcrtim, Epitaphium fecundum pofitum eft cum inferiptione* 

}Honumentum Sereniffimorum, &: Illuftriflimorum Benekćtorum hujus 

Monafterii. Delapfus eft vehemens ignis de nubibus, & rclictis in- 

taminatè literis deauraris trabalibus piunmis, bas nonmfi denigravit,, 

quæ Iparfim pofitæ compomint has voces, О SJON URlT. Cum ex- 

clamationis nota inculcarc videtur hie i&us, quod Sionis, id eft, Cas^ 

lcliis Arcis impeno erumpant fulmina,, uraiu, profternant* cogniti

TZACTATVS XVIJ. SE С П О I. 

nem , timorem DEI h um ano generi incutiant. In oppido Vloâva 

Litvaniæ, fcrinium dum fulmine ресішг , an, 3702. illæsâ vaginâ, enfi* 

falcatus eft abfumpcus-; alter gladius appoluus la ter i Civis Conecenfis 

in Pruffia, eidem eft fibjedus cffedui. jarocini, an. 1711. ciftis 

•jnclufa ftannea vafa partim funt fulminis telo perforata, partim confla- 

ta, fupellex teliqua integra rnanfit. Concuffit fulmen Ædes Sacras 

Parochiales in oppido Gorka Pakt. Pofnanicnfis, an. 1713.' unura 

in organis lignum ad minutiffima dcduxit fegmina, fiftularum ftanne- 

arum majore parte adult a, minore liquefada, multa Ipedaculo, atq; 

difcudu phyfico edidit digna. Infufcatis altaribus aliquot, telidis no- 

tis exprimentibus flores affabre fados in pavimento Templi Czenfto- 

chovienGs Claro Monti impofiti, difparuit ignis fulmineusan. 1715.E0- 

dcm anno, die 14. Iunii, per feneftram irrumpens terruit Religiofos 

cdentes facros cantus, ftellularum figna reliquit in manibus. Pokorski 

Ordinis S. Pauli Primi Ertmitл in Frorttifpicio. Dicebatur, anno 

1717. vis cæleftis flammæ matrem exanimâlïè in Pruffia, proie illæfii 

finu excepta, nam iilo temporis pundo, debucrat genitrix venenofam 

cxhalationem attrahere cum àére, infans vero emittendo refpirium, in- 

fedionem illam amovere. Vel quia tune exhalatio non tam latè fe ex- 

tendebat, ut prolem involveret ? vcl id Divinæ providentia: attribuen- 

dum. Si verö infans in utero conftitutus enecatur, falva parente, fætus 

tener facilitas fubtili, fed languida exhalatione aflficitur, aut vehemens 

geftantis metus eft nocumento. Kofcicrzinæ, an 1718. confrada 

organa fulmine, vifiq; miri cjus effedus. In Varmia, excitata funt 

creba incendia face fulminea. 

XI. Fulmina terebrantia, & difcutientia, tempore verno , atq; 

seftivo, interdum feviunt, interdum vix audiuntur. Una Provincia mx- 

gis eft illis obnoxia,

De A4 et écris igrieîs. 

'âit fulmina ad ftragcm hominnm plurimorum in Minoris Polonia: Pa- 

larinatibus. Hyeme, rariflïma apud nos fulmina, & dum contin* 

gunt, prodigii loco habentur à plebe. Modica cnim tune exhalatio, ca- 

lor cxiguus, atq; vi frigoris fubitô extinguibilis, Ubi hyemes repent, 

terra fulphurea eft, cælum tonarc ac fulminarc poteft, nam halitus 

fuflicientes elevantur, nec non perficiunrur. Cracoviæ, an. 1^45". 

Mardi 29. horribilc tonitra audirum eft- ЪаЬп in M ir a h li M u nâi Oe- 

conomia. Supra candcm Urbem ., an. 1571. lanuarii 29. tonabat, 

& fulgurabat. Bielski Chronic.I. j. Gedani, an. 1575. in Aprili, per- 

cuiïa pars propugnaculi fulmine, dejeétaq; in fofïam. Laftcius. Fre- 

quentiffimæ flammæ inrer nubes corufcabant, an. 1 579. in Ianuario. 

Paprocki. Califfii, & Pofnaniar, an. 1638 Decembr. 20. auditi foni- 

tus orri in nubibus ex accenfione exhalarionis calidioris. Ex M . S. S. 

Turris in Monte Claro CzenPtochovienfi fulmine ićfca conflagravit, an. 

1654. die 10. Febmarii. Kordecki Ordi. S. Рачіі Eremitx in N o va Gi~ 

gantomachia. Audita tonitrua, corufcationes vi& , an. 1690. lanuarii 

14. Eodem anno, 1. Aprilis, Teinplum Virginum Ordinis D. Benedict 

eft incenfum. CalilTii, die 14. Fcbruarii, turrim Curiæ te- 

tigit fulmen. Pofîianiæ, an. 1701, Fcbruarii 13. с denfa nube erumpens 

vis ignea turrim pereufferat Templo D. Magdalcnæ contiguam. 

Conceperat moles Hammam prælucentem Urbis exitio, aft ab audacio- 

re Studiolo Theologix eft fopitum incendium. Feriunt turres,montesq; 

fulmina, quia linea perpendiculari rariffimè, transversâ paffim de- 

labuntur, ideo incurrunt in moles excelfiores. ln Lublincnfi Palatinatu, 

an. 1701. Aprilis 4. multùm frigenti àéri, cadenti nivi, permi- 

fti fuerant cxleftes ignés. Atra nubes noćbem pame deferens, anno 

1717. Martii 23. laroslaviam crebris fulminibus,fragore ingenti terruit: 

adeo calidum imbrem derailît, ut manu ægrè fuftmeri potuerit. Gedani, 

an. 1718. Martii 16. cum nivibus, ventoq; valido, igneum telum 

ceciderat, difrupta nube. Ibidem 2. Aprilis, audita horrenda tonitrua, 

corufcationes frequentes fpećtatar. Regiones nonnullar exteræ ferc 

nunquam vim fulminum experiuntur, vel propter vehementiam frigoris, 

quod poros terra; claudir, ut halitus copiosè non poffint afeendere: 

E с e vcl

TR AC T ATU S Х П Т . SECTIO ТТ.. 

vel propter calorem magnum, eurnq; pcrpctuum, qui exnalationcs ele- 

vatas attenuate diflipatut in nubes denfas abirc nequeant. 

S E C T I O I L 


M ETE O RIS: AQVEIS. 

J.Tk yTETEORA A QUE A dcbent aquæ or i ginem, refolvunturq; in 

I у I idem elementum. Confiant enim vaporibus conftrićtis, & quafi 

confolidatis à frigore. Producuntur vel in fecunda regione àéris, 

& func Nubes, Pluviæ, Nives,Grandines : vel in infima regione,& funt 

Pruinæ, Nebulae, Rorcs. NUBES, eft halims feu vapor vi fuæ lc- 

vitatis in mediam àéris regionem elevarus ibiq; denfiitus, ob nativum 

fuum frigus recuperatum. PRU 1N A, clt materia ad nubcm fbr- 

mandam idonea,concreta in infima regione,priùs quàm potuent in nu- 

bem deniâri, vel in aquam folvi, vel calore diffipari. NEBULA 

differt à Nube, ratione loci', nam Nubes eft in media regione, Nebula 

in infima V diciturq; caligo f i eft d'enfa atq; opaca» ROS, eft vapor 

fubtilis,parü a terra elcvatus proptér exiguum caloré folis,frigiditate 

teinperatœ noćtis in aquam refolutus.Juvant etia ad rorcm efîùiendum 

aftca noéturna, præcipuè luna vapores noćtu de terra educens, qui de- 

inde terra incubantes, fiib initium erepufeuli, (olvuntur in aquas. 

II. PLUVIA,eft nubes in guttas aquæ refoluta,ex alto in terrain 

decidens. Caufa materialis illius, nubes faćta ex vaporibus ad mediain 

àéris regionem fublatis: formalis eauia, nubes eadem dilloluta. Plu- 

viæ cæptæ tempore veris, an. ітіЗ. nec in æftate remittebant, unde 

ingens eft orra exundario. Dhgoffus H iß. Pol.l. 4. Cromerus l. 5. Im- 

bres per totam æftatem continui, an. 1210. aquarum multitudine vehementer 

Poloniam afllixerunt, non fine fegetum hybernarum jaftura^ 

pagorum everfione. Herkurt H iff. Pol. I. 6. A fefto Palchæ ad au- 

cuninum, an. 1 iz ;. affiduus. imbrium defeenfus. inundatiuncm caufavit, 

vernarum

D e Metcoris aqueïx. 4 0 3 

Tcrnarum fcgetnm feminationcm impediens. M iechovita Chronic. /. 5* 

Dlugoffus l. 6. Hanc frequcntiam im brium , aut fimilem Nakislski in 

A4iechovia> ad an. i22 3.refert, fubjungendo: pabulis deficientibus,mors 

ânimalium obtigit, homines pkirimi prxcipuè agreftes abfumpti , vali 

da fames per triennium continuata. Ingens aquarum copia, аппэ 

1J.53. fere in Polonia tota ex perpetuis pluviis, ab Aprili, usq; ad 25. 

Julii delapfis, campi, agri, fylvæ navigabiles faâæ. Idem ibidem An. 

1270 à menfis Iunii die 20. ad Septembrem medium, nimbus continu- 

atus diu noftuq; e-rat caula ingentis eluviei. Stryikowski Л rival. I. S. 

Miranda fucrat intempéries carli, an. 145 1. quia continuis diebus quin- 

decim , totidemq; noćtibus , fine intermiffione pluvia ingens decidcbat* 

Dlugofpis l. 1 5-. In Varmia,an. 1491. circa diem S. Laurencii, tantu 

s defluxit nim bus, qualis nunquam eft obfervatus, cataraćtis с nim 

cæli, nubibusq; apertis diluvium redire videbatur. Delabebantur de nu- 

bibus aves, quales nec antea in dićta terra> feu etiam rcgtiis, & terris 

vieillis, nec poftea ipeâatæ fuere. Duravit tempeftas iila vix per dimi- 

dium quadrantem horæ, quæ fi integra horà perfèverâfîet, terrain, hom 

ines, animalia cunćta abforbuilfet. Plaftwig in F'itis Eptf. V'armienfi- 

ю п . Æftas anni 1504. ab Aprili ad Septembrem inclufivc, vix non 

•quotidie pluvioia. Adiechovita m Chronic. Polonia,'. Exundationes 

maximæ in Polonia, an. 1.534. cæteris terris per Europam totam arc- 

feentibus. Fntfchius in Catalogo Prodigiorum, Funcciui m Chronologia, 

Zycofłhenes і к Chronic* Prodig. а с Oftentorum. Pluebat dicbus fitigulis 

Augufti m enfis, an. 1628. fecuta hanc ealamitatem fames, & pc- 

fiis. 7 wardowski in TJla-dislao I I In Polefiam, Voihinia à mcridic* 

Litvania à Septentrione, maximas eifudit aquas, an. i6f i . dicbus vernis. 

Navigiis tunc duntaxat iter ad Boryfthenem, per oćtoginta fere 

milliaria Germanica eraç arboru vertices, (in hoc fimulacro maris )por- 

tum fecerant navigantibus. Ex M* S. S. Majorem Poloniam , an. 

1655. Fcbruario menfe, notabililîimæ eluviones occupavcrant. Krafu- 

ski in Regina Polonia. Imindatio m axim a, an. 1688.mcnic Apr. invafit * 

M ajorem , Minorem Poloniam , cæterasq; Provincias. Dmturnæ 

pluviæ , an. 171 ь in A u gu fto, mejlarum labores inipediverant, niania 

£ e с i pulos

TRACT ATU S ХѴП. SECTIO IL 

pulos fccerant computrefcere, in Majori Polonia.. Currenre anno 

17 13. Majus, Iunius, Iulius, Auguftus multum erat nimbofus in Terra 

Cracovienfi, & circa Crofnam &'c.. Proprer pluviarum frequen* 

tiatn , fegetes vcmæ in Pruffia ad Septembris finem colligebantur, anno 

1716. 

III. PLUVIÆ PRODIGIOSÆ, monftrofe, vocantur illæ, qux 

non ex loto iunt vapore humide in aquam reloluto, fed vel ex aqua 

alicujus coloris, v. g. iànguinei, vel limul cum aqua décidant aliqua corpora. 

PLUVIA SANGUINE A , ell aqua rubra inrerduin decidens. 

Contingir natural)ter, quando vapores tninio, rubrica See. aut 

ctiam (anguine tinćŁi elcvantur, in nubem concrelcunt, tandem relol- 

vuntur. Et calor nimius poteft vaporem aqueum ita percoquere, ut a- 

qua ex eo nata colore tingatur rubeo, vel quail fanguineo. Quod fi 

languis verus ( id eft, tabs liquor rubicundus, qualis venis, arteriis, ali- 

isq; partibus animalis continetur. ) décidât aliquando, prodigium eft, 

лес naturalirer, verùm miraeulose produćtus,, ob fines Numini notos. 

Pluvia ipeciem fanguinis referens- decidit in Polonia, an. 1010. Tylkow- 

ski in Meteorol. Curiofa. Idem contigille in Boruffia, Thuanus H iß. 

L 2.7. fcribit.. In Silefia,.an. 12/70. apud Michalovum pagum, & inter 

Oderam ac Niflam fluvios, triduo- pluille languine dicebatur. Cro- 

mcrus Rer. Pol. I. 5. Miechovita Chronic. I. 3. Bielski in Chrome. Polo- 

mcij. Mortem Boleslai Pudici Regis proximo ргагсеіГегапг pluvia: 

fanguinea: in diverfis locis copiosè defluentes. Scuygielski Ord. S. Be» 

ned:fti in Tinecia. Ejusdem ccloris aqu.t cadenres dc nubibus vi- 

fx, an. 1620.. in Polonia- Brachelius in Hiß. f и tempons. Ante bellum 

Chocimenfe cum Ofmano Turcarum Imperatore, an. 162.1. taćlat 

cxlefti: tinftura, fanguineoqj rubore arbores notabantur. Petricius in 

H ijl Belli Chotimenfis. Prope Camenecum, in pago Podczjipalce, 

an. 16 35?. terra profudit ( juxra vulgi opinioncm ) fanguinem, multosq; 

terruit fpeftatores. Ex M . S. b. Cracoviar, an. 1680. imber colons 

fangvinolenti fufus de nubibus. Berckenmeyern in Curtrfo Antiquar 10. 

Eodem anno, menfc Majo,,vicina Urbi præfatæ loca, horti, prata, ar- 

jîorum folia, indufia agricolarum, quafi cruoris guttis funt confpcrfa. 

Haur

De Meteoris aqueis*. 

Haitr ïn iÆrario> Secretorum Оесопотіл. In prardio cxrra fluvium 

ban pofito ad Iaroslaviam , an. ić8z. Aprilis 9. fanguis decidifie ex àé- 

n? putabatur.. Laćtc plait, quando nimii calorcs folis ex uberibus 

pecuckjm extraûum lac euro nubiuin partibus permifcuerunt : aut va- 

porcs eduftos ex terra alba fie pereoxerunt, ut laćlis eolorem indaant. 

Fcrri pluvia fit, opinione С abet, Schottin Sennerti, cùm vapores meral- 

lici, vel. fiilphurei indurantur in àére. Lapides cadunt, dum copiofæ ter- 

reftres, vifiofæ, elevaræ & jun&æ exhalationes calore magno adden- 

fantur. A caufis naturalibus piuviæ diftæ, fimilesq; eis proveniunt; inter- 

dum tarnen, ait Frcmondus Meteor ologicorum l. y. providentia DEI dis- 

ponente, pro mmtiisj atq; minis calamitatum futurarum ponuntur. In 

Infuła Mariarbnrgenfi y prope pagum Lichnowy wielkie, dicebatur ceci- 

difi'e pluvia coloris fiilphurei, an. 1718/ agris reliquifiè materiam fia» 

vam , qua? pro genuin© fulphure, cum vaporibus â iole attra&o vulgo 

habebamr. Aft dcpurari colando dtbuir, ad explorandam inflammabili- 

tatem , percipiendum odorem fulphuris. 

IV. PLUVJÆ ANIMALIUM hæ objeftæ finit oculis. Teiles 

habeo viros fide digniflimos, imo & meos oculos, refert. Tylkow- 

ski in Meteorol. Cur/ofa, quod (uprą pileum, galerum vocant, plurimae 

minuræ ranæ federunt', cæio depluente æftatis tempore. Vidimus & vi- 

peras decidentts, an. 1661. in Podlachia Polonia: Regni Provincia.Non 

admittebant gcnerationem ranarum in nubihus, Cabeus, Falcpius ,Sca- 

liger, propter hanc quoq; rationem, quia nunquam aut in teüis, aut 

in tabulatis, aut in aquis dcpluemes raia- apparent, fed tantùm in puł- 

veribus inlperfis pluvia aqua, in fnrnnns caloribus. En tellis fiflituc 

Vir Rcligiolus, fidei probatz.quod & fiipra terrain filtrant vifæ. In* 

greffi quidam iter Kioviâ in Poloniam , an. 1690. retulerunt, quod nu* 

bes imbrifera, fatis denfa, atra , loluta 111 aquas, lerpentes, ac viperas 

in terram profudit. Zahn in Dtfquißt. 3. Aóeteorofcoptta. A magnae 

aućtoritatis viro fpećlatore faûa eit mihi relatio, quôd prope oppidum 

Kopanica Palannatûs Pofnamienfis, copia magna pilciculorum nunquam 

ibi repeiibilium fit delapla cumimbrc in agrum.Colligebantur illi à ru- 

ricohs concurmmbus, coquebamur,,fimiebaniur cum guftu. Tradit 

Ecc j

ąoS T'R A C T A T U S Х П І. S E C T IO II. 

& JonTtonu^ large pifcibus pluifïe non procul Rcgioinonto in PrnflTä 

ita,utviæ quoq; &: prata impleta pilcibus fuerint, feq; ipfùm ex pild- 

bus illis comedifleunà cam fais parentibus. Origo ranarum, pifci- 

um , ferpentum decidcntium fi examinarur, oenfet SchottusS. in aère, 

& in nubibus с (Te halvrus rerum, feminaq; mixtorum, confequenrer 

■polie in illis haiitibus, & feminibus, -Ti conjungantur corn convenient! 

materia, animalia conftitui, cum habcant in le virturcm formatricera 

illorum. Ex aflertione Kir cher t in Mundo Subter. Reinsert in Meteorolog. 

tunc poteft pkiere ranis, & pifcibus, quando vifcola exhalatio, 8c 

fpermaticadićtorum animalium согриГсиІа fi mul cum vaporeaqueoex 

ftagnis & paludibus elcvata, accedcnte calorefolis, varie commifcentur* 

atq; ad illud perveniunt tcmperamcntura, ut ad formam viventis proximo 

difponantur. Bum s &contumax adversùs tot Authores eflem, 

ait Fromondus in Meteorologicis, fi negarcm , in nubibus quandoq; ra- 

nas generari. A fententiæ oppofitæ feóbtoribus adhibcrur minime fi- 

des narrationibus; argumenta probantia polie nafei in humido calidoq; 

àerc animalcula aliqua, refutantur. Nonpluim t( inquiunt ) ranæ, fed 

ira cito generanmr in ipfb pulvere terræ,ut pluifle videantur. Venti quo- 

q; per juga montium fævientes, ranas, pifciculos, lapides fublevatos 

per àérem déférant, unaq*. cum imbribus in terrain dejiciiint. 

V. PLUV1Æ, RERUM VAR1 ARUM adjunguntur fupra enu- 

meratis Prope Zamofciuru, an. 16S7. Aprilis 4. ex aére femen. 

cauliu,atq; mino ris raphani cçôà\i.Tylkowski Phyf.Cirio.P.w. Arcis 

Pofnamenüs teftum & area, dduper lparfa milii grana acceperat. O- 

ftrogium viderat quondam femina braflïcæ capitatæ abaltojaćb. In 

vicinia Monafterii Tinecenfis Ord. S. Bencdićti, an. 1701. grana milii 

łapfa, collećta, coćla propter experientiam, inclufa epiftolis ad fpećta- 

culum mi fia. Negatur, frumentum verum polie nafci in nubibus, itaq; 

creditur alicubi abreptum turbine oecidilïe cum pluvia. Non omnia, &с 

Cabeo 5. J / i n Mete on s , quæ ex alto venere in terrain , genita funt in 

nubibus, fed à vento impetuofiliimo afportata ad locaremotiora. 

VI. G R A N D O , eft pluvia in àére conglaciata. Generatur in 

media, &c іпйци àéns regione, cum h o c . diferimme ,quàd in media 

* produca

De Mete о fis aqueisr 4°7 

proclucatur ab ejus frigore, in intima ab ejns calore per anriperiftafim, 

«juæ eft intcnfio unius contrarii, ad præfentiâ alterius.Magnitudinis non 

poftrema caufa с it R em g ro in M eteoroleg. pugna ventorum rigidiorum, 

quæ materiam grandinis, dum adhuc mollior eft, inter ie collidit varié, 

ас in grandiorem molem compingit. Ad altiffimas nubes, grandi- 

nes maximas refert le Grand in H iß . N a tu r a h , è quibtis defcendendo* 

incrementum accipiunt. Fieri enim poteft, ut plurimum humoris occur- 

rat in via, qui ip fis inhærendo, frigore præfenti correptus congelatur. 

Opinionc aliorum, à terra remotiùs generata grando, elt minor ac rotunda, 

quia cadens ex alto multum atteritur eontaćtu àéris: prope terrain 

produfta major elt & angularis, propter rationem oppofitam. In 

Polonia, an. 1481. decidit grando æquans magnitudinem cvi colum- 

binij ex ejus percuflione paffim inventa cadavera leporum, & oninis 

generis volucrum. N a kiel.ki in JWiechovia. Circa Gedanum , grando 

juglandi par attulit песет multis- feris anlêribus, an. 15zi. E x H iß . 

Prujfiœ. Grando ovis columbarû major, cum fragoribus vehementibus,. 

horrendis fulminibus deJapfa perfregerat lignea tecta, an. tjoy. M ie - 

tbovita Chronic. Pol. 1. 4. ln traft u toto, infra Czenltochoviam, 

& Leloviam, an. 1545. fegetes, quæ falcem jam exfpeftabant, grandi- 

ne columbini ovi molem attingente verberatæ interierunt. N a h e lsk i in 

M ieckovia. Decurrente an. 15 7 z. in circumferentia Urbis Toru- 

neniîs grando librarum decem ( præter alia illata damna ) etiam homi* 

nes plures privavit vitâ. Z erneke in H iß . Тогип. N a иf r agis Tabul ts. Pon- 

derofæ grandines proftrârunt alites numerofas, an. 1574. Paprocki. In 

Roxobnia, an. 1621. lulii 9. grandine æquali ovo gallmæ funt concus- 

sæ fegetes, aves, & pecudes. E x M . S. S. Ingens procella emifit 

grandinem inufitatæ magnitudinis, an. 2645. E x M . S. S. Circa- 

Varfaviam , tanta grando, quantum tft ovum gallinaceum apparueraty 

an. 1.668. Brt-wer in H ißoncis Notabtlioribus. In Diftrićtu OpoczU 

nenfi, «Sc Radomienfi, an 1669. lubi 22. concuflæ in /pica fruges, ar- 

borum frondes, dc fcandulæ: maftata quadrupedia ас volatilia, fauciati; 

homines grandine molis infoliræ. H a u r in zÆ rano Secret. Оесопот л. 

