MAĆICY SERBSKEJE

ČASOPISMAĆICY SERBSKEJE1883.Redaktor:M i c h a ł H ó r n i k.Lětnik XXXVI.Zešiwk I.(Cyłeho rjada čisło 67.)B u d y š i n.Z nakładom Maćicy Serbskeje.

ČASOPISMAĆICY SERBSKEJE1883Redaktor:M i c h a ł H ó r n i k.Lĕtnik XXXVI.B u d y š i n.Z nakładom Maćicy Serbskeje.

Namjezne ludowe pěsnje.Druha zběrka wot dr. E. Muki.Na pućowanjach, kotrež jako študent po Serbach činjach,zo bych kraj a lud zeznał, sym tež w namjeznych krajinach srjedźHornjeje a Delnjeje Łužicy wokoło Komorowa, Gródka a Muža¬kowa pobył a po móžnosći ludowe pěsnje a bajki napisował.Dźěl namjeznych pěsni (12), kotrež běchu mi předliče w Terpjompola Gródka spěwałe, je hižo w tutym časopisu (1. 1875, str. 108 sll.)woćišćany. Tudy wozjewjam wšě druhe namjezne ludowe pěsnjea varianty, kotrež hišće w swojich zapiskach namakach. Je jich24. Trjebinske a Běłowodowske (čisła 1—14) sym swjatki 1877a Slepjanske (čisła 15—20) w měrcu 1878 nazběrał. Čisło 21je z Wochoz a 22—24 su z Terpa. Skónčnje chcu tudy hišćepřispomnić, zo je prěnjej namjeznej ludowej pěsničcy a to z Ćikecpola Komorowa wozjewił H. Jórdan w Łužičanu lěta 1865 wčisle 4: Na zelenu Marju a) Nalětko se nam přibližijo; b) Chcylimy něšto spěwać. — K tutym pěsnjam sym někotre hišće nje¬znate hłosy napisał, kotrež su sobu z někotrymi druhimi w sam¬snym času nahromadźenymi w přidawku k tutomu zešiwkej ča.1—15 zdźělene.Wujšla*), wujšla syrotkaDomoj glědać maćeŕku.Zetkal jo ju jeden muž,Tajki stary šědźiwy.1. Syrotka.(Smol. I, str. 155.)Što ty placoš gólicka,Mója luba dźowcycka?’Še su ludźe wote mše,Mója mać ta njetřińdźo.**)*) W tutej zběrcy piše so „1“ za palatalne „1“ (kiž so w Hornjej Łu¬žicy zwjetša kaž „w“ abo ,,u“ wupraja), „lj“ za mjehke „1“, zo by čitaŕ natamniše wuprajowanje kedźbny był, hewak wězo w pismje jenož „ł“ a „1“(nic lj) trjebamy.Redaktor.**) Někotři wuprajeja „ptř“ za př.1*

4 Dr. E. Muka:Běž na kerchob zeljony,Wuspiwaj tam wóšćenaš.A tři móle zawolaj:Mója ljuba maćeŕka!Mója ljuba maćeŕka,Pój ty zasej ke mnjo dom!Mójo ljube dźěćetko,Dźi ty zasej samo dom!’Šak maš nana twójogoA tež*) maš tam macochu.O, mjo bijo macochaA mjo ćisnjo pód lawku.Tež mi takle wumjeta:Lež tam z’nile šćerbišćo. —Ty ’šak bóljej smjerdźiš mi,Dyžli morwy z’nily šćerb. —Třilećištaj jandźeljaj,Syrotku tam třikryštaj.Pód šćidla ju weznjaštaj,Do njebjes z njej lećištaj.2. Njedušny.(Smol. I, str. 133.)Schylila se jědlinkaZabila mi ljubego, judahej!Zabila mi ljubego.Ach, ty mój najljubšy bog,’Dźe ja weznu drugego?Drugego ja derje mam,Ale wón mi zwěrny njej’.Což z prědawšym smej se prajilej,Smej ’šycko zwěrnje měnilej.Což z něntajšym se prajimej,’Šycko falšnje měnimej.Do kercmy mej třińdźomej**)Z drugimi wón rejujo.***)Ja pak deru třiglědować,Jare ćežce zdychować.Zdychuj aby njezdychuj,Swójej tolja njeb’dźomej.*) Před ,,ž“ wupraja so „e“ kaž „ä“.**) W Běłej Wodźe: Do karcmy na reje dźemej.***) Abo: Z drugimi se šenkujo.

Namjezne ludowe pěsnje.5Zeńdu se aby njezeńdu,Twója tolja njebudu.To sem ja lětko pjerej wědźela,Žo mej swojej njeb’dźomej.’Dyž sy to pjerej lětko wědźela,Cogdlja sy mi wěrila?Wěrila sem ći ja wěrila,’Šycko z falšom měnila, judahej,’Šycko z falšom cynila.3. Serbska reja.Wjerć mjo póla dźuri,Wjerć mjo póla kachli,Žo se ’šycko jachli.4. Dźělenja a spytowanja.(Smol. II, str. 27.)Mója lubka, mej mamej cas rozno hyć,:,: Ja mam hěšći sedym lět wandrować. :,:’Dyž maš ty sedym lět wandrować,’Cu će ja derje majdować.Šla jo ta gólica do za’rody,Synula se pód rožowy keŕk.Wóna tak jare plakašo,Na swójog’ ljubeg cakašo.Třirajtowal jo rajtaŕ k njej,Ten se jej’ lejdr tak wopraša:„Co falujo tebi, gólica,Mója luba dźowcycka?Jo tebi wumrjel nan aby maćAby maš ty muža lozego?“„„Mi njej’ nic wumrjel nan aby maćMuža pak njemam že’nogo.Dźensa jo rowno sedym lět,Ak’ jo mój luby zwandrował.““

Dr. E. Muka: 6Wón wuće’njo pjeršćeń slěbornyA schyći jej jen do klina.Wóna tak jare plakašo,Žo jej ten pjeršćeń pluwašo.Wón wuće’njo rubiško žydźaneA dašo jej jo do ruki.„How maš, moja lubcycka, rubiško!Trej se tej woccy z tym rubiškom,A njeplac ty mě že’nje wěc.“Ja sem tšěl će spytować,Sylik mi zwěrna wóstala.Něntr deriš ty ta mója być,Ta mója luba nejlubša,Mója mi zwěrna mańdźelska.5. Njewobstajne mysle.(Smol. I, str. 134.)Mój ljuby jo se na mnjo roz’njewal,Wón mi njecha wěcej dobry być,Tež njecha ze mnu po’jedać.Njech jeno wón hymjer jo,’Šako wó njog’ njerodźuA za nim tež ni’dźo njepójdu.Wón jo tog’ wjelikeg’ bura syn,Ja pak som chuda služobna.Njech jo wón tog’ wjelikeg’ bura syn,Ja pak ta chuda služobna;Som tak rjana běla cerwjena.Šejduj, mój ljuby, kaž ty coš.Doch nic tak daljoko wote mnjo.Dalej a šyrjej mej budźomej,Lubej doch se mej změjomoj.Gusćej mej gromadu třińdźomejA jesnej se zwadźić budźomej.

Namjezne ludowe pěsnje.6. Zlemki z někotrych pěsni.(Ze Slepeho a Trjebina.)’Dyž se mój luby pod hajkom zawraćaA štyrjoch tych brunych do woza zaklada.Sydaj se rjana do woza krytego,Mej pojědźomej tam tšecej rowno wen.Jělej stej tam jělej třecej rowno wen,Třijělej stej tam třijělej třed ten nowy dwór.A třed tym nowym dwórom stej wónej zastalej,„Maći, wócynjajco te nowe ’rota mi,Ja wjezu sebi mlodu k swójej pomocy.“Nó, ty mój luby syno, ty prawje cynil sy,Ha ’šak ja stara som, wěcej dźělać njemogu.Ta mloda budźo dźělać, tu ćeńku žydu třěsć,Haj do polnja do polnja tu ćeńku žydu třěsć.Haj po polnju po polnju te běle loža slaćA wo tom najbělšem tam samalutna spać.A stojal som tam stojal a na pol zmjerznul som*),A padašo se dešćik a duješo se sněg.„Ach Hanka, wocynjaj doch te nowe wokno mi!“„„Mi mać jo zakazala, žo njed’ru gólcow brać;Te gólcy nic ak hokolo dźeje, gólicow zawjezeje,Chylu k narje spomjeje a pótom zasej wóstaje!““Derjal ga mi ten šelma tak jare luby być?A derjala ja stanuć a jomu wotcynić?Ten dejmantowy kamjeń tak jare twerdy jo,’Dyž z ćoplej krwju jog’ zmaca, d’a měkki wórdujo.Ta ryba wo tej wódźe tak jare wjes’la jo,’Dyž sluncko na nju swěći, d’a górej spluwujo.*) Tutón kónc je z druheje pěsnje.

8 Dr. E. Muka:7. Mudry luby.Šlej stej dwě rjanej pó trawku :,:Na tu mi lucku zeljonu.Ta jena běšo ’rubjance,Ta druga pak bě ’suknicce.Ta rubjanku sej kasašo,Ja pak nic mójeje suknicki.Ty maš tog’ nana tak bogateg’A ja pak njemam žednego.Daj ty mi twojog’ ljubego,Ja ći dać mojog’ pól bogastwa.Ja njedam ći mojogo ljubego,Tež njecham měć twojog’ pól bogastwa.Gólcyk tam kónjow pasešo;Ten sej to ’šycko wuslucha.Bóg daj mi lěpšu radu sam,Kóteru deru sebi ’zyć.Weznu-li sej tu bogatu,Tajku mi štolcnu hofartnu,D’a ta mi huchytujo ’šo,Žo bogastwo som jej střecynjal.Weznu-li sej tu chudobnu,Tajku mi pilnu dźělawu,D’a nama bog wobradźujoWót jenog’ maleg’ ćeletkaWjele štuk rogateg’ dobytka.8. Reja.My mamy doma tajkeg’ ćelca,Tomu praje rožkac.Na polo wón derje chójdźi,Domoj se jomu njecha.Ty sy doch mój luby synko,Synko, synko, synko zlotučki.

Namjezne ludowe pěsnje. 99. Zlemki ze wšelakich pěsni.To nic mi njejsu zrudźenja, :,:Jedewej!To su mi gólcy Bělkowske.Wóni su třišli we móju cesć,We móju cesć, we rućany wěnk.Rjadnu su sajdźili za blidoA kanu wina na blido.„Pij, mója Hanka, winko pij,To winko běle cerwjene!“Hanka to winko pijaše,Na swojog’ lubeg’ spominaše.’Dźe jo ta tinta, papjera,Žo mo’la lubem’ list pisać?Hanka ten lisćik pisaše,Na swojog’ lubeg’ mysleše.,,’Dy by mi zwěrna byla,By sama ke mni domoj šla;“„„’Dy by ja byla domjacna,By sama k tebi domoj šla;’Dyž pak sem cuza služobna,D’a sćelem listy z póstami.““10. Reja.Ten djabol jo mje na to gnal,Žo sem se tajku žonu bral,Kiž polna jěda jo, jo, jo.Ten gerc jo na mnje powjedal,Žo sem pla jogo Hanki spal.Te slěwki sem jom’ wóšćipal,Tu Hanku sem jom’ zbrinkotal.

10 Dr. E. Muka:11. Starosć wo nócnu hospodu.(Zlemki někotrych pěsni. Přir. Smol. II, čisło 63.)Nic mje wjacej njestara,Hač ta nocna hospoda,Dźe ja budu, dźe ja dyru,Dźensa nocy spać.„Le’ń se třed dwór na slanje,Polož glowku na ramje;Tam ty budźeš, tam ty dyrišDźensa nocy spać.“Ca mi trěba třed dworom,’Dyž mam lubku we dworje?„Komorka jo zanknjena,Póstolka jo póslana;Tam ty budźeš, tam ty dyrišDźensa nocy spać.“Cerwjena jo zancyna,Zelena jo zancyna!Nic hako a nic hako,Což jednu módru ma.12. Zrudna lubosć.(Variant.)Dala se gólicka do klóštera,Do klóštera do nowego.’Dźež to slóncko schajdźaše,*)Wušej wono stupaše,Swětlejše tež bywaše.K wěrowanju jědźeštej,*)Gromadźe tam sejdźeštej.Wila, wila gólickaTen jed’n drobny wěnk.Huwila jen, huwila,Na wodu jen pušćila:Tam wóna hordowala pobožna,Běla rjadna cerwjena.Přagaj mi, kutčak, kónjowu,Pojědźemoj do klóštera.K mójej tej lubce pjerjejšej,Což sem jej prjedy dobry byl.Do klóštera přijědźeštej,Třed komorku zastaštej;„Plej mój wěnašk, plej, plej, plej,K tej starej maćeri.Třipo’jez jej wjele dobrego,Zo se mi tak derje dźe;Nic ja ćažke njedźělam,Tež rychlo njestawam.Třed wjecorom lěgala,Třed dopolnom stawala,Hěšćen jo se chwalila,Zo jo dobra góspoza.*) Tu pobrachuje kruch abo je kruch druheje basnje.

Namjezne ludowe pěsnje.11Tam se wónej nutř klapaštejZ jednym tym malym palaškom.Z jednym tym malym palaškom,Z jednym tym zlotym pjeršćenjom.,,Sylik ty rjadna lubka nutřka,Ńjechaj ty raz k nam wen wujdźeš!“Rjeniša wóna wen wuńdźe,’Šej carnej drasće běše.’Losy te měješe po’ješeneTřecej rowno do pasa.„Něntko ty dyriš mója być,’Dy by rownuć njochala!“„„Něntko ja twója njebudu,’Dyž mam ja drugego lubego,Hěšćen hejgen zwěrowaneg’.““Gólcyk se hobroći wot gólickiA tak žalosnje plakaše,Swójej ruce lamaše.,,To wam ja praju, fryjna bórša,Njemějće se zwěru lubo.Nic góŕše na tem swěće njej’,Hač te zwěrne lubosći.Lubosći se ćagaju po swěće,Kaž te pjerje po wodźe.Gromadu wóni ložce du,Ale ćažko roztyla.Z wodźicku wóni rozplějeja,Z wjetřikom wóni rozdujeja.Njech jo to jabluško tak rjadne hač ’ce,Tola dwojakeje barby jo.Z wenkach jo běle cerwjene,A nutřka carne jadra ma.

12Dr. E. Muka:Njech jo ten gólcyk tak rjadny hač ’ce,Tola dwojakej’ mysli wón je.Wjele wón praji, malo wón dźerži,’Šycko wón k jědnemu zwobroći.“Gólcyk jědźe z góle wen,A gólicka plěje len.13. Mjetel.(Smol. I, čisło 217.)Z tym jědnym rjadnym gólcykom,Z tym bělym cerwjenym;,,Gólicka. maš ty běle nožki,D’a dyriš mója być.“„„Mam aby nimam,Twoja njebudu!““Kaž sem ja dawno slyšala,Zo ty maš druge tři.Z tym jědnym rjadnym jabluškom,Z tym bělym lubostnym.Gólicka chójdźi pó dworjeW tym štalće štrejfatym.We tym mi štalće štrejfatym,W sukni zelenej.Z tej prědnjeju ty rejuješ,Z drugeju frejuješ.Třeću sy póslal do ryzykow,Ta ma zasej třijć.Měšk sy jej rozter’nulA ryzyk rozsypal.Měšk jo zasej zešyla,Ryzyk zezběrala.Mórić jogo ’cešeA njewjedźeše z cym.Škrabala jomu merchwejA dawala joma chrěn.Kak zrudna mója wutroba,*)Zo zawjezena jo;Zawjezena drje wóna njej’,Ale woprajena jo.*) Přir. Smol. I, čo. 69.**) Přir. Smol. I, čo. 70.’Dyž ’ceše se tu gólicku ’zać,D’a njechachu jom’ jeje dać.We tej mi sukni zelenej,W za’rodźe rožowej.We tej mi za’rodźe rožowej,**)’Dźež wjele rožow jo.’Dyž rožam pupy wošćipješ,D’a žadna roža njej’.Tak tež jo z tymi gólcami,’Dyž jed’n lubku ma.Ten drugi jom’ ju wotwjeze,D’a žadna ljubosć njej’.To mó’lej se staršej pomyslić,Žo jeju wólja njej’.Ale jeju wólja derje jo,Ale ’šycko ’kóncoj dźe.Ta mać tom’ gólcej praješe,Zo d’ri se gólicku ’zać.

Namjezne ludowe pěsnje. 1314. Starosćiwa luba.Šla jo gólicka po wódkuDo bělego jazorka.Wódźicku jo spócrela,Pód górku zběžala.Třirajtowal rajtaŕ k njej,Tajki jare zrubany.„Spomagaj Bog ći gólicka!“„„Co sy tajki zrubany?““„Graby su mje zrubali,Pjenjezy zebrali.Tři pjenjezach kónika,Kónika šymjelika.“Měla gólicka ćeńki šorcTřecej rowno do zemje.Wóna jo jen rězala,Lubeg’ rany wobaljala.Měla gólicka žolte ’losyTřecej rowno do pasa.Wóna jo je rězalaLubeg’ rany wob’jazala.„Měj dźak, měj dźak, gólicka!’Dyž ’dźe mi bog spomagać,D’a dyriš ty mója być!“„ ,,’Dyž ’dźe ći bog spomagać,D’a njeb’dźeš na mnjo spominać!““15. Žnjeński spěw.(Nowiši.)Na lěto poljo rjane je,Hdyž trawa zelena,Nam rjane kwětki přinjese,Te štomy rjenje k’ća.

14 Dr. E. Muka:Tog’ fěrštu a tón kraj.Naš wěnk tu wót kłosow.Tych kłosow złoto ze zemjeTak krasnje horje dźe,Wšu našu procu zapłaćiNam z dźakom luboznje.Hdyž kóžde stwjelco dwaceć króćNam zorno pódawa,Štož smy na horach wusyli,W dolach, na polach.To žohnowanje wusoceNa wózach ćežke je;Ta žnjeńca holca horjeka,Knjez sam pak pódla dźe.My jěmy pótom dobry chlěb,Štož Boh nam wobradźi,A šwjerč nam prawe wjeselePři kachlach zejgraje.Ty knězski mužo, njesměj seNašyma rukomaj,’Šak wónej ’šycko žywitejLaj wojak, na mój krawny mjecA kósow błyšćenja,A hač najwuššy lorberow16. Separacionski kěrlušk.(Nowiši.)Hłós: Štó to mysli, štó to wěri.Skoro wšudźom skorža ludźo w kraju,Zo so přecej wjele górej maju;’Šyckich rogach ’nija nětko kulki,Warba mala jo a dawki wulke.Chólera ta tež se přibližuje,Wóšnosć dawki přecej powóšuje;Njeje tole tola pře wšu měru?Mórčiš, d’a ći hroža hnydom z dźěru.Hdyž pak wobhladam tu nuzu wšudźom,Njeje hórje hač Slepjanskim ludźom;Separacijon su tudy měli,Při tym su jich tola helsce drěli.

Namjezne ludowe pěsnje. 15Hdyž su kóstow dosć se nadawali,Nowe plany z procu wurunali;D’a ’šak dyrbiće něnt twarić puće,Njeńdźeće, d’a přimaju was kruće.Hdyž se wječor něchtožkuliž lěha,Ga žno wajchtaŕ po wsy wokoł běha;Što d’a pak to zasej nowoh’ budźe,Nico dušno ’šak, to wědźe ludźe.Njewotedaće ’šo na minutu,Hańbu maće a tež škodu lutu;Hdyž wy ’šycko dźens njewotedaće,Exekucijon žno jutře maće.Hdyž sej gmejna mysli, zo je trochu w měri,D’a se zasej m’óńk ze skóržbu šěri;Rěki cysćenje wón z mócu žada;Njeńdźeš bórzy, d’a se zbě’nje zwada.Nima nichto nico wjacej z wami,Bjez sobu se hadrujeće sami;Chtož ma w gmejnje źěl na bycej luce:Tajka wěc njej’ hucynjena ducy.17. Stražnikowy spěw.*)(Nowiši.)Wam, naše lube wajchtarje,Se gmejna dowěrila je;Ten hamt, kiž swóju wažnosć ma,To jo ten hamt tog’ wajchtaŕstwa.Tuž něnt tež zwěru wachujće,Zo skeržba na was njetřijdźe;Kak rjanje se to póslucha,’Dyž gmejna chwali wajchtarja.To pak se chytře njeslucha,’Dyž praji se wót wajchtarja:Ten hewak ze jspy njeleze,Ak’ ’dyž jo z loža wugnaty.To tež njej’ cesć za wajchtarja,’Dyž ludźo hinak njepraja;*) Tutón (po někotrych tež předkhadźacej) je wěsty stražnik w NowymMěsće pola Slepeho wudźěłał.

16 Dr. E. Muka:Ten wajchtaŕ ni’dy widźeć njej’,Ak’ ’dyž wón po myto třijdźo sej.Tež z kóždym chudym prosarjom,’Šak zachadźajćo z rozymom;Ten chudlas gusto njemóžoSam za to, zo wón chudy jo.’Dyž nocy wokolo chójdźiće,D’a wjesele sej spěwajće;Ten Bog, kiž že’nje njedrěma,Tež kedźbu ma na wajchtarja.Kak gusto zlosnik njedušny,Dźo w swójich złosćach móleny,’Dyž slyšy spěwać wajchtarjaTe rjane stucki kěrluša.Ach, móje lube wajchtarje,D’a spěwajće, kaž jandźele;Ten wajchtaŕ, kótryž njespěwa,Njej’ hódny prizy tobaka.*)18. Och rjana roža!(Smol. I, čisło 311.)Stoji ten bom we dlomokosći,Och rjana roža!Na njom zrostlo jabluško,Tak rjane běle cerwjene.Och rjana roža!Z dešćikom jo naroslo,Och rjana roža!A ze slynkom jo zezgrjalo,A ze slynkom jo zezgrjalo,Och rjana roža!Tuž třijdźe wětr a zetřeso bom,Jabluško pa’nje do dlomosći.Ja dźěch a zwi’nuch jabluškoA z cynich sebi jo do lodyški.’Dyž malu chylku spominjo,Jabluško chopi blěde być.*) Při tutym rjadku so dopomnich, zo je spěw wot našeho hornjoserb¬skeho Pětra Młónka čisło 354. Redaktor.

Namjezne ludowe pěsnje.17Ja ’zyjach nož a třikrajach joA pycki se rozlećechu po šyrokosći.Z nich hugna rjana mlodźica,Tak rjana rowna zeljona.Ja ’zyjach nož, wotrězach juA scynich sebi ju do póstolki.Och směj se, směj se, mlodźica,Och rjana roža!Och směj se, směj se gólica!Za lěto dyrbiš mója być,Och rjana roža!’Dyž deru ja za lěto twója być,Och rjana roža!D’a budź tak dobry a njepraj nic,D’a budź tak dobry a njepraj nic!Och rjana roža!19. Swěrne lubosće.(Variant.):,: Zwandrowalej stej dwa, zwandrowalej :,:Štyri mile daleko,Štyri mile šyroko.:,: Wěc nic njejstej nadešlej :,::,: Ak jenu malu za’rodku. :,::,: W za’rodce jo jablońka, :,:A na njej běše jabluško,Tak rjane běle cerwjene.Swita, swita, dźeń buwa,Cerjene zerja górej źeja.Kótryž gólc jo pola lubki spal,Ten ma dawno cas wót njeje hyć.Wót grozneje jo dawno cas,Wot rjaneje jo casa dosć.„Gólica, dźi ty za drugim,Ja tež pójdu za drugeju.“

Namjezne ludowe pěsnje.Maś tog’ kónja zatřimnu,Za huzdu jog’ třiwjeźo.1923. Wón sam přińźo.(Přir. Smol. p. I, 47.)Dała hólcej jěsć a piś,Piwo, palenc, butru, šmałc.Nic jěsć ja wěcej njebudu,Moja hutřoba wša zrudna jo.Njebuź zrudny, syno mój,Wšako swět jo šyroki.Swět derje jo šyroki,Mi pak njejo znajomny.Štucka 1—45 kaž tam. Potom:Hólcyk stwórty mól zakłapa,Stań wšak a wotcyń holičo.Duž hakle wona zrozymje,Žo głós jo swojog’ lubego.Potom rjadk 49—55 kaž pola Smolerja.Tajki’laj cuzy daloki. Potom 58—60 kaž p. Smol.Zelezo jo źe twerde dosć,Naju lubosć hyšći twerźiša.Zelezo we hognju rozejźo,Naj’ lubosć nihdy wjac njepońźo.24. Hrónčko.Zańźo mě moja maśeŕka,Zańźo mě moja hosćinka.Wjacor ja zrudna lažaś du,Rano ja wjasoła stawaś ’cu.My ’comy nětko domoj hyśA piwo, palenc piś.