Æftas. а п ш . 1 6 7 1, tcmpcftaubus & nmibis atrox, fatalis multis pecoribus»

4o8 TRACT ATU S Х Г Т І . SECT! О Т7. 

bus, Sc hominibus in grandine; пес vim mireris,, portentofam ejus ma- 

gnitudinem très latos pedes ехсеіТііГе, fuere qui viderant atq; tradide- 

ranr. Zaw adzki Arcane H iß. I. 6. Eodem anno, die 14. Augufti, 

grando candidiifima, ovo gallinæ major, tećta concnlTcrat Sandomirix 

E x M . S. S. In villa oppido J-nrofin vicina , an. 1677. grando x- 

qualis ovis gallinamm colonis eripuit femmationem hybernam, & ver- 

nam maturefceiuem expretTiq; eft penicillo rudi in pariere Templi Pa* 

rochialis. In Bcłzenfi Palatinatu, an. ićSz. circa lulii fincm deci- 

dit grando par anferino ovo, figura perfećtc referens tcftudinem exer- 

to capire, pedibus, caudà in latus projećta. Tylkowski Phyf.Curi. P. 10. 

Quod imagines mira: animalium, aliarumq; rcrum appareant in grati- 

dine, partim ad vim Divinam admonentem Authores referunt, partim 

imaginationi infpicientium adfcribunt. In Terra Premisliensi, grando 

intulit песет aniimlibus, an. 1685. Iulii 30: in Terra Lcopolienii pro- 

pc Grodek, grando quædam humani capitis quantitate dicebatur arquâs- 

se. In Volhiniæ pagis M fłyfzyn Sc O zd o w , attigerat molem duo- 

rum pugnorum: in Ceperow villa, hominibus vulnera, peconbus песет 

attulcrar. Terra Sanocenfis diebus aliquot cooperta grandine majore 

manfit. Pofiianiæ, an. 1705. Augufti 31. die, eaq; calidiffima, 

globi conftri&æ frigore pluvise, ova columbæ fuperabant. Ad rus 

M ilatjn Roxolaniæ, aliquot centena anatum fylveftrium funt intercm- 

pta, proftratæ oves im campis. Circa Premisliam , an. 170S. Aprilis 

25. grando juglandis mole devoluta de nubibus: circa Cremenecuin 

in Volhinia, Iunii 5. amplitudine ovi ankrini nudavit multis frondibus 

arbores. Vehemens ventus, an. 17 10. lulii 13. attulit agris Bozen- 

cinenfibus in Palatinatu Sandoniirienfi gradinem manui in pugnum 

compreilie parem, Copriunicæ botro mediocri vini, pago Skrz.yparz.o- 

wice extenio pollici, Graboveco, W olæ, Ofova:, fragmenta longa Sc 

сгдіГа glaciei. Tempeftate fedata, obtigit ferina opima rufticis, in lepo- 

ribus, anatibus, c.rterisq; alitibus interfećtis. Grando formam lunre 

nafcentis exhibuille ferebatur, an. 1711. menfe Majo, in Podolia: in 

Majori Polonia, fequenri anno, glaciei frufta prolapfa non procul à Co- 

fteno &c. In campis pagi Raykowy Capitaneatus Mevenlis Геи Gnevenfis,

D e Mcteoris щиеіг* 

venfis, fèxagenæ $6. anferum , grandinosâ procellâ cdncufïar. Terra 

Lcopolienfîs, an. 1716. Janii 1 palïa eft ‘grandmem profternetrtem 

fegetes, atq; volucres. In oppido lV/fnia> с fcandulis tećła elaborate funt 

conçulïa. Eodcm anno, mcnfc Juiio, in circumfcrcntia Urbis Leopoli- 

cnfis, diebus tribus duraverat, eratq; plurima par ovo anferis. O p 

pidum Służew o verfus, in Cujavia, ail, 17 17. noćfce Icquente Transfi- 

gurationis Domini diem, coopérait campos grando (oliio major. Iuxta 

Fromundi Meteorologica> raro noćfcurno tempore cadit, nee nifi poll ca- 

lores magnos progenita. Non minor juglande apparuit propc Czen- 

ftochovia,an.i7i8.Junii 2j:pom a vaftitate xquabat trans Lcopolim,dic 

30. Julii. An. 1 7 2 0 . menfe Aprili, horâ décima vcfpertinâ,non procul 

à villa Skape Palat. Sandom. grandinabat. Poft diem 8. Junii, circa 

mediam noćfcem, Joiephoviæ ad Viftulam, idem meteorum molem o- 

vorum anferis, & gallinæ ferendo tegulas fregerat. Die Junii 9. Baltoviæ, 

grando ejufdem magnitudinis volucres trucidavit: in villa Ł a w y Palat. 

Cracovi. digitos transverfos quatuor, in vicinia oppidi Brnoz.6w Roxo- 

laniæ æquavit pyra.Czermini in Palat. Sandomirienfï cum forma agnelli, 

botri, capitis bovis, ас afîni &c. dećidilTe eft vifa: ultra Ulanów in 

villis, &c in Uchanie oppido, mole pugnorum duorum confraftæ fean- 

dulæ; junćtus currui equus peremptus in vicinia : prope Zamofcium, 

hominum par interemptum, arborum frondes refeôtæ: verveces exani- 

mati in campis Prufliæ: in locis plurimis proftratæ fegetes. Ferebat rum 

or cecidillè 6c fragmina glaciei, grandinofas mafias humana capita a- 

dæquantes. 

VII. NIX, eft nubis ftillicidium congelatum in àére, & in floc- 

Cos formatum. Vel, eft concretio vaporis refoluti in aqiiam minutiflï- 

m am , qui vapor antequam formetur in guttas, dum adhuc habet m ultum 

admifti aéris, & ali quid exhalationis ficcæ, fuperveniente frigore 

coagulatur, ac copulatis invicem particulis pluribus, in floccos abit. lu 

fecunda àéris regione ( quæ frigidifïïma eft, fedesq; nubium ) gcncra- 

tur, figuram fexangularem ex obfcrvationcFromondi 6c aliorum caden- 

do deferens. Stellata Kirchero in u4rte Alagna Lucis U m bra, à fpi- 

ritu calido intra floccos concentrato, qui dum undiq*, frigidis corpu- 

F f f feulis

TRACTATVS XFII. SECTIO II. 

fculis circum datur,mens corpus nitetr terebrando,in radiosä efformat fi- 

gurarn. Nivis hequentia hyberno tempore prodtft, quia tegendo ter- 

ram à Irigore défendit nimio, & ne halitus calidiores evolent furfum 

facif, deniq; propter fal nitrofum , hrcunditatem promovet fegetum. Æ- 

ftate quamvis gencretur, vim caJoris in lapin non fuftinet uti grando, 

qux folidins eft com'pafta, Poft coortum frigus intenfum, anno 

1353. in vigilia Pentecoftes, nix ad duos cubitos alta terrain operuit,ad 

diem fextum duravit, cum magna frugum uberrate. M iechovita Chronic. 

Vol. I. 6 . Dlugojfus /. 9. H er burt l . 10 .Bielski in Chranicis. Circa 

an. 1440. ante Decembris medium, delapfa nix manfit ad 15. Aprilis. 

N akielski in M iechovia. ln Pruffia an. 1443. Maji 1. pondéra 

nivium tefta vix ferre poterant, nonnulla fubfrdebant, gravatæ arbores 

frangebantur. Curicken in Defcript Gedani. Hycmis, atq; nivium 

aufteritatc nimia pabulationes animalibus fylveftribus funt fublatar, ple- 

riq; viel apud Podoliæ oram dcpreßi onere, an. 1453. Dlugojfus H iß . 

Toi. I. 13. Copiofa nix venit, an, 1569. in Majo, jaeuit triduo, nivem 

fecuta fterilitas, fterilitatem fames, famem peftilentia. E x M . S. S. 

Decidentem nivem, an. 1570. Maji 17. comitatum eft frigus, trium 

dierum fpatio. Hennenberger in Chromas Prujjiœ. Gedanenfes cam- 

pos altiffima nix contexit, ah. 1577. die 3. Maji. C urickenm Defcript. 

ej 'fdem Urbis. Nuradinus Sultanus quadraginta millia Scytharuni 

ducens venit ad Leopolim, an. 1675. Tune vila nova in arftate prodi- 

gia, quibus barbaros primus oppugnavit æther, cùm camporum vafta 

menfe Sextili nivibus operiret. Nec arva tantum intempeftiva hyemc 

canuere, fed grandine quoq; conculïa, qua: infefti hoftibus caeli argumentum 

fuit, aère tum alibi, tum Leopoli fereno.Załuski Eptß. H ißo- 

rico - Famil. Tomo 1. In Litvania Breft.x, an. 1691. Maji 6 . & 7. 

in Minori Polonia circa Cracoviam, 8. ejusdem menfis, nives apparuc- 

runt. Cracovienfes campi iisdem te£ti, an. 1-692. Maji 8. & duobus di- 

ebus fuccedentibus. Eodem anno Junii 5. ab hora décima matutina, ad 

quartam poineridianam vifa hyemis facies circa Gedanum. Leopoli, 

an. 1693. Maji S. nives talos attigeranr. Coneci an. 1 6 9 4 . Junii 

1 0 * metum mcullerant, ne horti & fegetes inficcrentur. Trope B ia - 

ła m

De Jlîetevris nquels. 

łam in Litvania, an. 1696. Iunii 2. in Minori Polonia ad Novotargum, 

an. 1705. Maji 27. nivalis tempedas àérem infrigidaverat. Podolia hy- 

berno tempore profunditatcm nivium fere tricubitali perrica men/à eft. 

Leopoli, an. 170S. Maji 18. terra eft operta nive, quæ d ne mora reiolu- 

ta in aquas. Gcdani, an. 1715. primis diebus Iunii, ningebat ali- 

quoties, rigente à ère. Montes Carpatios rexerant nives copioü* 

an. 1718. Iulio menfe. Pxædii Sw iecim campi confperd nive, an. 

17 19. Maji 8. in Palat. Pomeraniæ. In O & obri, inter Sokalum & Cra* 

fnoftaviam , nix talis altior, in Palatinatu Cracoviend & Sandomiriend, 

die S.ejusdem mends,permifta pluviæ. Hæ funt nives infolitæ,nam 

fex mendbus integris, Majo, Ian io, Iulio, Augufto, Septcmbri, Sc O - 

A-obri, remotæ à nobis propter calo.res, aut æftum. In partibus tarnen 

Carpato monti proximioribus, etiam September medius, Oćlober totus 

fæcundus eft nivium. In Curlandia nives creberrimæ, judas 

ftaturæ viri altitudinem non raro excedentes, Sc nonnid morâ longifll- 

xna liquefcentes, regione tota ob eluviones tunc per dies aliquot in via. 

LentiLius in Curlandiœ AiemorabilibasAn aliis Provinciis nives ordinariè 

aflurgunt ad fpithamam, vel dimidiam ulnam, extraordinariè ad ulnam 

integram, imo ulnas duas, & amplius. Congeftæ ventis circumvallant 

ædificia, exhibent colles viatoribus, eosq; non fuperandos, neq;cito fol- 

vendos calcribus. In Ruffia Alba, Ôc U kraina, agreftes fufFulti 

oblongo baculo, ioleis ligneis ( Ły%e dićŁis ) duos, aut tres cubitos 

longis, utriq; pedi fubiigatis ferunmr celerrimè per nives congelatas, feras 

in iylvis infequunmr, capiunt, lanceis, plumbeis globis trajiciunr. 

Nullus proventus nobis ex copiods nivibiis:in regionibus cxteris quan- 

tus eft, dcfcripdt Schottus S. jf. in A natom ia Phyfico- Hydrojłatica. I11 

.Sicilia, non aliis nives colligere, confervàre* ac vendere pcrmittitur., 

quàm Urbium Magirtratibus.Vcnduntur ad aquas refrigerandas in æfta- 

te. dngulæ libræ uno, aut altero crucigero, aut cariùs,prout eft caruna 

copia, vel inopia, diftannaq; loci ab urbibus, quibus importantur. Hye- 

niali tempore d mons quifpiam thefauro nivium ditatur, cotifeftim du- 

centi, trecentive ruftici conducuntut à domino montis, ad faciendos 

globes, & in cavernara devolvendos. In Melita Infuła, quia nunquam 

F f f z nives

T R A C T A T U S XVII. S E C T IO II. 

nives è cælо lapfæ comparent,æftatis qualibet die advenit navis ex lirtorc 

Sicilitano nivibus onerata > vela deponit circa ortunv felis, libras duas 

nivis, Regalis Hifpanici y an с Inin Romani pretio diftrahir. De ufa medico 

ni-vis- к BarthoiinoTraćbtus edims leeicur. о 

Ѵ1ІІ-. MEL,, ell luccns roris cæleftis Galenoy aliis norum fudor, 

& quaft gumnrti, quod apes colligunu Succus in nonnullis floribus percolacus 

ac præparams, Honorato Fabri in TraBatu de Plantis, qui с um 

Gxundety ab api-bus- eollećkus infertur cellulis* Nec ftatim initio mci 

perfcćłum eft, quia dein de fîS alveari coquitur calore, & quafi halitu 

tepido, qùapropter mutatio coloris,, faporis, & oderis.. Ulteriùs idem 

Celebris Author nés..u mcl elle humorem rolcidum è cælo dccidentem, 

herbis & flofeulis adhærentem, matutinæ auræ denfatum frigore, nam 

omnes flores indifferenter mel iilud concretum exhibèrent ac contincrent, 

& lie nullus dclećfcus. floru habendus eilet ab apibus, quod répugnât 

experiential non enim eft flos melleus omnis» Apibus к Gassehdo 

w M eteorit, к le Grand in Hijł. Natur*, vis attribuitur, ea, qu* 

fuxerunt ex floribus in mel vertendi, mutata qualitate,, faporem novum 

impertiendi. Videmus ( inquit polterior ) in animalium uberibus, quod 

ex alimento lupereft,:in lac mutari. Quid ni etiam quod in ftomachum 

apes transmittunr, parte una nutrimenro deftinata, reliquum debitis organis 

in mel convertant,, ac deponant? Apud fentientes oppofitum, eft 

obfervatum y apes ore mella со Ui ge re* fed 1101т in ventrem demittere, 

crura & coxas onerare,. noa vifeera. Optimum cenfetur flavum, 

edore & fapore jueündo, purum , fincerum, pellucens tam fibi inhaerens,. 

ut contmuitarem , quafi lineà longiflima* non. intercifim fervet, Ct 

attollatur. Et album mel fi notis fuprai enumeratis non deftituitur, flavo 

non eft deterius. PrctftantilTimum Schr'èdero> Medico mcl virgineum 

dićtum-, quod novellæ apes, conßemnt,. colore ex flavo albicans. Quanta 

fit apud nos copia mellis» Scriptorum probant aućloritates. Polonia 

abundat melle, & cera infini ta.. Boterus in Politia Regia. Mellis, 

& ceræ non alibi copia major, quàm in Polonia,Fournier in Geographica 

Orbis Notitia. Melle abundat & lacie Polonia. Anglus de 

Frofirietat. Rerum.. Mirum cur totus Polonix traćhis adeo abun-

De Л /ct écris aqueis. 

dar apibus, ut mcllis & ceræ nufquam fie copia major. Cornelius л Ju - 

dœis in Germania. Podolia rota ica mellc redolens, ut non iaris illi lo* 

eus fit, ubi déferai mella. с Æneas Sylvius in Epit. Europ л , Aldrovan- 

dus in InftSlis. Apud Podoiios permagna apum , 6c mellis oprimi 

copia ex dićbunno, & aliis bene olentibus herbis ac floribus colledi. 

Cromerus Polonia l. f. Ruffia Alba feu Ruthenia mel Sc ceram af- 

fatim gignit. Gemma Frißus in Cofmographia. Excellentiffimum. 

nici in Ruffia nafeitur, nam ibi æftivi dies funt longiores, & folares radii 

licet obliqui, nihilo minus ad percoquendum valent: fk aliquam lau- 

dem tribuere debemus qualitati herbarum, illarum regionum. Trimar- 

chins in Météo-sis* Scio quendam amplas in Ruffia ditienes poflr- 

dentem à fubditis decimæ annuæ acecpiiïe mellis cados mille, cadus autem 

venit lape decem aureis nummis.. Opaleński m Dtfenfa Polonia. 

Cera ex Ruffia & Mofchovia in univerfam ferçEuropam defertur.jte«- 

ßonus m H iß. Infetïorum. Narrat 'Jovius hiftoriam lepidam de 

quodam Ruflo, qui mel de cavata arbore exempturus, illapfus eft ei- 

dem, tandem ab urfo extraflus.. Sxpius in Ruffia, &c Litvania re- 

periuntur vetuftæ favorum malTæ arboribus conditæ, defertæ ab apibus, 

quæ nonnifi tunc inveniuntur, dum arbor luftratur de/induftria, vel fuc- 

ciditur, aut annofà prolabitur. In Volhinia, mellis & ceræ minis 

eft provenais. Gotofreàus in jirchontologa Cofmica: Litvania, radie 

usq; ad miraculum abnndat. Bucelmus m Orbis Dtfcriptione’.- Syl- 

veftres apes multum mellis ас ceræ in Litvaniæ fylvis confidant* M ercator 

m Atlante Лііпоге ^ Rjthaj mtrus m OrbisTerrar.Situ,. Nus- 

quam gentium plus mellis eruitur, quàm in Samogitia. Candidum eft, 

fk faporis exquifitiffimi. Brietius S. ‘ÿ r in Parallelir Geographic, Cluve- 

rius m Geograph.. Aicr с at or in yltlante Minore. Mcl nullibi minus 

ceræ habere dieitur, quàm in Samogitia, nusquam melius nobili- 

usve. Liber Baro ab Herberßein in Commentar. Rer. JMoÇchoviticarum. 

ln arborum cavitatibus paffim mcl reperitnr in Samogitia, ejus cando- 

ris, puritatis, faporis, ut omni melli, quod in his regionibus invenitur, 

merito jure præferatur.Micoloßus in Hercule Siculo. Laudatiffimum 

habetur mcl in Samogitia, feu quod flores fint meliores, perflato à Se- 

Fffj ptentrionali

TR slC T JT U S Я Г И . SECTIO II. 

«tentrionali vcnto acre, feu quod ibi apes robuftiores vivant, Sc mel 

.cTiligenriiis élaborent. ‘Jonßonus in H iß o ra N atnrali de In feci is, М он- 

fet'.ts inTkeatro InfeSorum. InCurlandia inlîgnis copia îhellis, quod 

aliquando iu arboribus cavis reperitur. Lsntdius in Curlandiл M emora- 

bilibus. Pruffiæ quoq; mcllis & ccræ copiam adlcribit Mercator in 

Л t!ante M inore, Cornelius a Jiidxis in Opare fupra citato. Ex Pro- 

vinciis muhis Polonia:, ni aille cereæ navibus in Galliam , Belgium, Hi- 

fpaniam deportautur. 'Lafficius Mel atq; cera quantum vedtigal 

Pôloniæ inférât, videre Licet in Klockù l. г. ds tÆ rario. D-fcripti- 

oni Mulfi Polonici, quia non obventurus eft locus commodior, melli 

earn adjungo. M U LSU M lfidoro e r Varroni, A Q U A M ULSA 

F linto, HYD RO M ELI aliis, nobis M iod p -tj, eû potus præftans, maxime 

idoneus hominibus has regiones incolentibus, iu quibus mcllis 

optimi copia fumma. Et quid quæfo aliud mulfum eft? qu'am vinum arte 

confećtum ; quid nećbr potus Dcorum à Poétis cclebratusî quàm 

mulfa ex àéria materia ducens originem. Nobiliffimus potus in frigidis 

& humidis morborum vitiis, nec non in pećtoris intemperaturis, fimi- 

liter in morbis nervorum frigidis, apoplexia, paralyfi, epileplîa, fpafino, 

ira tarnen ut medicamentorum leg«, jejimo ftomacho modice degufte- 

tur, nec ad fatietatem bibatur. Placotomus M edic. Dotier de N atura 

Cercvifia-'um, A-ïu/fa. Medo ad tullim humidam confcrt, pe- 

ftus muudificat à fanie & humore grolfo, non permittit lapidera genc- 

rari, lavat & abttergit vifcera, mundar ventrem à fæcibus, bibitur ( a- 

q-uosè & tenuiter coätus ) loco vini, in ægritudinibus nervorum, ôc do- 

loribus jimćturarum. Verùm adolescentibus, cholericis, fervido hum ore 

laborantibus, ftrićfcas venas habentibus addit dolorem & fitim, ideo 

illis non exhibeatur. M.efve M edic. Doctor citatus a M iechovna tn Con~ 

fervatione Valetudims. Cùm Provincial Septentrionales, Polonia, 

Litvania,Rulîia,Mofchovia,à natura vino donatæ non (mt,ejus loco col- 

lita illis mellis quantitas incredibilis, ex q io hi populi conficiunt po- 

tiuiiem delicatam & fanam. Belli Politic.D iffenat.Tom .i. Maximas 

commoditates percipiunt Ruffi ex melle copiofo, mulfumq; conficiunt, 

quod nobihw e ді.іиі cedit êucrolillimis vmis. H or mus in H iß. N atur.

De M et с er is aąueif. 

О* Cïvili. Mci apud nos m Germania multum fubftantiar mediae 

habet, parum (pirimofe, hinc debiles potus ex melle fiunt, cum contra 

Hydromeli Polonicum, præfertim Litvanicum in forritudine nulli vino 

cedar. Beccherus in Phjfica Subterranean Mulfi feu Wedonis perfe- 

ćta ccćtio mirabiliter exploratur, fî ferrum candens profunde ei immi- 

feris ôc dctinucris aliquantùm, ncq; extinüum extraxeris, quod non 

fatis ссйо extinguitnr. 7ylkowski in Fhyf. Curio. de Meteoris. Solcc 

condiri mulfum Varfaviæ iiicco с cerahs, rubive malis exprefTo, aut a- 

romatibus, & pro ratione condimentorum, KerHrangi> A4 ahn ici 6 t 

Trom ici nomen acccpit. Crom:rm Polonia, l. i. Optimus Medo para- 

tur in Lrtvania , eftq; duplex, fpiilus & tennis: Danicus & Lubecenfis 

palm am illi libenter deftrt. M etbemius deCerevifiis>Cr Pot bus. Excellen- 

tiflimu mulsirin Liivania.potiflimö Caunæ coquitur.Froehchius in Bibli- 

ctheca Peregrinanttum. j 4drianns Rcmanus in Parvo 7 he atro ѴгЬіитп. 

Laudatiffiir us Medo Caunenfis per toram fere Europam dcvchitur.j^Tr- 

ßonus in h iß . N a w a li de lnjeitis* Popfing in Orbe II lu ff rat д. In 

Curlandia mulfum ccquitur dupliciter, alterum pelluciditatc grariffima 

Hifpanico vino nihil cedens, in ebriamen efficax & dulce, alterum colore 

ccrcvifiam amulans. Lentihus in Curl an di 

cum RadiviUorum> muliura ultra centum annos (crvabatuc. De Linda 

u t

T R A C T A T u S Х П І. S E C T IO IlT. 

in Defcript. Orbis, ex Tbefauri Politici l. 5. In Romana pago lllußrif. 

Demus Sapie!ari£> idem potas duratle fkculo inregro tradebatur, qui 

civ:lis belli ardonbus eft exliccatus. In alioruin Pm cer urn, & Nobili- 

um cellariis, 11011 unam decadem annorum lupcrat mulfum, fed talc 

nonnifi medicamcnti loсо propinatur affećfcis morbo, quantumq; cupæ 

vafhlïimæ demicur, tantum aflfundimr rccentis mullî. Reperiri dici- 

tur in Podolia ad Tyram fluvium, confiniaq; Moldaviæ, vulgo Vala- 

chiæ, mel infamans, quod Hydromeli dum conftituit, hauftum largi- 

ùs de ftatione mentis dejicit homines, ad tempus longius. Taie, vel 

iimile Plinms H iß.N aturnlisl.i i.inlanum vocat,ab infania,quam gignit, 

arbitraturq-, vitium contrahi flore rhododendri э quo featent fvlvæ. A- 

pud eundem authorem, mel in monte Carina Cretæ natum à mufeis 

nufquam attingitur: in Palatinatu noftro Ravend, ex certo melle confe* 

jjfcum mulfum delibantibus mulcis .eft letale. 

SECTIO III. 

T>e 

_ M E T E O R I S A E R E IS. 

1."% #"ETEORA AERE A funt, quorum materia àér, vcl àéri fimilts. 

( у ! E x eorum numéro VENTUS, eft meteorum difficillimum co- 

gnitu, de quo D. jiugujłirtus aie: quia ventus f a t , fen t is, qua 

с aus л ß e t, vel de quo thefauro erutus, ne fas. Pervulgata antiquorum 

quorundä opinio erat, ventum elfe folum 'aéris motum , fed alii vento- 

rum effe&us, alii aeris enumerantur. Exhalatio calida & ficca eft materia 

ventorum slnßoteli Sc Peripateticis: exhalatio perniifta vaporibus, 

Commbncenfibus: non fola exhalatio, nec folus kér, nee vapor folus 

Schotte , fed omnia tria, aliquando folitariè fumpta, aliquando inter Гс 

jviifta. Nec obftat, quod aliquando venti fint frigidi, quia etiam hali- 

tus hominum, quamvis ex calore pulmonum procedat, tarnen dum 

conftnćto ore cxtenuatur, aiiquid frigoris fecum defert. Primaria 

caula

De MeteorU aéreis. 4*7 

caitfa ventorum nonirallis recentioribus, eft compreflîo, atq; expanfio 

àéris &Г exitide refultans ejus inæqualis graviras atq;prefïïo, Materiam &c 

fornirem fubminiftrant exhalationes, direćlioncm efficiunt fortuiti con- 

curfus nubium, montium, anguftiarum occurfus, folis &c lunæ pofitio. 

Idem (entire videmr de Ulloa S. J .in Philofoph. Naturally dani venram 

quandoq;maxime non ferocem reducit ad àérem feu atmolphæram,ex 

ali quo vicino latcre oblique agitaram, propter magis (urgentem exha- 

lationum, atq; vaporum copiam, in vicina aliqua regione. Ad extremum, 

probabile cft Reinêr S. J . in Meteorolog. ventum in fola aé- 

ris commotione fepe confiftere, nam in quibusdam locis datur ventus 

continuus, fine continua cxhalatioimm copia; flabellum auram impel- 

lens efficit ventum, in camino, pofito igne, fentimr ventus ad januam. 

PR O C ELLA , eft repentinus quidam flatus deorfum de nubibus reftà 

exeuflus, qui fubito oritur , & cit.o definit, TYPHON feu Turbo, 

eft Proccllæ aftinis flatus, fed multo vehementior, ruens motu circu- 

lari feu fpirali, arbores, malos navium frangeas, Solct illms fimilitudo 

confpici in ordinario vento, qui in angûftiis. locorum dum impingic 111 

latera, atq; hinc & inde repellicur, concipit morum circularem, qui pul- 

veres, palpas, arenas agit in gyrum. 

IL VENTI INSOLENTES in Provînciis noftris, eorumq; ef- 

fećtus mirabjlęs exponuntur. Fortiflïma & inquiéta ventorum vis, 

an. u 20. ædificia lignea multa evertit & difrupir. Dlugoffks H ijï, Pol. 

/. 4. Venti horribiles univerfum ferc Regnum, an vexaverant, 

concuflerant, profternendo domos, evellendo arbores. Miecho- 

vita Chrome. Pol. L 4. Dlugoffus L 9. Ingens commotio àéris, an. 

1480. in. Polonia. Nakielski in Miechovia. Urbs Gedanenfis terri- 

bilem tempeftatem experta, an, 1497. Violentia venti, in quodam Prussia 

loco,turrim ligneam grandem, campanas quinque ferentem,unamq; 

inter Ulas centenaria pondéra fexdecim continentem rapuerat, non fra- 

■ćfcam ad viginti quinque paflus promoverat, quæ tandem in ftationc 

nova, in frufta cil comminuta. Curicken in Defcrtft. Gedani. Id conti- 

gifle 111 Zulava Gedanenfi dićla Klein Werder narrat Schutz, in H iß . 

Rer. Prujficarum. Ad annum 1494» Chronica Pruffornm imprclla Gcrma- 

G g g mcc

4.18 TRJCTATVS X n r . SECTIO HL 

nice hoc idem rcferunt. Typhon irruifledebuerar, qui inter Sinas Л 

Japoniam aliquando tantus ett, ut grandes naves in altum elatas con- 

fringat, с terra evulfas arbores, faxa mota ingentia aliorfuvn dtvehat. 

Sub Sigismunde 1. Leopoli, menfe Julio, orca temped as tanta, cum 

fulgure, tonitrUyingenti cæli fragore, ut cælum &: terra ruere vidcretur; 

pars Urbis maxima disjcćtis & eonfraćtis tećlis lit deform ata. Fapovius 

w Fragmenta Pol. Hittori*. Gedani, an. 1509. miro turbine triginta 

ieptem curres lunt everfe. Bueehnus in Calendar;0 Hißorico. Maxima 

vis ventorum exorta, an. 1550. Novembr. 10. in tota Polonia, 

Litvania, Prullła* Livonia, vaftiffimas quercus & pinus, non paueas 

turres-proflraverar.. Pojfelius w His}. Polono - Prujfica M . S. S. Venais 

ira defamitâru 1559. in Zulava Gedanenfi, ut currus oneratos c* 

verteret fimul cum equis, deturbaretq; in præcipitia. E x H i t t . Prujfa. 

Lvertiffe arbores validas, disjecifle tecta impetus, venti, an. 1580. nota- 

tur к PoJftUo firpra citato. In PrulKa, an. 1589. menfc Majo, venais 

fæminam raptam, longius per àérem latam, incolumem depofuerat. 

Hennenhrgcr m Ckronic.Pruffi

D e M etto n s a ère h. 

ge ter mîllc arborum partim everfarum, partim confraĆtarum. Eodem 

anno, in fundo Epifcopatiis Pofnanienfis, arbores fubrutæ miJIiaris dimi- 

dii fpatium occupaverant. Circa Sczepanow, с undo Bochniaro, 

idem racteorum arbores innumcras, proceras, crafias contorferat, fire- 

gerat, eradicaverat, extendens іш реш т in pineto,fere ad miiliaria duo 

Germanica. Prope Crofnam, carpentum cum fex equis, viribus 

venti eft arrcptum. Cum vehementi impetu irruit ventus in Urbem 

Cracovicnfem, an. 1705. Decembr. 9. horâ fccundâ poft noćtem mc- 

diam,plancq; incolas omnes fomno excullo fecit attonitos atq; tremen- 

.tes. Sum mitas turris in Arce pofitæ prolapfa eft cum horologio in Ca- 

thedralis Templi fornicem, eumq; magna parte concuffit. Ædes D. Petro 

Apoftolo dcdicatæ laminis æneis tegebantur, ex his nonnullæ funt 

convolutæ, aliæ dilaceratæ.Faftigium turris ftru

TR ACT A T U S Х П І . SECTIO IIГ. 

pe centum fexagenæ pinuum atq;. fagotum funt cvcrfæ. In Palatina 

tu Pofnan. &c Califs, an; 1714. non modicam vim cxerncrr vend fter- 

nendo arbores: Califfii partem fuprcmam rum s in Curia fubmovendo 

de niuro, praectpitando in- lateritiam dom um ,, quæ fob pondéré fubfi- 

dens mortem hominibus aliquot attuiit.. Pruffia cum vicinis Pro- 

vinciis, an. 1718. Februarium Ôc Martium menfem experta eft inquietis- 

simum. lncrebrefcebant horrendè ventt die o£tava,, nona,, decima Fe- 

bruarii, decima qninta., & decima fexta: M artii, fed fupra m odum , 

atq. memoriam state gravium, vigefima fexta Februarii, qua Geda- 

Bum accepit damna non tr.odica : prardta, pagi, dehifcentibus ftabulis 

& avihbtis, pecora amifcrunr, .Zarnovecum verfus Balthicum Mare fla- 

tibus immodicis concitatnm dillspavit colies arenofos in littore, ad ef- 

fundendos libéré longèq; flućlus parando viam. In Capitaneatu Lem* 

bureenfi » præter prata, aliquot tuguriola maris arena funt obruta. 

UL P A R F L IA , funt plures foies in carlo apparentes, vel quia 

nubes denfe, diapbanæ, humidæ, quiefcentes,, id eft fpeculares imagi- 

nem folis multoties. repræfentanr „ vel quia tunc temporis eft notabilis 

refraćHo.Sicut enim vitrum angulos multos habens objećta multiplicat, 

fic poffunt foies plures videri, ex eo præcise, quod inter oculum &: fo- 

lem mediet vapor æquivalens vitro polygono. Très foies dm ill vifi per- 

duas horas, an. 1169. Dfagoffus H iß . Pol. L. Ante mortem Cafimiri 

III. Regis, an. 1462. tcrni loles fuere fpećtaculo. Idem contigic 

an. 1492. Cromerus I. 29. Sex fimul foies confpećti funt à Rege 

Poloniæ,an. iл 25. V tcomercatus, Fromondits in AleteoroLogicis, Gemma 

l. i . Des - Cartes in M eteoris y Surius y Alylichms. Addit Cardanns, loles 

apparentes fuilTe adeo claros, ut non pollent diftingui à foie vero.Quin- 

que foies, eodem anno, refere Vaj. ovins in Fragmento H t ß . Polona. ob* 

fervatos elle, per très horas.. Bim circa verum iblem refplenduerunr,inter 

O rtum & Meridiem, alii duo longo intervallo, inter Septentrionem 

& occafum. Leopoli tres loles comparuere in Occidcnte, an., 1565. 

Scrobtjfovius in F ins Arcbiepif. Leopol enftum. Quinque foies in Polonia 

vin, an. 1643. Tylkouiskt in Phyf. Curiofa. Anno 1Ć50 Aprilis 

10. lex foies Vajerovia: in РгиШа numerati. E x M . S. S. Poft 

abfees-

De Meteoris Àéreis* 

abscelTum Svecorum cum Millcro à Claro Monte Czenftochovicnß, 

fol trinus in Meridie fpećtandum fe objecerat fimul cum Corona folari 

duplici. Kordecki Ord. S. Pauli Erem tx in N o va Gigantomachia. Sol 

triplex Gedani obfervatus, an. 1660. Aprilis G.Hevclius tn Sole, e r РЬл- 

nomems bereis. Septem folcs in oculos ejusdem H evelii vlßronomi 

eeleberrimr incurrerunt in cadem Urbe, an. 1661. Febmarii die io.im o 

odlavi & noni evanefeentis ultima veftigia* Duravit autem infigne Sc 

jucundiffinnim heece phenomenon- ferè ab hora décima, ad undecimä, 

veiùm non eadem faciey toto dûrationis tempore. Eodem anno, 

Scptcmbris 6. vifas Amelius feu Pfeudo-Sol vero foli oppofitus, fingu- 

lare phænomcnon an alternm huctisqy fit deprehenfum, vix memini 

me lcgifiè, vel à quopiam percepifle, totus enim circumcirca coloribus 

lridis pingebatur. Idem tn Rar iß. mis Parafelenis , ac Parelits Gedani observait 

s.. Quinque ioles, an. 1699. Mnrtii 11. inPruffia refulgences, 

ab hora décima mamnna ad primam, Gedani vifi. E x N o vis Ltterar. 

M a n s Balth. Sepentnoms. Sa:culo XVII. novem /oles confpećti 

in ßoruflia. Rhotiui in H ifi. Umverfa. In Cracovienfi horizonte, an. 

171.IVIanuarii l-fol duplex refplenduit cum columna ignefcente, iride 

infolita, quia cornibus tendente iurfum, nec ex oppofito folis in nubc 

rcrida potita, fed in loco fercnor ftido, fupra fole-s. Tenuit hæc iris o- 

culos Ipcćlatorum tribus horæ quadrantibus, fol & columna, integra 

horâ. Kr.ftcu/ski in Partliis.. Gedani fol triplex eft obfervatus, an* 

1716. Martii Z3. & 13.-Septembrisv Rariùs Parelia confpiGimrftirr,. 

quia & nubes debitam difpofmonem x debitum ad iolem fiturn haben- 

tes occurrm.t tardiùs, fertnam faciem ferente caelo. Narurafiîtr prænun- 

tiant pluvias, arq-, vaporum abundanciam nubibus con prehenfam. 

IV. PARASELENE, eil image? lunar in nubc plana & rorida 

juxta ipfâm apparens, prepter refraâioyiem radiorum, ашс reflcxionem. 

Extra plenilunium vix fpe&atur, nam cunc fie non abundat lumine no- 

ćturnum lîdus, ur eftormet alterum. Ante an. 1169. très lunæ ap- 

paruerunt. Dlugoffks H iß.. Pol. I. 5.. Anno 131 ^. fptćtaculum fupe* 

riori fimile eft exhibitum. M ieckovita Chronic. Pol. I. 4. Quihque 

Paralclenæ in Litvania, an. 1621. Febr. menfe, oculis funt obverfatar. 

G g g } Tylków-

TR A CT A T U S X ril. SECT 10 HT. 

Tjlkow ski Phyf. Curi. P. 3. de Meteons. Ibidem an. 1619. Tanuariï 

■jo. in medio Itacionem hina vera tenebat, ad lacera pfeudo-lunæ duae 

pofiræ fuerant. Idem df M eteons, Zahn in Oeconomia M undi. Cir- 

«umdabarar luna gemmo circulo albicantc, an. \(>Go. Martii $0. ad la- 

tera binæ parafelenæ diverfi colons ab Hevelio Gcdani llmt obiervatar. 

Irerùm quatuor lume duplici Halonc cinćbe.,eodem anno,die 17. De- 

cembris, obfervationi objeftæ H evelii, fimul cum cruce ampliffima al» 

bicante, feu argentea luminofa ( quod erat rariffimum ) per ipfam ge- 

jiuinam lunam incedenre. Quatuor lunæ, & très cruces deeuflatse, 

an. 1661. impendebant Dantifco. Brewer in Hißoricis Rei. Notabiliori- 

bus. Sæpius à foie formantur imagines in nubibus,quam à luna, ob 

Jebilitatcm lunaris luminis, ad penetrandam & colorandam nitbcm. 

V, IRIS LUNARIS, F г ото . do Meteorelogicorum L. 6., eft arcus 

plerumq; unicolor, ortus in rolcido vapore, oppofito lunar, ex refra- 

ćłione radiorum, & deindc reflexione ad oculum (pećtatoris. Hxc o- 

înnia in Iridem Solarem cadunt, fi pro miicolore, tricolorem reponas. 

Inter admiranda Americas Irefpucms Iridem Luna: candentem , in ipfb 

iioćtis medio, à fe vifàm ponit. Cum voluptate magna Snelhus fpećfca- 

v it, Hagam agendo iter. Apparet, ut volunt aliqui, nonnifi in plenilu- 

nio, ied adverfatur Albertus M . affirm an s, fibi & aliis multis viiâm esse 

Iridem Lunarem, non plena raanente luna. Rariffimè formatut,quia 

luna vix projicit tam efficaces radios, ut nubem implerc ac pingere pos- 

sint. Plura a Fernandez* Mefeororum I. 3. adferuntur. Teftatur Kec- 

kermanmts by [temat is Phyfici I. 6. quöd fpc&aYcrit Gedani Iridem Lunarem 

evidentiffimè expretlam in nubibus, an. 1607. O&obris 5. horâ 

10. vefpertina. Obfervata eft,in eadem Pruffia,& à colonis facien- 

tibus iter noćtu Gedanum, E x M , S. S. U n o , eoq; candido colore 

tin&a Iris Lunaris patuit milii Sandomiriæ, an. 1710. die S. Odobr. 

bora vefpertina, crelceute luna. 

VI. IRiS SOLARIS, eft arcus multicolor apparens in nu 

concava, rorida, diapbana, ob radiorum iolis reflexionem. Triplex datur 

potiffimùm Iridis color, puniceus, viridis & purpureus. Flavus quan- 

doq; apparet, ex conimixrione viridis & punicei. Terrain non attmgit, 

quamvis

De Metsoris aJrcis* 

quamvis videtur tangere, quia id & nubes faciunt. Ante diluvium uni- 

verfale arcus ifte extiterat,, non enim tune defuerunt cau/îc naturales, 

quominus generari, Sc apparere potuerit. Erat cttnim loi, fucrunt plii- 

viæ, nubes rofcidæ Sec. Divinum diâum poft diluvium, A rc um тем 

п f on am in nub,bus, non probat, quod anrea Iris non fuerit, led quod 

tempore eo incaeperit elle fæderis fignum,ex DEI inftitutione. Plura de 

bride accurate tradidere Viri è Soc lESU , nominatim Honoratus Fabri\ 

Grimai dus, Cabeus in fuis Operibus. Samogita: cingulum Fortunae 

Indem dixerunt cgregic, quia dum fplendet, perit. Aliquando eo- 

elem tempore, & in eadtm pbga, bides dnæ fimul apparent, rariffimè 

très. Ex duabus ima tantum nativa, id eft, ex radiis foils immediate or- 

ta elle a lie ri tur, altera eft imago efrormata ex refplendefcenria Iridis 

primae. 

VII. FlLA M EN TA feu Fila di&a Divæ Virginis, in autumno 

rraximè volitantia, non funt effluvia Siderum, quia ob immenfumfpa- 

tium inter aftra, &c globam terraqueum, quomodo pervenircnt? nec 

retia aranearum v-ento abrupta, hæc enim tant* longitudmis, & craffi- 

tiei non funt, led funt fila meteorica, Fromonch, aliorumq? аіГегпопе, 

ex vapore percc&o, & terreftribus ac vifcidis exhalationibus contem- 

perato , in fublimi nara, fine ullo valente flatu volantia. Meteora 

chćta portentof», eaq; vila in àére, Tracisms jtquemis SeB'io i. ducetacŁ 

fyllabum. 

S E C T IO IV, 

T )c 

M ETE ORIS TERRE IS. 

L " \ yTETEORA T E R R E A , Merallica, & Subterranea dcnominattv 

J \ / |^ t u r , ab A nßotele Meteor. I. 4. dekribuntur, à me in Traclatu' 

i.d e Faß libus enumerata. TEKRÆ M O T U S reftat hi'c 

expendendus, qui fententiâ A r iß ot dis Meteor /-. z. с. 7. ejusq; fequaci- 

ш т ѵ eft com m otio terns ab hairtibus (сu ipmcibus copions lïccis & calidis,

4 H 

TRACT ATU S XVII. S Е С Т Т О ГГ. 

Wis, ejusdem terræ vifc с rib a s inclufis, atqj, cam fummo impetu cnm - 

pere contendentibus. Ii enim dum ѵіаш, qui prodeant non inveniunt, 

retrof-eruntur, iA fe revolvuntur, tumultuantur. Ptaeter exhalationes, five 

fpiritus nitri, fulphuris, bituminis, inclufàs cavernis, ventus aliquan- 

do non partun confcrre dicitur ad terra: motum, cavitatibus le infuii- 

dendo, ac fie îllapüm latera quatiendo. Opinionc aliorum fubterranei 

ignés feu fornaces fubterraneæ plus iolito accenfæ, majoris pabuli irru- 

ptione, funt caufa motuum terræ, maxime fi non adfint crebra fpiracu- 

la, per quæ erumpat fubterraneus ille æftus. Primo, obnoxiæ magis mo- 

tibus his terræ fpongiofæ, & cavernoCt., quia halitus facillimè intra fe 

recipiunt: fecundo montofæ, quia plerumq; exiftunt cavæ: tertio tnari- 

timæ, quia mare quafi fiftulis quibusdam terrain fubingrediens,eam ex* 

cavat, in qua deinde plurimi halitus generantur. Agitationibus violen- 

tis fubjećta minus loca meridionalia & calida, propter folem calore fuo 

( poris terræ referatis ) exhalationes facile diiïipantem. Septentrionales 

& frigidæ regiones, quia (okdiorera naćhc ex frigore terrain, ideoq; minus 

fungofam Ôi porofam, paueiores admittunt fpiritus. In arenofis tra- 

ftibus, id elt, firmiter non compaćtis, exhalationes fine vi fènfim efflari 

polfunt. Limo quoq; pori terræ obftrućti halitus paucos recipiunt. 

Univerià terra nequaquam concuti potcfl, inclufi enim cavernis fpiritus 

ad movendam machmam tantam proportionatis viribus defhtuuntur. 

Duratio fuccufsûs varia eft} ratione foli potentiùs, vel debiliùs refiften- 

tis, facilem aut diflicilem exitum flatrbus permittentis, vel deniq; fpiri- 

tuum nunc copioforum, nunc paudorum. Signa terræ motus ftituri hæc 

affigtiantur,fi nulla præcedente caufa,aqua puteorum turbemr,odores rétros 

exfpiret : fi eadem putealis aqua ebulliat & afeendat, fi mate fine 

flatu repente intumefeat: fi intempeftiva fit tranquillitas àéris: fi audiatur 

telluris fonus & mugitus : fi fubterranea animalia relinquant fua la- 

tibula &CC. 

II. TERRÆ M OTUS, quos regiones aliæ frequenter usq; ad 

ruinam internecionem Civitatum, vicorum, fcifTuram Alpium patiuntur, 

nifi perraro & quafi tempore prodigiofo funt in Polonia. Dlugos- 

sus H iß. Pol. 1. i. Polonia an. юоо. multis prodigiis, dc in primis 

terræ

T>t Meteoris ttrreh. 