20 Dr. E. Muka:Hornjoserbske ludowe pěsnje.(Njećišćane a variantne.)Štwórta zběrka dra. Ernsta Muki.Po wudaću Smolerjoweje zběrki pěsničkow (1841 a 1843) je M.Hórnik w 1. 1860 z nowa prěni nastork k zběranju ludowych pěsnidał z wozjewjenjom legendy „Lazarus“ (Časopis M. S. 1860,str. 6) a z časćišim napominanjom w Časopisu, Łužičanu a Ka¬tholskim Pósle.*)Hornjoserbske pěsnje sym ja jako gymnasiast w lětomaj1872—73 w swojim staršiskim domje we Wulkim Wosykuhromadźić počał a do rukopisneje „Serbskeje Nowiny“ Budyšskehogymnasialneho towaŕstwa ,,Societas Slavica Budissina“ zapisował.Prěnjej dwě z nich buštej woćišćanej we „Łužičanu“ 1. 1872str. 58 „Dźělenje“ a str. 70 „Wowčeŕ“ a wjetša hromadka buw tym samym lěće wozjewjena w tutym Časopisu str. 22—29(12 pěsni) a str. 96—103 (z nowa 12). Jako tak pytnuch, zohišće pokład ludoweho basnistwa wučerpany njeje, zběrach težpři składnosći w druhich wsach a to najprjedy na wulkich pró¬zdninach lěta 1873 w Smječkecach, hdźež khwilu w kupjelachpřebywach, a wokolnosći. Z tuteje zběrki je jeno šěsć hišćenjeznatych pěsničkow w Čas. M. S. 1873 str. 73—76 woćišća¬nych; druhe zawostachu hač dotal w rukopisu. W tym samymlětniku wozjewi hišće redaktor Časopisa M. Hórnik dwě pěsni,kotrejž bě Handrij Zejleŕ za swoje młode lěta we Wochozachnazhonił. Dale dosta Maćična knihownja rukopis z ludowymipěsničkami, kotrež redaktor w Časopisu 1875 str. 68—77 (20pěsni) wuda. Tola tež hižo prjedy toho buchu we „Łužičanu“přede wšěm w jeho prěnim lětdźesatku dys a dys hišće njeznatea variantne ludowe pěsnički wozjewjane. Dla dospołnosće a po¬lóženja při pytanju chcu je tudy pomjenować. Su to w Łuži¬čanu 1. 1861: čo. 8. Boži sud. Z Kulowa: Před tym sudom*) Dokelž so moje zběrki a dodawki pěsni w Časopisu M. S. lohcy zregistrow namakać hodźa, zběrki we Łužičanu pak tudy nadrobnje so mje¬nuja, přispominam dla dospołnosće, zo K. Posoł w lětniku 1863 podawa,,poslednju wječeŕ“ a w 1. 1864: „Och wy moje mysle“ a „Dźiwne, o dźiwne.“Redaktor.

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 21Božim. čo. 11. Sudny dźeń. Z Khrósćic: Pósłał je Bóh wjeršny.ča. 12. Ličby: Daj nam Božo wjedźeć. — 1.1862: čo. 1. Swja¬teje Mariny wěnc: Złoćany róžowy wěnc. čo. 2. Dźewjeć¬lětna słužba: Prěnje lětko słužach. čo. 3. Pěseń z ludu. ZBoranec: Hdyž tón člowjek wumrjeć dyrbi. čo. 4. Putnikaj.Pokěrlušk: Běštaj pak běštaj putnikaj dwaj. (Přir. Sm. p. I, 285.)čo. 6. Rejwaŕka. Z Wojerowskeho wokrjesa: Družkec Hanka rjenjekćěše. — 1. 1864: čo. 2. Kermušny spěw: Ta cyła wjes soskhadźuje. (Předźěłk.) čo. 3. Dźěćace hrónčka: Jena nimamjena. čo. 7. Dźěćace hrónčko. Z Khrósćic: Dešćik so próši.čo. 7. Narodna pěseń: Husy domoj leća. (Přir. Sm. p. I, 209.)čo. 11. Holčcyna wola: Za našimi hunami Tam rjana pšeńca je.— 1. 1866: čo. 4. Dźěćace hrónčka: 1. Dźěłaj so dźěłaj piš¬ćałka. 2. Leć leć Bože słónčko. 3. Dešćik dźe — Rosa kćě.čo. 5. Pokračowanje: 4. Hdźe tón Boži rajtaŕk je? 5. Jutřeje dźeń sobota. 6. Baje baje basničku. čo. 9. Drobnostki (po¬kračowanje): a. Spěwaj, spěwaj pocpula, b. Proseŕ stany zahe rano.c. Wjelk tón lada woraše. — 1.1867: čo. 4. Swěrna lubosć:Wóršlka hišće swěćeše. čo. 7. Dźěćace hrónčko. W małychDebsecach je muž. — 1. 1868: čo. 4. Stonanje kołbasy: Mysmy sej w hromadźe zradźili. — 1. 1869: čo. 6. Wowčeŕskispěw. Z Khrósćic: Hdyž ja měrnje wotpočuju. čo. 6. Swěrnaj:Do Wósporka jědźechu. čo. 7. Hrónčcy dwě. čo. 8. Kwasnypuć: Ja tam khodźach wokoło.W tutej štwórtej zběrcy podawam nětko wšě dotal nje¬ćišćane pěsnički a varianty, kotrež mějach w swojich zapiskacha připowěšam jim mały přidawk wopřijacy hromadku narodnychpřisłowow, přiwěrkow a mythologiskich powostankow, kotrežběch pódla nazběrał. Wot pěsničkow su mi spěwali čo. 1, 2Wotrowčan Šołta, ča. 3—7 Jaworčan Zarjeńk, ča. 13—16 Wud¬worjan Symank, ča. 26—38, 43—45 Smječkečan Rynčec mać adźowki, ča. 39—41 Njebjelčan Wuješec Jurij; čisła 12, 21—25,47—52, 54—61 su z mojeho narodneho domu we Wulkim Wo¬syku, kaž tež wšě pěsnički w časopisu lětnika 1872 podate;čisła 46, 53 napisach sebi w Zabrodźe niže Wojerec. Najposledywot wšěch tudy wozjewjenych pěsničkow su hromadźene čisła1—17 a to na wulkich prózdninach lěta 1876, jako z Filipom

22 Dr. E. Muka:Rězakom z Bělčec, nětko stud. theol. w Prazy, wot Wotrowapřez Jaworu a Kukow do Khrósćic na pěsničkizběranju wokołoćahach. Z pomocu tutoho mojeho přećela, kiž měješe husle sobu,sym tež w hudźbnym přidawku wozjewjenych hłosow čisła 16—41a 43 napisał; čo. 42 je J. Kubańk, tehdy wučeŕ w Čornecach,a čo. 44 naš H. Zejleŕ nastajił. Wše hłosy je před ćišćom kan¬tor K. A. Kocor swěru přehladał.Někotre ludowe pěsnički, kaž „Serbja so do Němcow hoto¬wachu“ su hižo wjele lětstotkow stare, druhe kaž ,,Ptači kwas“su hakle w zańdźenym lětstotku (hl. „Łužica“ 1883 str. 4)basnjene a mamy tež hišće nowiše z našeho lětstotka kaž „Zadynašej’ pjecy“ a „Sym Serbow serbske holičo“. Jich basnicy sunam tež znaći: basnik „Ptačeho kwasa“ bě kubleŕ Michał Wićazz Prawoćic a basnik poslednjeju je naš njezapomnity HandrijZejleŕ. Připadnje je so mi radźiło, tež basnika kwasneje pěs¬nički (Smol. I, str. 260): ,,Što to rěka? W runej měri jedynwóz po druhim ćěri“ — nazhonić. Je to njebohi faraŕ Delankz Hbjelska, rodźeny z Prěčec; wón běše jako kand. theol. z domja¬cym wučerjom na ryćeŕkuble w Njeradecach abo Małym Wosyku,kotrež tehdy Matka-Mütterlein, nanowy bratr mojeje wowki,wobsedźeše. Tutych Mütterleinec Hanka wuda so na faru doBudźemysla pola Baršća, hdźež bě jeje nawoženja ze serbskimfararjom. Při tutej składnosći zbasni kand. Delank spomnjenykwasny spěw, kotryž hišće dźensniši dźeń na kwasach w klóštr¬skej wokolinje słyšiš.Tola njemysl sebi žadyn čitaŕ tuteje zběrki, zo su z njejwšě pěsnički dozběrane a zo wjacy prócy hódno njeje, so za dru¬himi naprašować; wěsće je we wšelakich stronach našeho krajamjenje abo wjacy njenapisanych ludowych pěsničkow a khmanychvariantow. Jenož je nuzno pilnje pytać! Tak n. př. spěwa sowokoło Bukec rjana pěseń, kotruž hišće dosahnuć njemóžach tu¬toho wopřijeća: Njewjesta bě so za čestnu wudała a z bortu wBukecach wěrować dała; ducy wot wěrowanja pak bě ju čertroztorhał a jeje stawy po kruchach we wokolnosći rozmjetał;hdźež žadyn stawčk padźe, dosta ležownosć po nim mjeno: Wło¬sančki, hdźež włosy padźechu, Stupnički (skalnišćo pola Po¬morc), Ručički (keŕčki pola Bukec), Suknički — mikački

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 23(městnosće wyše Bukec p. Čorneho Boha) atd. Wězo hodźi sow tych wsach hišće najwjacy namakać, hdźež Smoleŕ a druzyzběrarjo dotal byli njejsu, kaž wokoło Kamjenca, Budestec, Bukeca Wósporka, hdyž pak budźa na prěnje naprašowanja tež kóž¬demu, kaž mi, stereotypnje wotmołwjeć: My žane njewěmy!Zo pak bychu studenći a wučerjo, kotřiž chcyli w swojichprózdnych hodźinkach so ze zběranjom ludowych pěsni zabawjeć,wědźeli, hdźe bychu hišće něšto nadeńć móhli, chcu tudy skón¬čnje naspomnić, hdźe a kak wjele je Smoleŕ za swój čas pěs¬ničkow namakał: 46 we Łazu, 26 w Kulowje, 11 w Koćinje,10 w Łuću, 6 w Brěžkach, po 5 w Dołhej Boršći, Lubušu,Radscy, po 4 w Mortkowje, Drěwcach, Wajicach, Barće, po 3 wHermanecach, Slepom, Złyčinje, Wojerecach, Wóslinku, Komoro¬wje p. Rakec, Radworju, Budyšinje, Róžeńće, Konjecach, po 2w Bjedrichecach, Běłej Wodźe, Koblicach, Lipinach, Šiboji, Sułše¬cach, Šunowje, Zdźarach, Khelnje, Dažinje, Brězowje, Wólšincy,Ralbicach, Njeradku, Bukojnje, Khrósćicach, po 1 w 58 wšelakichdruhich wsach. Bjez pomjenowanja městna je jich 79 a su tenajskerje z rukopisneje ,,Serbskeje Nowiny“ Budyšskeho gymn.towaŕstwa wuwzate.1. Zańdźena lubosć.(Přir. Smol. I, č. 13.)(Ha) hdyž ja ranko domoj dźěch,Přez jedyn zel’ny hajk;Falderi, faldera, falderalala,Přez jedyn zel’ny hajk atd., kaž pola Smolerja.Na 8 rjadk slědujetaj:Ji njem’žach hinak powjedźeć,Hač zo sym druhdźe był.Kónc rěka tak:Hejzo nic za lětko,Dha ženje wjac’ njepřińdu.Haj hejzo njechaš prjedy přińć,Potom tež njetrjebaš.Hdźež sy mój luby wčera był,Tam dźi ty dźensa zas,

24 Dr. E. Muka:Hdźež sy mój luby kury hnał,Tam ćěŕ te hołbje tež.Haj hdźež sy himbeŕ zwotnošał,Tam donjes popjeŕ tež.2. Wudma.Žuricy su ’ribaki, *)Ha Kašecy jo šiška. :,:Wotrowje su prosata,Ha Kanecy jo tykanc.Swinarni jo nuza,Ha Kukowje je kruwa.Pančicy jo wučło,Ha Klóštyrje su bengele.Jaworje su twarožki,Miłoćicy drebjenjo.Njebjelčicy klamarjo,Ha Pazylcy su šlamarjo.Wudworju jo banda,Worklecy jo šanda.Nowoj Wjescy jo całta,Pola Opica jo kołbasa.Hrańcy jo pinca,Nowoslicy jo šinca.Nowoj ’sy su handlerjo,Kulow połny paduchow.3. Swěra hač do smjerće.(Přir. Smol. I, čo. 55.)Mi jo so nócku zedźało,Zo jo mi lubka wumrjeła,3–4,5–6, 7—8.Hólcaj mi wjesele jěchaštaj,Do toh’ mi Šołćic nowoh’ dwora.Šołćina atd., kaž pola Smol.Moja ta dźowka doma njejo,Wona jo mi gor wumrjeła,Kónik tón wjesele zarjehota,Hólčik pak zrudnje zapłaka.„Čakaj ty lózy koniko,Zo ty tak wjesele rjehotaš!Stań wšak mi horje holečo atd.*) To su wšelake swójbne mjena w pomjenowanych wsach.

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 254. Marja a Hilžbjeta.*)(Wobšěrny variant Smol. I, p. 274.)Pod Róžantom leži łučička,Po łučcy atd.3—10 jako Smol.Witaj wšak, witaj wšak wote mše,Ja chcu tebi něšto prajić.13—14.Njech wšak woni to praja,Wšak to wšitko bože jo.Hdy dha budźeš nam ty porodźić,Moja ćeta Hilžbjeta?Hdy dha budźeš nam porodźić,Luboh’ swjatoh’ Jana?Ja budu wam joh’ porodźić,Runje prawje srjedź toh’ lěća.Hdyž budźa so te hórki a dołki zelenić,Hdyž budźa te ptačatka w lofće zlětować.Hdyž budźa te žita na tych polach so zmahować,Hdyž budźe ta kruwaŕka w hajku sej zaspěwać,Tehdom, mój Božo, b’dźe wjeseły čas.Hdy budźeš nam ty porodźić,Swjata Marja, Jezom Khrysta?„Ja budu joh’ Wam porodźić,Runje prawje srjedź tej’ zymy:Hdyž budźa hórki so dołkam runać,Hdyž budźa ptačatka w lofće zmjerzować;Hdyž budźe woda na morju so sydować,Tehdom, mój Božo, b’dźe jara zrudny čas!“5. Nuzne lubosće.(Smol. I, p. 134.)Hančička lubčička, jandźelko mój,2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 kaž pola Smol.*) Variant sym hižo podał w Časopisu 1869, str. 8. Redaktor.

26 Dr. E. Muka:Čakaj šće lětko, potom přińdź zas’;Póńdźemoj k duchomnom’, změjemoj kwas.Čakać a łakać to wobćežne jo;Trjechi so huba a skazy zas’ ’šo.Koc dundyr, koc hara! a ty ’ceš mje měć,Dha chcemoj ’šće dźensa k tom’ duchomnom’ hićHa jutřiše ranko wěnc njewjesće wić!6. Luby do wójny.Šoł jo tón hólčik na piwo,:,: Haj na te piwo daloke. :,:Hdyž bě to zhoniło holičo,Ta joho lubka najlubša.Šła jo tež wona na piwo,Haj na te piwo daloke.Hólčik tón holčo wołaše:„Pój sebi připić, holičo.“Holčo to z horda stupašeA připić sebi běžeše.,,Nětlej moji hercy piskajćeWšitkim tym ludźom k wjeseluHa mojej lubcy k zrudobje.“Přečo mój luby tak piskać daš,Wšak mój wobej młodej smoj?„To jo, moje holčo, posledni raz,Zo ja z tobu rej’wać du.Tamlej jo tón mój młódši bratr,Z tym so dyrbiš stowaŕšić.Ja pak na wójnu poćahnu,Na tu wójnu daloku,Na tu wójnu sydom lět.“Wjedł jo tón hólčik ju z piwa dom,Ha přez tón hajk mi brězowy,Ha přez tón hajk mi zeleny.

Hornjoserbske ludowe pěsnje.27„Tole jo, moje holčo, tón posledni raz,Zo ja z tobu z piwa du.“Šła jo wona do komorki,Do swojeje noweje komorki.Tam wona k njebju hladaše,Ha swojej ručcy łamaše.Hdyž wona pohlada přez woknješko,Koho tam wona wuhlada?Jeje tam luby ćehnješeNa tu wójnu daloku,Na tu wójnu sydom lět.7. Pohonč přichodny syn.(Přir. Smol. I, č. 117.)Na 14. rjadk sćěhuje:Prjedy hač honačk zaspěwa,Holičcy so zastyska.Přeco wona běžeše,Do konjeńca k pohončej.Tam so sćicha nutř kłapaše,Ze swojim małym porsćikom atd.Město rjadkow 25, 26 spěwa so tu:Šórca so a pjelčka njesleku,Do łoža so ći ja njelehnu.Na kóncu so přistaja:Kajka je to tola dźiwna mać,Swoju dźowku chce kejžorej dać.Sama je burska tu wotrostła,Swoju dźowku chce nětko kejžorej dać.8. Naliki a mušota.(Jakub Bart z Kukowa.)(Smol. I, čo. 70.)Na kónca so přistajeju tute rjadki:Hdyž róžam pupki zešćipješ,:,: Tam žana róža njej’. :,:

28 Dr. E. Muka:Hdyž druhom’ lubku wotwjedźeš,:,: Tam žana lubosć njej’. :,:Tak je mój luby z tobu tež,:,: Hdyž słowčka njeryčiš. :,:9. Wbohi muž.(Wot Matkec Jakuba z Khrósćic.)Ja sym tón muž, ja sym tón knjez;Ja sym sej njewjedro na so zwjezł,:,: Zo radźić njewěm sej. :,:Hdyž žona njeposłušna jo,Dha wzmi sej twjerde hrabišćo,:,: Će ju hač do kreje. :,:Hač žona muža njeprosy:Ju torhaj, wjergaj za włosy,To praji Absalom,Tón knježi Absalom.Ty bě ta khuda slěpčina,Ja sym će k mužej sčiniła:To praji Absalom atd.Ja měnjach, zo jo zahroda;Tu khwilu mam samoh’ djaboła:To praji Absalom atd.Tu khwilu změjach rapaka:Ja měnjach, zo mam škowrončka,To praji Absalom,Tón knježi Absalom.10. Zle k.Z lipsčanskeje rukopisneje serbskeje Nowiny č. 6 z lěta 1833, p. 176,zdźělił Krawc.Naši jědźa po pjenjezyZe słomjanym wozyčkom,Na hórku su zajěli,Do dólčka su zwróćili.Nětlej bychmy piwko pili,Hdy bychmy te kroški měli.Napij so z tej studnički,Njezamuć sej wodźički,Hewak móžeš mutnu pić.

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 2911. Změšk serbskich ludowych hrónčkow.(Do rukopisneje „Lipsčanskeje Serbskeje Nowiny“ zapisał Handrij PjeńčkBratře rěpa,Rić so ći šćěpa.Pěta, hěta wokoło młóna lěta,Njewidźi pjeńka, zarazy młónka.Šipry, pipry, pase konjeNa Morawi, na krokawi.Přilećištaj dweji bratrajZe złotymaj prućikomaj.Kosa, posa dołhe hrona,Štrunca, bunca, kobjałkaRaws, won, dźi, luf.Jank běži po wsy dele,Hač so kholowa za nim mjece;Rjana Hanka za nim hladaA so jemu jara směje:„Njesměj so mi rjana Hanka,Wšak sym ja twój stajny.“Ja zalězech, ja zalězech*)Na wulki dubowy pjeńk,Sej złamach nohu w ramjenjuA hišće ruku w kolenu,Fidralala, fidrasasa,A hišće ruku w kolenu.Što tón muž w tej kobjeli ma?Wón ma wěsće jeja.Běžće za nim, łojće jeho,Wzmiće jemu jeja.Tón swět so dźiwnje wobroća,Hdyž žona muža w mocy ma.A hdyž ći njecha k woli być,Dha wzmi sej twjerde hrabišćoA će ju hač do krwě.Haj, dha njech tak wostanje;Njech Mots tu Wóršlu dostanje.12. Tryskač.*) Tuta pěseń drje je nowišeho nastaća.Bóch pósłany, bóch pósłany,Do dochtyrow ći Bejerec,Tam ležach na štyrceći dnjowA hišće nocow štyrceći,Fidralala, fidrasasa,A hišće nocow štyrceći.

30 Dr. E. Muka:Bóch zhojeny, bóch zhojenyA potom domoj pósłany;Ducy pak domoj wopyt’wach,Te husaŕki a kruwaŕki,Fidralala, fidrasasa,Wšěch brězowych sej keŕčikach.Pastyŕ ćěri swinje,13. Reja.Madleńku ma w klinje;Wuwala ju w hlinje,Ćisnje ju bjez swinje,Ranca rjeknje: rech, rech, rech,Pastyŕ rjeknje: njech, njech, njech,Wšako jo Madleńka moja!14. Reja.Truž, mój dźědko, truž,Dójž jeno ty móžš;Kupiła babka dźědkej nóž.Starej budźemoj, šěrej budźemoj;Ženje wjacy rej’wać njeb’dźemoj.15. Zle k. Reja.Wona do kuchnje,Wón ju slědujeZ widlicami.Wona do pjecy,Wón za njej přecyZ widlicami.16. Na frejnym pólku.Na frejnym pólku.*) —Štoha na tym pólku?Jana wulka gora.Gora na pólku, na frejnym pólku.Što dha na tej gorje?Jana wulka boma.Boma na gorje, gora na pólku, na frejnym pólku.*) Je to pěseń w imitirowanej, wězo wopačnej delnjołužiskej narěči,kaž ju wokoło Khrósćic lud spěwa.

Hornjoserbske Iudowe pěsnje. 31Što dha na tej bomje?Jana wulka gałza.Gałza na gorje, gora na bomje, boma na pólku, na frejnym pólku.Što dha na tej gałzy?Jane wulke nazdo. — atd.Što dha wo tom nazdźe?Jane wulke jajo. —Što dha wo tom jaju?Jad’n wulki baćon. —Što dha wo tom baćonu?Jane wulke parjo. —Što dha wo tom parju?Jane wulke poslo. —Što dha wo tom poslu?Jana wulka tka. —Što dha wo tej tki?Jana wulka koža. —Što dha wo tej koži?Jad’n wulki bubon. —Što dha wo tom bubonje?Jad’n wulki praskot.Praskot w bubonje; bubon w koži; koža w tki; tka w poslu;poslo w parju; parjo w baćonu; baćon w jaju; jajo w nazdźe;nazdo na gałzy; gałza na bomje; bom na gorje; gora napólku, na frejnym pólku!„Hollandu.“17. Dźěćaca hrajka.(Wot Khrósćičan Lisaka.)Poćepaj, poćepaj, dźěžičku;Nima žanu wobručku.Hola hej, štó tu jo?„Khudy muž.“Koho póta?Hollanda doma njej’.

32 Dr. E. Muka:18. Wubjerawosć.(Wokoło 1830 napisał H. Zejleŕ.)(Přir. Smol. I, p. 225.)Skočiła holčka do zahrody,Do zahrody rućanej,Torhała rutu z korjenjemi,Zo chcyła wěncy wić.Dyrbjał tón wěnc tom’ młodźencej być,Chcyła jón roztorhać,Po šćežkach rozmjetać,Z nohami podteptać.Dyrbjał tón wěnc mojom’lubom’ bratřikej być,Chcyła jón zezběraćA do rankow zestajeć,A jemu do rukow dać.(Z jeneje papjerki.)19. Spěwančko holanskich holcow.Mala sym bóla,Pěsku sym hrala,Z čerwjenym jablučkom zehrawala.A. Stawaj, Hansko, stawaj,Ptački fifoleja.B. Njech tam fifoleja,Woni maja male hlojčki,Woni so bórzy naspijeja.Ja tam widźach wróbla lećo,Z takimaj swětlymaj wočomaj.20. Kónc wójny.(Ze Štyri Dubow.)(Variant Smol. I, čisło 243.)Nichto njeběše tak smělny,Zo by jenu wošćipnul.Ja jom’ prajach „dobry wječor“,Bě pak hyšćer swětly dźeń.Wón tam leći do za’rody,Do za’rody róžowej.Wušćěwaju róže čile,Rjane běle čerwjene.Gólčec Ruza bě tak smělna,Ta sej jenu wošćipnu.’Dźe ju wona zwotnošeše?Hanskec Hermanej do łoža.Tam ju wona rozkładźeše,Na joh’ čiste pósłančko.

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 33Herman woznje ju za ručku,Wjedźe sej ju do jstwy nutř.Sadźi sej ju za te blido,Sam so synu za stoł k njej.Jěz a pij, moja rjana lubka,Jěz a pij nětk, moja Ruza.Nětk ty dyrbiš moja byći,Moja dyrbiš wostaći.Prjedy bě ty lubka moja,Nětk b’dźeš žona zwěr’wana.Lubka wšak je česne mjeno,Žona hišće česniše.Sym Serbow serbske holičo,Mi Hanka rěkaju,A wječor, hdyž so zaćmiło,Dha ja do hródźe du.21. Serbske holičo.*)Sej swoje włóski zhładkuju,Du potom na přazu,A hdyž je sydom wotbiło,Dźe luby do přazy.Tam syno a tež polećoHač Dam ja sym kruwom na přazy; do kortaA potom hródź ja zasćełu,Zo móža derje spać.Tež wšitke rjenje podeju,Kiž móža mloko dać,A potom hrodź ja začinju,Sej rucy wumóju.Tón pohlada tam přez wokno,A hdyž je dźesać wotbiło,Mje luby wjedźe dom.A moja luba maćeŕka,Ta na mnje njeje zła,Zo hdyž je luby přikazał,Zo sym joh’ njewěsta.Přistaja so po rjadkach:22. Jank.(Dźěćace hrónčko; přir. Smol. I, 240, jenajki rjadk 1 a 3.)Jank, tón běži po wsy deleW roztorhanych kholowach.Hanka hlada z woknom won,Mysli sej, zo je batelmon,Njese jom’ kusk khlěba won.23. Zrudna holčka.(Přir. Smol. I, čo. 174.)8: Swoje ličko čerwjene.17: Hdy bych ći runje skoržiła,Bych sej će zrudźiła.32: Swojoh’ luboh’ najrjeńšoh’.*) Nowiša ludowa pěseń na podłožku H. Zejlerjoweho spěwa: Sym Serbow.

34 Dr. E. Muka:Mać jědźeše do Kulowa,24. Dźěčaca bajka.Dźěłaj so, dźěłaj so pišćałka!Kupi sebi honača,Pojsny sej joh’ na wrota;Přileći tam wulki ptak,Wotkusny tón lěpši čwak.Lećeše z nim do lěsa,Wotrěza sej kolesa;Lećeše dom,Natwari sej dom;Bydli tam kaž wulki knjez;Rano dźeše na łuki,Šćipaše sej naliki,Jědźe z nimi na wiki.Přińdźe sowa, wšitko skhowa.Do toh’ rjanoh’ zelenoh’ doła.Wari sebi čornu zopu,Staji sej ju na wokno;Přińdźe ranca,Wšitko spanca;Sowa lěze z khlěwa,Kapon za njej spěwa!25. Dobra nóc.(Přir. Smol. I, 40 skónčenje.)Jenu khěžku mějachmoj,Hromadźe w njej bydlachmoj.Dobra nóc, tysac króć,:,: Hdyž mój njemóžemoj :,: swojej bóć.Jene blidko mějachmoj,Hromadźe na nim jědźachmoj.Dobra nóc atd.Jenu škličku mějachmoj,Hromadźe z njej’ jědźachmoj.Jene jabłučko mějachmoj,Hromadźe z nim kulachmoj.Jene łóžko mějachmoj,Hromadźe w nim lěhachmoj.

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 3526. Rubjena Maruška.(Přir. Smol. I, 5. Variant.)„Ha porjedź mi, porjedź korčmaŕka,Toh’ piwa mi, wina, wšoho dosć.“Korčmaŕka karančki naliwašeA Maruška horje je nošeše.Po 20. rjadku spěwa so w Smječkecach dale tak:„Korčmaŕka, čeju maš dźowčičku,Jo dha to twoja domjacaAbo je to twoja słužowna?“„ „To nic njeje moja domjaca,To jo moja słužowna.““„Hdyž jo to twoja słužowna,Móžu ja z Marušku lehnyć hić?„„Z Marušku móžeš drje lehnyć hić,Při njej dyrbiš pak z česću spać.““Korčmaŕka łoža sćeleše,Ha Maruška swěcu swěćeše,Ha při tym hóŕcy płakaše.„Čohodla płakaš, Maruška?“„„Kak dha njedyrbjała płakaći,Hdyž dyrbju ja z rajtarjom lehnyć hić?““A hdyž bě so minyło přez poł nóc,Dha so jej rajtaŕ poča prašeći:„Powjez mi, powjez, Maruška,Čejej’ sy ty staršej’ dźěćo?“„„Wujezdźan korčmaŕ jo mój prawy nan,Ha Wujezdźan korčmaŕka moja prawa mać.““„Ha hdyž jo Wujezdźan korčmaŕ twój prawy nan,Ha Wujezdźan korčmaŕka twoja prawa mać:Ha dha sym ja twój młódši bratr.Ha sydom sym ja lětkow rajtował,Ha sydom sym sukničkow roztorhał,Ha ryzy sym konja zarajtował.“Kónc je potom kaž w Smolerjowej zběrcy.

36 Dr. E. Muka:27. Mjetel.(Smol. I, čo. 13, Jórdan čo. 12, Hórnik Č. M. S. 1875, čo. 4.)W Smječkecach ma tuta pěseń jeno 3 strofy a 3. strofa rěka tak:Bórnje bóch to runje njeboł,Ja sym tola jónu boł.Nětk sym čorny mazany,Na staroh’ sym podobny.28. Walčik.(Smol. I, čo. 324, hdźež staj jenož prěnjej dwě rjadcy.)a) Ze Smječkec.Štoha tam ći naši :,: dźěłaja, :,::,: Zo so mi ženić :,: njedaja. :,:Woni tam pšeńcu :,: woraja, :,::,: Ha so mi ženić :,: njedaja. :,:Woni tam lisćo :,: hrabaja, :,::,: Ha so mi ženić :,: njedaja. :,:Woni mje doma :,: trjebaja, :,::,: Ha so mi ženić :,: njedaja. :,:b) Ze Zabroda.Naši te swinjo :,: rězaju :,:A so mi ženić njedaju.Starego źěda mi :,: rychtuja, :,:Młodego gólca mi njedaja.Stary mi lažy :,: na bocy, :,:Jako ten kamjeń na łucy.Młody ten chodźi :,: po dworje, :,:Jako ten hołbik na třěše.Jěznik ma pajču k šwikanju, :,:Hólc pak ma lubku k žćěkanju.29. Zasakłe holičo.(Přir. Smol. I, 137.)Na 3. strofu spěwaju w Smječkecach tutu 4 a 5:Třeću jo bańku načeriła,Ha wěnašk rućany zhubiła.Hoj hej. Ha wěnašk atd.

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 37Na to jo swariła jeje mać,Jeje luba stara mać.Na to přizamknjetaj so kruchaj z druheju pěsnjow:Njeswaŕ maći luba moja,Wšako mam ja luboh’ rajtarja.Rajtarja luboh’ chcu ja měć,Tón rajtaŕ tón ma swětły mječ. —Wabiła sej joh’ wona, wabiłaHorje do swojeje komory.Z piwom joh’, z winom wopoj’ła,Pjeršćenik slěborny sćahnyła.Z woknom joh’ dele storčiła,Ha hišće so jom’ wusmjeła.Moja Hanka, tebje sym ja dawno znał,Njejsym ’šće će dosć prawje znał.Ja sym tebje lubował sydom lět,Njejsym ja dostał zeleny wěnc.Ha hdyž měł ja tón zeleny wěnc,Dha mohł so z hercami k wěr’wanja wjesć.30. Zrudne holičo.(Přir. Smol. I, 70; rjadk 12—15.):,: Dobry ći wječor, holičo;Kak dha hišće so ći dźo? :,:„Mi drje so dźo haj wšelako,Ći (ja) skoržić dyrbjała.“Prjedy sym měła luboho,Nětk nimam žanoho.Wón jo sej druhu wobhladałA budźe sej ju brać.Njech sej ju berje Božemje,Ja wot njoh’ wjac’ njerodźu.Wo mojej nanowej zahrodźe,Tam stoja štomy tři:Na prěnim rostu naliki,Na druhim mušota.Na třećim rostu jabłučka,Jabłučka čerwjene;Z wonka su běłe, čerwjene,Z nutřka su jědojte;Te słušeja hólcam tajkimle,Kotřiž tak falšni su.

38 Dr. E. Muka:31. Dary.(Přir. Smol. I, čo. 29.)Wot 17. rjadka spěwaju w Smječkecach takle:Što tej starej maćeri dom?Lišči pjelc hač do zemje,Zo b’dźe móc na naj spominać,Hdyž b’dźe so kemši hotować.„Ha štoha tom’ starom’ nanej dom?“Fajfu dobroh’ tobaka,Zo b’dźe móc na naj spominać,Hdyž b’dźe mudre hrajki wukład’wać.„Ha štoha tej młódšej sotřičcy dom?“Tu lindyr suknu hač do zemje,Zo b’dźe móc na naj spominać,Hdyž b’dźe so k wěrowanju hotować.„Ha štoha tom’ młódšom’ bratřikej dom?“Toho haj ryzy konja šěmela,Zo b’dźe móc na naj spominać,Hdyž zechce na wójnu rajtować.32. Dźěd a šwjerč.(Přir. Čas. M. 1875, str. 74.)Dźěd jo wowcy hriby zjědł,Nět jo wowka khora,Dźěd jo prawy stary nora,Wok’ło knježoh’ dwora wora.Rozhněwa so stary šwjerć,Wubi swoju žonu preč,Přeco dźi! młoda budźe česć mi daćA rjane běłe łožo słać.33. Hólčik wo jastwje.(Přir. Smol. I, čo. 75.)Zady 11. rjadki zasunjetaj so w Smječkecach tutaj:Čohodla dha njedrjał khodźić w lindyr sukni,Hdyž jo mi lubka kupiła?

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 39A pěseń so po Smol. 30. rjadcy takle skónči:„Předaj, moja lubka, kórarje,Wumóž mje z toho jastwa wón.“Předała holčka kórarje,Wumóhła luboho z jastwa won.Luby tón dźěše z jastwa won.Štyri jom’ hercy zej’rawachu,Po tej mi drózy Dreždźanskej.34. Pohonč a burska dźowka.(Přir. Smol. I, 117. Rjany variant.)Pěseń započina so w Smječkecach:Z tamnoh’ boka jězora.Tam stojitaj hrodaj dwaj.Na 6. rjadku slědujetaj rjadcy:Mudre sej rady radźeštaj,Horde sej słowa dawaštaj.Město 15—18. rjadki spěwa so:Prjedy hač honačik zaspěwa,Holičcy so zastyska.Přeco běžeše do konjenca,Tam so z ćicha nutř kłapaše,A k tomu přistajitaj so rjadcy:Ze swojim małym porsćikom,Ze swojim slěbornym pjeršćeńkom.Město 17. a 18. so spěwa lěpje:Wočiń, wšak wočiń, pohončo!Tón twój nowy konjenc.Cyła pěseń pak so takle skónči:Stara mać po dworje khodźeše,Druhi króć pohonča wołaše.Stawaj wšak, stawaj pohončo,Hoń te konje na tu trawu.Druhe su dawno na tej trawje,Ha naše doma na słanju stoja.

40 Dr. E. Muka:Stara mać po dworje khodźeše,Třeći króć pohonča wołaše.Stawaj wšak, stawaj pohončo,Hoń te konje na tu trawu.„„Njewołaj wšak, njewołaj, pohončo!Wołaj wšak přeco, syno mój!““„Moju dźowku ty skrydnyć njemóžeš,Ta žno jo kejžorej slubjena!“36. Přewod lubeju.(Přir. Smol. I, 24.)Tutón spěw započina so w Smječkecaeh takle:Z wječorka, z wječorka jara jo ćma,Wšitke ludźička ćiše spja,Žane wjac ptačatka njespěwaja.Hólčik swoju lubku dom přewodźaNimo toh’ hajka zelenoho,Nimo toh’ kerička rokotowoh’.Tam staj so dele synyłoj,Swoje sej lubosće rozkładowałoj,Swoje sej nuzy skoržiłoj.36. Serbska reja.(Přir. Smol. I, 256.)Město poslednjeju rjadkow spěwaju w Smječkecach:Stara mać te pisaneĆelatko, hodejo!37. Reja.Wjele króć sym ja z tobu rejwał,Ženi ja njejsym z tobu spinkał.To jo, holčo, twoje zbožo,Zo ja njejsym z tobu spinkał.

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 4138. Žarliwy luby.(Smol. I, čo. 117.)Wot 14. rjadka spěwaju w Smječkecach takle:Žaneje rjeńšeje njenamakał.Zawróćił hólčik konika,Přeco wón ćěrješe k lubčičcy dom.Hólčik tón do dwora ćěrješe,Hólčik před khěžu pozasta.Holčo te na prozy stoješe,Z druhim so hólcom rozmłowješe.(Brachuje pjeć rjadkow.)Chceš-li bóć, holičo, lubka moja,Z druhim hólcom so njerozmłowjej!Ja sym nětk jedyn wyšši wojak,Ja chcu joho zatřěleć.Njetřělej, njetřělej, atd. kaž p. Smolerja.39. Holičcyny són.(Dospołniša něžli pola Smol. I, čo. 235.)Skočiła holička do zahrodki, :,:Do zahrodki rućanej’. :,:Torhała rutu z korjenjemi, :,:Chcyła hólcam wěncy wić. :,:Kóždom’ hólcej po jenym, :,:Swojom’ lubom’ wěncaj dwaj. :,:W jenym budźe kemši khodźić, :,:W tym druhim na piwo. :,:Hdy bych ja tole wjedźała, :,:Zo mój luby wojak jo, :,:Bych jej radšo roztorhała, :,:A do blóta poteptała. :,:40. Njewjesćine Bože ko.(Krótši variant pěsnje w Smol. I, čo. 256.)(Hłós: Přeco jo holička wječerjała.)Božemje, božemje, luby nano,Mějće dźak, mějće dźak wječor rano,Zo wučili mje sće,Štož prawje je.

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 43Wo njej’ jo so wumółaJena rjanu holička atd.Prěni raz so wumóła,Rubiško jo zhubiła.Druhi raz so wumóła,Pjeršćenik jo zhubiła.Třeći raz so wumóła,Wěnačik jo zhubiła.Štó ju domoj wołaše?*)Jeje luba stara mać.„Njeswaŕ, njeswaŕ maćeŕka,Ja mam luboh’ rajtarja.“Rajtarja ći njedam měć,Rajtaŕ ton ma swětły mječ.Tam ja widźu swoju krej,Moje cyłe žiwjenje.Serbscy bratřa, dajće namDo wole so napići;Škleńcu piwa dobroho,Z wjesołosću wužiwać,Napijće so do wole,Njech Dóńž naš kral ’śće Jan krošik žiwy w jo! móšnje je.42. Naš kral Jan njech žiwy je!(Wot Glawšec Jakuba ze Serbskich Pazlic.)(Přir. zle k p. Smol. I, čo. 322.)*) Je zle k druheje pěsnje.Na te zbožo krala našoho,Kotrohož Serbja česćuja,Budźe tuta škleńčičkaBórzy wuprózdnjena.Serbja, Serbja wołajće:Ha ty, moja Hančička,Žiwa budź a zbožowna,Zo bych ja wo krótkim času,Z tobu spinkać móhł we łóžku.Hanka, Hanka, lubuj mje,Hewak će smjerć hóluje.

44 Dr. E. Muka:43. Sołorik jako posoł.(Z Smječkec wot Madleny Čornakec. Přir. Smol. I, čo. 71.)Wo srjedźa mi w Smječkecach,Tam stoji topoł zeleny, ho hej.Na tym mi topole zelenym,Sołorik tón drobny ptačk.„Sołorje, ty luby sołorje,Ty by mi móhł z pósłom stać.Ja tam zleću, pozleću,Hač na tón Rynčec nowy dwór.Na Hancyne woknješko,Na jeje pisane pósłančko.“„Zwočinjej, zwočinjej, holička,Rjana, běła čerwjena.Ja tebi njesu powjestwoWot twojoh’ rjanoh’ luboho!“„„Hdy by na mojim lubym što było,Dha by wón přišoł ke mni sam.Ha mój bychmoj sej prajiłoj,Wot prěnjoh’ hač do druheho,Ha na posledku wot wšoho!““44. Zhubjena wowcka.(Smol. I, čo. 125.)Na kóncu pěsnje přistaja so w Smječkecach hišće:Ty sy mi šlundrija šłundrijowska,W šłundersukni hač do zemje;Hdy by ty sobu njehnała,Njebychmoj wowcki zhubiłoj.45. Złe myto.(Smol. I, čo. 121.)Na kóncu spěwa so w Smječkecach:Jowle maš ty popiko! twoju mzdu, Zo sy mi Hanku zwěrowałTajku mału zapłatu,A swěru na nju zhladował.

(Smol. I, p. 23.)Hornjoserbske ludowe pěsnje. 4545. Bože ko.(Ze Zabroda.)Srjedź 6. a 7. rjadka zasuwaju so:Běžała holička na piwo,Přez tej hajkaj zelenej.Nadběžała je korčmičku,Korčmičku při puću.Do korčmy wona zastupi,Wšěm dobry wječor přeješe.Před poslednjej strofu spěwaju w Zabrodźe hišće:Přec běžeše do swojej’ nowej’ komorki,K jeje swětłemu wuhladkej,Wona tam dele hladašeA swojoh’ lubeho wuhlada.Na brunačku rajtowaše,Nimo jich dwora do wójny.Mój luby, comej so rozžohnować,Rozžohnować na dołhi čas.Bože ko sej praještaj,Runje na so hladaštaj.Budź tu bože mje holička,Njepłakaj ty ženje wjac.47. Sam njepřińdźe.Haj kak dha ’cu ja winko pić, :,:Hdyž tu mój luby při mni njej’?Potom Smol. str. 16—24, za tym:Była tež khuda słužomna, :,:Wšak wóčcy rjanej brunej maš.48. Radźenje.(Variant Smol. I, p. 73.)Spěwaj mi holičo wjeseły hłós atd.,,Wšitke tam wjesełe do korčmy du,A ja pak dyrbu žarować!“

46 Dr. E. Muka:„„Sćehń sej ty holčo, šlewjer běły,A dźi tež za lubym do korčmy!““Luby tam khodźeše ze jstwy do jstwyA žaneho słowčka njeryčeše.Luba w kućiku zrudna steješeA nichtó z njeju njerejowaše.Luby tón běžeše z piwa dom atd.„„To sym ja wšitko činił z hłuposću,Nihdy pak ze žaneju lubosću!““„Nječiń tola mojemu nanej złósćA mojej maćeŕcy zrudobu.Nječiń mi sotram hanibu,Mojim tym bratram gramotu.Potom Smol. p. dale. Hólcy ći holičo atd.49. Dźěćaca bajka.(Variant pěsnje w Łužičanu lěta 1866, čo. 5.)Baje baje basničku atd.Jena skoči do młóna,Młónkecy po wobjeda,Dachu ji škličku trochu,Z prynku ji do rće kłóchu.Štóž b’dźe prěni hubu wočinić,Budźe tón rympl zjěsć.50. Wulke wjesele.(Přir. Smol. I, p. 197, 1—2.)Ženje ja njejsym tak wjeseły był,Hač hdyž sym z mojej lubku dom šoł.Njech ja ta zyma tak wulka hač chceA tola so wjesele k holičcy dźe.Ha njech je ta wójna tak wulka hač chceA tola swoju lubku njewopušću.

Z tamneho boka klóštyraSteji murjowany hród.Hornjoserbske ludowe pěsnje. 4751. Njeswěrna lubka.(Reminiscency pěsni p. Smol. I, čo. 161 a čo. 31, hewak hišćJa chcu ći kupić sukničkuA jedyn złoty łochć.We tym hrodźe holcy dwě,Wobej běštaj jenajkej.Ta jena běše domjaca,Ta druha słužomna.Domjaca měješe lubeho,Słužomna žaneho.Přez to płače słužomna,Domjaca ju troštuje.Mjelč a njepłač holečo,Kotrohož Ći chcu sym poł zajězdźił? mojoh’ kubła dać.A hišće młódšoh’ bratřika,Zo by twój luby był.Duž na hermank so podaštaj,Bratřik a lubčička.Bratřik so holčki wopraša:Što chceš měć kupjene?Kupuj ty abo njekupuj,Swojej tola njeb’dźemoj.By-li mi prjedy prajiła,Zo nochceš moja być,Bych z hercami sej hraći dał,Po dwěmaj hasomaj.Po jenej hasy k maćeŕcy,Po druhej k holičcy.Hdźe je hdźe nět mój ryzy kóń,Hdźe je hdźe nět moje holečo,Kiž sym ja lubował?Hdźe su hdźe nět moje skórnički,Kiž sym ja přerejwał?Hdźe su hdźe nět moje tolerje,Kiž sym ja rozmjetał?52. Zrudny luby.*):,: Cyła wjes so skhadźuje,Tam na kermušku rejwać hić. :,:Wšitko tu rejwa wjeseleA ja pak dyrbu žarować.Wšitke holčki te tu su,Hač moja Hanka, ta tu njej’.Ha tu ja zabyć njemóžu,Haj tu ja zabyć njebudu.Wšitko, štož sym přečinił z njej’,To njem’žu wjacy nabyći.*) Tuta ludowa pěseń je wot K. A. Fiedlerja wobdźěłana a w Łužičanu1. 1864, čo. 2 wozjewjena.

48 Dr. E. Muka:Majoron a fijonkiChcu na jej row dać sadźić.Křiž čorny z běł’mi róžemi,Chcu na jej’ row dać stajić.A swětły wěnc tež do cyrkwjeChcu k wopomnjeću pojsnyć.Hdyž potom du do cyrkwičkiA na njón z wóčkom pohladam,Zrudźi so moja wutrobaA płakam pře moju Hanku.Hdyž wona mi mój kłobuk wza,A zwjaza mi bant zeleny . . . . .53. Domojwrót.(Variant Smol. p. I, 43.)Mjez str. 16 a 17:Na běłym konju šumelu.Za str. 22:Wono je so minyło sydom lět,Jako mój luby na wójnu šoł.Wón je mi slubił zaso přińćA nět so nihdźe njepora.54. Dźěćace hrónčka.Bože dźěćo wobradźa,Worjechi a jabłoka;Štom tež jara swěćaty,Do kofeja tykancy.Bože dźěćo wjesele,Rumpodich zes . . . .55. Receptaj pře žahupalenje.Toho muža žaha pali, kiž ma dźewjećdźesat dźěći!(To so pjeć króć praji, potom žaha palić přestanje.)Mje žaha pali!Žaha běži po zelenym pućiku!(Tuto hrónčko so tak dolho wospjetuje, doniž žaha palić njep

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 4956. Dźěćacy wječorny spěwk.(Přir. Čas. 1875.)Hdyž ja wječor lehnyć du,Štyrnaće jandźelkow zo mnu du.Dwaj stejitaj mi we hłowach,Dwaj staj mi k nohomaj,Dwaj staj na mojim prawym boku,Dwaj staj na mojim lěwym boku,Dwaj mje wodźěwataj,Dwaj mje wachujetaj,Dwaj mje do njebjes wjedźetaj.57. Wbohe holičo.Lěpši variant pěsnje we Čas. M. S. 1872 zešiwk I, str. 54 čo. 3 podateje.Jěli su grofojo přez jene polo,Haj přez jene polo do korčmičkiHadej hadej hadej.Pomhaj Bóh, pomhaj Bóh, korčmaŕka,Maće wy dobroh’ piwa, palenca?Haj, haj, dobroh’ piwa, palencaWšěm cuzym hosćam naliwam.Korčmaŕka, je to waša dźowčička,Abo je to waša słužomna?Ně, to njej’ moja słužomna,To je moja samsna dźowka.Duž dachu tej maćeŕcy sylny pitk,Hač pokhili wona swoju hłowičku.Duž klakny so holčo k jejnymaj rukomaj:„Stańće horje, moja maće, woni chcedźa mje morić!“Duž klakny so holčo k jejnymaj nohomaj;„Stańće horje, moja maće, woni chcedźa mje třěleć!“Duž klakny so holičo k jejnej hłowje:„Ach stańće, moja maće, mój Bóh chcył so smilić!“Woni wzachu te holičo za blido,Rozrězachu je kaž karpy, ryby.Hdźež žana ta krepka zlećeše,Tam swěca so stejo swěćeše.