•terras mota perternta. Idem lib. i.. Portenri loco ЪаЬіга tfä ІЫі con- 

•euffio, ап. io -i 4. Neugebaver I. 3. Sub ortiun Cafimiri I. terræ tremor 

accidcrar. Cromerus Rer. Pol. І. 4. Polonia,H ungaria, '& Bohemia, 

an. 1044. eft concuila. Lycoßhenes in Chronic. Prodigiorum. Wares 

turres, munitiones, domos attrivcrat,an. 110a. die 5. Maji & fèquen- 

tibas. Hxc res raro in Polonia contingens velnt prodigiofa, & apud ple- 

rosq; in religionem .verfa videbatur.Dlugojfus H ißoriл Polonica lib. G. 

Adurinius in "Chronic, Crucigerorum. Vehemcns terræ motus, anno 

1158. propter raritatem rci non meta tantum , fed etiam religione im- 

plevit populum : cxtitit magnorum mäloriitn ( qnac mox confecuta ) 

indicium. Herbert H iß. Pol. I. 7. Cromerus.1. 9. Stryikowski jśnnal. I. 

8. Neugebaver I. 3. In Pmffia tora, an. 1303, Sexto Idus Augufti, 

vicibus tribus quatiebatur folum cam ædificiis, & vix aliquisà cafu po- 

terat fe continere, De Dufburg m Chronicis Pruflia. Antea nunquam 

moveri terra obfervata eft, in hac Provincia. Hartknoch in Sinimadvers. 

in Dujburgum. Spiritus motores telluris Poloniam & Hungarian!, 

an. 1441. pervaferunt. Frytfchius in Catalogo Prodigiorum. Vaiidus 

exortus tremor in Poloniæ, Hungariæ, Bohemia: Regnis , an. 144 f. [u- 

nii ). turres, & ædificia lateritio opere ftrućta inclinavic ad cafum. Dlu- 

gojfus l. ii. Cromer us*, Funccius m Chronol. Keckermetnnus in Content- 

fla t, de Terra Alotu. Roxolania, & Podolia fenfit confliftationem 

fpirituum intra concavitates fubterraneas, an. 1 j 17. die 15.. Septembris. 

E x M . S. S. In Boruffia, an. 1 б о и circa 6. Januarii, plurima ædi- 

ficia publica & privata funt quaftata. Idem eft obfervatum in Polonia, 

Svecia, Dania. Keeker mannas in Contempt, de Terra M a tu y "Lahn in 

Scrutinio Geocofmico Ilr. Idem meteorum in Volhinia, an. i6 oj. 

menie Januario, lie invalucrar, ut vala -è meirfis deciderent., homines 

oppreffi ibmno de lećbis prolaberentur. E x M . S. S. Anno 162.0 

Leopoli, Cameneci Luceoriæ, Halicii, mot us lenior., in Valachia erat 

horridior, ubi etiam tellus decullatim dimota fuit, indeq; fcaturigines 

fluxille naemorabantur. Petrwms in H iß. Rer.inPolo. geßarum. Ruffia, 

Volhinia, an. 1637.. Calend. Fcbr. concuila eft fpatio tanto, quanto, 

Oratio Dominica ter rccitatur. K wiatkiew icz. S. j . in jdnnal. Ecclefia- 

H h h ßicts.

4 it TRACTA TVS Х У Н Т . SE CT Г О L 

ßicis. Nonnullæ cłitiones Hungaricæ, an. 1605. in Augi^fto, mo* 

tibus fubtcrraneis labefaftatsr, Cracovia noftu nonnihil tremiiit, ctiam 

me fentiente. Ifo, Podolia, an. 1701.. menfe Junio, Ards Ufiatincn*. 

fis morus ex parrc everfus eft : Cameneci fticcuflus brevis atq^ exiguus 

ienriebatur. Eadem Urbs, an. 1711.. poft terra? quaÜàtionem impetita 

ventis vehementiffimis per bebdomadam. Jam exponuntur Mereo- 

ra. portentofà, cjaas admirationemjrimorem læpius incuilère fpećlantibus.. 

TRACTATUS' XVIII. 

TH ASM A T A AERIA, PH EN O M E 

N A CRINITA, DEFECTVS LVMI- 

NAR1VM EXPLANANS. 

SECTIO I. 

Be- 

SIMVLACRIS INSOLITIS IN AERE. 

I. IMULAC.RAin àére vocanrur aliter Tintta in Triphci Philofopbta, vel ex motu,, vel ex colli ho- 

ne nubium,.vel cxhalatioinbus & Ipiritibus tenuibus-intra nubccuJas il- 

las contends, quæ luo motu murmur tympanorum reprasicntant. Pro- 

babile eft &c Rewzjsro S sJ . in Mtteaôl.. aliq.ua fpećtra in àére natura- 

liter eflici pofle;. modus adducitnr ex Kircheri Arte Magna Lacis 

Umbrœ. Exercitus inter fe veluti confligcntes, Cabso,, c r Fromondo 

in Meteor в logic is y Cornel 10 a Lap:de} Schotte y Hint vaporcs, exhalationes,

D e Sim'ilacrl. s irijolitls in a erb. 

nés, àéris atfdcrtfàti partes effigiatæ in* form am hominum, cquorum, 

fîmiliumq; (pcftrortim , non cafu, aut naturâ, fed Intelligcntiarnm feu 

Geniorum bonorum opera. Propoiiunmr г D. Deo mortalibus, ut præ* 

fagia imminentium >periculorum , afflićtionum > cladium-See. Incutitur 

timor, pænitentia intimamr ad irx averfionem. 

If. ACIES 1GNEÆ in cælo exhibiræ per retam no&em, anno 

-976. V. Catend. Novembris.Dlugofllts 'Hiß. Pol 1. 1. Cafimiro I. 'Rege 

contra PrulTos, ôc Maslaum Mafbviæ Principem pugnante, anno 

*1043. confpcćtus in àére vir niveo amićtu veftitus, albo equo infidens, 

vexillum quoq; candidum geftans. Idr-m I. 3. Acies armacorum, 

an. 126-8. inter fe in acre concurrere fercbantur. Cromer us I. 9. Bielski 

Chronic. /. Ante bellum Grunevaldenfe, an. 1410. notSfcu fpcćka- 

•tum abaliqttibtis excubitoribus atrox certamen inter Regem Uladislaum 

Jagiellonem., & МопасЬштц Monachus .ta men à Rege vićfcus, & ex 

-•corpore lunæ præcipitams.Nonnullorum infuper militum ex Crucifcro- 

.»rum exerertu eonftans habebat relatio, fub cempus omne, quo præli- 

-um gerebatur, vifum à û fupra exercitum Poloniæ hominem reveren- 

4*8 T R A C T A T lT J y Х Г І Г Г . SECTfO Г. 

progre(ÏÏis> c u m е©= ad m erid iem usq-r drm icavir., E o v in ccn rc ,, o m n e s 

diiparuere copia?, folusq', a rm atu s in ter cruces fubftitic, ta n q u a m v i& ô r 

6c triu ro p h ato r., К te rg o im m a n is d raco a d o rtu s eft v i& o re m , q u e m 

c u m arm is abfum pfit,(m u\lq>; cruces c v a n u e ru u r.In d è to tiim cæ lum du- 

a b u s am p liù s h o ris ig n itu m vilu m r d t m u m tencbcae denfiffimae usq; ad 

feq u e n tis diei n o u a m a n tcm erid ian am in c u b u c ru n t. H is pera& is , Sc 

c a d o feren o faćto , très irides am æ niffim æ Г и р г а £e polîræ o b je ć h s fpećta- 

to rib u S j Cum în fidentc A ngeli fpecie,. u ltra h o ra m „ Ad> e x tre m u m o - 

m n ia difceiferunt. Bagatta У ero?; en fis in Admirandir, Neugebaveriis H iß. 

У о і . L.J. Aldrovandus in Efjff. Adonftrorum*, Zahn in A iu n d i Oecono- 

mia~ O b f e rv a m m à m u ltis in Pruffia, inrra tertiam

ffe Simulacris infolitis in àe%i- 

Rufliam invadentibus usq; ad Prcmisliam duce Cantimiro, fpecies barbarorum 

cum pharetris, iagittis, equis, vulgus circa horam noćtis pri- 

mam Cracoviæ in cælo confpcxir. Starovolfcius in Inflitutis Rei M ilita- 

ris. In ccnflidtu ipfo Stamslai Koniecpolski Duels Exercituum, cum 

Cantimiro y jinteßgnano lartarcrum. an. 1624. afpeûui objtćta crux 

iplendid.fluna in àére, ad enjus intuitum viâoriæ fpes noftris afFulfcrar, 

fcoflibus animi cecidere. Bis vulncratus Gantimirus in illo praelio, Tar- 

tari graviter. cafi, pauci fugati. E x JH..S. S. Ceelum vcluri fumo Sc 

nebula obduélum fpeetabamr Oftrogii, fol quafi ardcrc vidcbatur cum 

magno ftupore hominum ac tcrrore, an.-1631. integra die JLJulii. Ex- 

Jld. S. S.- .Zviahli in Volhinia, luna naicens quafi plena apparuir,. 

an. 1657. Kwiatktewicz, S. jf. 1 n j&nnal. Eccleßaßtcis.. Paulo ante 

mortem Uladislai IV. Regis, Deus prænuntiavit mala portentis variis.. 

Acies noćlu vidcbsnmr in acre, haftaz ardenteî*£igitræ volantes. Erat Sc 

farcopbagus, ex quo prodibat gladius rotans fe in partes orbis varias,, 

unà cum manu de eo exerta. Iączyński S.-J. in Al~S. S.. Ad initi-- 

um Cofatici belli, an. 1^48. non dc fu с ru nt in ca?lo Polono fpećtra. Tyl- 

kowskvin Mtteorok Luno fa.. Supra Lublinum v-ifa crux in àére,ma-- 

nus loricata cum fcopis, quarum una ad Orientem, altera ad Occiden- 

tem vertebatur.. Rußei.. Ordu Praduato. in Favore- Caleßi.. Niefviefiii 

in Litvania, die r. Novcmbr. anni præfati, armatum brachium оЫеі> 

vatum in nube. Kanon S .J .in Parenialibu.i XJladulao IV.inßttutis.. Lu— 

blini,. an.. 1648. Novcmbr. 9. fub ipfum tempus calamitofiffimsi meurt- 

fionis Cofacorum rebellium, poft noćtem mediam,, vila: eib ab excu^- 

bitoribus lux ingens in àérc, deinde linea, ex qua paulkrim gladius fbr- 

mabatur, culpide ad Zamofcium verêns , ubi fixerat caftra Chmielnicki^ 

de giadio ignea. fagicra cfFormara, velociffimc currens: mm fiageli. 

lum/plendens Ipećtatorum detinuit oculos, quod verfilm eil in palliv 

um. 1 eftati. funt id coram Notano publico ćonfules Lublinenfes tres>, 

Scabini duo.. Ruffel (Jrdi. Frœdic. m Favore Cdleßi.. Supra Zamoi 

feium dum obfidebatur à Cofacis, draco igneus apparuir, cujus caudai 

tota rubens & quafi (anguine plena С hmtelnickf call ris impendebat, cat- 

put: verö parité*. cruentum ad Meridiem tenderc. viium..Pofb. dimidiunv 

H h h 3; horx,,

TR A C T A TU S XVm . SECTIO T. 

îione, vipera fup.ernè сокГресЬ., quæ in fagittæ longitudinem protenfa 

•locum fuum іш тогнт aliquandiu tenait, Paßoritts M iff. Pol. Pleniom 

4 . 5. Bytomski in Obßdione Zamofci-a?a. Tota Сгасоѵіа cinćta ob- 

ifijione fpectaverat an. 1649. Oćtobr. 10. tormenmm bellicum igne 

rubeum , contra вѵесошт caftra dire&um , noćturno apparens in àé- 

дс. Kr afuski S. y.. in Regina Polonia Л'1 A R l A . Futuram cl ade tu 

•noftrorum à Cofacis rebeliibus,& Tartaris illatam præfagia oftenclerunt, 

an. 1651. Tribus ante conflićhtm ad Batovum diebus, illuftri fideribus 

;pcr noćlem cælo, ignitæ feopæ in àérc apparebant, in ićtum ( velut ali- 

qua manus exploraret ) nićtantes, quæ demum in gladium ancipitcm 

coibant, cujus manubrium ad Orientera, mucro in caftra vertebatur. 

Altera nox arm at as in cælo exhibuit acics, cura habitus ас furoris con- 

.gredientium partium deiîgnatione, imminentis ptignæ prototypo gra* 

phico. Kocbotvski A nnal, Pol. Climatl. 1. /. 5. An. 1654. Julii 9. 

medium orbem (élis ad occafam vergentis cor gladio transverberatum 

-diro occupavit ofbmto. In ejusdem folis horrido fpećłaculo, pomura 

fatali quaternione feiflum in virgam eft commutatum. Kordecki in N o 

va Gigantomachia, Krafuski in Regina Polonia. Fcralis urna cruce 

•figoata funeftavit aérera. Idem Krafuski ibidem. Transylvanos , ëc 

'Huflos cælura .cerruit prodigio ad Crcfnara , nam in ipfo oppugnationis 

fcjrVore, proteiifà eft per àérem hafta rubra, Polonicorura armorum genus. 

Idim ibid ?a. Célébré illud fpcâraculum, multorumq; Prullo- 

-rum firmatum teftimonio ( poft Pilavecervfëm Polonici exercirus didà» 

pationem à Cofacis)in quo,node fubluftri notati funt in acie decertare 

Pcloni, cum omni genere hoftium, hoc eft,Tartarorum, Cofacorum, 

Svccorum, Mofchorum, Transylvanorum, Temper vi&ores; ultimo tandem 

congrelfu à Turcis, illorumq; immenfa multimdine ita erant ,op- 

pretli, ut îauUa ex parte viderentur, tocaliter obruti putarentur, fed poÆ 

parvum temp as 5 lente ас felidter emerfêrunt, vidâtes hoftes armis rc- 

fumptis obtuerunt. Rutka S, J . in Gladio contra Turcas. Ante pu- 

gnara ad Berefîecz^ko cum Cosacis, ab excubiis confpedæ funt noćlu 

in àérc imagines ciïormatæ, quafi triumphantis Ioanms Cafimiri Regis. 

S u fea m Piurnce tertio Rsdivivo, Autc ідирсюпет іц Poloniam 

C aroli

De Simulacris infolitis in 'aire* 

Caroli Guftavi Svcciæ Regis, nox exhibuit Civibus Valccnfibus fpe- 

ôra aéria. Primo comparuerunt équités induti Gcrmanico habitu, fe- 

cundo Polonico: utraq; tnrma dum colliditur, primi usq; ad terram 

mere yidebantur, fecundi ftare viftores. Alibi eodem anno, die ultima 

Iunii, phalanges àérem occupaverant, exploficncs eum armorum 

fremitu tota nc ćle auditæ. T jlkow ski rn Meteorol. Curiofa. Inter 

Gedanum, & Cœnobium Olivæ, gemini globi ignei videndos Ce obje- 

cere, an. 1661. in horum medio gladius ercétus ftabat. Brewer in H i- 

ßoncis Rer. Notabiliortitn. In decurfu anni 1667. villa olim Gcrat 

nunc Calvana viderat noüu crucem cum tota figura cordis, horis dua- 

bus permanentem. Frankiewicz. in Mierofolyma N eva: An. 1668. 

pridie Calend. Sextil. fupra ocoalum folis, vilum in nube fuliginofnm' 

ßdus, quod brevi fpatio temporis, in Ipeciem folis, corporisq; cruci af- 

fixi eualuit, mox vilefcente priore fpecie manferunt duæ tantum in fole 

macula-, qua r um una, primo caput horrend tun urfi, dein de utraq; 

nota beftiam truculentam preduxit. Tandem evanefeenre forma, fpeci- 

tin immanfveti-agni mitefeere fecir, agni fpecies in farcophagum abiir, 

tum paulanm figuram recepit novilunio fimilem, quam atra nubes in- 

Volvit. Zaruaäzki Caßel. Си I men fis Jlrccn* h iß . I. 6 . Colonis- agentibus 

iter. Gedanum , & in campis pernoćtannbus apparuir iris ante 

duodecimam horam, cujus medium tenuit fedes vin graviffimi,infra 

genibus nixa decora famina, in extremitatibus jridis duæ perfonæ in- 

iulatæ ftetere, quarum una paftorali baculo, altera cruce fulciebatur. E x 

JM. S. S . Ante Chotimenfem fecundam viftoriam obtentam de 

Turcis, militarium erdmum conflisäus, aflultus, telorum jaehis in aère, 

fere duabus boris detinuerat attonitos Gives Iaroslavicnfes', anno 

Г67 5. Oćtobns 18, Kwiaikiewiez.. S. J . in A nnal. Ecclefiaßwis Sol 

in columna longiffima, an. 1674. Martü iS. fpećtatus a plurimis. E x 

A 4 . S. S.- Phänomenen aérium menftrum hum ano-vitulinum 

exprimens, an. 16 82. ab H tveho Gedani eft cbfervatum. E x A Bis Eru- 

d torum Lrpfiœ imprejpr Soles quatuor effićki vero aftrorum princi- 

pi adftitere, an. 16519. Martii ri. E duobus irides fanguinei coloris proi 

cedcbant, inliar Polonæ frameac, fupra foies Mitra: Ducales cmicabant 

ad

TnJCTJTvS w ill Ster JO Î. 

ad (pe&aculum aliquorum Civium 'Mariæburgenfium, -Elbingenfmws* 

Gcdancnfium. In Mąjori Polonia, an. 170:1. quo invalefccbat Sv.c- 

ticum bellum., comparait phenomenon lucidum, coloris fulvi, literare 

majufculam S. exprimens, duransq; femiduabus horis. Jn Livouia 

ad Selburgutn, Exercitus Magui Ducatus Litvaniat audivit ante vefpe- 

ïam explofiones bombardarum majoriun, & minorum. Stetit .& fagitta 

ignea fupra caftra, unius horæ decurfu, cenfebaturq-, elle pœnuntia cia* 

dis illatæ ab hofte ad Creutzburgum. Ante prælium, quod Poloiv, 

!Saxoncs,'Mofchi cum Svccis iniverant prepe Caiiffium,an. 1709.often- 

tum aérium exprimc.bat farcophagum, atq; enfem pago Kościelna wieś 

dićto imminentem. An. 1710. die Martii 4.ab hora media quinta,ad 

quintam mamtinam, ex monte Hagelfbcrg, à duobus militibus vigilias 

;agentibus viia atra nubes Urbi Gcdanenfi toti impendens, in nubc Co- 

rnetes arfit, fcoparum figuram referons, ptrticasq-, lucidas fibi adjun- 

ćlas habens. Poftquam vero phenomenon dićturn difparuiflet., primé 

illuxit crux, fecundo ingens globus, tertio.m^nus cataphraćta apparuit. 

E x Liter is ßedano dat is anno eodent. 

III. In Polonia Iudæi, an. 1/95. impatientifllmis defideriis ferebantnr 

in Meffiam brevi venturum, juxta promiflà Rabbinorum , fed 

poft iterata jejunia, orâtioncs,, eleemoiynas, ingrefli fynagogas ‘ conlpe- 

xerunt cruces intelis lincis., quibus tegebantur, & quas foruicibus ha- 

bebant conclufas.Gftcntum hoc Hebræi aliqui cælo attribuentcs.faluta- 

ribus abluti funt aquis .Kwiatkiewicz. S .J .in Annal .Ec defiaflicts. Ma- 

ximiliani I. Impcratoris remporibus, in Germania, Gallia., Polonia &ç. 

Crux, corona fpinea, columna, flagella, clavi, hafta, aliaq; inftrumeti- 

ta paffionis Chrifti, non tantùm in vcftibus, fed & in corpofibus ho- 

minum fuete exprefla. Wfargocki de Crape O ' Cruc/fixo citans Tritemti 

Chronica, Cr Continuationem Palmer it fub an,. iyoi. Ex Kircheri 

Diatnba de Pradigiofis Crucibus, hxc funt notanda. Apparitio с rue Ci fieri 

poteft vel fola Dei voluntate, omni potcftate naturx femota, vel An- 

gelicis exprimi penicillis, aut ex caufis naturalibus. Poft Vefuvii incen- 

dium, cruces apparucrunt circa Neapolim, in lincis indumentis, mappis 

& C . Cauia matcrialis hujus phænomcm çrat vapor ,cx mincralium fuccorum

B e Simulacrïs cateris. 

с о L'iî mifcella natus,qua mous protruferat,eranrq; refoluti vaporis gurtæ 

minutiffimæ, propc infenfibiles, in quarum centro nitrofus (piritus natura 

fuâ inquietus, exitum quærens, in appropriate) fubjeûo guttas de- 

cullando, crucem fluorc fuo juxta ftaminum in linteis fi turn format. 

Cur autem in laneis veftimentis, lignis, faxis, nulla dićŁariim crucum 

imprefîïo fiat » reipondet idem Author, quia veftimenta lanca cùm vil- 

lis pilisq; exafperata fint, fhbtiliffimus humor illis illapfus, ftatim vcl à 

lana attfaćtus, vel inter villos dilîipatus confunditurita, ut feabritie im«* 

peditus fe diftunderc ncqueat. In carbafina autem fupellechli, ut pluri- 

mùm confiante texturâ politâ & bevi, florum quoq;dućłus per tegmen, 

iubtcgmcnq; nunquam per obliquum, fed rećtum angulum decuflàtim 

Ге fecent, hinc fit, ut nitrofus (piritus fudore hominum, vcl a!io cx- 

trinfèco calore agitatus, guttulam, {Juidâ materia una (ecum abdućta, 

quadrifariam difflet, quam crucis forma confequitur. Non femper ergo 

genefis crucum miraculofa efh 

IV. In Litvania viiæ lincæ rubræ per ædificiorum, Templo- 

rum parictes dufta:, quia àér dum fecum exhalationcm coloratam in 

minutiffima redućbam devehebat, æqualiflïmc fluebat pcncs domos, de 

ita fe arquaiiter, feribit Tylkow ki in MetcoroL CurL parieti materia ag- 

glutinabat. In cadem Litvania, inftar charaÆerum Arabicorum &c. 

figna erant impreflTa parietibus. Concrcïcunt ( fenfu prxfati authoris ) 

halitus rccepti ab àére in filamenta fimilia telx aranearum, hæc in minuta, 

àéris motus dilcerpit, ac varie conrurbat, his accedit aliqua colo- 

rata exhalatio, quæ ilia tingit, turn fc affigunt domibus, ac rébus aliis, 

cas exprimendo figuras; & fubindc ita materia tenaei confiant, ut facile 

non pollint ablui, fed cum tempore exhalant tandem per fc ipfa. Signa 

rubea, & qualî variorum charaćfcerum imagines, etiam an. 1*717. 

apparentes tinxerunt ædium parietes, hominum veftimenta &c. circa 

Biatacerkuw, & ex altera parce Boryfthenis in Ukraina-. Chvaftoviæ 

numerus 16. eft expreiïus, epiftolis indc midis teftantibus. H æ , atq; 

fimiles tinfturæ parietum &c. communiter magicis artibus adlcribuntur 

à plebe regionum dićtarum, verùm expenfis rationibus fuprà allegatis, 

circumftantiis loci, & temporis, ad caufàs phyficas refera debent. 

lii SECTIO

4Î4 

T FA CT ATU S Х Г І І І . SECT/O II. 