50 Dr. E. Muka:Hdźež žana ta swěčka swěćeše,Tam Boži jandźel stejo spěwaše.Tej holičcy zwony tak rjenje du,Wot grofow rapaki kurčo torhachu.58. Budźeŕ.(Variant Smol. p. I, 63.)1—22 přir. Smol.Ha zdychuj abo njezdychuj,Hinak tola njebudźe.To sym hižom prjedy wjedźiła,Zo swojej njeb’dźemoj.Hdy sy to prjedy wjedźiła,Čom’ dha sy mi wěriła?Wěriła drje sym ja, wěriła,Wšitko pak z falšom měniła,59. Narodne hudančka.1) Štyri tupytancyDwoje wotrohancy:Potom lěpjenca,Potom kidanca,Potom lijenca;Što to jo?[Kruwa.]2) Štyri nóžki, khribjeta žadyn brjuch.3) Hdyž won dźe, so směje,Hdyž nutř dźe, pišći.[Stoł.][Wódne khany.]4) Słyšiš a njewidźiš. [Pjerd.]5) Mamy wotročka, kiž wodnjo a nocy dźěła. [Časnik.]6) Přeco jě a ženje so njenajě. [Rězak.]7) Što je: dwě knježničcy w jenym črijku? [Khójnowe wóčka.]8) Što je: tři knježnički w jenym wěncu? [Tyglowe nóžki.]9) Štyri róžki, žane nóžki, huš, huš! polěz na mnje. [Poslešćo.]

Běłom’ njedaj ničo,Tajkoh’ sej bjerje,Hornjoserbske ludowe pěsnje. 5160. Dźěćace hrónčka.1) A Bej Cej,Ćisń tom’ čornom’ psej;Njech tón běži kwičo.2) Stawaj horje njeroda,Koza brjóžeń pobodła,Cyłe běrny zezrała,Pincu połnu nas ....3) Moja mać so ženiDo delan deli,Zo kholow njezměje.4) Jank běži k rěcy,Njese ptački w měcy.Jank běži přez łuku,Njese ptački w kłobuku.Jank běži po dworje,Njese ptački w kholowje.Fidrowčenjo do wsy nutř ćehnichuPřed Šołćic dworom zastachu,Hohadehej zastachu.Šołćina po dworje khodźešeWe pisanym kožuše,Hohadehej kožuše.Witajtaj hólcaj wobej dwaj,Našich holcow frejerjaj.Njehladajće dołho witanja,Njech wašej holcy won přińdźetaj.Holcy tej won přińć njeb’dźetaj,Wonej we korčmje rejujetaj.Zawróćištaj hólcaj konikow,Rajtowaštaj do korčmy.61. Frejarjej.(Započatk přir. Smol. I, 254.)Korčmaŕka na prozy steješeWe wušiwanym šórcuše.Zawróćištaj hólcaj konikow,Rajtowaštaj do hródźow.Konikow tam zwostajištaj,Samej so do korčmy wróćištaj.Po skhodźe horje stupaštaj,Z wotrohami šćerkaštaj.Wo durje so kłapaštaj;Holcy so w rejach wusměwaštaj.Holcy teju lubeju wuhladaštaj,Přeco skočištaj z reje won:Witajtaj, witajtaj, lubej dwaj,Witaj, mój luby, sam wosebje.

52 Dr. E. Muka:Hólcaj so lubkomaj dźakowaštaj,Runu dróhu k hercam stupaštaj.Dźewjeć swěcow Piskajće so hercy swěćeše, wšitcy třo,Piskajće přec wšitcy dźewjećo.Naju lubkomaj k wjeselu,Druhim holcam k zrudobje.My njepiskamy k zrudobje,My piskamy jenož k wjeselu.Dźewjeć hercow piskaše.Rjeńša ta Marja NN-ec je,Rjeńši tón Gusta MM-ec je.62. Hrónčka.(Wokoło Wóslinka; spěwa so po hłosu: Naš njeboh dźěd.)1) :,: Chcemoj mój, :,: :,: z kiru z karu. :,:Do drjewa jěć,Haj do drjewa jěć.2) Hopsa Ruza, žana nuza,Dźewjeć dźěći, žanoh’ muža!3) Wosyk jena mała wjeska:Tam so stajnje wjele kleska.4) Zle k: :,: Tři mole :,: wokoło khěžki;Hanka sy ty doma?Tyk’ tu kudźel z woknom won,Ja chcu ći ju popřasć.Kudźel won ći ja njetyknu,Ty sy so ze mnu khwalił!5) Ćemjercy po KralaTam je złota šnala.Bórku pola Panca,Tam je złota ranca!(Dźěćace hrónčko z Prěčec.)6) Spěw Ćicheho Michała:Ćichi Michał,Łucyja,Do hribow hić!Kobjele nimam!Dźi sej k susodej požčić!Susod sam nima. —Wobliz mi rić!7) Hrónčko zyby: Dźiw, dźiw, dźiw,Ty sy moju dźowčičku bił!

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 538) Wudmo: Našoh’ nana bratra syn,Tón ma tajku pišćałku,Hdyž wón na nju zapiska,Za starym sydrom zawonja.63. Delnjoserbske kruški.a) Dodawk k Jórdanowej zběrcy:Čo. 4. W Křišowje spěwaju město 5. tule strofu:Přiwjeza jogo ze duba,Zejdus grajaZynda lyndaPřiwjeza jogo za duba.Čo. 5. rjadk 23 słyšach lěpše:Tam ju z wóza posajźichu.b) Dodawk k mojej I. zběrcy:Čo. 27. W Prjawozu słyšach město 8. a slědd. rjadkow takle:O měl ja kynika obsed’aneg’Ze zlotom a sljobrom hobložoneg’,Kśel ja rejtowaś z wjacorka,Tu rownu drožku do Prjawoza.64. Hornjoserbske kruški.Dodawki k dźělej I. Smolerjoweje zběrki.Čo. 14. We Wětency spěwaju na 12. rjadk:Zo woni dyrbja duby torhaći,Duby z tymi korjenjemi;Wětřik woni dyrbja haćićiA wodu dyrbja kopićiA rěki dyrbja tam ryći atd.Čo. 18. Wo Wosyku spěwaju na kóncu:Bydli, mój luby, hdźež ty chceš,Ja wšudźom chcu być při tebi.Čo. 38. We Wěteńcy spěwa so na Smolerjowy posledni rjadk dale tak:Wšak ći ja sćelu kóžde rankoJedyn zeleny rućany wěnk.Wo tom wěncu jo dobry trošt,Z tym so ty móžeš troštować.Sama tam njem’žu k tebi přińć,To mi nic njedatej nan a mać.

54 Dr. E. Muka:Ja sym swarjena twojedla,Ty pak sy swarjeny mojedla.Před našej khěžu jo źežki kamjeń,Tam chcemoj naju obšejd brać.Ty dźeš horje, ja du deleA tak mój rózno přińdźemoj.Čo. 49. Słyšach za 30. rjadk:Do lapki židźanej’,a za 58: Na holcach přerejwał.Čo. 51. Město 8. a 9. rjadka sym słyšał:Hale něklej mi zhudawaj holečo,Ha što mam ja ćežke na wutrobje.Ha to drje ja zhudawać njetrjebam,Hale to žno so ja tróšku nadźiju.Čo.86. Srjedź 34. a 35. rjadka słyšach w Smječkecach hišće spěwaćJow maš, mój krawčiko, twoju ’zdu,Zo sym ći slubił Marušku.Čo. 122. Tuton pěseń spěwaju w Smječkecach tak:Lubičenjo (?) z wójny dom ćehnjechuHa bratřikowoh’ konika wjedźechu.Hilžička jim napřećo běžešeA spěšnje so jich tak prašeše:rjadk 5—7 = Smol. 4—7.8. Ha z cynowej tej khanu zejhrawje.Hilžička so njemó’ła spokojić,Ha přec je do Gubina běžała.Ha bliže jo Gubinej přiběžała,Rucy bratrej na khribjet wlečechu.Ha přišła kusk je wyše Gubina,Ha bratřika wjedźechu k šibjeńcy.Na to Smol. rjadki 16—24:Ha z kejžorowej dźowku sym nócku spał,Z tym sym sej šibjeńcu zasłužił.

Hornjoserbske ludowe pěsnje.Město rjadkow 25 a 26:Ha jow maš sotřička dwaj pjenježkaj,Ha žaruj mje dwě lěće a dźeńkaj dwaj.Srjedź rj. 36 a 37 so zasuwa:Ha woni bychu wěsće prajili:Ha to je za te kranjene pjenježki.Město rj. 41. praji so:Ha zo sej bratřika wotwježu swojeho,Tři sta mi tych toleŕ wjele njej’,Ha swojeho bratřika z tym wotwjež sej.Kónc ma so tak:Wućeže Hilžička z nóžnjow mječ,Ha wotća katej z nim hłowu preč.55Ha jow maš ty to myto, kato mój,Zo sy mi bratřika k šibjeńcy wjedł.Čo. 136. Město 24 rjadka słyšach:Tam krynu swoju hospodu.Na 48. rjadka slěduja:Pohonč z łoža stawaše,Konje na dwór wjedźeše.Na puć k Bartej přińdźeštaj,Tam wšitko ćiše spaše.Na puć k Wósporkej přindźeštaj,Tam wšitko prinkotaše.Do Wósporka přińdźeštaj,Tam lubku k rowu njesechu.Štyrjo čorni nošerjo,Štyrjo čorni prošerjo.Za posledni rjadk so spěwa:Zo so namaj tam derje dźe.Čo. 166. Tuta pěseń spěwa so w započatku w Kukowje tak:Ta ćma, ta ćma tak wilka jo,Tej šćežki widźeć njej’.Ach maći, luba maći,Ći hólcy chcedźa přińć!

Dr. E. Muka:Ach dźowka, luba dźowka,Što ći to spomože?Haj khwilku by će lubo měł,Wzać sej će njebudźe.Na kóncu pak takle:Škoda tebje holičo,Zo zawjedźena sy.Zawjedźena ab’ njezawjedźena,Mi winu njedawaj.Čo. 226. Rjadk 3. a 4. rěka we Wosyku tak:Žana domach njesyda,Hač ta žołta čeŕwjena.Čo. 264. Srjedź 8. a 9. rjadka maju w Smječkecach hišće rjadkaj:Prjedy sym jědła z cynowej’ šklički,Nětk hišće nimam kočeho čropa.65. Dwaj namjeznaj variantaj z Běłeje Wody.a) Winkowa zagroda.(Smol. I, čo. 262.)Šel jo tón gólcykTak ranko do ljasa,Jo, zyndom, zyndom, zyndejskejTak ranko do ljasa.Dale Smol. 5—8.Wurabal jo sejTři kije klonowe.Dale Smol. 13—16.A wogrodźił jo sejWinkowu zagrodku.Chtoga tam budźe :,:To winko wachować?Je wachowala :,:Ta rjadna gólicka,Haj zyndom, zyndom, zyndejskej,Z tym rjadnym gólcykom.

Hornjoserbske ludowe pěsnje. 57Na to Smol. rjdd. 25—44. Potom:A chtoga budźeTen mazańc nakrawać?A nakrawalaTa rjadna gólickaZ tym rjadnym gólcykom.A chtoga budźeTen mazańc dojědać?A dojědalaTa rjadna gólickaZ tym rjadnym gólcykom.Prědnich tych ’rotach atd. kaž pola Smol.b) Stukanje = stonanje.(Smol. I, čo. 277.)Rj. 10. rěka: Zo by mam kromicku chlěba dala.abo: A ’dy by ta góspozka tak dobra byla,Zo by nam ’žycku butry dala.A ’dy by jej’ ta ’žycka se zlamala,Zo by nam cely smjetanick dala.Přidawk.I. Přisłowa. Kmótřenje je česć před ludźimi a hańba domóšnički. — Stawnik wěruje z tintu a duchowny z Božim słowom.— Wón prěduje kaž dochtyr khoremu swinjeću. — Dźensa budźehišće tak rjenje, zo budźa so psy wo khłódk wadźić. — Jěz sło¬dźiznu, dha b’dźe ći borta přistejeć. — Hrěch ma měch a měchma dźěru, tuž wšo zaso won pada! — Hdyž holcy hwizdaju, Bóhtón Knjez płače; hdyž hólcy hwizdaju, so čert hněwa. — Škórcpřinjese na jene ramjo brěmjo trawy, łastojčka na dwě ramjeni.(Tak trawaŕka wuči.) — Hdy by dźěło wumrjeło, tón by jemu radna přewodźenje šoł. (Rjeknje so we lěniku.) — Wuknyć dyrbiščas žiwjenja a hišće hłupy wumrješ. — To so nam přihodźi, kažslepej kokoši zorno. — Ty kurjatka zateptaš! (Rjeknje so tomu,kiž pozdźe stawa.) — Tebi je młoda žona wušna, kaž psej cypy!— Ty sy, kaž pjerd we wodźe. — Tu maš měch a rěpu. —Piwo praji: žeń so! Palenc praji: lehń so! — Ty sy khadla, kaž byz měcu wo zemju dyrił. — Běž do rće, to na žana wjes nje¬trjechiš. —- Ty łžiš, bóle hač zajac běži. — To tola bij čert doškórcow. — Bože dźěćo lózym dźěćom zmjerzki wobradźa. – Jachcu z jeho kosćemi krušwy klepać. — Ty sy kokošacu nohu

58 Dr. E. Muka: Hornjoserbske ludowe pěsnje.zjědł (t. j. Ty njemóžeš ničo zamjelčec). — Tón je sebi tež wšido kožucha nasadźał (t. j. wón je so do dołha zawjezł). — Jawěm, hdźe moje powrjestwo smjerdźi (ma podobny zmysł, kažprjedawše). — Ty sy kaž měch rěpy a kórc morchwje! — Ty zapjenježkom hłodźiš (žedźiš), kaž čert za dušu. — Štož nimaš whłowje, maš w nohach. — Wudźěłaj sebi drjewjaneho błazna, nje¬trjebaš mje za błazna měć. — Tón z hłowu mjece, kaž knježski kóń.— Ty sy tak fromny, ak kót w twaroze. — To jo tak wěrno,ak raki w lofće lětaju. — Gaž jan se žada, ten musy třadaś. —Gaž se wót wjelka powjeda, ga njejo daleko.II. Přiwěrki. Kajkež su senowe žně, tajke su tež težytowe. — Gaž prědny august dešć pada, potym jo drogi cas,rownož te žně byli tak žognowane, až za kóždym krjom kórc žytalažy. — Hdyž je prěni dźeń hód wětřikojte a słónčne wjedro, po¬kazuje to na wójnu a krejpřeleće. — Swěći na swěčk Marjesłónčko, je suche lěto. — Dźe-li dešćik a swěći do njeho słónčko,khodojta smjetanu zběra. — Pali so drjewo, do kotrehož je Boženjewjedro dyriło w pjecy abo kachlach, nastanje módre płomjo,kotrež po wóhnju sapajo horje a dele jězdźi. Při tym dyrbi ho¬spodaŕ z měrom być; přetož jeli počina wołać, płomjo z wuhnjomwusapnje a třěchu zapali. — W domach, hdźež je dźěćo hišće niželěta stare, njesmě so žadyn młody pos abo młoda kóčka woćahnyć;to jene přiběra, to druhe zańdźe, pak dźěćo pak pos (abo kóčka).III. Mythologiske powostanki. Připołdnica připoł¬dnju 12—2 hodź. po polach khodźi a kohož nadeńdźe, tón dyrbijej cyły čas wo něčim powjedać; njemóže-li to, jemu hłowu zwinje.Z wjetša su ji wo lenu powjedali a mudri su po kóždym słowčkuzasunuli: haj, z lenom je wulka hara! a to su hišće prawjećahnuli. Jónu tež mudra žónka připołdnicy wo lenu baješe, ahišće jene słowčko jej k 2. hodźinje pobrachowaše, tuž je připadnya wona rjekny: „a wutrěje sebi — haj z lenom je wulka hara —z papjeru r . . .“. ,,Tebje je čert mudru činił!“ wurazy připołdnicaa woteńdźe. — Błudnički w starych časach ludźi domoj pře¬wodźachu, hdyž běchu jim krošik slubili. Wone před woknomčakachu, dóniž jim krošik na descy won njesunuchu. Njedźeržachupak ludźo słowa, jim błudnička wokno zapali. — Zmij tak khětřepřez powětr jězdźi, zo je so we wokomiku, hdyž jeho wuhladaš,zaso zhubił; jenož škrě widźiš hišće po nim padać; pak jězdźiwysoko pak nizko. — Podprašicy rěka hora blizko Rodec p.Bukec. Běše-li hrozne wjedro, myslachu sebi stari póhanscy Serbja,zo je Čorny Bóh abo bóh na horje Prašicy zły a bojachu sok njemu přistupić; tuž woprawachu jemu tam delkach, zo bychusebi jeho zaso miłeho sčinili.

59Dwě pěsničcy.Z kritiskim přidawkom předłožił Dr.Pful.Předspomnjenje. Sćěhowacej pěsničcy mam ja z Delneho Bohowa.‘Syrotka’ steji pola Smolerja I., str. 155 w trochu hinašej podobje (delno¬łužiscy II., str. 90). ‘Panja’ je złamk, dotal njećišćany. ‘Syrotku’ je našHandrij Zejleŕ wobdźěłał.I. Syrotka.Wujšła, wujšła syrotka,Domoj hladać maćeŕku.Zetkał je ju jedyn mužTajki stary šědźiwy.Štodha płačeš, holička,Moja luba dźowčička?Šli su ludźu wote mše:Moja mać šće njepřińdźe.Dźi na kerchow zeleny,Wuspěwaj tam wótčenašA tři mole zawołaj:Moja luba maćeŕka,Pój ty zaso ke mni dom!Moje lube dźěćatko,Dźi ty zaso samo dom.Wšak maš nana twojeho,A tež maš tam macochu.O mje bije macocha,A mje ćisnje pod ławuA mi takle wumjeta:Lež tam, zhniłe sćeŕbišćo!Ty mi smjerdźiš bóle 1 ,Dyžli morwy zhniły sćeŕb!Na mojimaj wočomajLeži drobna pjeršć 2 ,A na mojej wutrobjeLeži ćežki kamjeń mi,Na mojimaj nohomajLeža dorny zelene.Přilećeštaj dwaj jandźelaj 3 ,Pod Do njebjes křidła ju z njej wozmještaj, lećeštaj.

60 Dr. Pful:II. Panja.Šła je panja z rowa domoj,Žałostnje jara płakaše.Pře čo płakaš, panja moja?Boli će twoja hłójčka?Mje nic njeboli moja hłójčkaA tež mi hewak ničo njej’.Kritiski přidawk.I. ‘Syrotka’ je metriscy dospołna, hdyž při horjeka při¬datych cyfrach sćěhowace porjedźenja sćinimy: 1 .Ty mi smjer¬dźiš bólije (štož je starša twórba za ‘bóle’).2 . Leži tajkadrobna pjeršć (p. Smolerju).3 . Přilećeštaj jandźelaj. — Rynčk 31.tež takle rěka: ‘Wzaštaj sej ju pod křidła’. Přeměnjenje je sotehodla sčiniło, dokelž bě prěnjotna słowjesna twórba ‘wozaštaj’(kotraž so něhdy w tym rynčku trjebaše, a kotraž w Delanachhišće ‘wozaštej’ klinči) so na ‘wzaštaj’ přikrótčiła: štož je težpřičina, zo su ludźo metra dla tež njeorganiske ‘wozmještaj’ abodrje tež ‘woznyštaj’ spěwać započeli. Zbytnje so po přirodźewěcow rozymi, zo dyrbi předłožka ‘pod’ so do na přewobroćić(na křidła wzać).II. a) ‘Panja’ je metriscy trochu njedokonjana. Njeporjad¬nosće pak so pomjeńša, hdyž wopomnimy, zo akcent našeje serb¬šćiny njeje stajnje na prěnjej sylbje stał, ale zo je pola nasněhdy drje tola nimale tajki był, kajkiž so w južnoranišej sło¬wjanšćinje pokazuje. Wobhladajmy sebi to na někotrych při¬kładach. Ruske słowo ‘ucho (t. j. wucho)’ ma w genitivje uchá(z akcentom na poslednjej; wot našeho tež adverbialnje trjebanehowuraza ‘járo (validum, das starke, die stärke)’ wutwori so namtak tež adverbialny genitiv jará (z akcentom na poslednjej), ausdem starken heraus, mit stärke, valde, sehr. A wot słowjesa ‘płak¬á-ti (praes. płak-á-ami, płakámi)’ z akcentom na sylbje ‘-ka-’wudźěłajmy sebi imperfekt ‘płaká-achum — płakáchů płakáchpłakach)’. Potom budźemy 2. rynčk pěsnički ‘Panja’ bjez wob¬myslowanja a komdźenja takle čitać móc: ‘Žałostnjé jará płakáše’.b) Mi je so wobkrućało, zo je tudy podaty złamk ‘Panja’druhi abo hinaši započatk pěsnje ‘Syrotka’, a zo ma samsna so

Dwě pěsničcy. 61potom wot słowow ‘na mojimaj wočomaj’ dale spěwać. To pakbyć njemóže, dokelž nic jeno wobpřijeće, ale tež měra přećiwotemu rěči. Wěrno je jenož to, zo je kónc ‘Panje’ na kónc ‘Sy¬rotki’ podobny był, a zo je słowčko ‘dwaj’ z poslednich rynčkow‘Panje’ so do kónca ‘Syrotki’ přenjesło (r. 30), hdźež sym ja jowotstronił. Ja za to mam, zo móžemy něhdušu ‘Panju’ přibli¬žujicy zaso postajić, hdyž jej ze zakhowanjom stareho akcento¬wanja něhdźe tajkule podobu damy:Šła je panja z rowa domoj,Žałostnjé jará płakáše.Pře čo płakaš, panja moja?Boli će twoja hłowička(Boli tebje twoja hłójčka)?Mje nic njeboli hłowička(Njeboli mje moja hłójčka),Ale wutroba mje boliWo dźěćatko lubowane,Kiž mi tyšnej ćežcy skhorje.Přilećeštaj dwaj jandźelaj,Na křidła mi synka wzaštaj,Do njebjes z nim wotlećeštaj.K jeho rowu nětk ja khodźu,Woči płakatej mi za nim,Wutrobu mi kamjeń ćeži.Připis 1. Twórby hra (hrać), stwa, škra (škrička),mzda (zda), ho, mu, šće a někotre druhe — pódla ‘na jhru,zejhrawać, přěhrać (t. j. pře-ihrac), najstwa, pó jstwje, ze jstwy,so miškrić (= niskrić = jiskrić), σ -ός, jeho, jemu, hišće,eщé — nam pokazuja, zo su tele słowa, kiž su prědku vokaliskižiwjoł wotbyłe, w prjedawšich časach akcent na 2. sylbje měłe:přetož žadyn zynkowany vokal, žana zynkowana sylba so zhubićnjemóže. Ja sym na tym był, zo bych, wosebje na naše pěsničkidźiwajo, našu serbšćinu na akcent přepytał a jenu abo druhunašich pěsničkow, kiž su přez pózdniše přeměnjowanja akcento¬weho města so wšelako přetworjałe a tak wjac abo mjenje škodo¬wałe, na staru podobu wróćno dowjedł. K wuwjedźenju wot-

62 J. Pjech:myslenja pak dójšoł njejsym: a dokelž nětko hubjeneju wočowdla wjacy čitać njemóžu, dowolam sebi druhich na to prašenjekedźbliwych sčinić.Připis 2. Tež móhł něchtó ćahi socialneho a kulturnehožiwjenja našich wótcow z našich pěsničkow zezběrać, hdyž tamn. př. nawoženja k njewjesće přijěcha, hdyž so tam ‘knjez hól¬čik’ z krytym wozom do tajkeho kraja wjeze, hdźež ‘ludźi přa¬haju’, atd. atd. Tehorunja móhło so na to kedźbować, kotrepěsnički maju něšto mythologiske, kotre su so w křesćijanskichčasach někak předźěłałe, atd. Z krótka naše pěsnički su bohatežórło za wědne přepytowanja.Přinošk k serbskemu knihopisej.Podał J. Pjech.Připadnje mi do ruki přińdźe w Londonje wudata kniha,hdźež so tež dwaj serbskaj tekstaj, jedyn hornjo- a jedyn delnjo¬łužiski namakataj, a dokelž je naš „Časopis“ archiv za tajke po¬wjesće, podawam tudy wšo, štož je wo tej knizy wědźenja hódne.Napis je tajki: Parabola de seminatore ex evangelio Mat¬thaei, in LXXII europaeas linguas ac dialectos versa, et romanischaracteribus expressa. Impensis Ludowici Luciani Bonaparte(tele słowa su jako wobpismo wokoło Bonaparteoweho woponawotćišćane). Londini 1857. 8. 84 njeličbowanych łopjenow.Kniha wobjima 6 wotdźělenjow: I. waskonsku abo baskiskurěč we 6 podrěčach (čo. 1—6); II. finniske rěče (čo. 7 — 16);III. keltiske rěče (čo. 17—23); IV. greksko-łaćanske rěče (čo.24—39); V. germanske rěče (co. 40—57); VI. słowjanske rěče(čo. 58—72). Kóždemu čisłu je wosebite łopjeno poswjećene,tak tež čisłomaj 68 a 69, kiž našej serbskaj tekstaj podawataj(mjenowanej „sorabice“ a „sorabice dial. Inferioris Lusatiae“).Nałožene pismo je kaž pola wšěch druhich rěčow tež pola serb¬skeje łaćanske. Bych-li wšelake wudawki serbskeje biblije krucy měł, bych wuslědźić pytał, z kajkeju wudawkow staj po-

Přinošk k serbskemu knihopisej. 63datej tekstaj wzatej. Dokelž pak to njemóžu, podawam tekstajsamej tak kaž staj w Londonskej knizy ćišćanej.Kaž je z napisma widźeć, podawa so přirunanje wo syjerjuz Matejoweho sćenja; hornjo-łužiski tekst pod čisłom 68 ma so tak:Laj, Ssyjer wojndźe k Rosszywanju.A jako won rosssywasche: padźe njekotre pschi Pucźu; aPtaki pschilecźichu, a seźrachu to szamo.Njekotre pak padźe na Skałojte, dźeź wele Semje nemjeje¬sche: a sejndźe nydom, tehodla, so nebjesche łoboko we Semi.Jako pak Ssłonzo bjesche sejschło, swjadny wono: a dokelžKorenja nemjejesche, wuskny wono.Njekotre pak padźe bez Cźernje; a te Cźernje roszichu szobu,a sduszechu to ssamo.Njekotre pak padźe na dobru Semju: a pschinesze Płody,njekotre Sto krocź, njekotre schesz dźeszacź krocź, njekotre pakcziczecźi krocź.Schtuź ma Wuschi kszłyschenju, ton poszłuchaj.Delnjo-łužiski tekst pod čo. 69 ma so tak:Lej jaden szejz źescho szet.A gaź won szejascho, pajźo ńekotare na drogu; a teschkipschiźochu a jo seźrachu.Nekotare pajźo na kamenowate; źoź wele seme némeasschoa wono ned huschojźi, togodla aź dlümoku semü nemeascho.Gaź pak to slujnzo gorej schlo béscho, jo wono spalóne, atogodla aź koreńa ńemeasscho, husknu wono.Nekotare padnu na schérńa, a te schérńa roscźechu gorej ajo satknuchu.Nekotrare pak pajźo na dobru semü a dawascho plod, ńeko¬tare hundert krot, a ńekotare scheschzźaszet krot, ńekotare paktschiźascźa krot.Chtoź huschi ma k’szlüschańu, ten szlüsch.W předsłowje je spomnjene, zo ma ü jako ю (to je = ju)płaćić.Na kóncu knihi wobswědčuje ćišćeŕ, zo je wón tu knihu wdomje jeho Wysokosće Princa Louis-Luciena Bonaparte ćišćał,a zo je so jenož dwě sćě a pjećdźesać wotćišćow sčiniło, mjez nimi

64 Dodawk k zapisej sobustawow M. S. w Čas. 1882, str. 65 sl.jedyn jenički na šěŕšej a tołšej papjerje, kóžda strona z čeŕwjenejsmuhu wobdała. Jendźelski napis, na wobwalcy přilěpjeny rěka:The Bonaparte Polyglotte: Being the parable of the Sower, in72 languages and dialects. Sold by Bernard Quaritsch, Book¬seller atd., London. Price 20 s. (to je płaćizna 20 hr.).Přispomnjenje redaktora. Škoda, zo so biblija, spěwaŕske adruhe wjele trjebane knihi za evangelskich a katholskich Serbow wewudawkach njewobstaraju, kotrež bychu w rěči a prawopisu po přikładźeněmskich podobnych knihow, w běhu časow tež porjedźanych, přisłušnje porjedźene byłe. Potom bychu tež pokazki w serbskej rěči w cuzych knihachzrozymliwiše a přistojnišeje formy byłe, dyžli horjeka podate.Dodawk k zapisej sobustawow M. S.w Časopisu 1882, str. 65 sl.Z nowa su w běhu lěta 1882/83 přistupili:Grot Konstantin, professor w Pětrohrodźe.Hanusz Jan, dr. phil. w Lipsku.Holka Mikławš, domownik serbskeho seminara w Prazy.Žur Mikławš, stud. theol. w Prazy.Lipič Pětr, kapłan w Kulowje.Maryański Modest, w Barlinje.Zemrjeł je:Wustupił je:Porjedźić ma so:Halabala, faraŕ w Rajhradźe (Raigern) na MorawKřižan Jan Pawoł, diakonus w Hodźiju.Měto Handrij, diakonus vicarius w Budyšinje.Sommer Adolf, wučeŕ w Hućinje.Waŕko Hendrich, wučeŕ w Mysłecach (Meuselw

1 (27 w Markusowych textach.)

Ćišćał B. Ginzel we Wjazonicy.

W o b s a h.Namjezne ludowe pěsnje. Druha zběrka wot dr. E. Muki str. 3Hornjoserbske ludowe pěsnje. Štwórta zběrka dr. E. Muki ,, 20Dwě pěsničcy. Z kritiskim přidawkom předłožił dr. Pful ,, 59Přinošk k serbskemu knihopisej. Podał J. Pjech . . ,, 62Dodawk k zapisej sobustawow M. S. w Časopisu 1882,str. 65 sl. . . . . . . . . . . . . ,,64Hudźbna přiłoha: Hłosy serbskich ludowych pěsni.NB. Prěnja přiłoha wopřimuje hłosy wot M. Hórnika(z. rukopisa B. Markusa) a E. Muki. d ruha wot E. Muki aM. Hórnika podate, wot kantora Kocora pak přehladane. Zawod,přispomnjenja a register k woběmaj zběrkomaj přida so k druhemuzešiwkej tuteho lětnika, kaž tež móžne dodawki a porjedźenki,wo kotrež znowa prosymy. Z wozjewjenjom hłosow samych nje¬smědźachmy so z wěsteje přičiny dlěje komdźić.Redaktor.Wozapłaćenjepřinoškow naležnje prosymy.M. Mjeŕwa (Mörbe), pokładnik.Ćišćał E. M. Monse w Budyšinje.

ČASOPISMAĆICY SERBSKEJERedaktor:M i c h a ł H ó r n i k.Lětnik XXXVI.Zešiwk II.(C y ł e h o r j a d a č i s ł o 68.)B u d y š i n.Z nakładom Maćicy Serbskeje.

Štyri rostlinske pomjenowanja.Wujasnił dr. Pful.W maćičnym Časopisu 1882, str. 81—82 su štyri rostlinskemjena zapisane, wo kotrychž so tam praji, zo hišće etymologiskehowułoženja potrjebaju. To mje wabi, so na rozebranje samsnychpodać.1a. Boža ryč*), Thalictrum flavum, wiesenraute, němscytež froschmaul rěkana, ma posledniše němske a swoje serbskemjeno wot teje wobstejnosće, zo ta rostlina ze swojimi zadźeržo¬wacymi łopješkami žabam, kiž so rade wokoło njeje waleju,móhł-rjec muchi łóji a zo je potajkim móhł-rjec žabam hubaabo žabjaca huba (froschmaul). Žaba (frosch) rěka pola někotrychSłowjanow poga abo puga (a nětčiši Meklenburgiscy Němcynałožuja hišće wuraz ‘de pogge’ [mjeno Poggendorf = froschdorf],nic pak frosch); huba (mund, maul) mjenuje so w někotrychnarěčach tež rót abo ret, a pódlanska twórba — z wěstympřeměnjenjom słowoweje mocy (přir. hród m. vermachung: schloss,burg — hródź fem. vermachung: hürde, stall) — běše feminina¬liske ret-i — reći — reć, róć. Wot substantiva poga wu¬dźěła so adjektiv poži (přir. holca — holči). Tak wutwori sonam tónle wuraz: poža reći (froschmaul). Samsny poča ludźompo času njezrozymliwy być, a tehodla přetwori so na Boža ryč.b. Podótknjene adjektivo słowa ‘poga’ je tele překhody pře¬běžało: Pog-ji — podji — podži — poži. Hdyž tole twerdźedźeržimy, póznawamy, kajka je něhdy prěnja połojca mjena tejeměstnoty była, kiž nětko Boža Mysl rěka, něm. Bademeisel.Posledni dźěl pomjenowanja pak wujasnja so nam přez pólskiwuraz miejsce (= měst-o) a přez wjesne mjeno Mois (pola*) Ryč = snadź město: ruć, ruta? Red.5

66 Dr. Pful: Štyri rostlinske pomjenowanja.Zhorjelca). Cyłe pomjenowanje poznamjenja potajkim ‘žabjacuměst-li’, t. j. žabjace městnišćo (‘Poggendorf, Froschweiler’).2. Tryčk, Ononis spinosa, hauhechel, weiberkrieg, rěkašeněhdy strećik (t. j. wada, wadźawe zelo, streitkraut); pomjeno¬wanje wujasnja so přez čěske słowo stret (zetkanje, zetkowanje),kiž so tudy we mysli wadźenja trjeba; połny wuraz běše, směm-lipo němskim sudźić, něhdy ‘žonjacy strećik’. Započatne ‘s’ je sozhubiło, kaž n. př. při słowje struna — truna.3. Pólšica, Chenopodium album, weisser gänsefuss, poka¬zuje na swojim stołpiku horjeka łopješko, kotrež je podobne nahusacu packu, kiž je znajomo z třomi palcami (porsćikami) wu¬hotowana. Wot tychle třoch palcow ma rostlina swoje mjeno;wona rěkaše něhdy palčica, połnje husaca palčica (gänse¬zehenkraut).4. Łažawa abo łažaja, Glyceria aquatica, süssgras, maswoje mjeno wot słód-kosće, t. j. wot adjektiviskeho korjenjasład- (sład-ki, słódki) jendź. sweet, łać. suavis (t. j. suad-vis),gr. άδύς, ήδύς (něhdy suadvys); wona rěkaše z woprědka sła¬dźawa abo sładžaja (trawa). Počatne ‘s’ je so njeporjadnjewuwostajiło.Připis. Zwukładowane pomjenowanja pokhadźeju z tamejepředhistoriskeje słowjanšćiny, na kotruž sym w Časopisu hižowjacy króć pokazał. Wone su jako přijate (móhł-rjec cuze)słowa do našeje historiskeje serbšćiny přejšłe; tehodla su w běhučasow na swojej prěnjotnej twórbje tak wjele škodowałe. Posle¬dnja (4.) rostlina by, hdy by jeje mjeno domjace było, z wěstotusłodźawa abo słódna (trała) rěkała; tama zastarska słowjan¬šćina pak je — kaž sym na wšelakich přikładach wobkedźbował — počatne ‘w tymle nastupanju grichiskej rěči runała. Pólšicy so z nět¬čišim serbskim pomjenowanjom husaca nóžka praji. Słowo‘poga’ je hižo zastarsku našemu rodej njeznajome było; hewaknaši wótcojo njebudźechu ‘poži’ na ‘boži’ přetworili: přetož Łu¬žiski Serb zynkaj ‘b’ a ‘p’ stajnje swěru rozdźěla.

Hišće někotre rostlinskeWułožił M. Róstok.mjena.Syrotki (Viola tricolor, Stiefmütterchen), tež macoški asróčina stopa mjenowane. Kwětka ma pjeć płatkow abo kwětnychłopješkow a jene z nich je najwjetše a najpyšniše, a tež pjeć pod¬stawkowych łopješkow. Lud mjenuje posledniše “stólčki“ a wu¬kładuje kwětku a mjeno tak: Macocha (die Stiefmutter, najwjetšekwětne łopješko) sedźi na dwěmaj stólčkomaj; jeje prawe dźěći(pobočnej kwětnej łopješcy) sedźitej kóžde na jenym stólčku a„syrotcy“ (die Waisenkinder) sedźitej wobě na jenym stólčku.Štóž je kwětcy mjeno dał, je sebi ju jara derje wobhladał atež hewak mudry być dyrbjał! Sróčina stopa je drje tež poetiskemjeno, tola tudy nic tak kaž „syrotki“. Hewak ma tuta kwětkasćěhowace mjena: Matuška, syrotka DŁ., Macoška Č., Sirotica,mačeha, mačešica JS., Macoszka, bratr z siostrą, bratki, wdówki P.,Iwan da Marja, bratki, motylki, trojicyny cwěty R.Kačawka, kačidło, kačica (Entengries, Teichlinse), dokelžkački we njej rady swoju cyrobu pytaju. Ma tež mjeno: Křěk.Gingawa (Nuphar luteum, gelbe Nixrose oder gelbe Wasser¬lilie). Lud wupraja „gengawy“. Podobne mjeno za tutu rostlinuwe druhich słowjanskich ryčach njenadeńdźemy. Tola je we pól¬skej ryči podobnje klinčace mjeno: Gęgawa a woznamjenja dźi¬wju husycu. (Red. gęjgać, gągać = schnattern.) Podoba „gin¬gawow“ z gęgawami by potom jich žołta barba była, hdyž młodehusy we wodźe płuwaja. Gęgawa je pak najskerje naše gigawa,němske Gickgack. „Es flog eine Gans über den Rhein uud kamals „ ,,Gickgack"" wieder heim." Hewak móže so tutej rostlinjemjeno „husycy“ dać, dokelž jako we wodźe rosćaca so tam a semkhila, jako płowace huso.Žida (Cuscuta, Flachsseide) z němskeho słowa ,,Seide".Hedwab’ polny P. rěka serbski „pólna žida“. Druhe słowjanskepomjenowanja tuteje rostliny maja korjeń we słowje „přasć“:přeźenco DŁ.; predenica JS.; soročja prjaža R.Konopjej je so wutwliny „Cannabis“. Konopia P. Konoplja, konopel R. Konopla, konopljica JS.67

68 M. Rostok: Hišće někotre rostlinske mjena.Khmjel je najskerje tež nastał ze słowa „Humulus“; hu¬mjel, chumjel, chmjel, khmjel. Chmel DŁ. Chmel Č. Chmiel P.Chměl R. Hmelj JS.Kwětna, kwětla, kutna (Cydonia, Quitte). Prěńšej mje¬nje stej so wutworiłej z němskeho ,,Quitte", třeće je čěske. Druhemjena su: kwjada DŁ., kwić Muž., kwit R., dunja JS. (z łaćan¬skeho „Cydonia“ z wuwostajenjom prěnjeje sylby „Cy“).Brěška, brjoskej, brjóška (Persica, Pfirsich), najprjódcy„brěška“ z přetworjeneho „Persica“ (bresyka, brěska, brěška,brjóška). Ma we wšěch słowjanskich ryčach podobne mjena:brěskva, breskev JS.; rjasken DŁ., město „brjasken“; břeskev,brosvoń, broskvový strom Č.; brzoskwinia P.; bruskwina, brosk¬wina, bruswyna, persik R.Brěčina, brěkiny, mučina (Sorbus Aria, Mehlbeere) jedružina wjerjebinow, kotrychž płody „brěkiny“ S., brekulje JS.so n. př. w Rumburku k jědźi na torhošću předawaju. Břek Č.Brek JS. Brzekinia, brzęk, bereka, berestka, berek P.Len S. Č. P. R. a lan DŁ. JS. (Linum, Lein) je so wutworiłoz łaćanskeho „Linum“ a tež němske ,,Lein". Tak tež němskesłowo: „Linnen" = Leinwand. Runje tak tež „lenčk“, lenk, małylen = lank DŁ. (Linaria, Frauenflachs). Lnica, lnianka, leniec,len Matki Bóžéj P. Lenok, len dikij R. Len Matky Boži Č. Bo¬gorodičin lan JS. Ma lenej podobne łopješka, nima pak hewakžanu podobu z lenom. Tež lenowka (Thesium, Leinblatt), mapodobne łopješka. Lněnka Č. Leniec P.Tu poskićuje so nam prašenje: Kotre pomjenowanja z rost¬linow a zwěrjatow drje su starše a kotre nowiše? Najstarše sute, kiž su we wšitkich słowjanskich ryčach jenake abo podobne.Serbja plahuja wot zastarska wosebje žito (rožku, rož), pšeńcu, ječ¬mjeń, wows, len, dźećel. Domjace zwěrjata su: Kruwa, koza,wowca, husyca, kačka, hoł , kokoš, pos a kóčka. Z lěsowychštomow mjenujemy: lipu, dub, brězu, wólšu, topoł, ćis. Z dźi¬wich zwěrjatow su znate wosebje: jeleń, sorna, zajac, liška, wjelk,mjedźwjedź. Tute pomjenowanja su potajkim najstarše. Z nichspóznawamy tež, zo su naši wótcy polo dźěłali, skót płahowali,lěs hajili a dźiwinu třěleli.

M. Kósyk: Basnje. 69Přispomnjenje. Ćis S. (Taxus, Eibenbaum). Tutón Serbam skorowoteznaty štom je něhdy wjele bóle rozšěrjeny być dyrbjał, dokelž mjenopola wšěch słowjanskich ludow nadeńdźemy. Ćis, ćisowe drjewo S. Tis Č.Cis P. Tis R. Tisa JS. Pola Dubow (Dauban) rěka hišće dźensniši dźeńjena hórka „ćisowa hórka“; ćisy pak tam žane wjacy njerostu. Wjes „Ći¬sowa“ (Zeisholz) a „Ćisk“ (Zeisig) ma tež swoje mjeno wot ćisa, runje tak,kaž Bukecy wot mjena buk, Brězow wot brěza, Hrabow (Großgrabe) wothrab, Wjazonca wot wjaz (die Ulme) a t. d., njech su tam tute štomy rostłe,abo njech je prěni twarjeŕ tak rěkał. Powostanki tuteho štoma mamy polanas hišće w parku w Huscy. Štyri rjane štomy steja w dworje rumburk¬skeho klóštra.Běch hyšći mały pachoł,Ak’ přuske wójnaŕstwoNa Awstriju do wójnyAk’ wšykno Přez kraj hustašo. naš śěgnušo.Pón źěchmy napřeśiwoMy gólcy wójakam,Smy broń a rancel njasliTym sławnym wójnarjam.Tež ja, ja njasech buškuNa swójom ramjenjuA stupach z wójakami,Ak’ ryśaŕ O, z kakej łužyski.“ gjardosću! —Ja źaržach se za muža,Za mócneg’ ryśarja,O, tencas běšo zgrětaJan’ k za statkam nju wójuju. hutřoba!Basnje.Wot M. Kósyka.1. Spominanje.To młode ramje bóžkoSe skóro zmucyšo,A ja běch zwjaselony,Wót ramjenja mě buškuZas wójak wezešoA pótom hajckajucyMě z tajkim chwalašo:„Měj źěk za twóju dobroś,Ty pachoł serbojski,Snaź hyšći broń raz nosyšJa njejsom broni nosyłZa sławnu Łužycu,A weto stawnje z pjerom2. Módlitwa Serbow prjed bitwy z Gerom.(Za nimskeju chroniku města Chóśebuza.)Daj nam hyś SwjatowitWinika wence zbit,Daj k tomu šćit nam a mócy.Wjeź nas sam we bitwje,Aby tež dobyśeDostali we dnjo a nocy.

70 M. Kósyk:Daśi přez górcyckiNjetřěrje winiki,Źož w swětem popjele spijuWóśce te zamrěte;Daś naše domacneW třachu se njerozdrosćiju.Tudy před twójimiSwětymi wrotamiChylaś dej křica se wěsće!Kněžaŕ ty Serbojstwa,Dawaj nam znamjenjaGluki na chwalobnem měsće.Daj až se pomsćimy,Gero buź zaklěty!Wón jo nam ryśarje zabił,Sromośił góspodu,Hugbał jan’ přeradu,Złosnje nas k skazenju wabił!Daj nam hyś SwjatowitWinika wence zbit,Mócuj nas we přawem casu,Kósći pón winikowNa hołtaŕ do lěsowK hoproju tebje se njasu!3. Na loźe do smjerśi.„Seń twarźe, seń twarźe, o zlubjona,Ńět leśim z tebu do daloka,Ca? njewiźiš, kak wóni huźeraju,Až z njewěstu tak se do reje dajuNa swěśatej droze na głaźanej,Źož noze se póstarcyś nam’žotej?Ja leśim kaž jastřěb’ bžez zmucenja,Kenž z křidłom zeleznym zašwiga,Nic Kósćej nic Smjerś mě njedogónijo,Lej, kak se wšo minjo a kak se wšo wijo!Huj! wětř mě bincy do hušowu,Znoj bywa k zmarsku na hoblicu.“„„Mě bywa při tebje třachota,Wšak leśiš přelasnje, nawoženja!O hobroś te sańki zas domoj jano,Lej, słynjaško swěśiś juž hopřestanjo,A w wjacornej śamnej góźinjeJan’ připada njegluka na loźe.““„Seń twarźe, seń twarźe, nutř do BłotaNět k hołtarjoju źo njewěsta.Ca? njesłyšyš lodowe zagrimanje?Aj, swaźbarje leśe tež na wěrowanjeA praskaju z buškami njemóžnje*),Až rozlěga w Błośe to rjaganje.*) W Błośe střělaju swaźbarje na droze k wěrowanju.

Basnje.Lej, prjezy se šćani Nyksowy puś,Smej w Błośe wót duchow witanej juž.Seń twarźe, seń twarźe, až njehuryjuŚi Nyksy, a k smjerśi mě njehobtužyju;Wšak dyba mě pód kóžu hutřoba,Kak buźo, gaž z tebu b’źo zwěrowana?!“71„„Kak powjedaš hopaki, nawoženja?O wroś se, o wroś mě wót skazenja!Lej rěcka prjezy njej’ zamarznjona;Snaź leśimej hoboj nutř do wokonja,O stajaj jan’ sańki — Bog pomóžo —O wroś mě, o wroś se — wšo pódermo!““ –A lej, slěd žeden wěc njewóstaZa wbogima do smjerśi leśecyma.Wšak Kósćej se zjawi młoźeńcu w nocyA póšknu jog’ z dychom škódneje mócy,Až smysli jom’ śamne bywachu,Až k skazenju třěrjašo z njewěstu.4. Młody se wózy.*)Z młodym na drozeStoje swaźbarje,Hupace se zabłyšćiju,Libotki je hupyšniju,Šantki žyźaneChwěju se.Pobratř přikiwnjo,Śěg se za njom zgnjo,Gerce nowe štucki graju,Towariše zajuskaju,Swaśki šepocuZ njewěstu.Pjerwej wšak přez wjasŚěg se přejźo raz,Pón se do wšych dwórow wijo,K nowem’ lětu pódarijoStrowje, gluku wšuKuždemu.*) Niźi před 30 lětami wózychu hyšće ku kóncu starego lěta „starego“a w zachopjenju nowego lěta ,,młodego“ hokoło.