S E C T I O И . 


С О M E T IS , (ÿ STELLIS C L A R A 

V IE VIS1S. 

L /^ O M E T Æ Meteoris igncis fuprcmæ regionis permifti fimt ab 

K jS i n ß o te l e , alii illoś Superlunares elk volunt, ideoq; inter Meteora 

Sublunaria non ponendos. Opinione Aftronomorum rc- 

centiorum, omnes ven & legitimi Cometæ funt in carlo æthereo, &fu- 

pra Lunainv Meteora quædam Cometis fimilia, &c Cometæ minus pro- 

pric dićh».nati ex pinguibus exhalationibus, craffis, copiofis, apparere 

pofllmt in fuprema àéris regione. Dividuntur Cometse in Crinitos lea 

Comatos, & Barbatos five Caudatos, quorum multifariæ funt fpecies 

ас multiformes. Alii Difciformes* alii Clypeiformes, Lampadiformes, 

laculiforrpts, Enfiformes, Haftiformes, Fyramidati, Quadrati, Mon- 

ftriferi: nullusq; Cometarum alter alteri ab omni parte plané eft fimi- 

lis. Quomodo fiant Cometa:; quot capita, tot & fenfus. De materią 

loco, Sc caufà efficiente illorum, л Ъссюіо S. J . in Jllmageflo JNevo 

proponuntur fusé opiniones. Veterum quidam cenfebant Cometas ciîe 

cætum ftellarum plurium fe in unam ftcllam conglomerantium:alii afl'e- 

rebant, quotquot apparebunt ad judicii diem, еіГе fimul à Deo creatos 

cum aftris caeteris, fed in altiffimo coelorum loco pofitos, & nifi infe- 

rius ordinatione Divina defcendant, invihbiles. Materiam Cometarum 

omnium С ahl m s ponit terreftres halitus, Licet us partem fluidi a:theris 

nondum addenfatam. Hodie fententia frequentiffima eft , multùmq; 

probabilis, Cometarum materiam ex Sole, & aliis Sideribus vi cadefhs 

caloris extrahi, potiffiiv.um autem ex maculis folaribus, ad qucd con- 

firmandum adduciturCometa anni i6iS.qui quandiu fulfitjtandiu in fo- 

lari difco macula nulla obfervari potuerau Præterea, eft incredibilc mul- 

tis, in tail) fublime,ac in tanta copia afccudere poiïè exhalauoiies terrenas:

D e Cometh. 

m s: effluvia ergo e(Tc dcbent Solis, & Planetarum colleda per întct- 

valla temporis, illuftrata à Sole, vel aliquo aflro viciniore. Materia di- 

€Ь vifcofa & -całidaêu vapor efflaens condenfatus, alteratus, ubi per 

anriperiftafim accenditttr, tanqnam ftella caudata confpicitur, lucidior 

in capite, propter majorem copiam materiæ conglobatæ, in cauda m inus 

lucidus, propter materiæ rarrtatem. In frequentes comctæ funt, quia 

cx diverfis Planetis materia prôfluens non facile abit in mafïam un am: 

remoti «immnijvel parvi funt іпсѳпГрісиі nobis. Si quæftio inftitua- 

tur an Cometæ præfagiant aliquid ? refpondet Fromondus in Meteoroid- 

-gicis, nihil vulgo magis ell perfvafum, quàm malorum pramtmtios efle, 

icilicct belli,famis,peftis,&: mortis Principum, Ait & L'pftus in Epißolis, 

'Cometa quid portendat quæris? Chaldæus non fum , nec cœli ligna 

cognovi, hoc tamen vetus rrovi," nullus Com etc s, qui malum nullum 

ferat. N on eft tamen Stella crinita caufa phyfica calamitatum Fromondo 

'Cr Fieno, quomodo enim exhalatio ilia tantum efficere valcat? Secundum 

alios, pmiuhtiarc Sc cau(are potcft peftcs animalium, fterilita- 

tem terræ, cæteraq; hujusmodi.: hscc enim exhalatio randiu accenfi 

ardet, quandiu materia fuppetit, quæ ubi confumpta fuerit, mancntc 

materia craffiore atq; terreftri extinguitur, in àérem decidit, terrain op- 

p le t, unde impuro àére reddito, morbi ; terra ficcis exhalationibus op- 

pletâ ftcrilitates oriuntur. Interdum Cometa fignum eile potcft calami- 

xatis alicujus, ex Divina inftitutione, quod omnium temporum affirmant 

Hiftoriæ. Dixi interdum , nam ut obfervat Scaliger in Exercit. 

7 9 . multi à nobis Cometæ vifi, quos in Europa tota, nulla fubfecuta 

eft mortalium pernicics. Multi clariffimi viri faro fuo funćti, everfiprin- 

cipatus, pefTundatas familiæ illuftriffimæ fine Cometæ indicio. His 

præfuppofitis, ad enumerationem Cometarum deicendo, ex quibus ali- 

qui-comroinatio Divini flagclli Regno noftro extitereîndificrcntcs cætç- 

ri ad fignificanda profpera, vel adverfa. 

IL C O M ETES caput extulerat, an« 1058. mortem Cafimiri I. 

portendendo. Herburt H i if. Pol. I. 3. Effulfit Cometa o&odcdm 

nodibus, an. n n . in Majo5Tartarorum primum adventum ad Poło- 

wcos nuntians,qui fimul cum Ruthenis funt [ к о & і ^ ш . М - і е с Ь о ѵ і і а Cbro- 

1 i i z n$ç%

4 у б TR ACT ATU S Х Г Ш . SECTIO IT. 

nie.Polo.I. 3. Cromer us l. 7. Her burt H iß. Pol. 1. 6. Neugebaver H iß. Pol. 

I. 3. Lycoßhenes in Chronic. Prodig. ac Oflentorum. Poft apparirio- 

nem Cometæ, peftis acerba graflTata cd in pecora, an, 1264. Herburt 

l. 7. Supra Poloniam vifus Cometa, an. 1301.. poft quem vifto- 

ria maxima reportata ett de Ruffis.Tytkowski in Meteorol.Citrtofa. Poft 

Cometas duos fpectatos, an. 1314.. fides Chriftiana propagata eft in 

Pruffia. Idem ibidem. Cometes il'luxrt an. i302.absq; conforrio ca- 

lamitatum. Idem ibid;m. Régnante Uladislao Jagiellone, in fine 

Martii, & Aprilis principio, Cometa inter Orientem & Septentrionem 

velperi apparebat cum cauda flammea. Dlugoßus in H tß. Polova. Non 

cbicurus Cometes, an. 1433. plus quàm menfe uno pernox face ver- 

fa ad Occidentem apparait, regiæ mortis ut vulgo tune creditum eft 

pratnuntius. Cromerus l. 20. Neugebaver l. Cometes an. 1439. 

eft vifus. Lycoßhenes in Chronic. Prodigiorum. Apparitione menftrua 

Cometæ pernoćlis annus 1456. notabilis. Cromerus I. 23. Cometes 

parvus quidem in Ге, verùm longam & illuftrem caudam poft Гс 

trahens,ac vago curfu nunc ad Septentrionem, nunc ad Meridiem, nunc 

ad Occidentem obvertens eam, totos duos menfes duravit, an. 1472. 

magnorum malorum, quæ cunćtam ferè Europam, proximis tnbus 

annis pervaferunt, & maxime peftilentiæ prodigium. Idem l. 27. Ante 

obitum Cafimiri Jagiellonidæ Regis, poft occafum {olis, flamma ex- 

primens comas illuxit, an. 1492. Herburt l. 17, Bielski l. 4. SpcÄan- 

«lum fe præbebat Cometa, an. 1498. Ipatio oćtodecim noćhum. Z

De Cometis» 437 

1558. & л Piotreovicio A flro'iogo Cracovienß delcriptus. Cometa 

rotundas, Hellas fulgorc lupcrans cxtitit, an. 1572. Bielski Chronic. 

Bolonia l. 6. Cometes an. 1575. nullius calamitatis publica: erat prae- 

liuntius, Port; Cometam an. 1577. debellati funt hoftes. Tylkowski in 

J\4 cteoroLCunofa. Apparuit Cometes, an. 1607. in Septembri, dis- 

paruit in GctobrL Keckermannus Sy fl-: m. Phyf. I. 6. Ortum Cometam 

an. 1610. graviffima peftis fecuta, quæ afflixit Cracoviam. Reinaer in 

Meteorologia. Accenlus eft ingcns Cometes, an. 1618. extremo 

Novembre, in Oriente, mulrisq; duravit diebus. Ejus fnus, motus, forma 

a Cyfato S. y . accurate eit deicripta, In Pruffia Mariarburgi, 

an. 1647. eft obfcrvatus Cometa caudatas'', breviffima: durationis. He- 

velius in. CometographiaJ Ante' bellum Cofeicum cfFulfir Cometes 

cum cauda ign-ca, qui inte gro femeftri, per varias- locorum differentias 

errans, tandem kntifîimc defiit. Kochcwskt Annal. Pol. ClimaEl. 1.Cometa 

an. 1652.. in Decembn & Ianuario vifus, omni tempore lunä al, 

tior erat. Heveius in Cometogr-aph/a. Durante bello cum Carola 

Cuflavo SveciA Rege, & Rakocio Principe Tranfylvani*, in Meridional! 

parte, an. 1657. Aprilis г г .grandis Cometes arfit,eratq; inftar dentium 

rrium lupinorum, qui Stcmma Stephani Bathori Regis Polontarum con- 

ftituebanr. Iaczyhskt S. J . tn M . S. S. Cometa fpećfcatus Gedani, 

an. 1661.in Febr. & MartiojCaudam vibrans & recipröcans ad fex plus 

minus gradus. Stellula in fytmate apparebat cKftinâx.Hevelius in Come- 

tographia. Pallidus Cometes incuffit pallorem Polomæ an. 1664. in 

Dectmbri exorrus. Krafuski S. J . tn Regina Рвіопіл, Kochowski A n 

nal. Pol. Climatt. 3. Facies diverfas capitis, & caudar, item curfum præ- 

fatus Hevetms defcriplk atqj dclineavit. Alius Ccrmetes, leu ut multi 

volunt idem cum priore , fed alker obvertens radios, ominofus Po- 

loniæ, in ipfo exordio anni 1665. eft oftenfus. Krafuski in Regina Polonu. 

Cometes brevis, an. 1666. funeftum DEO moriente diem 

funeftiorem fuo ortu effecerat.. Idem ibidem Septentrionem verfus 

Cometes exporreftus,, an. 1671. initio Martii, & vcluti fcoparum lon- 

giorum, & fcipionis compofitionem complećlens pqpulo fe videndum 

exhibuit. E x A l. S. S. Curfus Cometae, an. 167 г. menfe Martio, 

J i i i &

43$ TR A CT A T U S X rill. S ЕСТ ï О HT. 

Sc April!, xù incifus cft ab Hevelio, ćr Machin* Cœleftis Parti Poße- 

riori exhibanti Rerum Ur/imcarum Obfervationes mferrus. Obfcrva- 

tus Comeca in Scorpionc &c A'uftraJi Jatitudinc fatis vclox, cum cau- 

'da mirât longimdinis, nam ad feptuaginta gradus excurrente, tota nofte 

lucens, an. 1680. Sc fequenti. Htvehus in Anno Climaclerico , in Pro- 

dromo Cometico, Mantijfa. Notarus Gedani Cometa, an. 1682. 

caudam fatis prolixam exporrigens, aft femper decrefcentem. Tora 110- 

ćte confpicuus, moru vcloci pollens,apparicionis tempore integro. Dic- 

17. Septembris ultimo vifus. Idem in Anno Climacterico. Sidus cri- 

pitum, an. 1683. Julii 30. Gcdani objećtum cft vifui, cum capitc facis 

amplo, caudâ non adeo longi, tribus ftipàtum ftcllulis, poft dicm quar- 

tam difparuir. Idem ibidem Plurimi fine dubio, in primis ii, quibus 

Hiftoria Cometarum non adeo plané cognita eft, hand parum mira- 

buntur, quöd m tribus annis, très Comet* notabiles in cœlo cfFulfe- 

rinr, imo fi accurate loquendum, Ipatio unius anni, re vera extiterint. 

Idem ibidem Hos Cometas & alios obfervavit fummo ftudio He- 

ziel tus Aßronomus celeberrimus, Conpd in Viteri Civitate Gedanenfi évinçais 

non elle Sublunares, fed Cœleftes. 

III. STELLÆ abfq; portento poffunt clara die videri, quia cœlo 

funt afïixæ de die, & quo funt Soli proximiores, co luce pleniorcs. 

Caufa cur non fpećłcnmr, hæc affignatur, quia lux minor in praefen- 

tia majoris appatcrc non poteft. Aftrum tam en Veneris à dcmiiïîs im 

profundum puteum, aut antrum, conipici poteft, maxime dum eft lu- 

mine plcno, quo Sc um bram tunc efticit. Yel fi denfæ nubes alias o- 

mnes partes cœli coutegant, & folam relinquant veluti feneftram pa- 

tulam. Cracoviæ an. 1589. circa meridiem Stella fulgida apparuits 

quam folares radii non poterant tegere. Sole lumen ftum diffurb* 

dente, anno præfaro, Stella: binæ fplendidiffimæ apparuiife Cracoviæ, 

ab H eidtnfleinio Rer, Pol. I. 5. traduntur. Venus die claro, anno 

1625. fe fpcctandam exliibuit. Kruger w Centuria Afironom ica. Lumen 

Solis dilu-i poteft, fi oculis 111 umbrofo loco ftatuatur, quallter 

idem aftrum fpe&avimus Brunsbcrgæ in Pruffia, an. 1665. Septembris 

13. horis a meridic, Spcôtàrunt & aiii Vilnæ, epsdem anm & menfis

De Eclipßhus Salis* 433 

die 5. Tylkfrtvsh Phyf. Curi. Parte 8. Stella inter Meridiem &Oc- 

cafum fparferat laccm in Julio, ab horis pomeridianis ad Solis occafum. 

Idem fidus diebtis plurimis ctfmparcbat in loco eodem, anno fuprà citato. 

F Gw al ski in Sv len dore ŸIII, Tnbunalis Regnu 

S E C T I О III. 


E C L IP S IB V S SOLIS. 

J.Ç*OL quod fit flamma, præter alios Scheimr S. y . in Rôfa Vrßna 

probat multi s aućtoritaubus & argumentis. Pro pabulo feu materia, 

quâ confervatur, copia vnporum afeendentium к Bot.rdin as- 

signatur atq; probatur. Idem Sol authori præfato eblongus eft, qui 

fpećlateribus apparet rotundus, quia fola bafis illius pyramidis, quani 

Sol facit videtur, ilia autem bafis qua parte nos rcfpicit eft rotunda&c* 

Sphærica figura Soli affignamr к Ricewlo S.J.in jllmageßo iVaw; quod 

appareat planus, facit ingens diftantia. Et a Kirchero in jirte Lucis C7* 

Vmbrœ vocatur Sol ignea fpha:ra,ex fluoré arthereo concreta. Terra major 

fccundùm P to le tn a v m ccnties fexagies fexies: fećund ùm C o yerm cu m 

ccntics fexagies & bisr fecnndùm Tyehanem centies tricies novies,&pau- 

10 plus. ECL1PSIS SOLIS feu deliquium, eft ablatio lucis à Sole 

refpcćtu visûs noflri, dum enim Sol obfeuratur, in fe lucidus manet, fed 

à nobis non videmr. Caufatur per interpofitioné Lunæ inter oculos ncr- 

Arcs, & Solcm, quæ cmn fit corpus opacum eflicit quominùs Solem 

videre p о йігп u s in toto, vel in parte, preut eundem nobis obumbrave- 

rit. ECLIPS1S LUNÆ accidic rantùm in plenilunio, & caufatur per 

interpofirionem terra? inter Solem & Lunam, ita ut Solis radii Lunam 

propter opacitatem terræ non pofïint attingere; radiis autem folaribus 

Lunam non üluftrantibus, fcquitur Lunam deliquium pari > feu non lacéré 

lumine к Sole mutuato,fed tantum proprio, coq,- exiguo. Difcri- 

men inter Eclipfîm Solis, & Lunæ, ctiam hoc eft ex Clavio ô’.j^.quad 

Eclipüi

44® T R A C T A T U S ХГІП. SECTIO ПТ. 

Eclipfîs Lunæ eft univerfalis per toram tcrram, Eclipfis Solis non ira 

imiverfalis,natn poteft apparere Sol deficiens in uno climate,non autem 

in alio, quia dependct ab afpećtu noftro, qui diverfus eft, pro diver lis 

climatibus. Eclipfis Lunæ dependct tantum ex umbra terræ, quæ Temper 

eft eadem pro omni climate. Plura digna notitiâ de Eclipfibus Solis 

, atq; Lunæ m Rtccioli S. J . Alm agejlo N ovo inveniuntur. Po- 

ftremo, fi hic quæratur,quos efïî

De Eclipfihus Solis. 44* 

Solis eclipfis'pleno die -non fine ad mi ration с conïpiciebatur. Netrgr-baverus 

H iït. Pol. I. 7. Defeâus folis an. i 6ą^. obfervatus efl: Gedani 

ab Hevelio, ab codem in Selenographia exaftè deferiptus. Admiranda 

extitit obfcuratio folis, an. 1,654. Atigufti 11. circa meridiem. 

Erat fané tune temporis Triftüliina atq; horribilis coeli facies, propter 

lenebras unüs alterum de facie cognofcere in conclavi non potuerat, 

idcirco plebs obftupefcens .bæi'ebat, agitabat quid rei contingere': galltnX 

quafi ipfa nox ingrueret de areis ad habincula confugerant, cubitumq; 

fe contuierant. Hevelms w appendice .ad Selenographiam. Tantam 

folis defećtioncm annus 1699. attulit, ut die in noćłem verfb, homines 

multi in Majori Polonia turbatas naturae leges inclamarent. Et 

an. 1706. Maji п . grandis folis defećhis cxhibitus ab Kora media décima, 

ad duodecimam. Lucem teuebræ tunc eripuerant, ideoq; objecerant 

ftellas afpećtui. Simile, imo latius velum opacitas lunx in folem 

jecerat an. 17 15. Maji 3. ab hora décima inclufivc, ad mediam 

duodecimam exhibendo ftellas fpeclatori attoniro in Majori., Minoriq; 

Polonia. Aliæ Eclipfes Solls ab Нгѵеііо Dantifci funt obfervatar, 

deferiptæ, МасЬіпл C&leflis Parti Peßeriori infertar. Prognoftica ex 

Eclipfibus Solis vane formari folita ( ut fupra oftenfum rfl: ) prælàgia 

certiora fequantur. 

TRACTATUS XIX. 

PRÆSAGIA R EFER ENS. 

SECTIO I. 


PRÆD fC T IO N I B V S. 

On ego hie propono artes divinationis ab antiquitate ethnica 

folitas ufurpari. Augures ex volatu, paltu, cantu avium-* Hamit 

к к ipices 

■N

44* 

TR А С Т А TVS XIX. SE CTТ О T. 

fpiccs ex hoftiarum extis futura prædicebant. Oracuła inftmćtu divino 

afflatuq; fundi dicebantur. Præiagium hoc loco non aliter accipitur, 

quam in fenfu Beyerhnck A uthons M ag m T h ea tn V it/e Иіш-апл, pro pru- 

dentia quadam & lolertia aninii futura praefentientis five prænofcentis. 

Prædiâioues futurorum leu vaucinia fine ulla fuperftitioms noca expo- 

ncntur, firmabuntur Scriptorum auârontate, 

И. Inftante morte, an. 1025-. Boleslaus Chrobri Rex РоІопілу 

multa coram omnibus de futuro ftatu, motibus Reipublicæ, poftero- 

rum fuorum fucceffibus, quafi divinitus prardixilfe fertur, quæ rerum 

eventus poftea. comprobavir. Cr o mer us Rer. Pol. /. 3. In rebus pluri- 

mis augur fuerat verus Sbigneus Oleśnica Lardinalis Cr Ej-ifcopus 

Cracovienfts. Mater quoq; ejus folita erat de rebus variis proterre vati- 

cinia. Dlugojfus in ejus V ita M . S. S.. Mirabilis, & formidabilis s- 

rat annus и SS. de quo 'Joannes Regiomontanus M athematicus ceLbris 

( qui. 1.475. ш vivis elle defiit ) prognolticum ejusmodi edidit., 

Poß mille exp let os л partu Virginis annos, 

f E t poß autngentos rurfus ab axe datos , 

Oftogefimus ollavus mirabilis annus 

ln g ru et, C r fecum triiiia fa ta trabet. 

Idem & alii Aftrologi formarunt vaticinium. In omnibus anno prædt- 

éto Rcgnis & Imperiis, im© in toto O rbe, maximas rerum mutatio- 

nes conipeximus. An non intolcns inauditumq; erat? quôd umeum 

Poloniæ Regnum inteftinis bellis miré affliâum , quatuor Reges hoc 

anno habuerat. Sigismundum Svecum , Maximihanum Auftnaer.m, 

Henricum Valcfium pofi: excefium titulo Régis Polonia: ad morte uten> 

te m , & Stephanum Batoreum tune temporis inhumatum. Ja»fan tus 

tn Mercurio Gailobelgico fab аппѳ 1588. Valachiæ fines verlus ca- 

ftra promovens Stanislaus Żółkiew ski CanćellariMs e r S'-pêmus Exer- 

cituum D u x in hæc erupit verba in epiftola ad Sigismundum III: con- 

cludo hanc epiftolam,.tibiq-r Seremfîime Rex valedico.K obicrzyckiH iß . 

Vlad-slai IV . L. 3. In præfata expeditione, in qua idem Żółkiew ski gloriose 

occubuit ad Cecoram, an. 162.0. vifi funt in сгсіо ignei excrcitus 

fccum præliantes, cùm autem Dux a lomno fuillet excitatus, phamomenonq;

De Pr&il:&ionîb‘ii+ 445 

anenonq; ei often fum, ait , hoc capiti imminet inco: nam ut aliàs p!u- 

rimis retulit, quod adhuc in tcneris tranfiens pagum Swmczâ nomine 

■fub Rzefzowa, ab anu quadam præfagiu omnis felicit-atis,& mortis ac- 

cepcrit. Załuski Ep?Jc. Varnnenßis in Epiß. И iß or ко - Familiar thus-, ex 

A4. S. S\ Serem [s. Joannis III. Regis. Poft annos (exdecim regimi- 

nis Utodislai /К. bclliun Cofaticum ortum , mirabilisq, mutatio rerum 

aperta, quam in partibus noftris puer fupra curium naturæ citiùs prar- 

-dixit hoc v-erfu: Quadrageßmus otlavus mirabilis annus, intellige [poft 

•millefimum fexcemefimum. K w ia tk;ewic%, S. J . in M ari G rati arum B. 