72 M. Kósyk:Ak’ był nałog raz,Mimo jo nět cas,Źož se „stary“ pokazujo,A zas „młody“ přewózujo,Nět se lěbda wšoDopomnjo.*) Błoto = Błota, Spreewald.5. Zymje w Błośe.*)Škóra lodowaBłoto pokřywa,Rěcki wše su hobmósćone,Póla, łuki přeměnjone,Pastwy zeleneWěc se njekřasnje.Weto wjaseleBydli we Błośe,Lej, kak bomy zakwitujuW šerizni se zabłyšćuju,Šerizń slobrjanaZ bomow hubija.Droga głaźanaŹo do daloka,Źož jan’ woko poglědujo,Młoźina se huběgujoSpěšnje leśecaDalej do Błota.Gaž se rozpukaŠkóra lodowa,Słuchaj, kak to źiwno znějo,Cuze hucho hurozmějoAko grimanje,Wójnske rjaganje.Zymska nagotaTak tež křasu ma,Wšo se šćani, wšo se błyšćiLěpjej ak’ krystale hyšći.W zymje we BłośeJo tež wjasele!

Basnje. 736. Tři přělnice.Tři přělnice gromaźe přěźachuA swójo přěźeno chwalachu.„Ja přědu“, tak prjedna se wjelicašo,„Kaž žyźo, což nikul se njezryjo,A k cwjernu jan’ deje byś nitki wše,Kenž z wjelikej procu su huwite,To přěźeno pokažu lubemu,Až huchwalijo mě njewěstu.“„A ja“, nět druga se bachtašo,„Ja přědu śańše ak pawcyna jo,Wšak by se góźiło k mychańcu;Což z rychłymi palcami hupřědu,To budu nejkřasnjejše rubjaže,Gaž šeŕ z nich hujźo přez macanje!Mój nawoženja b’źo wjasoły,Gaž taki pódomk b’źo rozwity.“A třeśa přělnica rjaknušo:„Ja njepřědu twardego, śańkego,Kaž wej, ja přědu jan’ źěłoweA debu chudobnej maśeŕceTak žurnje zapřěsć wšu carobu,Ab’ hoboj njepřišłej k třadanju;A weto tkalc chwali to přěźeno,Kenž wot mnjo nejlubjej jo kupujo.“ —A lědym tři raz se zaswita,Bu prjedna přělnica spušćona,Wšak pózna zlubjony njewěstuZa bejnu, gjardu a njespěšnu,A druga jo njezjabki wumrjeła,Jo smjertnicu sebje tak zapřěła,A třeśa chwalobna přělnica buNět z fryjom nuźona wot dweju.Sroka tři raz zarjaga,Maruška se hulěka,Trudlajdi, tralalaKaka to b’źo nowinka?!7. Sroka.Babka małeg’ blabakaJo źins nocy hułojła,Trudlajdi, tralala,Susedu jog’ donjasła,

74 M. Kósyk:Ku kmótřstwu sy maruškaZ jadnym kněžkom přosona,Trudlajdi, tralala,Njezlěkaj se togodla.Dokulž sy nejrědnjejša,Dejš byś kněžka žeńscycka,Trudlajdi, tralala,Tak ten pan sam póžeda. —Skóro zgóni maruška,Což jo sroka gjagała,Trudlajdi, tralala,Sroka, ta profejtowka.Rampu do kótłaGóni młoźina,Wóni mudrje přikulaju,Šybałe zas hoborajuSkalku spěšnje leśecuZ mócnej’ hodejku.8. Rampu do kótła! *)Rampa do kótłaJuž jo zagnana,Ruš nět znějo, zogolenje,Chwalba how, tam sromośenje,Až jo z nowa z kótlikaSkalka hubita.9. Spód młyńskim topołom. **)Gaž półne hoblico mjasecaNutř poglědnjo do kužoła,Pón Nyksy z dłymi wen hukukujuA na brjog pomałem hustupuju.Spód młyńskim topołom gigantskimSe z gromaźe woni pón z juskanimA holiajdu***) a łapanku grajuA zasej do rěśazy-wiśa se daju.A připódla znějo jich muzika,Lej kólaso plantřa se bžez kóńca,A šumjece wódy jim zaspiwaju,Až w reji Nyksy se hobraśaju.A młyński topoł ten gigantskiKenž wšake při rěce juž nazgóni,Wón jano głowu tu šeru wijo,Wot rozgrona Nyksow nic njepřeraźijo.*) Graśe młoźiny.**) Jo topoł pla Bórkojskego młyna.***) Holiajda, łapanka, rěśazy-wiśe su źiśece graśa.

Basnje. 7510. Błudny rejtaŕ.Źo jano tak lasnje rejtujoš ty?Kuŕ leśi za tebu kaž mrokawy.O wóstań, o wóstań, źeń zachada,A dogóniś mógła śi njegluka.„Co hyšći tak dłujko mě přašaśo,O, njehusłyšyśo to njewjedro?Kak praska a rjaga a grima se,Až spód kóžu zašćarce kórabje?Do wójny, do bitwy se hudaju,Źož hognjece husta smjerś huparskaju.Bóžemje, bóžemje ty njewěsta,Snaź njaso mój kónik mě do rowa.“Źo třěri tam rejtaŕ bžez hustaśa,Až włosy wětř šwiga jom’ do hoblica,Až rozpněta drastwa jog’ pódlětujo,Ab’ wot slědka něco jog’ łapało?„Co šćabocośo wy z nazdala tam?O grońśo mě lubjej, źo namakamJan’ jagarje nocne, kenž rowno su seHow derili mimo kaž wicharje?Zas słyšym jich drěśe a praskanje,Jich łajkotanje a rigotanje,Kcu z nimi se sobu nět huderiś ja,Lěc njaso mój kónik mě do rowa.“Chto skoka přez zagóny hobsetePřez křicki a łuki a přez groble?Źo nochta tam kónik ten jachlecyA cej’ jo ten rejtaŕ, ten njemudry?„O njepřašajśo a pomózćo,Lej Kósćej za mnu se hudajo,Ten třach swóje zubiska wóšćeraA z pazorami mě dosega.Hu! kak jogo kósći zaklapocu,Až wšykne cłonki mě sćerpuju,O wón mě juž popada, wón mě juž ma,Mój kónik nět njasoš mě do rowa,“

76 M. Kósyk:Ak’ druge zajtřa se switašo,Ga rejtaŕ tam njabogi lažašo,Wót swójogo kónika zagrjebany,Wót wětřika do rowa hobspiwany.11. Zwěsćowanje.Swóju blizku smjerś juž cujucyTam ten stary lumpak dołoj lažy,A wón křutu ruku tłocecyMłoźeńca we swójej zymnej wažy,W jogo wócyma se šćanjachuŁdzy, ak’ jogo husta zjawjachu:„Nic, mój syn, ak’ how tu wjažcycku,Nic wěc njam’gu zawóstawiś tebje,Tu běch přez wšu casnu kiblijuŽurnje zwarbował ja jano sebje;Wěš źe, až se w lumpach nikulaŽyźo daniž purpur njepyta.“A ten młoźeńc k hoknu přistupi,Ab’ jom’ křajźu łdzy se huronili,A wón poglědnu do śamnosći,Mrokawy su njebjo zapokřyli,Žedna złotna gwězda naźejeZ husoka jom’ njezabłyšći se.Swójog’ syna zasej wółajcyStary nan se z lažka hurownašo,A wón ruce k njebju zwigajcyKaž do daloka se zaglědašo,Z jogo wócowu se błyskašo,Ab’ duch drugi zlał se do njogo.Wón tež šeru głowu wijašoKaž wót błudnosći był hobsejźony,A pón zasej dalej gronjašo:,,Ně, mój syn, ty njeb’źoš zachyśony,Ja na źiwnem tronje wiźim śiHobsetem wót parlow křasnosći.Krona kuždeg’ krala dostojna,Głowu, lej, śi z cesću hupyšnijo,Sceptaŕ źaržy twója přawica,Twója nadobnosć móc hobznanijo,

Basnje.Cełej mani ga maš přikazaś,Kenž juž na twój dych dej pósłuchaś.K nogoma śi laže młoźeńceLasne, pilnje słuchajuce tebjeNa kazni a mudre hukaze;Duchy šepocu nad tebu sebje,Wóni łopjeńka śi rozsejuZłotne, lorberowe na głowu.“Tak ten stary a wón do spanjaPadnu do slědnego nimjernosći.Syn se na jog’ husta zaglěda,Kenž su zjawili te pótajmnosći,Wón by rad z nich wěcej husłyšał,Lěc jo juž wšu gluku hugódał.Bytřa gwězda do špy zaswěśi,Mrokawy juž běchu zrozduwane,Lej, a wjasele jog’ napołni,To bu wjetše ak’ to žałowanje,Wón te zymne husta póškašo,Z kótrychž zwěsćowanje hujźešo.Zwěsćowanje! źo ga zełdžyjoSlědne słowo mrějucego nana?Jomu złotna gwězda górej źo,Ak’ njej’ žednje była zaswitana.Tak jog’ naźeja se wótnowiKužde rano, gaž se zaswěśi. —Z młoźeńca bu z casom křuty muž,Kenž’ jan žurnje dejašo se žywiś,W znoju źěłaś, drugim słužbny byśA spód wšakim brěmjenjom se křiwiś.Wšak jo młoga gwězda swěśiła,Jogo złotna pak njej’ switała. —Z muža z casom južor starki bu,A źo wósta nět jog‘ sceptaŕ, krona?Źo wón hukaz dawa z jasnosću?Źo jo ceła křasncsć jogo trona?Wšak jo młoga gwězda swěśiła,Jogo złotna pak njej’ switała.O to běšo lutne błuźenje!Zamrěł jo nan stary we błudnosći,77

78 M. Kósyk:Wón we naźeji sam błuźił se,W naźeji, tej slěpej njemóžnosći,Takego swět njepóroźujo,Kenž ak’ přosaŕ na tron stupijo.Ab’ wón nět swój wšedny klěbašk měł,Ruka jog’ źe běšo hobsłabjonaK źěłu, jo wón słužbu na se wzełPastyŕsku, a jom’ bu dowěrjonaRogatego zbóža rědownjaZe wsy wen na pastwu hugnana.How na górce wón se młogi razNa tu staru wjeŕbu pódprějašo,How ga jomu cesto młody casZ jogo naźeju se hucowašo,How jog’ pótajmnosć tež tužyšo,Dokulž hurozměś ju njam’žašo. —Raz ak’ pastyŕ teke seźešoHow na swójej górce zamyslony,A kaž tužny byś se zezdašo,Lej, ga bu wón zrazom hubuźony,Cuzy muž pla njogo stojašo,Kenž za jogo nuzu přašašo.Stary pastyŕ se na cuznikaAko we cowanju zaglědašo,Jogo nadobnosć źe přemałaLudku wšak se derje přirownašoW dłujkej broźe w płašći ropatej,Kakegož wón hyšći wiźeł njej’.Wón zas głowu pódprě na wjeŕbu,Kaž we hutřobje był hobśěžkanyA pón z krotkim jano pózdychnu:„Pastyŕ som a tron mam zwěsćowany“.Cuznik na to z głowu wijašoA za zwěsćowanim přašašo.To tež pastyŕ skóro zjawjašo,Cuznik jom’ na słowko pósłuchašoA tu dłujku brodu głaźašo,Kenž při wětřiku se rozchwějašo,Lej a husta hoboj mužowuHoniměchu dłujko naslědku.

Basnje. 79Cuznik pón tak mysli wótwóri:„Dopółniło jo se zwěsćowanje,Wóseń gluki tebje załapi,Njehugódaš jeje naměranje?“„Ga som kral, kral weto naslědku?!“Pastyŕ žortujucy připadnu.A wón pórědniki zatřubi:„How spód górku wšykne zestupajśoA na Ludka źiwne basnickiKaž na seśenicu pósłuchajśo,Kral som, kral, to něto zgónijśo!“Cuznik jom’ dla žorta grozašo.A wón dalej potom zjawišo:„Dopółniło jo se zwěsćowanje,Kaž to slědne słowo zaznějoNana, swěte jo a žedno łdganje,Lej, ta kupa pastwy zelenaTwójom’ tronu wšak se přirowna.Rosy parliki su znizaneNa spłach kupy a ju rozkřasniju,Towzynt słyńcow źe we chrapkach seAko diamanty zabłyšćiju,Źo se přirowna tron kralojskiTwójomu we takej křasnosći ?Twója krona jo ta šerizna,Twóje w cesći hubělone włosy,Krona, kuždeg’ krala dostojna,A ten sceptaŕ, ak’ nět ruka nosy?Twój kij dłujki pastyŕski wón jo,Ako njasć a wjasć śi pomóžo.A ta mań jo zbóža rědownja,Ak’ how chójźi spód twójeju mócu,A źož zwada, škóda nastawa,Tam pón marskaš, wrośiš z cełej procu,Zbóžo na twój dych juž pósłucha,Ako přez rog zni do daloka.K nogoma śi laže młoźeńceLasne pilnje tebje słuchajuce,To su pórědniki měnjoneWót škódy to zbóžo wrośejuce,

80 M. Kósyk:Ty jan’ kažoš, wóni hugbaju,Ty jan’ kiwnjoš, wóni rozměju.Njesłyšyš nět teke nad tebuWjeŕby šumjenje a šwarkotanje?Njesłyšyš, kak duchy šepocu?Wjeŕby łopjeńka su hobžołtane,Wóni lorberam se rownajuZłotnym, ak’ na tebje padaju.“A wón zjawnjej zasej wółašo:„Dopółniło jo se zwěsćowanje,Kaž źe slědne słowo zaznějoNana, swěte jo a žedno łdganje,Kral sy weto, lej, kral pastyŕskiKral na pastwje, sława, sława śi!“Tak ten cuznik — a kral pastyŕski? —Stanu błuźenja dla abo gluki?Wón jo hublědnuł, lej, njezjabkiSceptaŕ padnu jomu dołoj z ruki,A na swójom tronje křasnosćiBěšo humarły kral pastyŕski.Wejsna přěza źowčowaZagna do špy gusora,Aby wěsće zgóniła,Chto b’źo z nowa njecesna,Lej a kužda marušaŹěso mimo gusora,To pak njekśě jom’ se zdaśA wón chopi gjagotaś.12. Gusor před gódami. *)A kněz gusor pótergnuK slědku chudu syrotu.O ty wboga syrota,Kak sy něto směšona!Wóni złosnje žortuju,Fryjarja juž gódaju.Njepłac, njepłac syrota,Snaź sy hyšći pomsćona.Ak’ se lěto minušo,Źowčo cesne wóstašo;Kenž pak su ju směšyli,Sami směch su zažněli.*) T. j. přiwěra młoźiny.

Basnje. 8113. Na třoch kralach.*)Na swětych třoch kralach se zjawichuTřo krale we běłuškem hoblaku,Te spiwachu lubosne kjarližeA dawachu radu we njegluce.Na swětych třoch kralach, gaž přijźechuTřo krale, ga dary tež dostachu;Chto njesłucha rad na jich powěsći,Ak’ něga su k strowju se stanuli?Na swětych třoch kralach wěc njepřijduTřo krale, te dawno juž w rowje su,Nicht njenahuknu jich kjarliže,A swěte třo krale su zabyte.14. Campór.Campórarje smy,Přez wjas juskamy,Žednog’ dwóra njepřejźomy,Do wšych źuri zaklapjomyWe dar bžez třacha.Campór! haloha!Njej’ tež zmilnjejša,Stare babiskoRad nic njedajo,Źož pak něco derje wónja,Bjerjomy bžez wóli plona,Lěc wón šćaknjo se.Campór! halohe!Młoga góspozaWěmy pak, źo kurka daka,Tam se skóro přinamakaGnězdo z jajkami.Campór! halohi!Daś jo wót placa,Twarožk, jětřnica,Daś jo dar we złośe, slobrje,Tuk ab’ skiba, wšo jo dobre,Dybzak bjerjo wšo.Campór! haloho!*) Na třoch kralach su pjerwej třo muže ako krale přehoblacone dokuždego domu šli a te třojenja tych třoch mudrych z jutřneje zemje hobspiwali.

82 M. Kósyk:Žywjenje kaž w žnjachMamy w myslenjach,Což źe źinsa zgromaźimy,Na zapusće spakosćimy.Campór! Juch chu chuCampór! halohu!15. Kukawa.Kukuk, kukuk, prjedny raz Kukuk, kukuk, młoźinaZnějo z błota, lěsa zas.Licy lěta žywjenja,Kukuk, kukuk, wjaseleKukuk, kukuk, předłujkoZ nowotki jo zbuźone.Cas se z lěsa zwěsćujo.Kukuk, kukuk — wółanjeZbuźi skóro ptaški wše.Kukuk, kukuk, witanaSto raz buź profejtowka!Přělnica přěsć chopjašo,Z kólaskom se waźašo,To jej njekśě spěchowaś,Źowčo chopi šrubowaś.Jej se zwingli kuźelaDo lutnego kótusa,Kupka zas se hobsypnu,Ak’ najs k Nic rušu jej ganjachu. njejźe za — głowu.Bóžko, južor po chylceGólcysko jej wótry se,Cypałka se stergašo,Chto jej take cynjašo?Přece grozy mamcycka:Njejźi gólc do nugłyška,Tam jo Bubak schowany,Kenž wše małe přetřašy!Źins do nugła pokukam,Bubaka snaź huglědam,Wzeju kijašk nanowy,B’źoli Bubak njeplěcny.16. Njezwěrna přělnica.17. Před Bubakom.Šnora zry se naslědkuPódermo tak z přězu bu,Źowčo z górjom hujźešo,Swóju winu huznašo.Gólcy źe su pobyliNa přězy a hugbaliPřělnicam wšu zadoru,Źowčo, kcoš byś togodlaCesna, pilna přělnica,Njespušć twójo kólasko,Nježeń, źož se rušujo!Hyšći křoceń přistupim,Bubaka pak njewiźim,Śmojto ga we rogach jo,Snaź ten třach tam drěmoco.Hyšći křoceń! co ga jo,Což se w bližy škraboco?Lej, kij źaržym jědernje,Stojm kaž ryśaŕ we wójnje.

Hyšći křoceń? Ně, ně, ně,Zas tam něco šumi se,Bubak bój se na prjedk hyśA mě z nugła hutřašyś.„Třu mě stucku, pastyŕ,Stucku pastyŕsku,Třu , wšak ja nejlěpjejPón se zwjaselu.Rada wót dalokaSłucham na tebje,Gaž přez pastwu znějoRoga skjarženje.“Lej a stary pastyŕZa rog přimješo,Jogo lušt a skjaržbaPřez njen znějašo.Basnje. 8318. Stucki pastyrja.Wóna hupóškašoRuku pastyrja,Pón se běšo jěsnoW Błośe minuła.Tak du troštnje wót nětaZ kijaškom do nugłyška,A gaž zecyk dostanu,Bžez kija do nugła du.A což wót wutřobyRog njej’ powjedał,To jo stary pastyŕHyšći huspiwał.Jomu pósłuchašoZbóža rědownja,W Błotach rozlěgachuStucki spiwarja.Maruša bu gnuta,Łdzy jej kapachu,O, jej do wutřobyZuki rězachu.Wo někotrych słowach a twórbach.Podał dr. Pful.W najnowišim času so někotre słowa a twórby serbskeje rěče hinakhač dotal pisaju. To je mje nuzowało, z tutym nastawkom někotre wujasnić.§ 1. Słowo duž.1. a) Naše adverbio dotal (bis jetzt) rěkaše něhdy do ta¬le, t. j. do tehole (scil. časa abo wrjemjenja), auf diese zeit herab,bis in diese zeit. Słowo čas abo wrjemjo je so wuwostajiło, cylekaž tempus pola łaćanskeho wuraza adhuc, kotrehož połna tworbaje něhdy ‘ad hoc tempus’ była; gr. μέχςι τούτου.b) Stare pronomino tů-le, tale, tole wotpowjeda do¬społnje našemu nětčišemu tónle, tale, tole, skłonjowanje

84 Dr. Pful:samsneho pak je substantiviske: Gen. t-a (cyle kaž ‘błót-o— błóta’) atd.2. a) Łaćanske qui, quae, quod rěkaše něhdy słowjanscyků, ka, ko, a ků-le, kale, kole bě tak wjele kaž qui¬cumque, quaecumque, quodcumque; genitiv rěkaše po sub¬stantiviskej deklinaciji ka-le a d. t. Hdyž tak słowo do-ka¬le-že sebi wobhladamy a jo lóhko zrozymimy, je jenož hišćepřispomnić, zo je sylba že to samsne, štož naša nětčiša wjazawa‘zo’. Dokaleže — po našim wurjekowanje dokalž, a z wjetšadokelž — wotpowjeda potajkim našemu ‘(hač) do kotrehožkuličasa zo . . ., (bis) in welche zeit immer hinein dass . . .’, t. j.hač zo (bis dass), hač (bis), dójž (bis), doniž (bis). W tajkejrelativisko-konjunkcionalnej mocy (‘so lange als’, a ‘so lange alsnicht = so lange bis’) so dokalž (‘dokaž’) jenož wokoło Lubijanałožuje (w Budyskim kraju dójž, w Delanach doniž): n. př.powjedaj, dokalž (dójž, doniž) ja sedźu, erzähle, so lange ich sitze;powjedaj, dokalž (dojž, doniž) ja njestanu, so lange ich nicht auf¬stehe = bis ich aufstehe.b) Relativiske pronomina łaćanskeje a grichiskeje rěče sonjeporědko móhł-rjec jako demonstrativa trjebaju (n. př. quodubi audivit). Podobnje je relativisko-konjunkcionalne dokelžswoju relativisku móc w běhu časow wotpołožiło a je do demon¬strativiskeje wjazawy přejšło, kotraž je swoju temporalnu mócdo kausalneje přewobroćiła, cyle kaž němske weil abo dieweil(t. j. weile, die weile): n. př. ja móžu wjeseły być, dokelž(weil) sym strowy.c) Ni-ko-li a dł. ni-ku-la (nimmer), kaž dł. do-ku-laž(weil) wotpočuja na prjedy spomnjenym relativu ‘ko — ku’, přičimž ma so ‘wrjemjo’ abo ‘čas’ přimyslować: njeje wrjemjo ko-li(es ist nicht zeit welche immer, nicht irgend welche zeit), njeječas ku-la (es ist nicht ein zeitabschnitt, welcher immer es sei),do časa ku-la t. j. (bis zur zeit, welche immer es ist).3. Relativiska konjunkcija přetož (w bibliji tež přeto zo),něm. darum dass, je dospołnje demonstrativisku přirodu přijała(propterea quod — nam; přir. łać. quare — franc. kar), takzo němskemu denn wotpowjeda: n. př. ja sym bohaty; přetožto, štož trjebam, tež mam.

Wo někotrych słowach a twórbach. 854. a) Dójž rěkaše něhdy do je že, t. j. do teho časa zo,do tych časow zo.b) Twórba je móže pak singulariski abo pak pluraliski ak¬kusativ być, při kotrymž ma so ‘wrjemjo’ abo časy dopołnjeć.c) Znajome je, zo je předłožka do zastarsku akkusativ pra¬wiła (regowała), so z akkusativom towaršiła.d) Zastarske pronomino H (ji), я (ja), (je) pozamjenjatak wjele kaž ‘wón (tón), tamón’. My Serbjo trjebamy wotsamsneho hišće genitiv je-ho (njeho), dativ je-mu (njemu), akk.jón, je abo jo (njón, nje, njo), a d. t.5. a) Doniž wućišćuje tak wjele kaž do nich že (časow),t. j. do tych (do tamych) časow zo, bis in die zeiten dass . . .,t. r. tak dołho hač, so lange als, so lange bis.b) Relativiska přiroda teho wuraza běše so w hornym krajupomału zhubiła, a doniž poča z demonstrativiskej mocu něhdźetak wjele rěkać, kaž ‘do tych časow nutř’, in diese zeiten hinein,nato, tehdy, darauf, sodann, da. Tak bu doniž w hornym krajutemporalno-modalne adverbio, podobnje kaž ΤΌΤΕ, ΈΝΤΑ Α.c) W hornym kraju (nic w delanskim) so zynk i poslednjejesylby před syčawku při wurjekowanju z wjetša wustorči (n. př.činć, khodźć = činić, khodźić). Po tymle nałoženju skrótči sotwórba ‘doniž’ pomału na donž abo dónž. Ale sylba on — ko¬truž rěč Starobołharjow, Polakow a Limborskich Serbow jarahusto poskića — so za našu serbšćinu wjacy njehodźi; tajke ‘on’je so pola nas na u přeměniło: n. př. mongž abo monž (p. mąž),dongb abo domb (p. dąb), — pola nas Serbow muž, dub. Cylepo tym samsnym prawidle je twórba ‘donž — dónž’ so na duž(dann, da) zesłabiła. Tak dha su naši wótcojo słowo duž sebiporjadne wutworili: a ja žaneje přičiny njewidźu, čehodla dyrbjelimy wot samsneho pušćić.§ 2. Dyžli — nježli.Pohladajmy na twórbje dyžli — nježli. Tajke a podobnepřetworjenja wotpočuja husto na tym zakonju, zo přirodne (při¬wuzne) zynki so husto z napřećnje zastupuja: n. př. lacri-maδά υ-ον, abo n. př. studnyć — (delanscy) sturnyć, a dale težn. př. glumboki (głęboki) abo głuboki a hłuboki — po delansku

86 Dr. Pful:dłumoki (dumoki), dł. dłymoki. Žana tajka a podobna twórbanjeje jejničcy a wuzankujicy prawa, a žana wot nich tež na sebisamej wopačna njeje, tak zo so žaneje, hdyž ju wuhladamy abozasłyšimy, nastróžeć njetrjebamy. Tola dokelž Łužica, runje kažnaš maćičny Časopis (a kaž naposledku tež kóždy jenotliwy wotnas sam) na zbližowanje horno- a delnołužiskeje serbšćiny myslia na to dźěła, njemóžu ja hinak, hač zo před twórbomaj ‘nježlidyžli’ za to hłosuju, zo bychmy my hornołužiscy Serbjo, kiž wo¬boje znajemy, z dźiwanja na našich delnołužiskich krajanow, kižmaju jeno ‘nježli’, přichodnje stajnje nježli pisali. Na druhejstronje pak so tež wě, zo dyrbja delnołužiscy Serbjo — kaž sotež hižo čini — ze swojich rozdźělnych twórbow při pisanju tewubjerać, kotrež su nam po našej narěči najbóle přistupne.2. a) Tak sym tu zasadu wuprajił, zo so — na čož chcychkedźbliwych sčinić — přesunjenja zynkow nabojeć njetrjebamy,jelizo samsne hdźe nadeńdźemy. W našim padźe pak tajke aninjeje a dyžli a nježli stej jenak prěnjotnej, kaž so hnydompřeswědčimy, hdyž čitaŕ so dopomni, zo so starobołhaŕske ‘ui’pola nas najbóle přez y zastupuje, budźe jemu sćěhowace wu¬jasnjenje słowa ‘dyžli’ lóhko zrozymliwe. ‘Dyžli’ wobjima před¬łožku do (přir. § 1) z akkusativom, pronominalny akkusativ je,wjazawu že (zo) a adverbio li (snadź, etwa); ‘do je že li’ rěkatak wjele kaž ‘z poćahowanjom (z dźiwanjom) na to zo snadź,mit bezug (mit rücksicht) darauf, dass etwa‘, a tón wuraz je sow běhu časow takle zpřeměnjał: Doježli — dojžli — dójžli —dujžli — dyžli. W 1. knihach Mójzesowych 3, 1 so čita: ‘Hadběše mudriši dyžli (dł. nježli) wšitke zwěrjata’; tele słowasu po zastarskim zapřijeću wuraza takle zrozymjeć: ‘Had běšemudriši w nastupanju teho, zo (běchu) snadź wšitke zwěrjata(mudre), die schlange war listiger in betreff dessen, dass (rück¬sichtlich dessen, dass) alle thiere vielleicht (listig, klug waren).’b) Za ‘do’ móžeše po zastarskej rěči so tež předłožka ‘we’z akkusativom trjebać, po kotrejž móžeše pronominalna twórba‘je’ so do enowaneho nje přewobroćić: We nje že li —w nje¬že li — w nježli — nježli. Štož chce, móže tón wuraz tež zajednory akkusativ poćahowanja (bjez předłožki ‘we’) dźeržeć, kaj¬kiž je n. př. we łaćanskim ‘domum ire, Romam proficisci’.

Wo někotrych słowach a twórbach. 873. Wujasnjenje pokazuje, zo stej dyžli a nježli jenak prě¬njotnej, runjež ma so prajić, zo dyrbi nježli wo wjele młódšebyć, dokelž při nastaću samsneho předłožka hižo enowane ‘nje’žadaše, štož při prjedyšim nałožowanjom słowa ‘do’ hišće trjebanjebě.4. Čitaŕ tež widźi, zo a čehodla njesměmy nyžli pisać, azo je w našim słowniku prawje nježli podate. (Přir. §4, 6a.)§ 3. Buch — bych.1. W maćičnym Časopisu str. 99—101 sym ja pokazał, zoa kak stej wobej twórbje historiscy pódla sebje wobstałoj. Zawobkrućenje mojeho rozestajenja chcu hišće to naspomnić, a) zopólska twórba będąc njeje futuriskeje, ale praesentiskeje mocy,a b) zo Schleicher na twórbje bų ani wo najmjeńše njedwěluje.2. Buch potajkim ničo młódše njeje hač poručane ‘bych’.Buch njeje z twórby ‘bůich — bych’ zesłabjene, ale z nosowa¬neho ‘buch’, kotrež posledniše je runje tak prěnjotne kaž ‘bůich’.3. Jeno delanski subjunktiv buch (= bůich) je swoje ‘i’zhubił, cyle kaž delanski infinitiv buć (= bůi-ti).Připis. Hdyž je naša serbšćina porno starobołharšćinje nammóžnotu dała, indikativ buch a subjunktiv bych rozdźělować,bychmy my njeprawje činili, hdy bychmy teju twórbow tak nje¬nałožowali, kaž rěč sama nam to pokazuje a přikazuje. Člowskarěč je sebi z dobrych přičinow indikativ, konjunktiv a t. d. wu¬dźěłała: a tajke logiske přičiny, kiž hišće dźensa runje tak derjepłaća kaž zastarsku, maju so tež hišće dźensniši dźeń česćić.§ 4. Wědźa, rěč a přederěč, so nadźeć, dlějši.Łužica praji, zo 3. pluraliska wosoba praesenta ‘wěm’ sowokoła Wojerec wědźa wurjekuje. Zo móhli to rozsudźić, dyr¬bimy sebi naše e kus bliže wobhladać.1. Hornołužiska serbšćina ma troje a) nizke a jednore,b) powyšene abo wosrjedźne, c) wysoke a dołhe; n. př. a)te stare deski, b) sedźu, ležu, c) zemja, selić.2. Kóždy tychle e-skich zynkow móže tež jótowany abozmjehčeny być: n. př. a) mje bjeru, b) wječor, c) knjeni.

88 Dr. Pful:3. a) Pódla tychle zynkow mamy hišće ‘ě’ (ět), kiž nimalekaž ‘i e’ klinči: n. př. wěra.b) Nimale kóžde ‘ě’ pokhadźa ze zastarskeho difthongiskeho-jai (-ai).c) Druhdy so vokal ‘je’ w zanknjenej sylbje do ‘ě’ přetwori:n. př. mjed-owy — měd.d) Delnołužiske ‘ě’ našeho klinka wotpočuje na sylbje enn. př. knjenz (t. j. knjez) — kněz; mjeno — mě; ćežki (pól.cięžki) — śěžki. Naše hornołužiske ‘ě’ pak so w Delnych Łu¬žicach kaž ‘je’ wurjekuje, n. př. wéra.e) Tajke ‘ě = en’ słyši so pola nas w hornym kraju wo¬koło Hodźija a Boršćow w genitivje substantivow na -osć: n. př.lubosć — gen., lubosćě. We zbytnych stronach kraja prajiso ‘lubosće’.f) Słowo ‘mat-i — mać’ ma vokativ na ‘i’, abo na ‘e’, abona ‘i-e’, kiž do ‘ě’ spłuwnje: maći abo maće abo maćě.g) Tak ruče hač ‘ě’ prěnju (po tajkim akcentowanu) sylbuwopušći, spadnje na ‘je’, khiba hdźež prěnjotna móc słowa so težwe kompositu najjasnišo pokazuje: n. př. dźěch — přińdźech;brać, zběrać — přibjerać, wotbjerać (nichtó njepraji ‘při¬běrać, wotběrać’); stbłh. naděja — nadźeja; dźěłać — dodźě¬łać; spěw — přispěw.h) Po negaciji nje so ‘ě’ dźerži: n. př. wěra, běch — nje¬wěra, njeběch.i) Infinitiv słowjesow třećeje rjadownje na -ЪТНma pola nas-eć (t. j. ‘-jeć’, po Budysku ‘eć’ z dołhim ‘e’): n. př. widźeć,klinčeć. Akcent leži na prěnjej sylbje. Wokoło Lubija aBudyšina so we wěstych padach Ъ na i powyši: n. př. widźić(zo čož pak ‘widźeć’ pisamy).k) Słowjesa prěnjeje rjadownje na -ЪТН swoje ‘ě’ tež wezestajeńkach najbóle zakhowaju: n. př. drěć — rózdrěć, wobo¬drěć, rózdrěł, wobodrěty. Wuwzate je słowjeso wu-mrjeć (ko¬trež so lědoma wjacy jako komposito začuje), kaž tež druhe semsłušace zestajeńki: n. př. wumrjeł (hižo stbłhscyzemrjeł, zamrjeł, wotemrjety kluč (ein herrenlos gewordenerschlüssel). W namjeznej rěči tajke zestajeńki z wjetša na -ećwukhadźeja: n. př. rózdrjeć, zawrjeć.ОҶМРЬДЪ)

Wo někotrych słowach a twórbach. 894 a) Powyšene abo wosrjedźne e a wysoke abo dołhe ebudu ja w tymle § přez ε a η poznamjenjeć.b) Wysoke vokale hornołužiskeje serbšćiny — wot delekana horje wobhladane — bychu potajkim tele byłe: Jednore e,powyšene ε, serbske y (kiž němskemu hłubokemu ‘i’ we słowje‘stimme’ wotpowjeda), wysoke η (něm. ‘ee’), naše hornołužiske ě(kiž jara na ‘i’ pokazuje), jasne i (kiž je najwyšši vokal, kaž běprjedy ‘e’ bjez wysokimi najnižši); z jótowanjom je, jε, .., jη,jě, ji.c) Za tym hač so wosrjedźne ε z mjehkim přidychom (z jó¬tom) abo bjez samsneho wurjeknje, připaduje jeho zynk pak bližena ‘ě’ abo na ‘y’, tak zo so ći nimale zda, kaž by ě abo y słyšał.5. Nizke abo jednore e so pola nas jara husto trjeba.6. a) Powyšene abo wosrjedźne ε ma hornokrajna serbšćinawe sćěhowacych słowach: cεdźić,lεžu, sεdźu, nεžli, srεdźa,wεčor, wεčηŕ (we wšědnym prawopisu ‘cedźić, ležu, sedźu,nježli, srjedźa, wječor, wječeŕ’.b) Delanske wurjekowanje je tehorunja ‘wječor’, ale wεčeŕ.Słowo nježli, w ranišim dźělu horneho kraja słyšane, so w De¬lanach njetrjeba, ale hakle zaso w Delnych Łužicach. Słowjesa‘cedźić, ležeć, sedźeć’ su to j, kiž něhdy kóncowku započinaše,móhł-rjec na dwě połojcy rozdźělili, tak zo so cejdźić, lejžeć(tež ‘lajžeć’), sejdźeć wurjekuje (přir. dł. chojźiś = khodźić).7. Hornokrajna serbšćina ma wysoke η a) we wukónčenju-el (wokoło Mužakowa hišće ‘-elj’), -eń, -eŕ, potajkim předsćěhowacym jótom: n. př. dźećηl, kamjηń, wowčηŕ (wewšědnym prawopisu ‘dźećel, kamjeń, wowčeŕ’), po delansku‘dźećεlj — dźećel, kamjεnj, wowčerj’;b) před wysokim i ha j we wukónčenjach: n. př. z mró¬čηlηmi, zηmηnjo (pisane ‘z mróčelemi, zemjenjo’), delanscy‘z mróčelami, zεmjany’;c) w genitivach a dativach na -eje (-jeje), -ej (-jej): n. př.dobrηje, dobrηj, božηje, božηj (pis. ‘dobreje, dobrej, bo¬žeje, božej’), delanscy ‘dobrεje, dobrεj, božεje, božεj’;d) w 3. wosobje nηje (pis. ‘njeje’), delanscy ‘nεjo, nεj’;e) w negaciji ‘nje’ před wysokimi vokalami a před jótom:n. př. nηběch (pis. ‘njeběch’), delanscy ‘nεběch’; nηpij (pis.

90 Dr. Pful:‘njepij’), delanscy ‘nεpij’; nηjsym (pis. ‘njejsym’), delanscy‘nεjsom’;f) we słowjesnych substantivach na -enje: n. př. njesηnje,zamožηnje, klinčηnje, palηnje, měšηnje (pis. ‘njesenje,zamoženje, klinčenje, palenje, měšenje’), delanscy ‘njesεnje, zamo¬žεnje, klinčεnje, palεnje, měšεnje’;g) w 2. wosobje jenoty na -eš: n. př. njesηš, móžηš,wuknηš, kupujηš, měšηš (pis. ‘njeseš, móžeš, wuknješ, ku¬puješ, měseš’), delanscy ‘njesoš, móžoš, wuknjoš, kupujoš, měšεš;h) we wšelakich jenotliwych słowach: n. př. dźηń, třmηń(steigbügel), hηla, jηlηń, knηni, knηže, krηj, khmηl,rηnje (pulchre), sηbje, tηbje, smηju so, tηlko (so viel),wisηlny (zähe, n. př. drjewo), wηle, wηlk, wηŕba, wηŕch,zηmja, zηmηnjo, zηle (kraut), ćηŕpju, sηlić, wosηlić,wjesηlić (pis. ‘dźeń, třmjeń, hela, jeleń, knjeni, knježe, krej,khmjel, rjenje, sebje, smjeju so, telko, wiselny, wjele, wjelk,wjeŕba, wjeŕch, zemja, zemjenjo, zele, ćeŕpju, selić, woselić, wje¬selić’), delanscy ‘dźεń, třmεń, hεla, jεlεń, knεni, knεže, krεj,khmεl, rεnje, sεbje, tεbje, smεju se, tεlko, wisεlny, wεle, wεlk,wεŕba, wεŕch, zεmja, zεlo, ćεŕpju, sεlić, wosεlić, wjesεlić’. — Sηlrěka w hornym kraju sól, gen. sele (čit. sηlje); w Delanachpraji so ‘sεl, g. sεlje’.i) Wokoło Njeswačidła so wysoke η hišće husto dosć zmjehkim přidychom słyši wosebje po zynku n: n. př. njηje,njηjsym, njηběch, njηpij, knjηni, knjηže, w tej stronjewurjekuje so tež wjεčor, wjεčηŕ.8. a) Starobołhaŕske słowjeso wěděti klinči pola nas whornym kraju wηdźić (= wηdźηć), w Delanach wεdźeć; třećapluraliska wosoba wurjekuje so wηdźa, resp. wεdźa; ja teletwórby z połnej wěstotu znaju, dokelž sym za młode husto de¬lansku rěč słyšał. Wědźa nihdźe nichtó njepraji. Ale kak težto, zo je klink ‘ě’ so tudy zhubił? Poznamjenjena 3. wosobarěkaše něhdy wěd-janti (gr. wίδ-jαντι — ίσασι). W tejletwórbje, a hdźež hewak j na d sćěhowaše, je wysoke ‘j’ lóžšehowurjeknjenja dla wysoke ‘ě’ na η dele stłóčiło a w Delanach jepo zwučenym wašnju ε za η zastupiło. Nětko je ‘j’ na dź pře-

Wo někotrych słowach a twórbach. 91tworjene: a tak je ta přičina wotstronjena, zo zynk ě so deletłóčeše; čehoždla by jemu móžno było so zaso wróćić.b) Ja sym namakał, zo burski člowjek słowo wěda zro¬zymi, wuraz wηdźeństwo abo wηdźenje (wjedźeństwo, wje¬dźenje) pak nic. Korjeń ‘wěd-’ je jemu přistupny a jasny,twórba ‘wjed- (wηd-)’ pak honi jeho na rozpuć abo tež na wot¬puć. Tole zhonjenje je mje hižo prjedy na tu mysl dowjedło,zo by wužitne było, hdy bychmy korjenjej ‘wěd-’ za słowjesosamo a za wšitke wotwodźowanki wobstajne ‘ě’ přinuzowali(runjež tež móhłe twórby ‘pójdać, pojdać, particip. pójeła = po¬wjedła’ a podobne so temu přećiwić): n. př. wědźa, wědźeć,wědźał, imperat. wěz, powěz, nawědźeć, nawědźach (na¬wědźa) a nawěch (nawě), nawědźał, nawědźany, powědźeć(zu wissen thun: sagen), powěch (powě), powědźeł (žona jejemu to powědła), powědźeny, powěsć (infinitiv a substan¬tivo), a t. d. Ja potajkim nětko z druhimi sobu hłosuju, zobychmy vokal ‘ě’ tudy twerdźe dźerželi.9. a) ‘Ryč’ rěkaše něhdy rěč (dł. rěc), a w Delanach so‘ryčnik’ (rechtsanwalt) hišće dźens rěčnik mjenuje. Na zbliže¬nje dialektow je Smoleŕ 1879 započał rěč pisać a druzy težtak činja. Z poznamjenjeneje přičiny so ja tym přidawam,kiž su to přijeli. Při tym móhło nas mylić, zo bychmy takdwoje adjektivo rěčny měli = 1. ‘rěki’ nastupacy, a 2. = ‘rěče’nastupacy. Tehodla ja namjetuju, zo bychmy rěkowy (rěkowny)a rěčny rozdźěleli. (Na ‘Wothłosu pěsni ruskich’ staj Smoleŕa Waŕko twórbu reč trjebałoj.)b) Namjetowana twórba předrěč (vorrede) so mi prawjenjespodoba, dokelž by, kaž mi tež burski člowjek sam wot sopraješe, to substantivo so lóhko z infinitivom ‘předrěć’ přeměniło.Tež bych ja temu wurazej rad wjacy substancy dał. Tehodlasym hač dotal přederěč pisał (štož móža ludźo za prěnje po¬čatki tež kaž ‘prjedyreč’ wuprajeć). Prawo na tajke pohibliwe edawa mi słowjesna twórba ‘wotebjerać’.Připis. Twórba nawěštk abo nawěšk (něhdy ‘nawěšt-jik’)je runje tak wopačna a runje tak prawa kaž twórba měško (t. j.měštko): přir. po-wěsć — wěšćić (profezeien), błysk — błyšćić,a p. miejsce — mieszkać. — ‘Kosa ryči do brusa’ ma so tak

92 Dr. Pful:zrozymjeć kaž ‘klinča’, mjenujcy takle: die sense redet in den(sie beim wetzen umspielenden) wetzstein hinein, kosa wotmolwjabrusej (kiž so wokoło njeje suwa). Delnołužiske ‘rycaś’ njerěkapola nas ‘ryčeć’, ale — kaž daloko je do cyła trjebane — ručeć.Ja znaju tu twórbu, kiž dospołnje łaćanskemu rug-ire wotpo¬wěda, z Wysokeje pola Wosleńka, kotraž nam ze swojej narěčuza to rukuje, zo nastupace słowo ručeć rěka (a nic ryčeć): pře¬tož we Wysokej so kóžde ‘y’ jako nawoprawske y wurjeknje(žane kaž ‘u’ abo ‘ó’). Burski muž wo tamej sadźe raz ke mnipraješe: Kosa njeryči přeco, kosa zas do brusa rěči, je tak wjelekaž ‘Nalěće zaso je’.10. Namjetuje so, zo bychmy so nadźěć, so předźěća t. d. pisali. Temu ja připadnyć njemóžu, dokelž wona infini¬tivow дътн (ponere) a ДЪЉТН (facere) njerozdźěla, kotrajž staj so,runjež na zhromadnym korjenju dě- (dhā-, έ-) wotpočujetaj,do samostatneju hałozow rozrostłoj.a) Starobołhaŕski infinitiv dě-ti (ponere) by w našej serb¬šćinje dźěć rěkał.b) Starobołharske dě (kaž grichiske ε-) wutwori sebiswoje praesento přez reduplikaciju a přez zwučene wukónčenje-j-ų (gr. μι): De-dě-jų (ΤΊ- Η-μι) — (w běhu časow de-dě-jų— de-d-jų — de-d-žų — (z přesunjenjom deždų. Připódla trje¬baše so nowše praesento dě-jų. W našej rěči by to dedźu(resp. dźu) a dźěju rěkało.c) Tola dokelž my Serbjo teho jednoreho słowjesa nimamy,je nuzne, zo sebi na nastupacu zestajeńku pohladamy. Stbłhskeo-dě-ti (um-legen, bedecken) klinči pola nas wodźěć: 1. wo¬soba rěka (wo-dedźu) wodźu, resp. wodźěju.d) ‘Wodźěć’ pak (cyle kaž ‘přikryć’) njepłaći rěčnemu čućuza komposito, a tak spadnje ‘ě’ na je (e): Wodźeć (podobnjekaž smy horjeka ‘wumrjeć’ póznali), a 1. wosoba je wodźeju,nochcemy-li staršeje twórby wodźu nałožić.e) Wokoło Lubija so ‘je’ dys a dys na i powyši: n. př.člowjek — člowik. Tak praji so w tej stronje tež wodźić(= wodźeć), wodźiju pódla ‘wodźu’, wodźił.11. a) Stbłhski infinitiv dě-já-ti je so pola nas taklespřeměnjał: Dijati — djati — dźaći (dł. źaś) — dźeći — dźeć

Wo někotrych słowach a twórbach. 93(machen). Tole słowjeso pokazuje so pola nas w Hornej Łužicyjenož w reflexivnej twórbje so dźeć (sich machen, sich bilden,sich gestalten, als traumgebilde erscheinen, träumen).b) Stbłhske praesento ‘dě-ju’ by nam twórbu dźěju poski¬ćało. Naša serbšćina pak je sebi dźeju (dł. źeju) a dźiju wu¬tworiła: prěniše wot druhotneho (infinitivoweho) kmjena dźe¬(dźe-ć), posledniše wot powyšeneho kmjena dźi- (di-ja-ti). Přir.tež ‘li- (giess-en)’: praes. li-j-u, infin. li-já-ti — ljati —ljaći — ljać — leć; delanscy infinitiy ‘le-ć: praes. le-j-u.c) Dokelž so słowjeso so dźeć (träumen) jenož w hornymkraju trjeba, njemóžemy hinak, hač zo praesento mi so dźijepisamy.d) Zestajeńka so pře-dźeć (sich durcharbeiten = aufgehen[von geschwüren]) ma tehorunja vokal i, mnjež by tež e zro¬zymliwe było (předźije so, předźeje so), porst so předźa, je sopředźał.e) Stbłhrske na-dějati sę (sich hinaufarbeiten, sich em¬porheben = sich durch hoffnung erheben, hoffen) móže w 1.wosobje nadźeju so a tež nadźiju so klinčeć. Na zbližowanjedialektow bjeŕmy při pisanju nadźeju so.f) Stbłhrska naděja (hoffnung) dyrbi po prjedy podatymprawidle pola nas n a d ź ej a (nic ‘nadźěja’) rěkać, a to słowo dyrbiso tež tak pisać, dokelž je naše hornokrajne ‘nadźija’ jenož powopačnej analogiji (z twórby ‘nadźiju so’) wudźěłane.g) We wurazu dźě-ło je ‘ě’ so přez to zdźeržało, zo jedołho w zanknjenej sylbje stało: Dě-tro (štož kaž ‘dět-ro’ klin¬češe) — dědro — dědło — děło — dźěło. Přir. πέτ-ομαι,pt-ak — pjet-tro — pjetro — pjero. Sylba -tro je tosamotnaz łaćanskim a grichiskim ‘-trum, -τ oν’, a zynkaj ‘r — ł’ sebiznapřećnje wotpowjedataj.h) Naše starše pismowstwo podawa nam (2. Mojz. 35, 35)ětowanu twórbu dźěće (das weben, tkanje). By-li so tudy wokorjeń dźěć = ‘dźeć’ jednało, by tajke ‘ě’ wurjadne było, nje¬móhło pak nam při pisanju druhich twórbow słowjesa ‘dě-ja-ti’za prawidło słužić. Najskerje pak słuša wuraz dźěće k słowjesu‘dě-ti’ a běše něhdy komposito w dźěće, das einlegen, das ein¬fügen, das einschiessen (des webers). Runje tajke w je při po-