V . cJaroslavienfi. Alii alibi hanc prædiotionem malorum imminentium 

■faille faćbm affirmant. Cum Chrifto rcfurgente revixit iibertas 

"Polonisc,nec fine aliquo fnturæ redituræq; felicitatis præfagio, liquidem 

is , qui ordinem Divini Officii recitandi pro an. 1656. Clero Cracovi- 

cnlis Diæcefis præfcripferat, cùm ad Fefta Pafcfaatis adnotanda venilïct, 

«ultra confvetutn morem adjecit, Dominica Refurrećtionis & Vidtoriar, 

■Kobiemycki in Obßdione Clari Montis CzLenßocbovienßs. Sub remplis 

Svetici belli iliati à Carol о Guftavo, Z orawski M-athmaticiis talem 

prognefim ediderat,recuperaturû quidc Regnü Poloniæ Joannc-Ca- 

iîmirum, aft alibi vitam ci claudèndam. Kocbow ki Annal. Pol. Ch- 

vnaB;. Ex Aftrographorum fchola aliquis formavit prognonm 

ephemerkam in annum 1666. Dum annus ter fex nutnerabit, Marcm 

jalleluja cant ab it > ‘Joannes in Corpore ßabit, Polonia va ingemmabit. Nee 

ipræfagitio vana, Ordines Regtu per collilioncm , cxercitus per cladem, 

Provincial per rapinas & vaftitatem, dolendum væ ingeminabant. Idem 

jbidem. Eimt-i ad Vtcnnam contra Turcas Serenifs. Joanni I I I . Chito 

n fuus Dąbrowski in Umverßtste Cracovienfi Profeffor prædixerat: Regem 

viöhirum hoftem, fc autem triumph um Regium 11011 vifurum. 

impleta prædi-6tio, nam cad^m die, hoc eft 12. Septem bris * qua vi£fco- 

-ria contigit, exceflit :è vita. PVarysb in Ephemer/de M iß or и 0 ■ P 0 litte a. 

III. Expofitæ font Aftrologorum quædam prædiciiones.; ex hac 

«occafione, m quæûione elle peteft, utrum aftra agant non tantum in 

corpora, ;fed edam in animos, & humajias aćtiones ? Datur rcfponfum, 

11011 agunt in animos cür.cûè,fcd aliquando mdircćlc.Prima pars dcfinita 

Kkkz cft

444 

TKACTATüS Л 7 Х SECTIO IL 

cft л С on с il/а Braeharenfi contra Pri/cilianiftas.Er rati© eft, quia principia 

aćtionum. h um ana rum inrellcćtus & voluntas, funt potentiæ Ipirituales, 

jgitur dircćtc non fubjacent corporum cœleftium influxibirs,Rurfus corpora 

cœleftiafunr caufæ necclFariæyergO'fi vo!unraten> movercnt direćte, 

moverent necellario,tollerentqjejus libertaté.Movent tamen cam indirekte, 

quatenus pofllint humores corporis alterart>& fie voluntaté in hanc 

potiùs, quam in il Jam partem inclmare. Secundo* inveftigatur notitia, 

quid ex aftmrum obfcrvationc Aftrologi poilünt verè prardicere î Dc- 

claratur v e rita sAftrologos .poffc verè prædicere ortus & occafus fide- 

rum , alpcćtus & conjunsäkmes, cclipfes, oppofitiones &c: & hæc fo- 

lùm infallibiliter prædici pollunt, quia ftellarum motus in fua inæqua- 

licatc font confiantes,, igitur quæ pendent ex earum motibus pollunt 

certo prædicL Probabilitcsr tamen ex afpećtu fiderum poteft Aftrologus 

pronuntiare morbos- epidemicos, tempeftates, fterilitates, pluvias, ficci- 

.rates , terræ motus &c.: quia longo ftudio, de poft rnultas experientias 

pollunt ex cffećlibus,piurimomm fiderum colligi vires, & fie probabi- 

liter pronuntiari eflftćłus, qui ex corum conjunćtionibus oriri pollunt. 

Diâum eft probabiliter, quia in tanta fiderum mulritudine, eft natura- 

liter impoffibile, ut fingulorum virtutes omnes cognofcantur infallibi- 

lïter:. tum quia ad iftorum efFeûuum certam prardićtionem, non fatis 

cft fiderum virtutes habere perfpećtas, fed infuper cognofci deberet 

Mundi Sublunaris conftitutio , & diverfa regionum indoles 5 efFećtus 

cnim non pendet totaliter ab a g en tefed fequitur etiam difpofitionem 

palli. Prxvidcri quoq; dcbercnt fingulæ caufe, quae pollunt aliquando 

vel impedire,vel promoverc cæleftes influxus.Sed hare omnia clarc per. 

videre excedit capacitarem inrellcćtus humani, conlequenter non poteft 

fieri certo lfta prxdiftio. Нас de caufa ortum habent tot errores A- 

ftrologorum.. Bella prævideri ex aftris non poffunt, liberum enim eft 

cuilibet acceptam injuriam vindicare, aut eandem inferenti donare, fi- 

cut & in voluntate cujuslibet eft, injuriam alteri inferre, vel non in- 

ferre. Et quamvis nonnullos trahit cupiditas aliéna régna occupandi, in 

hominis poteftate atramcn eft eidem non fuccumbere. Quod fi aliquando 

przdićUones Aftrologicas,. belia, incendia, mortes Pnncipum funt 

fccutar,

De Ominibus faujîisr 44J 

fecutar, cafu id evenifle exiftimandum. Vel ut Tererius S. y . in D ivin a - 

tione Afirologica air: non pauci divinant, non tam pcritiâ Aftronomi- 

cæ artis, quàm fingulari quadam fagacis ingenii folertia, & multiplier 

rerum pcritiâ, exquifita. m o ru m ftu d jo ru m , & ingeniorum оЫсгѵд-- 

tione atq; notitia. 

S E C T I O IL 


OMINIBVS FAVSTIS; & FVNESTIS'. 

M E N , eft furnrar rer enuntiatio', juxta antiquorum interpreta- 

nonem , apud qxios fuerat duplex, bonum complens fpc bona 

aliquem,malum priori орроГішт. Dicebarar Sc augurimn,dunï 

ex avibus accipitbatur non fine multa fuperfti rione.- Chriflmna militia 

cum hofie prarlia initura unnpferat interdum cx objcćtis variis omina, 

fed omni /ре vidoriæ pofita in Domino Exerciiuum, ejusq; gratia Sc 

auxilio. 

II. Supra Cafimitum Kegem volirarc aquila vifa, miles Niez.o- 

bta fagitrâ petiitvolucris anteriores plumas, exelamavitq;, vinces Rex* 

non tamen onincs preflernes hoftes : cventus rem comprebavit. D ln- 

gojfus in H iß . Polonica, St ar ovo I fetus tn InßitU ih Rei M ditaris. Re- 

gnante Sigisimindo I. omen viftoriæ erant corvi Sc vultures fequenres 

hoftilem exercitum. E x jin n a t. Роіопіл. Gùm Stanulaus Z o lk tw - 

ski Cancellarius R egni, Cr buÿremus D u x Exercituum adhuc infans fu- 

grns libera nutricis fuse in prardio Tujzyna diftante milliari Z oiLwia, in 

horto fnpcr gramen à nurrice ie elonganre folis æftibus expofitus eilet, 

advolans avis inpcr cum alas expändit, ac à fobs radiis obumbravit,ut 

redux nutrix cum alns ocularis telbbus vidit, Sc remlir. Ten pore autem 

celcbris viûoria? Klufzinenfîs, vifa eft avis parva Sc alba equi tergo 

inlidere. Z ałuski in Eptß. U iftorico- Famil. ex Л4 . S. S. ‘Joannis I i f . 

Regis. Ad- Cudnoviam aquila grandior ex caftris Mofchorum Cc 

pionpiens, primo-ad caftra Polonorum divertens, demdc obliquo vo- 

K к к j latu

TR Л CT A T U S XIX. SECTIO П . 

lara Scythartim g lo b o im pcndens ab iis capta,typus capiendi Sz.eremethi 

D 'icis, v id o riæ q ; fair. IÇochowsh A n n a l, Pol. C !i-n. г. Q u o die 

M ichasi. I. .eft R e x proclamants,» aqaila alba ingetu ib u s illis eligenti- 

u m tu rm is ex alto im m in cre confpećta. A nte hanc q u o q ; co lu m b a ipfi 

eonfiliorum p u b lico ru m loco fupervolitavit: ex am en ap u m inter fuffra- 

gato res confedit..•Paßorius гп D i edentate Gloria M ichaelis I. P ro p e - 

ran d o ad V ien n am 'Joannes III. p e m o fta v it Bruna: in M o ra v ia , 

■qu'am p rim u m R e x de loco noćhm iae qaictis m o v it, c o m p aru it nquila 

grandis ac (peciofa, quae præ volando Principi viam oftenderet. Sequeu* 

ti di.ę refulil:T uper P oloni exercim s capita iris inftar lunie novæ infulita 

, ideoq; m iranda. Załuski in Epiß. H iflonco- Familiaribus, Acldit Ko- 

chowski m Commentąriis Belli ad Viennam : exim ii candoris aqaila vê 

tus R e g n i iufigne fupcr P o lo n u m exercitum indefeflo volatu biduo fe- 

reb atu r. M u lti confpexere , m em o rab an tq ; ex hiftoriis fimile bonae ali- 

tis o m e n A lexandre Macedoni ex Perßs portendille vićtoria. S ingulärem 

circum ftantiam p o n it Dalerac in Relatione Geftorum У о an ms I I I : aqui- 

la ita attem p erab at v o latu m fuum in M o ra v ia , ut Temper videretur fu- 

p ra R egis caput volitâfïe. V iderat M arcus de A via n o С арче in us co lu m - 

b a m a'ibam to to tem p o re prælii V iennenils fupcr exercitum pennis ic 

efferentem . A fflixerat nos noijnihil dies Jo v is ftratagem ate hoftiîi 

in feftu s, folatum eft S ab b atu m Im m acuiatæ V irgini fa c ru m , q u o aqui- 

lam fu p e rv o la n te m , ac in hoftem T u rc a m intrepidè d u cen tem , & co- 

lu m b a m aibam exercitui praevolantcm , ficuti penes V ie n n a m , o bfer- 

v av im u s ad S ttig o n iu tn . E x Literis Joarmis III, datis in C aßns vie m is 

Danubio ad M arcum de A v ia n o Сарнапнт, » 

III. Bella, clades & eventus infaufti fequentibus fignis pnrnun» 

tiati funt Polonia:. N ig ri Succini genus q u o d d am tunc tem poris a i 

littora Balthici M aris a p p cU e b atu r, cu m n ova hærefis in Pruffia exor- 

tô e d it. E rat id liq u id u m , v ifeid u m , & len tu m inftar picis, n ite n s , o- 

doris tetcriiini. Gœbehus de S iccin o , Clagius S. J . in Linda M a n a n a . 

C ù m Sigifmundus III, dilcederet Sm olenfco per p o rta m vulgo D u ca- 

lem dićtam ad M e tro p o lim M o fc h o v iæ , cafu cancelli penfiles ru p tis 

deiuper rccmacuÜs de adere,, aditum q; ita jpr^ftruxere г u t nec loco д н о -

De öminihus funefłis* .447 

veri, ncc in fublitnc expedite iterum attolli poffent; itaq; R ex coaćtus 

ad vicinam deflećtere ffortam , per quam exirer. Infauftum prefećto au- 

gurium ab occlufa ad imperium Mofchoviticum porta , calamitofirs 

docuir comprobavitq; exitus. Pïomovit figna, fed* poftquam deditam 

Metropolim audiit, hyeme in'gruentc redut in Poloniam. Kobier^ycki 

JHift. Vladt.lai IV. L 7. Ante Sveticam irruptionem, fulmina paffim 

per urbes & oppida, ingenti ftrage, turrium, ae domorum faftigia dejr- 

ciebant an^ 1634. & mar rial ia puerorum exercitia paflim inftimta pr#- 

ludebant Svetico bello, Mofchovitico, Tranfylvanico, Cefatico. Kordecki 

Ord, S. Fauli Erem. in ISlova Gigw.tomachia. In Breviarium 

-Andreæ Zawadzki S.- orantis lub dio jaroslaviæ, decidit gutta fangr.inea 

, relperiitq; ilia verba Pfalmi 17. utifcend t fvmus in ira ejus, Cr 

ignis a. facie e')us exarßt C^c. Præfagiebat hoftilitatem à Carolo Gufta- 

vo Sveciæ Rege illatam Poloniæ eodem anno 1655ч Ex H iß. M . S .S . 

Collegn ‘Jaroslavienßs ad S. 'Joannem. Crebre/centc in dies belli 

Svetici rumore accidit cafus mirabilis, an. 1655s. Aprilis 2. Gedano ha'- 

ud longe funt pagi Z.yc&ow & Zagorza, inter quos prodigiofa à dua- 

bus aquilis pugna committebatur. Prior à mari advolavit, Caroli 6V- 

ß a vi SzeciA Regis typus, ab Oriente altera, 'Joanncm Cafimirum rcferens 

{lipervenir, clangentes invicem, &; infefto vclatu non amicum congrcs- 

sum monftrantes, diu pennis per aéra circumduftæ mutuo alarum im- 

pulfu collidebantur, unguibus vellebant plumas, roftro artus lacerabanr, 

ac tandem inter ic implicate in terram lunt provolutar. Neqj minus in 

terra, aéris* incolæ egerunr, pertmaci odio altera alrcri exitium infenta- 

bat, ѵійгіх ftrićtiffimc unguibus (uccumbentem premebat, dum agrc- 

fits à ipećtaculo in auxilium vtifi non aliter viétam liberavcre, nil! 

contentiofam pugnam dirimendo , alitem alteram fufte contudilîènt. 

Colore plurimùm erant cincreo,. albicantibus alis, roftro &: unguibus 

craffioribus, eo loci vix alias cognitæ aves. Quæ viftam fc confefTa viva 

capta, iuperior in certamine occifa, Gcdanum deportata fpc&acu- 

lum præbuit , imo præfagium. Kochtwskp ji'nnaL Pol. CfomaB. г. Curt- 

cken in Defcript. Gedanr. Ex relatione incolarum Inouladislaviar* a- 

enter pugnatum eit inter aquiias & eiconias. Hoe ccrumcn avium 

codcm

TR A C TA TV S XX. SECTIO /. 

Æoéiem anno fubfocurum eft bellum civile inter [Joannеж Caftmtrum 

Alarefchalcum Regrii ad paludes dićtas М а - я t/у inCu-javia. Ex 

Л 1. S. S. Ante .pugnam exercitus ‘Joanm s Cufimiri Regis cum Con- 

flrderatis ad Czenftochoviam, crocirantes corvi Sc graculi, ac propc 

in ipfa ligna impin.gentcs militum regiorum, non dextrum tulcrunt au- 

gnrium. K ockow ikt л nnal. Pol. ClimaSl. 3. Excullum fulmen de 

nubibus, inligne Regni Poloniæ Aquilam ex fummirate turris Curia: 

Cracovienfis deturbaycrat, folo alliferat, confregerat, abdicationem J o - 

annis Cafimiri prxnunnando. Ex Ai. S. S. Terruit incolas Came* 

neci, an. 1670. in æftate, aquflarum turtna vcniens ab Oriente , aéra 

clamore replens ( .inter quas alba infra cæteras fe maxime demifit) poft 

in montera vicinum avolans, Sc quatuor de numéro remittens, quarum 

una turri caftelli incubuit,rcliquae verô tres li.hr irunt fe alis prope hanc 

in àére, reverfæ ad agmen, avolarunt in Septenraoncm. Di

Be Afaçr/i natwali. 

О 449 

appellati, qui Græcis funt Philofophi. SuccclTu temporis, inquit Beyer- 

linckThcatri trit& Н и т а п л Т о т . y. improborum hominum cupidita- 

tibus, Magiæ vocabulum plane odiofum efiè cæpit, qui non contend 

abftraćtarum intelligentiarum notiriâ, voiuptatum infuper fuartim mi- 

niltram efïe voluerunt, pro Aiaêlis bonis, doftores dxmones eligen- 

do. Generaliter accepta Magia dividitur in Lioitam,

4J* 

TR A CT A T U S XX. SECTIO £ 

II. Magni nominis apud Cracovienfcs Mcdicus adeo eleganter 

parabat cinerem ex omnibus plantæ rolacese partibus, ut omnes earum 

partes rite confervaret- Admota deinde candela vafeulo, in quo rofas 

cinis conrervabamr, & cinere ipfo inealefeente, aperte rofæ emicabat 

fpecies, quam fenlim crcfcere, vegetarir^d formam caulis, & foliorum, 

dcrnuni roiæ floride um bram exprimerez ad extremum explicatiffimam 

rofam с cincribus calefkćtis prodeuntem intueri licebat,quæ candela remora 

in cinerem & pulverem vertebatur.JVcber in A r te difctirrendi in 

qi: ahbet m at en a , Rofen t ergi ns Rhcdologi£ Parte i. ‘Jonßonus in Tha'i- 

m at ograj hi a N a tu r ah. Celebris ilia, quæ per omnium ora ci rc um fer tu г 

Rola Polonica objęcia eft oculis Q êrcetam , a Tachenio M e d co Polo- 

no callente egregic artem extrahendi i ale s, alTcrvandi Ipiritus ex planris 

expreflos, in ampullis yitreis diligcntiffimc oblignatis. Bonanm S . y . 

in Aditfœi Kirch, nan i Claffe 12.. Triginta phialas vitreas refert m m o - 

ratus Quercctanus in Defenßone M ed.ctna H erm ettca y in quibus cineres 

variarum plantarum aflTervabantur > v. g. rofæ, lilii, violæ &c- 

III. L itvantis quidam à Medicis, Chymicis &c in Europa tota 

& Aha, quam obierat, pi un ma colLcgcrat. Inter alia gallum gJlinacc- 

um utracą manu tenens obtulit mini,- juffitq; me oculum acutiflimo 

fcalpeüo punćtum , interq; duos digitos preifum orbita: cranii reponc- 

re; affudit illi guttas liquoris duas, obligatoq; capite, ciftæ inęliiilt, è 

qua poll horas ofto cdiixit utroty oculo ita iibi fïmili, ut nec ego qui 

fecueram,пес adfbntium ullus fcctum oculum à fano pellet diilingue- 

re. Succus illi erat, ut mihi fatebatur, qui in velicis ulmorum Majo 

menfe invenitur, quiq*, wifi tunc colligatur r in granula quædam rubra, 

vermiformia mutatur. Hanc ego artcm ludicram, nulliq; unquam pro- 

futuram dicensy cum kire non poflemus , an cum oculi externa pul- 

cbritudine vifiis fervaretur: cum tamen aliquot annis ïuccum hunc cu- 

raflem colligi, eft eńim vulneribus lanandis commodusj cafu duabus 

foronbus à prandio colkidenribus, junior adultioris lintcum fiientis brachium 

vi elevans, acum in media pupillam alte adegit. Extemplo à Pâtre 

Principis Confiliario accims obfetvo humorem aqucum, & parte vitrei 

tffluxiife, applico tumenti oculo veficarum ulmi fiiccum lub quarta 

m

De Adagia natur ali. Ч л 

tam pomerîdianam , jubco fub mediam no.ćtem linteum admotum novo 

liquorc imbiii, quem -orhoiinam certiùs, quam tot ignotarum hcr- 

barum fnccos nominarent Botanici. Manè, teftor D E U M & fidem, fa- 

nam ofFcndi, nifilusq;, etiam nune vigefimo ferè poft anno, cxcsecatum 

oculum à -videurs ctiamfi curfośc inctaget diferiminare poteft, im om u l- 

tis annis cum marito infeio ejus orbitatis vixir. Henri:us ab Heers Ob- 

ferva t. 4./. i • ci tut us a Burnet The fa u n M e d it in a Pr attic a /. 13. fett. 12. 

IV. Religiofæ vita? ctii-гЛ in Polonia, plurima Mcdicæ Artis arcana 

noverat ad prodigiofas fcrc curatioties. Cönfcccrat idem laborc 

Chymico mäflam, caraq; vafculo vitreo orificfum tenue ferenti impö- 

fucrat.Materia illaquotiesinferebaturhyberno eubicuio,atFundcbatur aii- 

quid fubtiliffimis fpiritibus conftans,toties cxcreviilc eft viia inftar arbo- 

ris inftrućtac frondïbus atq; foiiis, cum voiuptate magna fpeftatorum. 

V. Cëleberrimus heros, ftrenims de fen for Patriæ, Stepharnts 

Czarniecki Palatvnns Ruffiœ dum affiigerctiir m orbo, pro remcdio rili 

à medicis mnfica eft præfcripta. Soni harmonie! ut habcnt vim naturalem 

ad concitandos & fanandos animi morbos, ait Schottus S :J . M a - 

gidt N atu r*, c r A rtis Fane z. /.5. ira &-ad fanandos corporis morbos, 

quatcnus videlicet fafto fan о harmonico , nunc intenfo , nunc -renviffo, 

nunc ccleriter, nunc tarde, nunc aliis tnodis, iisdem tnodis, ac ratro- 

nibus movetur ac .c.oncitatur act* corpus ægrotantis circumftans, & cura 

àéie fubtilißimo, ас fpimibus in codem cocpr.re* nervis, mufculis, vc- 

nis, humoribusq; rdidcntibus continUatus, qua intcrni àéris, & Ipiri- 

tuum concitatione faćta, attcnuantur, varie attempcrantur/diffipanrurq; 

iidcm fpiuitus, &

T R A С Т А T U S XX. S Е С Т Г О IL 

ipfum defcendir. Certc non erat officina hæc, quæ ferrum concoque- 

rctj neq; natura viam idonçam , qua fe novas holpcs cjiceret, рпера- 

ravcrat. Igitur ancipiti malo conlilmm Viedicorum Regiomontanum 

adhibctur ejiismodi. Ægro firm is allcribas fortiffimè alligato conftri- 

De M agia artißciali. 4/3 

с о ibat ad alium. Alibi fimulatæ aves cancbant fvaviffimc,homines ænei 

buccinabant in àére. Hæc & fimilia opera vulgu's exiftimat fieri dæmo- 

num ope, quia funt inufitata* admiranda, ratione occulta elaborata. 

Opricæ quoq-, bencficio finguntur mira: apparitioncs. 

II. A Joanne Regiomontano ( ad univerfæ Prnffiæ gloriam ) fa- 

ûa aquila ænea Carola /Л С a fan Norimbergam advencanri volavit ob- 

viam, & usqj ad Urbis portam comitata cft hofpitcm, tefte sldrianê 

Romano in Matheß Р о і е т г е а , citato к Schotto Magia Natur .О* jirt.fiart. 

i. О" Part. 3. ubi in inclufum aérem, &: partium librainentum rcjici- 

tur artificium.. Alius modus prodigiofi volatus к Laurentio Laura prac- 

fcribitur. 

III. Sub Duce Exćrcituum ZamoifciofZd Plefcoviam Joannes 

0#r

TRACT A T U S XX. SECT 10 IL 

■Ch er о f in и s &c Kofevins periere. Heidenfteinius Comment ar. de Bello M o* 

fchovitico /. f. 

IV. In U rbc T om n en fi flar ciirris cx arte indinata ad lattis, & 

quafi ruinam minitans. Inquirimr ratio car non cadat in cam partem, 

in quam inclinât? cum tarnen muri alii егейі ѵ с г t i cali t e-r, ii vel m odi 

cum propendeant ia unàm m agis, quam in aliam partem , diu fine pe- 

•riculo cadcndi ft arc nequeant. Affignat caufam Bald'ts in Mechanicis, 

Ricciolus A lm agefi N o vi L г . Ca fat us in Mechanica> quia centrum gra- 

vitatis illius ttirris eft in tali loco,u t linea ab ipfo ad centrum terræ du- 

£ta cadat intra fpatium terrx quod occupât pes, leu fundamentum ipG- 

us turris. 

V . Supra Curiam Urbis Gcdanenfis attoîlitur turris eleganter 

«xtrućfca, corufcans auro. In hac prxter campanam grandem cymbalum 

dicta, numerum horaru fonans,dantur campanæ minores quatuordecim 

in m uiicos fonos difpofita?. H is, artificio infigni, antequam hora audiatur, 

decantatur tonus cantilenæ alicuius pro tempore (olennitatis. In 

ingreflia R egum , vel Principum divulgatit eardem nolæ trium phos: in 

M agnatum funeribus, aut illorum , qui funt de Magiftratu nænias oc- 

cinunt. In armamentario fupellećliii bellica om ni inftrućtiffimo prædi- 

ftæ Civitatis, ftatua unius m ilitis,in adventu hofpitum, fclopetum pyrio 

pulvere oneratum exp!odit,alterius ićtum minatiir gladio evaginato,tertii 

tympana ptîlfat; quarti viri honorati fedencis fimulacrum ( ad teftifi- 

cationem reverentiæ exhibendis fpeÄatoribus accedentibus ) aifurgit, 

polt moram aliquam (e paulatim demittit priftinum firum retinendo, 

VI. Apud peritum quendam Faôtivx M athem aticx, machina 

prima artificiofa dabat genuinas efiigies facierum hurumarum : fecun- 

da machina inftar ciftæ confećla, numerofillïmis inftrumentis repleta 

ftatuas ligneas -varias facile,celeritcr, aftabrè efformabat. Ingeniöse 

parata tabula ab uno Or dints M in or um S. Franci fei Reformat orum fpc- 

ćtatur Califfii. Conftat ex fegmentis pice.2 nigrantis,feu pini nigræ( n o 

bis Świerk) in transverfum icillis, varicq; difpofitis, ex indice, rotulisq; 

adjeótis £:c. ad indicandas ехаЛс mutationes futuras àéris} cx cajido, 

frigido, h u m id o, & ficco ortas. 

VII,

VIL FunambuÜ mira cdunr Ipećbcula, arte, exercit'atione, agi- 

litare, aquilibrio adjuti. Poft viûoriam Bereftecenfem , 'Joannes 

Cafim:rus Rex iplcndidè Gedani cft exceptus. Inter fpedacula alia & 

interludia, conipcćhis cft hoir о peregrinus de turri Curiæ ft Cc in ter- 

ram corporc iHæfo demittere. Fun-i, qui fuperiori tnrris parti illigatus 

hum um usq; pestingebar, prono ventre ineubans, brachiis quafi ad vo- 

Iandum extenfis dcorfuni rachat, eo maxime mirabilis, quod ita, ne* 

fcio quo агпйсіо Tcorpus moderare noverat, ut à fune non exerraret, 

U bi funis afhxus terræ hærebat, appofita erant pulvinaria, in quæ ilia - 

pfurn volantis caput manebat incolume. F aß on us in H iß. Pol. Pie» юге. 

ѴІП. CHYMIA vel CHEMIA refertur hodie ad Artem Mcdi- 

cam, id eft, modum medicamenra gratiora, falubriora, & tutiora con~ 

cinnantem. Partes ejus funt duæ, Solutio, ic Coagulatio, quapropter 

Chymicus, cfî artis difiolvendi>& coagulandi peritus. ALCHYM IA feu. 

Spargiria, Hermetica Ars, Ars Magifterii perfećti, Ars Segregatoria, 

Stparatoria, & Deftillatoria revocatur ad Chryfcpceiam. PJurcs in 

Regno noftro callentes Alchymiam , aut libros de Chryfopoeia editos 

evolventes, diu multùmq; defudârnnt in auri cftcćtionc, circa quam 

difeurrendo, trifariam funt divifi Authores. Primi ordinis negant аЫо- 

lute per Alchymiam aurum verum pofte fieri. Ait D.Thomas: Alchymi- 

faciunt aliquid ii mile auro, quantum ad accidentia exteriora, led 

tarnen non facinnt verum aurum. Ejusdem fenfus tÆgidius in Quodlibet 

о $. Joßatus, Pineda, Honor at us F abri, Scaliger O c . Sccundi ordinis 

dicunt, polie qui dem phyfice lequendo verum aurum effici ab Al- 

chymiftis, fed negant illud eflè poffibile moraliter, confequenter negant 

illud unquam haćtenus elle fadium, ita Valent ta , Commbricenfes, Pere- 

rius S. y . M agi a c. 12. hæc apponens: Ars Chymica licèt utilis in de- 

ßillatiombus-, ahisq* rébus, ramen in eo, quod fpeftat ad effeftionem 

auri vcri,quam ilia profitetur atq; pollicetur,vana eft,noxia ac perniciof» 

Rcipublicæ. Primo, quia aut nunquam, aut rariffimè præftat, quod pro- 

mittit, ex quo non femel faćtum eft, ut multi ad extremam pauperta- 

tem redaćti fuerint : unde reâé quidam infert, Alchymiftas non effice- 

rc auuisn, fed abfumere, non implere crumenas, fed deplere & exhau-

TR ACT A T VS XX. SECTIO IL 

lire. Secundo, quia faciunt fallum anrum, falfamq; monetam &c. ex 

quo Refpublica, hominumq; focietas accipit magnum dctrimentum, 

Tertii ordinis Authores alTerunt, cffcćtionem veri anri per Alchymiam 

elle difficile ni & perraram, ira tarnen ut aliquando per illam verum 

& prabatum aurum fit efFećhim. Sic -cenfct Delno S. J . Panormita- 

nus, Forneltms C rr. probatur veritas teftimoniis. Inter alios Vlrnoidus 

Villanovanns virgulas aureas per artem effecit, effe&asq-, omnium exa- 

mini Romce fubjecit,idem præftitit liernardns Trevifanus in Gallia^Ray- 

m undnsJjdlm in Anglia^ Antonim P har mac opola Tarvißnus VenetiisAn rc 

metallica verfatiffimus Agricola teftatur Ге vidi (Te Salisburgi faćtum à 

quodam -ex ftanno autu 111 : in Italia duas plumbi libras, per unum gra- 

num rubri pulveris, in aurum optimum -com imita tas à quodam Viro 

Religiofo. ln thefauro M agni Ducis HeXrwU afïcrvatur clavus per dimi- 

dium aureus atq; ferreus, a Thurnenfero olim tinfturæ immerlus. Et ego 

nominarc poflem ( ait Delrio ) quo s novi viras graves, in dignitatc 

poliras, timentes D E U M ,qui de le jpfis idem proètentur. Appono m o 

nitùm Antonii Mirandulani: non eft danda opera illi atti , non quia 

non fit vera, led quia tant« eft: difficultatis, .ut fit utiliùs illam omitte- 

rc,quàm exercere; & multi ditilîîmi ad magnam inopiam funt redaćti, 

quia maximis impenlîs veî nunquam aflecuti funt, quod ars polliceba- 

tur, vel raro, & parum, ita ut fumptus'fit longe major lucro. 

H actenus naturæ nolcendarum detegendarumq; opum defiderio vi- 

ćtus laboraveram, non tarnen raritates omnes de recondito thefauro 

ejus, in lolo patrio produxifle valebam. Igitur concludo Sene- 

ex verbis: veniet tempus, quo îfta-quæ nunc latent, in 

lucem dies extrahat, & longions ævi diligentia. 

Sit laus maxima Authori Naturæ Deo.

I N D E X 

RERUM NOTABILIORUM . 

Prior numerm dénotât pagm am , fecundm Rcclefta- 

ßicum numerum, ad quern non rar о pagmæ plures 

' referuntur. 

A Bics. 

Acanthis. 

Accipiter. 

189. 2. Alabaftrites. 37. 4ібЗ. 

4- Alauda non criftata. 168. 5* 

2б8. 3- Aiauda criftata. 269. y- 

Accipitcr fringillarius. 2Ć>S. h Alauda arborea. 269. 5- 

Accipiter leporarius. 2бЗ. 3- Alce. 2 I !.. 3* 

Accipiter ftellaris. 268. 3- Alćhymia. 4И- 8. 

Acer album. 18 pi 2. Alnus. 189. 2. 

Acer vulgi. 180. 2. Ainus nigra. 190. 2. 

Achates. 

Acidulæ. 

Acics in here. 

Acipenfer. 

Acontias. 

111. 

427. 

139. 

250. 

4- Aluco. 

3- Alanten. 

2. Amethyftus. 

18. Antmites. 

î* 

169. 

40. 

19. 

19. 

6. 

2. 

;• 

>• 

Amphisbæna. 360. Adamas. 

Ægagropila. 

Ærngo æris. 

Æ's len Cuprum. 

Æfalon. 

Æftas. 

»7* 

22}. 

48. 

48. 

2б8. 

3S2. 

2. Anas fera. 

iS. Anas marina. 

4* Anas domeftica. 

4* Animalia quadrupedia. 

4- Animalia fubterranea. 

3' 

269. 

2 69. 

300. 

210. 

232. 

4* 

7- 

7 * 

2. 

î. 

î. 

Animalia domeftica. Æftas perfervida. 

Æftus folis. 

Ætites. 

Agaricum. 

■ 3$i. 

381. 

iS. 

I

I N D E X R E R U M N O T A В I L ! 0 R U M . 

Antaca?iis„ 131. 3. Argentum capillare. 46. 3“ 

Antim onium» 51* 8. ArgeHtum vivum. 52< 9- 

Antipathia. 3 3 3- 3* Aries campeflris. 214. 4- 

Aper. 2 . 1 } , 4- Armamentarium Gedan. 454* ;• 

Apes. ł 57. 2. Armenius lapis. 19. 6. 

Appetitus alrmcntarias. 329. î . Arx Lcopolienlîs. i o i5. 9- 

Aqnæ aie en fus. I I O , r. Afio. 271. 1 1 . 

Aquæ biraminol«. 115.- 3* Adroites. 20. 6. 

Aquæ lapidelcentes. I I 6. 4* Aftrologi. 444- 3* 

Aquæ petrificaiues» 1 1 7 . 5- Aftrorum influxus. 443. 3- 

Aquæ medic at?. 119. I . Attagen. 2 7 2 . I 2. 

Aquæ noxiæ. 123. 4- Aves feræ. 167. I. 

Aquæ venenata?. 124. 5- Avcs domefticæ. 0 Aquæ falfe origo. 1 26. i . 

I. 

Aves extraneæ» 299. 60. 

Aquæ faJiæ in Regno* 12 6. 2 . Aucupium. 267. 2 . 

Aquæ fànguineæ. 125. 6 . Audiras. 3 4 6 . I 6 . 

Aquæ cr.udæ. 12S. 3» Auris. Aquæ colores. 128. 3* 

3 3 9 . 3- 

Aurora Borea. 3 9 6 . 8. 

Aquæ odor. 3 7 9 . 3* Aurum. 44. 2 . 

Aquila, 270. 9- 

Aurum Alchymiæ. 456. 8 . 

Aqyila. alba» 299. 6 0 . Auturnnus præfrigrdus. 3S4. 4 - 

Aquila amea. 45 3- 2 . Autumnus calcns. 4- 

Aquikrum volatils. 

Aquilarum pugna. 

Araneus. 

Arbores (ylveftres* 

445- 

447- 

161. 

189. 

2. 

?• 

4r 

r. 

Babia- gora» 

Oarbo. 

В 

1 0 3 . 

143. 

3* 

24. 

Arbores fativæ. 

Arbores prodigiofæ. 

2 0 7 . 

2 0 9 - 

18. 

19. 

Bafilifcus. 

Bafilifcus Varfaviar. 

247. 

24S.. 

5- 

З. 

Arbores exoticæ. 209» 20. Belemnites. 20. 7- 

Ardea» 

Area, ferrea» 

271. 

4) 3' 

10. Berberis. 

3' 

I90. 3- 

Betula. I 90. Arenæ. 

Argentum» 

Ч - 

45- 

12. Biefdadi monteSr 

3-* 

I O 3 . 

3- 

Î. 

Bifon, 214. 5- 

Bitumen

INDEX RERUM NOTJBILIORUM? 

Bimmen. 42. 6. 

Bo hits. 

Boletus cervi. 

134- 

206. 

5* 

16. 

Bolus Armenia* 

Bombyx. 

Roty It he ties. 

Botaurus. 

Bov es. 

Brda fluvius. 

Bubo. 

Вгі fo. 

Bngus. 

Bulimia. 

С 

11. 10. 

161. 5- 

132. 3- 

.273. i4- 

*37- 2. 

134. 4- 

272. *3* 

5>- 

1 35- Ś. 

54- 4- 

Cadavera non corrupts. 561. i. 

Cadavera fubmerfa. 

Cadavera incantata. 

Cadavenim hngularia. 

Cadaverum motus. 

Cadavenim cruentatio. 

Cæcilia ferpens. 

Cæcorum induftria. 

Cæcorum tadus. 

2. 3- 

365. 2- 

363. 4* 

363. 6. 

364- I. 

250. 5- 

345- H- 

347- 18. 

Cærtileivm. 

Ca'ruleus. 

Calculi. 

Cancri. 

Cancri ki Polefia. 

Cancri iu Varta. 

53- 10. 

274. 16. 

544- 4 

334- 3- 

135). ]7- 

»43- 24. 

Canities cx t im ore. 33 S. 2. 

Cantliarias. 

Cantharides. 

21. 

2 61. 

8. 

6. 

Capella. 

Capilli. 

Capra faltans. 

Capri. 

Caprimulgus. 

Caput hominis. 

Capimm firmitas. 

Carbones folliles. 

Cardites. 

Carduelis. 

Carpatus. 

Carpiones. 

г 73- 4 - 

165. 4 

35>4- 5- 

23р. 5* 

*73- J5- 

3 37- 2. 

318. 7* 

2. 3- 

34- 2. 

273. 16. 

99- 2. 

142. 23. 

Caftor. 215.

INDEX RERUM NOTA В IЫ О RUM'* 

Chelydrus. iji. 5* Cornus fæmina. 1 9 2 , 5» 

Chryfocolla. 5 3* 

1 1 . Corpus humanum. 337- I. 

Chryfolithus. 2 1 . 9* Corvus. 2 7 6 . 19- 

Chryfopœia. 455* 8. Corylus. ICJ2. Chymia. 

Cicadæ. 

Cicindelar. 

Ciconia. 

Cimices. 

Cinnabar is. 

Circa. 

455* S. Cotes. 

1 6 2 . 7* Coturnix. 

2 6 3 . 8 . Coturnix major. 

*74- 17. Crematum. 

3 33- 2. Creta. 

52 * 9* Cricetus. 

1 4 3 . 2 4 . Crines. 

5- 

3 8 . 

5* 

277* 2 0 . 

г77' 2 0 . 

77* 19. 

1 2 . 1 1 . 

2 3 2 . 2. 

З 3 8 . 2 . 

Claffis in aère. 4 2 8 , 

Coccus feu С hermefïmim. oc. 

Cochleæ terreftres. i 6 j ; . 

Cochleæ fluviatiles. 2 6 3 . 

Cochlcæ nudar. 2 Ö J . 

Columba agreftis. 2 . 7 6 . 

Columba livia. 2 7 6 . 

Columba domeftica. 3 O I . 

Columba lignea. 4 ? iv 

2. Cruces in telis Iineis. 

2.. Crudivori. 

9* Cryptæ Podoliæ. 

9* Cryptæ Kiovienfes. 

9- Cryftallus. 

1 8 . Çuculus. 

1 8 . Cukrivorus. 

4* Cuniculi. 

I. Curruca. 

43 2. 

3 . 

3 2 8 . 5. 

J 5* 14. 

1 6 . H* 

* 3- 1 1. 

2 7 7* 2 1 . 

45 >• 6 . 

2 4 0 . 5. 

2 7 8 . 21. 

Cometarum materia. 434* 

Cometæ quid portendant' ? 435* 

I. 

I. 

Cygnus. 

Cypfelus.. 

2 7 8 . 

2 7 p . 

22. 

* 3- 

Cometæ vifi in Regno. 435* 2. 

Conchæ falis. 

Conchites. 

59* 5* 

22. 1 0 . Dama. 217. 8. 

Cor. 341 * 11. Darcza. Cor aim: ofliculo. 341 * 1 к Dendrites. 

*35* 7* 

2 4 . 12. 

Cor pilofum. 343* 

D 

11. Dentes. 3 4 0 . 8. 

Corailites. 22. 9* Dentes renati. 3 4 1 . 8. 

Cornix cinerea. 2 7 6 . 18. Dens in palate. 341. 8. 

Cornix nigra. 2 7 6.; 18. Dies naturalis. 381. i. 

Cornu falis. 59'■ 5* Dits artifîaalis. 3S1.. i. 

Cornus mas. i?2 . 5- Dipfas. 2 5 0 . 5* 

Divcrlo-

Diverforia, 

Dłubnia. 

Donajecius. 

Dorcas. 

Draco. 

Draco Cracoviar- 

Draco volans. 

Drevancia. 

Dryinus. 

Dun a. 

Ębur foffile. 

Echinites. 

Echo. 

Eclipfis Solis. 

Eclipfis Lunæ. 

Eflipfcs notabiles. 

Eclipfium effedus, 

Elećtrum. 

Eneoftis. 

Entrochos. 

Equi. 

Equiferus. 

Equorum fingularia, 

Eridanus. 

Erirhacus. 

F. 

Facies. 

Fag us, 

Falco. 

Falco arborarius. 

INDEX RERUM NOTÂBILIORUM, 

74' ! 7* Falco facer. Mt 

СО 

Q 

00 

VD H 

* ; • 

1 4 1 . 2 1 . Fames ordinaria. 

i . 

136. 9* Famesex defe&uaunôrïæ. 369. 2 . 

2 1 7 , 9- Farina foffilis. 3- 5. 

4 1 - 1, Fafcinus. f 36 . 

2 4 6 . 2. Fafcinatores. Î 37- 5- 

} 95- 7- Fax, Î 93- 

135. 7- Feles, 2 4 4 . I Or 

i j i . 5- Ferarum multitudo. 2 1 1, 2 . 

136. 8 , Ferrum, to. 7* 

Fertiliras terræ in Podolia, 65. 

Fertiliras rcrrae in Ukraina,66. 

* • 

5* 

6, 

I . 2 . Fertilitas terræin Volhinia. 67, 7- 

24, 12. Fertiliras terræ in Ruffia.- 68, 8. 

1 0 8 , 14. Fertilitas terræinMajonPol.6 8. 9- 

439- i. Fçrtiliras terræ in Mino. Pol,6o, 10» 

43 9' i. Fertilitas terræ in Litvania. 7 0 , ir . 

44° ' 2. Fertilitas terræ in Pruflia. 71. 1 2 . 

4 4 0 i. Fertilitas terræin Livonia, 72. 1 3 . 

17 6. i. Ficedula, 2 8 0 . 26. 

24. 12. Filamenta. 4 4 - 1* 

M- 12. Flos æris. 4 8 . 4- 

240. 6, Flores fulphuris. 41' 4* 

'117- 10, Fluorés, я - 2. 

2 4 1 . 6. Fluorés fexanguli. 107. ij. 

146. * 7- Fluvius, i$i. r. 

x 79* 24. Fluviorum origo. 1 0 9 . r. 

Fluvii notabiliorcs. iji. 2. 

Fluvii rapidi. 1 5 0 . 28. 

3 4 1 , 9- Foecundi. 308, 6, 

193. 6. Fons, 1 0 9 , I. 

2 7 9 . 25' Fontes mirabiles. i i i . 2» 

280. 2 5- Fontes inflammabiles. 1 1 3 . J«

INDEX RERUM NOT A Ѣ ILIÓW M. 

Fontes ebullientes. 118. 6. Gallinula novalis. 281. 28. 

Fontium origo. 109. i. Gemme. 37. 1. 

Formica?. 263. 1.0. Gigas. 320. i. 

Fdffilia. i. i. Gigantes, 321. 2. 

Fraxinus. 193. 6. Glacies. 391. 6. 

Fraxini vires. 194- 6. GTobns igneus. 395- 

Frigus intenfiim. 386. 3- 

Glollbpet-ra. 14. 14. 

Frigoris eff.ćtus. 3S9. Ч- Głda fluvius. 13g. 1;. 

Frigoris patientes. 

Fringilla. 

ЗУ z. 7- 

280. 16. 

Granatus. 

Grando. 

25. 1;. 

406. 6. 

Frons. 33 9- 4- 

Grandines mfolitse. 407. 6. 

Frumenti copia. 

Fmmenti pretium vilc. 

Frutices. 

64. 4- 

73- 14. 

1^9. I,. 

Grus. 

Gxilo. 

Guftus. 

281. 29. 

i i S. п.. 

346. 17. 

Fulica. 280. 16. Gypfum. 38. j. 

Fulmen. 

Fulmina crebra. 

396. 

400. 

9* 

11. 

H. 

Fulmina hyeme. 401. 11. 

Fulminum miri efFećłus. 597’ 10. 

Funambulus. 455- 7- 

Fungi Officinarum. 206. 16. 

Habus feu Frifch Haff. 

Hæmatites. 

Haleces. 

Haliætns. 

*7S- 9’ 

2y. I6. 

16S. 3« 

283. 30. 

Fungi terreftres. 

Fufaria. 

Ci v j 0 

Gagates. 

Galbulus. 

Gallus marinus. 

207. 

19;. 

24. 

280. 

169. 

17- Halo. 

6. Heia peninfula. 

Hercynia fylva. 

Hetinaceus. 

Ч- Herrn clinus. 

г7- Hicrafus. 

4* Hierofalco. 

394- 5- 

■174- 7* 

18 y. 2, 

*3 3- 3- 

235- 1» 

136. IO. 

.299. 60. 

Gallus Indicus, 301. 5- 

Hippopotami. 170. 4. 

Gallus gallinaceus. 302. 6. Hirundo demeftica. Д.85. 31. 

Gallus (pado. 302. 6• Hirundo agreftis. z8^. 31,. 

Gallina domeftica. 302. 6. Hirundo riparia. 2S5. 3 r. 

Gallina aquatica. 281. 2 8. Hirundo muraria. 28 3. 31. 

Hirundo

INDEX RERUM NOTA В ILIO RUM 

Hiruncto alba. 2S3. 3 b 

Hi rund i nes in aquis. 284. i 1- 

Hirundmum indufbia» 2З3. 3*- 

Homines fylveftres. 355* 3- 

Lacryma Cervi. 

Lacrymæ. 

Lacie us humor. 

216. 

340. 

332. 

7- 

5' 

2. 

Lacus, Horinia. IO . *3£ 

Horologium Gedanenfe. 454* 5- 

Lacus Majoris Poloniar. 

15 3- 

*53t 

. 

2. 

Lacus Pruffiæ. 156. Hydromeli. 414. S.. Lacus Varmiæ. 158. 

S- 

6. 

Hydrophylacia natura?. 

Hydrus. 

in* 

Mii. 

5' 

Lacus Litvania?. *59- ?• 

Lacue fucciniferi» 180. Hyems. 

Hyetnes mites.- 

38). 

385. 

к 

2, 

Lacus profundi. 

Lacus novi. 

159- 

160. 

7' 

8. 

8. 

Hyemes alperæ. 387.. 4- Lacus Białe. I. 

Jacuîiis» »5 r. $* 

M 5- 4- 

Lacus Krynice, IJ 5* 4* 

Lacuum diverfîtas.. J53- 

Lampetra. Jafpis. 

lbex. 

25- 17. 

224. 18. 

134- 4* 

Lanius major. 285. 3*- 

Lapides à natura infignki. 3 5. 2. 

Ignes fubterranei. 130. 4- Lapides calcarii. 38. Ignis fatuus» 

Jonis lambens» 

3 93- 

393- 

2. 

3- 

Lapides cruciferi. 

Lapides globofi. 

33* 

106. 

5- 

2, 

10. 

Jmaginatio. 311.. 10. Lapides grandes. 39- 5' 

Inedia diuturna. З71- 3* Lapides molares. 38. 5' 

Infećta 256. !.. Lapides vulgares» 37- J* 

Infills natantes. 160. 9- Lapis calaminaris. 48. 4* 

Iris lunaris. 422. 5* Lapis caudæ cancrû 34* 2- 

Iris folaris. 4 Z 2 . 6. Lapis di Cobra. 254. 7* 

Judaicus lapis» 2 6. iS. Lapis, cafeiformis. 34- 2. 

Jnglans.. Z08. i 3. Lapis dcnticulatus» 28. 2 2» 

Juniperus. ipj. 7» Lapis faviformis. 34' 2» 

Lapis fulmineus. 

L . 

397' 9- 

Lapis fungttes. 34' 2» 

-Lac Lunae» 297. l6. Lapis ovitormis. 34- 2V 

Laccrta. LJ 3- 6, Lapis reticularis» 28. 22. 

Laux

INDEX RERUM NOT А Б ILIO RVM 

Larix. 1 9 6 . 8 . 

Larus fluviatilis. 1 8 5. 32 - 

Laras marinus. 286. 3 »• 

Larus minor, 2S6. 32 - 

Latax. г iS. I 2. 

Latomiæ. 2-7 - 5* 

Laurus. 397- 9 - 

Lazulus lapis. 5b 1 0 . 

Lepus. 1 1 9 . Ч - 

Ligna foffilia. 3- 6. 

Limba arbor. 1 97- 8. 

Linaria. 286. 33- 

Lineæ rubrar. 43 3- 4- 

Lirhargyram. J O . 6 . 

Lithoxyla. 5* 6, 

Locultæ. 25 S. 3- 

Longcevitas. 3 0 5 . i . 

Longævi. 3° f - 

Loxia. 2S6. 33- 

Lucii grandes. IJI. 29. 

Lucii annofi. 15 2 . 25?. 

Lucio - регсг. 145. 24. 

Lunatici. 3 34* 4- 

Lupus. 219. 14. 

Luicinia. 

2 86. 34- 

Lutfa. 2 Z I . 

2 . 

Ч - 

Lycanthropia. 211. 14. 

Lycanthropi. 221. 14. 

Lycoftaphylos. 197. 8 . 

Lynx. 222. 16. 

M . 

Machina artificioia. 4 Г4- 6 . 

Magia. 448. i. 

Magia naruralis. 449- i. 

Magia artifîcialis. 452. i. 

Magnes. 26. 19. 

Manna. Ç)6. 3* 

Manna Polonicum. 97- 3* 

Manus. 143. 12. 

Mare. 16f. I. 

Mare ßalthicum. 166. 2. 

Mare congelatum. 173. 6. 

Maris falledo. 166. I. 

Margarita?. 30. 29. 

Marmor. 3 6. 3* 

Martes. i n . 17. 

Mel præftans. 412. s. 

Mel infatuans. 4 16. 8. 

Meliis abundantia. 413. 8. 

Mehs. *33- 4- 

Memoria excellens. 34S. 20. 

Menfis folaris. 381. I. 

Menfis lunaris. 381. i. 

Mentum. 142. 10. 

Mergus. 287. ЗГ- 

Mcrops. 2S7. 36. 

Merula. 287. 36. 

Metaila perfecta. 43- 1. 

Meteora. 39г. I. 

Meteora ignea. 393- 2. 

Meteora aqnea. 402. I. 

Meteora àéria. 416. I. 

Meteora terrea. 423. I. 

Mi! vus. 287. 37- 

Minera. 44* i. 

Minera

INDEX RERUM NOTABILIORUM 

Minera argentea. 107. Ч- 

Miraculum. 449- i. 

Molæ aquaria?. 150. 28. 

Molendinum Gcdanenfe. 140. 19. 

Molochites. *7- 20. 

'Monedula. 288. 57- 

Mons. 98. i. 

'Mons admirabilis. 113. 3- 

Mons calvus. 105. 7- 

Mons diffipatus. 10 6. 12. 

'Mods fonorus. 106. 11. 

'Montes;meta[liferi. 107. 4 - 

Montes Venedici. 107. 12. 

Montes infigniores. IOJ. i. 

Montium altitudo. 98. I. 

Monftrum. 349- i. 

'Monftra humana. jfçu 2. 

'Monftra belluina. . П 7- 2. 

'Monftra volatilia. 3;S. 3- 

Monftra aquatilia. •358. 4- 

Monftra vegetabilia. 360. S' 

'Morus.' '2 10. 20. 

Motacilia. 288. 37- 

Motlava. 4 7 - I r. 

‘Mulfum. 4 4 - ;8. 

Mulfum vetuftifllmum. 415. 8. 

Mus Alpinus. .233. 5- 

Mus Noricus. *35- 6. 

Mufca ferrea. 4j 2. i. 

Mufica. 451. 5- 

Muftela alba. 235* 7- 

Muftela alba vulgaris. г 15- 7- 

Muftela fylveftris. 4 5 - 7- 

N 

N . 

.. J 

HO 

Naphtha. 43 - 6. 

Narva. 137- 1 2 . 

Nafus. ' 3 4 0 . 6. 

Navigatio fingularis. *75- 9- 

Nebula. 4 0 2 . 1. 

Neringa infula. 174- 

Nida, 4 7 - Ч- 

1 4 . 

Niemen. 137- 

Nitrmn. 4 0 . 3- 

Nivalis avis. 2 8 8 . 3 8 . 

'Nives infolitæ. 4 1 0 . 7- 

Nives in Sicilia. 4 1 1 . 7 « 

Nix. 4 0 9 . 7- 

Noćtambuli. 335- 4- 

Noćtifurgii caufe^ ЗИ- 4- 

Noćhia major. 2 8 8 , 

8. 

3 8 . 

Noćhia miuor. 2 8 8 . 3 8 . 

Noerza. 2 I 8. 12. 

Noteffius. 1 3 8 . ‘J- 

Nubes. 4 0 2 . I. 

O . 

Obra fluvius. 1 3 8 . 1 6 . 

Ochra. 1 1 . I r. 

Oculus 335>- /• 

О с ul us maris. 1 0 2 . 2. 

Oculi cancri. 1 3 9 . 4 - 

Odoratus. 3 4 8 . 19 . 

Odor rofarum. 3 4 8 . 1 9 . 

Oflicinæ ferrariar. Я * 7- 

Officinæ variæ. IC O . 2 8 . 

Officinæ 

111

INDEX RERUM NOTAB ILIO RUM. 

Officinæ vitrianorum. iSS. 5- 

Ollæ folïiles. s- ■7 

/ • 

Ombria. 17. 21. 

Omen* v 445- i. 

Omina fan tła. 44#- 2. 

Omina Fu n eft a». 44 6. 3- 

Onocrotalus. 2 S 8. 3 Si 

Опух. 27. l l . 

Opalus. 27. 21. 

Oriclialcum.- 48. 4* 

Os. 34°. 7- 

ОіГа foffilia.. 6. S. 

Offifragus. 2S9. 4°. 

Ofteocolia. * 11. 10. 

Oftreites. 27* 21. 

Otis. 28p. 40. 

Oves. 24г. 7- 

Oves laticauda».. 245. 7- 

Ovidii fepvilchrum». 142. 23. 

’Ovum in ovo. 303. 6. 

P. 

Paludes. Г 64. 

Palumbus. 2C10. 41* 

Panes dæmonuin». 34- 2. 

Panes grandes. 70. 11.. 

Panes Eubefcentes,. 367. 4- 

Papaverina. 2 90.. 41. 

Parafelene. 421. 4» 

Parelia.. 420. 3- 

Parais prodigiofus.. 356. 4- 

Parus. 290. 41.. 

Pasierbice mons». X04. i* 

PafTer Canarins. 3 0 3 . 7 . 

Pafler Troglodytes. 2 9 0 . 4 2 . 

PalTér arundinarius. l ç ) 0 . 4 2 . 

Pafler gramineus. IC jO . 4 2 . 

Padèr lylveftris. • 2 9 I . 4 2 . 

Pafler eampeftris. 1Ç) I . 4 2 . 

Palier flavefcens.. 2 9 1 . 4 2 . 

Pafler folitarius. 29b 42- 

Paflèr domefticus» 2 9 1 . 4 2 . 

Pavo. 3 0 3 . 3. 

Pecnaria res„ 2 3 9 . 3 . 

Pedes. 344- Ч- 

Perdix. 2 9 1 . 4 3 . 

Perdix. ruftica major. 2 9 2 . 4 3 . 

Peftis origo. 3 7 2 . I . 

Pertes in Regno. 3 7 3 . 2 . 

Petroleum. i i 5 . 3. 

Phafianus. 3 0 4 . Ç). 

Phafmata in àérc« 4 2 7 . 2 . 

Phillyrea. 199.

INDEX RERUM NOTA В IL IORV М . 

Fifces mari’ni. i б S. 3. Pomus. 208. iSt 

Pifccs monftrofi. 359. 4. Poprutus. 139. 18. 

Pi fees іюхіі. 151. 29. Populus alba. 200. % 

Pifccs congelati. 

Pifccs foffilcs. 

Pifcis Xiphias. 

IJ2 . 29. Populus nigra. 

152. 29. Populus tremula. 

171. 4. Porci. 

2DO. 

200. 

243. 

9- 

9• 

8. 

Plantarum origo. 

Plantæ Pruffiæ. 

Plantæ Pcdoliæ. 

78. 

79. 

84. 

i. Porohy. 4 3 - 

2. Prædi&iones Aftrologicæ.444. 

3. Prædi&icmes variæ. 442. 

3' 

З. 

Plantæ VolhinitC. 

Plantæ R affix. 

Plantæ Iitvaniæ. 

85. 

8j-. 

85. 

4. Præiagium. 

Præfidia contra frigus. 

6. Prata fingularia. 

44г< 

•391. 

91. 

i. 

7. 

11. 

Pianræ Majoris Poloniæ. 86. 

Pianræ Minoris Poloniæ,. 87. 

Plantæ in Babia-góra. 87. 

7. Pripetius. 

8. Probito. 

-8. Procella. 

4 9 - 18. 

135- 5. 

417. i. 

Plantæ Carpati. 87. 9. Pruina. 402. i. 

Pianræ Mafoviæ. •88. 10. Pruna. 208. 18.' 

Pianræ inirabiles. 50. i i . Prunus fylveltris. '2 00. 9. 

Plantæ obviæ. t)2. ід. Prunus fativa. 208. 

Plantæ fativæ. 

Plantæ exoticæ. 

Plantæ ct’Jinariæ. 

Pktamis 'vulgi. 

Plica. 

93. 13. Puer fÿlveftris. 

57. 4. Pulsûs iiTæqualitas. 

94. 14. Pumilioiics. 

199. 9. Putei. 

377. 3. Putorins. 

3H- 

3 3 2- 

3 23- 

129. 

■256. 

3- 

2. 

3. 

4* 

S. 

Plumbum. 49. 6. Pyrus. 208. 18. 

Plu via. 402. 2. Pyra. 208. 18. 

Pluviæ diuturnä?. 

Pluviæ prodigiafe. 

402. 

404. 

2. Pyrafter. 

3. Pyrites. 

200. 

Я - 

9- 

11. 

Plirviæ fanguineæ. 

Pluviæ animalium. 

4° 4- 

405. 

3- 

4. 

ГЛ 

^ 

Pluviæ rerum ѵагіашго. 

Polygonum cocctferum. 

406. 

9j. 

y. Qualitates hominum. 

2. Quercus. 

331- 

200. 

2. 

IO. 

Po u. aria. 209. 18. Quercus vaftæ. 200. 10. 

N n n 2 Quer- 

iS.

INDEX RERUM NOTA Б ILIO RU M. 

Querquedula. Zi?3. 47* 

R. 

Radunia. 1 4 0 . 

Ranæ grandes. 2 j 6 . 9- 

Regulus. 2 9 3 . 

4 8 . 

Remis avis. 2 9 4 . 43*. 

Remora. 1 7 З - 5* 

Ribes alba. 2 o 8. 1 8 . 

Ribes rubra» 2 0 S . 18. 

Ribefi-um. 2 0 2 . 1 1 . 

Robur. З Г 2. i. 

Robufti Rege?. J M . 3. 

Robufti Senatores. 3 1 3 . 4- 

Robufti Nobiles. 3 14' 

Robufti Spirituales. 5 1 7 . ;• 

Robufti ignobiles. 3 1 8 . 6. 

Robuftar fæminæ. 3 1 8 . 8. 

Ros. 4 0 2 . г.- 

Rofa. Polonica. 4 5 0 . z. 

Rofæ fativæ. 2 0 8 . 18. 

Rofæ fylveftres. 2 0 2 . 11. 

Rubinus« 27.' 22. 

Rubusldarus. 202. i r. 

Rubus frućtu nigro. 2 0 2 . 11. 

Rupicapra. 2 2 3 . iS. 

Rupicapra unicor iis. 224. 18. 

Ruiticula.. 195- Jó* 

> 

Sal nativus-. 54- r. 

Sal gem mar. 57- 3* 

Sal nitrum. 4 0 . 3* 

4 . 

Sal omphacitcs. 59- 

- Salamandra. 104. 

Sales minerales. 39: 

Salices.. . 202. 12 

Salis fodînæ Velifci. 55- 

Salis fodinae Bochniæ. 58. 

Salmones. 134. 

Salus. 29 i- 5 1 

Sambucus. 203. 12 

Sanguis in cadaveribus. 366. 

Sanus fluvius. 141. 20 

Sapphirus. 28. 23 

Sardius. 28. 24 

Saxa arenaria. 38. 

Scandulaca arborum.. 

Scarabæi cornuti. 

25K. 

Z63. 

51 

1 1 

Schiftus. 

Sciurus. 

35). 

2 2 4 / i

INDEX RERUM NOTABILIORVM 

Sol. 43 9- i. 

Sorbus aucnpalis. ю з . 12. 

Sorices. i 6 1. 3- 

Spccularis lapis. 29. M * 

Spina appendix. 203. I 2. 

Spina infcttoria. 203. 1 2 . 

Spina racemaria. 208. l 8 . 

Srzeniawa fluvius. 1 4 1 . 2 I. 

Stagnum. 1 6 1 . I. 

Stagna Ruffiæ. 1 6 2 . 2. 

Stagna Volhiniæ. 163. î - 

Stagna Majoris Poloniæ. 163.. 4- 

Stagna Minons Poloniæ. 163. 5- 

Stalaćhtes. 29. 2 6. 

Stannum. 49- 5- 

Staphylodendron. 203. 12. 

Statua ambulans. 452. r. 

Stella cadens. 59 4- s - 

Stellæ clara die vifæ.. 438. 

Stellio. 2 j 4* 6. 

Stiriæ falis. 59- 5* 

Strumæ. 12 3 • 4- 

Stryjus fluvius. 141. 22. 

Sciu'io minor. 136. 10. 

Sturio major. 139. 18. 

Sturnus. 195. S 1- 

Styrus flu\ ius.. 141. 22. 

Succinum. 176. 1 .- 

Succmu m MariBalthico.. 178, 3- 

Succmum in littoribus. 178. 4-- 

Succinû cum animalculis.175?. S' 

Succinum cum figuris. 180. 6 . 

Succmum in lacubus. 180.. 7- 

N n 

Succinum procul a mari. 181. S 

Succini colores. 182. 9 

Succini vis attrattiva. 1S3. 10 

Succini vires. 183. 11 

Succini pretium. î 84. 12 

Sudor fanguineus. 3 39- 4 

Suhak. 224. 20 

Sulphur. 41. 4 

Sylva. i8j. î 

Sylvæ Poloniæ. 186. 3 

Sylvæ Litvnniæ. і8б. 4 

Sylvæ Pruffiæ. 187. 5 

T. 

Tabula artificiola. 

T aćtus. 

6. 4) 4- 

347- 1 8 . 

Tæda. 

T alcum. 

?• 

29. 27. 

Talpa. 236. S>- 

T amarifeus.- 

T avola. 

203. 

204. 

Ч - 

М . 

T axus- 

T erra. 

2:04. 

6 о. 

Ч* 

i. 

Terræ bonitas. 61. 2 . 

Terra calcaria. 1 2 . li 

Terra crocea. ii. 1 1 . 

T erra lutea. 1 2 . I r.. 

Terra figularis. Г 2. 12. 

Terra medicata. IO. 10. 

Terra pi&oria. I I. 11.' 

Terra figillata. IO. 10. 

Terra congelata. 

Terræ motus origo.. 

387. 5* 

4ł 5- 1. 

Terræ

INDEX RERUM NOTAB ILIO WM. 

Terras morus in Regno. 4 2 4- 

2 . 

Teftudines. 

Terra X. 

T exrores pannorum. 

I 55* 

2 95- 

2 4 3 . 

2 9 . 

5 z ‘ 

7- 

Tilia. 

T mnunculus. 

2 0 4 . 

S Y L L A B U S M A T E R I- Ä H U M 

H I S I О R I xÆ N A T U R A LI CU R l O S i/E 

infcrcarum. 

TRACTATUS I. Terræ abdita pandens. 

SeBio I. De Foffilibus variis. 

Se&io IJ. De Gemmis, Lapidibus infignioribus, Sc rarioribus. 

SeBio III. De Lapidibus à natura infignitis, & ignobilionbus^ 

'SeBio IV. De Salibus Mineralibus. 

SeBio V. De Metallis perfe&is, ac impeifećfcis. 

SeBio VI. De Salis fodinis Vielifcenfibus, & Bochnenfibus*. 

TRACTATUS II. Terræ fcrtilitatem continens. 

SeBio I. Dc Ubertate foli in Podolia, Ukraina, Volhinia, Rulîîa &C. 

! SeBio II. De Plantis Medieo ufui infervientibus. 

SeBio III. De Cocco feu Chermefino, & Manna Polonico. 

TRACTATUS III. Montes exhibens. 

SeBio I. De Montibus Garpatiis.- 

SeBio. II. De Montibus Biefciadicis, Sc aliis fiiblimioribus. 

TRACTATUS IV. Singuîam aquarumexponens. 

SeBio .1. DeFomibusmirabilibus,Aquis bituminolIs,lapidefc€nribusÄrc. 

SeBio II. De Aqyiis mcdicatis, noxiis, mortiferisy rubieundis* 

SeBio III. De Aquis falfis, Sc reliquis proprietatum variarum. 

TRACTATUS V. NctabiliaProflucntiü,& Aquatiliu ooncludens. 

SeBio I. De Fluminibus, Sc Pifcibus. 

'SeBio II. De Lacubus,& Infulis natantibus- 

SeBio III. De Stagnis, & paludibus, 

TRACTATUS VI. Mare Balthicum ingredieils.. 

SeBio It Dc Mari Balthico, Pifcibus, Sc Habo.. 

SeBio II. De Elećtro feu Succino. 

TRACTATUS' Vlk Arboreta invifens. 

SeBio I. De Sylvis infignis vaftitatis. 

SeBio H.- Dc Atboribus, Si Fruticibus.- 

TRACTATUS VIII. Animalia quadrupedia fera repræfentans* 

SeBio, I. De Animaiibus Sylveftribu$>.Campeftnbus, Amphibiis.- 

SeBio

SeBio II. De Animalibus Subrerraneis. 

SeBio III. De Animalibus Domefticis. 

TRA CTA TUS IX. Animalia venenata, & exanguia producens. 

Se ft 10 I. De Draconibus, Bafihfcis, Serpentibus, Viperis &c. 

SeBio II. Dc Apibus, Locuftis, aliisq; Infećtis. 

TRA CT. X. Aves feras, & familiares ad elenchum dedncens. 

SeBio I. De Avibus Pra?datricibus,Sylvefmbus,Campeftribus,Aquaticis. 

SeBio II. De Avibus .domefticis. 

TRA C TA TU S XI. Memorabilia hominum manifeftans. 

SeBio I. De Longævis, Sc Foecundis. StBio II. De Robuftis, Agilibus. 

SeBio III. De Gigantibus, Pumilionibus, Viris multi cibi, ac potus. 

TRA C TA TU S XII. Qualitates rariores hominum adferens. 

SeBio I. De Laborantibus antipathiâ, Noćtambulis, Fafcinatoribus. 

SeBio II. De Corporis humain partibus, & Scnfibus extcrnis. 

TRA CTA TUS XIII. Oftenta varia enumerans. 

SeBio I. De Monftris humxriis. SeBio II. De Monftris belluinis. Scc. 

TRACTATUS XIV. Extraordinaria Mortuorum adducens. 

SeBio I. De incorruptibilitate, .flexibilitate, motu cadaverum. 

SeBio II. De cruentationibus cadaverum. 

TRA CTA TUS XV. Calamitates occurrentes defcribens. 

SeBio I. De Famis dominio. SeBio II. De .Peftis fævitia. 

TRA CTA TUS XVI. Anni quatuor partes complećtens. 

SeBio I. De Vere,Æf!:ate,Autumnq. SeBio Ü.DeHyeme miti,& afpera. 

TRACTATUS XVII. Meteora illuftrans. 

SeBio I. De Meteoris igneis. SeBio II. De Meteoris aqucis. 

SeBio III. De Meteoris àériis. SeBio IV. De Meteoris terreis. 

TRA CT. XVIII. Phafmata aéria.,Phænomenacrinita &c explanans. 

SeBio I. De Sim; lacris infolitis in acre. 

SeBio II. Dc Cumetis. SeBio III. De Eclipfibus Solis. 

TRA C TA TU S XIX Prælagia rcferens. 

SeBio I. De Pra?dićtionibus. SeBio II. De Ominibus fauftis, de fimeftis. 

TRA C TA TU S XX. Mira Natura?, & Artis attingens. 

SeBio I. De Magia naturali. SeBio II. De Magia arcificiali. 

A i. D. G. B. Ad. У. Honorent.

De - Starodruki

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?