94 Dr. Pful:čatku wotpadło we wurazomaj wjazanje (das eingebinde) a soněhdće dać, resp. dawać (sich hineingeben, hineinheirathen:holca je so tam a tam dała).12. Dale pisa so dlějši, nic ‘dlěši’.a) Zastarske wukónčenje komparativa bě -jai-ji-ši (přir.stbłhrske dlůž-aj).b) Dołhi, dł. dłujki (t. j. dłu-iki) měješe něhdy staršutwórbu dł-u abo dl-y (přir. dł-ić), kotrejž so přiwješka ‘hi’abo ‘iki’ přida. Komparativ teho ‘dł-u’ rěkaše něhdy dl-jai-ji-ši— (pozdźišo) dlaijši. Zynk j za difthongiskim ‘ai’ dyrbješez nuznotu woněmić a so zhubić; tak nasta twórba dlaiši. Dif¬thongiske ‘ai’ pak dyrbješe so po horječnym prawidle na ě pře¬měnić: tak zeńdźe komparativowa twórba dlěši. Z tehole po¬stupowanja čitaŕ widźi, zo naše we słowniku zapisane horno¬krajne ‘dlěši’ ničo wopačne njeje, ale něšto cyle porjadnje wutworjene.c) Neutriske adverbio dljai-je abo dlai-je přija po horječnymzakonju tež młódši vokal ‘ě’: Dljě-je — dleje, vulgo ‘dlηje,resp. dlεje — dlηj’. Zynk ‘ě’ so mjenujcy před jótom na η (resp. ε)poniži, n, př. hrě-ć — hrě-j-u, vulgo ‘hrη-ju (hrεju)’. W ně¬kotrych stronach je při komparativje zynk ‘ě’ so dźeržał, za topak ‘j’ so na h přesunyło: dlěhe (ze zmjehčenym ‘e’).d) Dokelž pak tehdy, hdyž poznamjenjeny komparativ na¬stawaše, wašnje njebě, zo by so wšitko po jenej šablonje dźěłało,běše wutworjenju tež hinašeho komparativa móžnota data: Dljai¬ji-ši — dlaijiši — dlějiši — dlějši, delanscy ‘dlεši’, dł. ‘dlεšy.’e) Zbližowanja dla sym ja za to, zo by posledniša (delanska)twórba dlějši (dlěje), kotraž je tež hižo w protokollach rěče¬spytneho wotrjada zaměsćena, so do pisanja přijała.§ 5. Rationalia na -ojo.1. Před 40 lětami je naš krajan Jan Pětr Jordan za ra¬tionalia (za pomjenowanja rozomitych mužskich) pluraliski nomi¬nativ na -owje namjetował, kiž wosebje katholscy Serbja dotalpisaja: n. př. panowje; přir. p. panowie (čit. panowje), č. pá¬nowé, stbłh. panowe.2. Łužica chce owjo pisać, přijimajo, zo je ‘ojo’z twórby‘owjo’ zesłabjene: n. př. synowje — synowjo — synojo.

Wo někotrych słowach a twórbach. 953. Što tamo starobołharske -owe po prawom je, wo tymsu wučeni wjele myslili. W časopisu ‘Beiträge zur vergleichen¬den Sprachforschung . . . von Kuhn und Schleicher’ 1858 str.121 sć. je Schleicher tole napisał: Pag. 23 § 17 handelt derverfasser über das zwischen stamm und casusendung auftretendew, ow, worauf sich besonders seine und Bopps ansicht von dergleichstellung der stämme nom. -ŭ mit den u-stämmen gründet.Indem ich auf das bezug nehme, was seither über einschiebungenvor den casusendungen in der zeitschrift für vergl. sprachforschung(III, 76 f. N, 54 ff. N, 211 ff.) von Curtius und mir beigebrachtward, glaube ich nunmehr eine ansicht über die vielbesprochenesache aufstellen zu können, die vielleicht geeignet ist, diemeinungsverschiedenheit zwischen Mikl. und mir zu beheben.Da sich nämlich solche einschiebungen zunächst an stammbild¬ungen anschliessen, theilweise aber selbstständig geworden sind,als eigene elemente auftreten, ja determinative beziehung geben,so gebe ich nunmehr zu, dass formen, wie wlŭko-w-i dat.singul., wlŭko-w-e nom. plur., durch anlehnung an die formenursprünglicher u-stämme entstanden sind; das element w, ow,ward aber mit der zeit immer selbstständiger (etwa wie dasdeutsche -er aus -as*), bis endlich formen entstehen konnten,wie poln. grów, sorb. rybow (gen. plur. von weibl. a-stämmen).Nicht wortbildungssuffix oder zusammensetzung ist also diesesow, sondern eine in keine dieser kategorien gehörige neubildung,die dem slawischen eigenthümlich ist, aber viele analogien inandern sprachen hat. Der Slawe behandelt das ow ähnlich wiedas -in, -es, -er, das er ebenfalls bald setzt, bald weglässt.4. Z teho citata je čitaŕ, jelizo so hewak z tym předmje¬tom zabjerał*) njeje, tak wjele nawědźał, zo rěčna wěda kmjenyna -ŭ a kmjeny na -u rozdźěla, runjež so w běhu časow wobojehromadu padnyłe (do -ŭ): n. př. pan-ŭ (pan, knjez) — sŭin-u*) In wörter, männer neben worte, mannen haben wir ganz dieselbeindividualisirende beziehung des determinativs -er (-as) wie in böhm. mu¬žowé neben muži.**) Někoho zabjerać (zabrać), jemand annehmen, behandeln; sozabjerać, so wobjerać, sich benehmen; so z něčim, z. w., sich mit etwas be¬fassen, beschäftigen, sich in etwas einlassen.

96 Dr. Pful:(syn), abo (z nominativiskim wukónčenjom) pan-ŭ-s — sŭinu-s.Posledniše ‘u’ (tak mjenowanych u-skich kmjenow) je zastarske,ze starych časow dźeržane; prěniše ‘u’ je w prjedawšich časachkaž krótke ‘ ’ klinčało; a stbhłske ъ (jer), kiž běše w dobo na‘ ’ ha ‘ŭ’ podobne, móže so kaž ‘ ’ ha kaž ‘ŭ’ wurjekować: n. př.bog-ъ nan-ъ — bog- bog-ŭ, nan- nan-ŭ (přir. łać. rownenapismo ‘Scipio filios Barbati’ = Scipio filius Barbati).5. Tole póznaće čini nas zamožnych rozsudźić, što mamyw prěnjej połojcy kóncowki -ojo pytać. Tale sylba je prjedypóznate, kmjen wobzankowace ъ ( , ŭ), kotremuž je so wukón¬čenje -j ē přidało, kiž je po mojich wobkedźbowanjach identiskez łaćanskim -ēs (n. př. pater-ēs) a z grichiskim přikrótčenym-ες (πατέ - ες).6. a) Tak widźimy nastawać wukónčenje (-ŭjē) - jē, kotre¬hož poslednja sylba je tehdy, hdyž swoju dołhotu wotbywać za¬počinaše, so ze sylnišim vokalismom na -jo přewobroćiła: n. př.pan — pan-ъ-jo = panojo; nan — nan-ъ-jo = nanojo. (Přir.znam-ję — znam-jo.)b) W Delanach a w Delnych Łužicach takle tworjachu:n. př. nan — nan-ъ-je = nanŭje — nanŭj — nanŭi — nany.Tudy dha je ‘ŭje — ŭj’ so přez wosrjedźny skhodźeńk staro¬bołharskeho -ŭi na y přetworiło. (Tu twórbu, kaž n. př. težfr. ‘les femmes’ a hisp. ‘los amigos’ chcedźa někotři za akkusa¬tiv pro nominativo dźeržeć. To wšitko pak su nawoprawskenominativy, jenož nic po tej šablonje tworjene, na kotruž wu¬čeni runje mysla.)7. a) Mjehkokónčne pomjenowanja — kotrež jako tajkeněhdy na ‘ ’ wukhadźachu — maju wězo pluraliski nominativna - jē — -jo abo -je: n. př. přećel (dł. přijaśel), nawožeń,pastyŕ — přećel- jē (přijaśel- -jē), nawožen jē, pastyr jē —přećeljo, nawoženjo, pastyrjo, delanscy a dł. přećele,přijaśele, nawoženje, pasterje, pastyrje.b) Słowo (knjez- ) knjez plural takle twori: Knjez- -je —knjez jo — knjezjo —knježo a (z hinašim přiwješkom) knjez -ija— knjezija — knjezja — knježa; delanscy a dł. (knjez je, knjez ija)knjeze, knježa. Adjektiviska twórba ‘naši knježi (g. našichknježich)’ wotpowěda němskemu ‘unsere gutsherrschaft’.

Wo někotrych słowach a twórbach. 97c) Krawc (schneider) čini plural z vokalom i, kotrež so po¬tom do y přewobroći: Krawc -i — krawcy; delanscy krawc je— krawce, a w dobo tež krawc ija — krawča, runje takšewc. Němc ma Němcy, del. Němce. Hólc ma jenožhólcy.8. a) Přiwješk -jan a někotre jenotliwe pomjenowanja při¬jimaju kóncowku i a je: n. př. (del-jan) delan, holan, polan,horjan*), křesćijan — delan-i-je — delanijo — delanjo —delenjo; bur, Serb, pop — bur-i-jo — burjo; Serbjo, popjo.Wopokazmo za naše prawidło je słowo ‘japoštoł’, kiž ma we plu¬ralu tak derje japoštoli kaž (japoštolije) japoštoljo.b) W Delanach a w Delnych Łužicach so plural po zwu¬čenym wašnju twori: n. př. zemjan — zemjan-ŭ-je — zemjanŭj— zemjany; křesćijan-y. Hewak praji so Serbja, burja, popó(t. j. popy). Serby je serbski kraj: n. př. w Serbach bydlić(přir. łać. in Persis esse, in Persas ire).9. a) Někotre mjehkokónčne pomjenowanja — kaž muž(t. j. muž- ) a kral (t. j. kral- ) — stłóča kóncowku ‘(- -je)- jo’ dele na -ŭjo: n. př. mužojo, kralojo. W polu a w holinałožuje so prěnjotniše ‘(muž- je, kral- je) muže, krale’.b) Wšitke mužske mjena na zmjehčene a maju po tamejanalogiji tež -ojo: n. př. Kudźela, Ćibanja — Kudźelojo, Ći¬banjojo.Připis. Tajkile přehlad wukónčenja -ojo zestajeć je filolo¬giskemu Serbej móhł-rjec dźěćaca hra; a naš Handrij Zejleŕ jetón předmjet hižo před poł sta lětami we swojej grammaticy(1830) z dospołnej jasnosću wobdźěłał.Nětko pohladajmy sebi hišće na u-ske kmjeny (u-stämme).10. a) Plural słowa sŭinu abo (kaž chcu ja tudy pisać)synu klinči najprjedy synu-jē — synujo. Za historisku sło¬wjanšćinu pak je ‘synu’ jeno tak wjele kaž synŭ; a tehodla ničowopačne njeje, hdyž je naša serbšćina sebi plural (synŭ-je) sy¬nojo wutworiła. Tola wróćmy so zaso na prjedyše ‘synu-je’.*) Horjan je wobydleŕ horneho (Budyskeho) kraja (wyše ‘pola’); ho¬rak je wobydleŕ (němskich) horow wyše Budyšina, ein ‘oberländer’.7

98 Dr. Pful:b) Štóž na twórbu synu-je pokedźbuje, so lóhcy dohlada,zo je wot hłubokeho ‘u’ hačdo wysokeho ‘j’khětro daloki a to nahłypuć. Tule bjez u-om a jótom ležacu hłubinu sebi dych přez tomóhł-rjec přemosći, zo wón pódla sebje přiwuzne wobšěrne wzasunje a z teho pomocu lóžo hač na ‘j’ horje docpije (kaž so wewšědnym žiwjenju druhdy n. př. kupu-w-je — kupwje za‘kupuje — kupje’ zasłyši): synu-w-je. Tak dha je to w lóž¬šeho wurjeknjenja dla zastajene. Pozdźišo pak sebi rěč tu twórbuhišće składnišu sčini, hdyž tamo pódla ‘w’ stejace ‘u’ dissimilacijedla na o pozběže a sebi z tym synowje wudoby.c) Nětko wěmy, kak je kóncowka ‘(-u-w-je) -owje (-owjo)’so z u-skich kmjenow wuwiła. W běhu časow je samsna so težna słowa z wukóncom -ŭ rozpřěstrěła.d) Pola nas Serbow so twórba -owje jenož we wječornejstronje słyši. Napřećiwo temu je horjanske -ojo daloko rozšěrjene,a tež połnócnym Serbam, kiž jeho we wšědnym žiwjenju nimaju,je wono zrozymliwe a derje přistupne, dokelž je, kaž prjedy pó¬znachmy, twórba ‘-ojo’ w hłownej wěcy identiska z twórbu -je(- -je) a -y (= -ŭ-je). Tehodla so ja njemóžu za ‘-owje’ wu¬prajić, ale zawostawam při dotalnym -ojo. Hdy by pak težhinak było, njemóhł ja z najmjeńša pluraliskeje twórby přeće¬lowjo (Łuž. 1882 str. 104) přijeć: přetož nichtó njepraji ‘pře¬ćelojo’, ale ‘(přećel -je) přećele (t. j. přećelje) přećeljo’.e) Twórba ‘-wjo’ pak so tež tehodla njemóhła zakorjenić,dokelž je ‘-owjo’ wobšěrniše hač ‘-ojo’, a dokelž je přirodnerozwiwanje člowskeje rěče tajke, zo wobšěrniše twórby słowowso zjednorjeja a zesłabjeja, ženje pak nawopak.§ 6. Genitiv na -eho.Łužica dawa adjektivam genitiv na -eho, wěstym pronomi¬nam pak wukónčenje -oho. Posledniše su tam tele: Tón (tu¬tón), sam, jedyn, žadyn, štó (stbłh. kŭ-to, gen. kogo, koho),něchtó, ni-chtó; gen. toho, samoho a t. d.1. Hdyž so tudy, kaž widźu, wo twerdokónčne pronominajedna, dowolam sebi, pódla samozrozymliweho ‘tohole’ hišće‘tam-on – tamoho’z namjezneje rěče přistajić. W dobo sopraša, hač naše zastarjene, z pismowstwa znajome sweho

Wo někotrych słowach a twórbach. 99(nomin. ‘swŭ’) so njedyrbjało konsequentnje do ‘swoho’ pře¬wobroćić.2. a) Femininalny genitiv wukhadźa pola nas na -eje: n. př.dobra — dobreje. Wokoło Wojerec pak, a tež we polu, wšitkena ‘b, p, m, w, ł’ kónčace adjektiva a pronomina genitiv na-oje pokazuja. Přikłady njech su tele: Lub-u (t. j. lub-y), a,o, tup-u, a, o, now-u, a, o, zł-u, a, o, sam (samon), a, o,tamon, a, o; gen. lubo (t. j. luboh = luboho), luboje, tupo,tupoje, nowo, nowoje, złóho, złóje, samo, samoje, tamo,tamoje. A dativ ma w tych stronach -oj: n. př. luboj . . .złój, samoj.b) We słowjanskich narěčach je twórba ‘-oje, -oj’ derje zna¬joma; a wosebje chcu wuzběhnyć, zo naše ‘teje, tej’ po staro¬bołhaŕsku toję, toj klinčeše.c) Kak dha by było, hdy bychmy my Serbjo pódla maskuli¬niskeho ‘-oho’ tež femininiske -oje w pronominach za pisnurěč přijeli? N. př. tamoje, tamoj, samoje, samoj, žanoje,žanoj, a přede wšitkim toje, toj!3. Łužica podawa, zo je kóncowka ‘-eho’ z wěsteje kon¬trakcije pójšła, a zo je kajkosć teje kontrakcije přičina za nało¬žowany vokal e; Łužica pak njeje přidała, kak je wukónčenje-oho so wutworiło, a we čim přičina zynka o leži. My dyr¬bimy tehodla sami za přirodu teje rozdźělnosće pytać, jeli wšaksamsna woprawdźe wobsteji. A při tym dyrbimy kus hłubjewuzběhnyć.4. a) Deklinacija słowjanskich adjektivow je dwojaka: 1. sub¬stantiviska a 2. pronominalna. Po tejle rozdźělnosći skłonjo¬wanja móža adjektiva so substantivojte a pronominojtemjenować.b) Nominativ substantivojtych adjektivow wukhadźa na -ŭ,-a, -o (łać. -us, -a, -um): n. př. nowŭ, nowa, nowo, novus,a, um, νέος = vέωoς, α, ov. Tele adjektiviske twórby skło¬njuja so substantiviscy, cyle kaž ‘kryw, trawa, prawo’: n. př.nowa, nowy, nowa, kaž ‘krywa, trawy, prawa’ a t. d. Polanas Serbow su wot substantivojtych adjektivow so jenož někotrejenotliwe neutriske twórby zakhowałe: n. př. nowo — z nowa(von neuem); z blizka, z daloka, z dala, nazdala, wot na-

100 Dr. Pful:zdala, z najmjeńša (wenigstens), z prěnja (erstens, prěnje),z druha a t. d.c) Za pronominojte adjektiva trjebamy pronomino i, i-a,i-e (i-s, ea, id) abo ji, ja, je, kotrehož genitiv bě ego (ejus)abo jego, jeho. Tele tři nominativiske twórby so nominativej‘staršeho’ adjektiva přidadźa, a pronominojte abo ‘nowše’ adjektivoje hotowe: n. př. now-ŭ, now-a, now-o — now-ŭ-i (nowuj),now-a-a (nowaja), now-o-e (nowoje), č. nowý (z difthongiskimzynkom na kóncu), nowá, nowé, pola nas nowy, nowa, nowe;r. nowy-j, nowa-ja, nowo-je.Připis. Adjektiva naspomnjeneju rodow chcedźa někotřijako ‘praedikativne’ a ‘attributivne’ poznamjenjeć. To je mylnepočinanje. W 1. knihach Mójzasowych 1, 16 so čita: ‘Bóhstwori dwě wulcy (t. j. wulcě!) swěcy’; a štóž je na naše dia¬lekty kedźbował, tón wě, zo móža so w Lubijskej stronje kóždydźeń wurazy słyšeć, kajkež tele su: ‘Dwě stari žoni (starěžoně!) Dwě młodźi holcy, dwě wysocy hródźi.’5. a) Hdyž substantiviski genitiv ‘now-a’ a pronominalnygenitiv ‘ego (ejus)’ hromadu stajimy, poskići so nam twórba‘nowa-ego’, kotraž so pak do nowāgo abo pak do nowēgohromadu sćehnje. Posledniše widźimy we wječorno-słowjanskichnarěčach: p. a dł. nowego, č. nowého (ze znamjenjom dołhehovokala), pola nas noweho.b) ‘Tón, ta, to’ rěka stbłhscy tŭ, ta, to (gr. τó, το , τóΝa t. d.); stbłhski genitiv je t-a (pola nas ‘teho’). Zestajeńka‘ta-ego’ skontrahuje so pak do tāgo abo pak do tēgo.c) Tak widźimy, zo ‘tēgo’ cyle z tych samych žiwjołowwobsteji, z kotrychž ‘nowēho’, a zo žana přičina njeje, kotraž bynas při tamym na ‘-oho’ nuzowała, runjež so tajke w druhichnarěčach pokazuje. Ja potajkim praju, zo regularna kontrakcijanam tēgo — teho podawa, a zo so ‘togo’ na wurjadnym pućudocpěje. (Zynk ‘j’ při tejle kontrakciji žaneho městna a potajkimtež žaneje zamóžnosće měł njeje.)6. Ale ‘koho, koho’? Ta twórba chce wosebliwje a krućezwobhladowana być.a) Mjena našich konsonantow so z wjetša ze zynkom e (ej)vokalisuja: n. př. b-ej, c-ej, d-ej. Ale krknaj konsonantaj

Wo někotrych słowach a twórbach. 101‘b, k’ bjerjetaj hłósnik a tak, zo so jimaj ha, ka rěka. A wonajsebi vokal a tehodla žadataj, dokelž je jimaj jako krknikomajkrkne a bóle přirodne a lubše hač dźasnowske ‘e’. Duž namdźiwno njebudźe, jelizo hdźe wohladamy, zo je krkne ‘k’ dźasnow¬ske ‘e’ dele sćahnyło na krkne a.b) ‘Qu-i-s, qu-i-d (τίς, τί = kis, ki)’ rěkaše na słowjanskimpolu něhdy kŭ, k , a pozdźišo kŭ, č ; we starobołharšćinje trje¬baše so zestajeńka kŭ-to (quisnam, wer denn?), č -to.c) Zastarske ‘č ’ je so pola nas zakhowało we akkusativje(če) čo: n. př. za čo, pře čo (warum).d) Wot stbłhskeho č to (z akcentom na poslednjej) nastapola nas neutro (čto) što (was?), a na wurjadne wašnje težmaskulino štó (gen. koho).e) Wot stbłhskeho kŭto wuńdźe naš delanski*) nominativhdo (wer?), kaž tež horjanske ni-chtó (niemand; del. nichtena nihdo, dł. nichten, nicht), ničo (nichts), a ně-chtó (jemand),ně-što (etwas).f) Genitiv stareho ‘kŭ (kŭ-to)’ rěkaše něhdy k-a. Hdyžtónle substantiviski genitiv ‘ka’ a pronominalny genitiv ‘ego’zjednoćimy, pokazuje so nam twórba ka-ego (cujus). Dokelžpak je po horječnym spomnjenju ‘k’ sebi vokal ‘a’ wuzwoliło,přetwori so ‘ka-ego’ do ka-ago.**) ‘Ka-ago’ spłuwny po zwu¬čenym zakonju do kāgo, a tole ‘kāgo’ zesłabi so w běhu časowna kōgo, kiž nětko pola nas koho rěka. Tajki na kontrakcijiwotpočowacy dołhi vokal pak je so pola nas we twórbomaj koho— komu hač na dźensniši dźeń zakhował, hdyž my horjanscy‘kōho — kōmu’ wurjekujemy, a delanscy ‘kóho — kóm’.g) Tak sym rozestajał, na kajke wašnje je po mojich wob¬kedźbowanjach wukónčenje -oho so wuwiło: t. r. pod zamóžnosću(einfluss) krkneho ‘k’, kotrež sebi twórbu ‘a-a’ wuskutkowa, kižso najprjedy do ‘ā’ a potom do ‘ō’ přewobroći. Tehodla ja, sopřirodźi wěcy přidawajo, z nuznotu twórbu koho, komu přiji¬mam, twórbu ‘toho, tomu’ pak jako njeorganisku wotpokazuju.*) Z Ćisoweje znaju singulariski nominativ ‘da’, we wurazu ‘Da wě(wer weiss)?’ Twórba na ‘-a’ pokazuje na pluraliske neutro.**) Přeskočenje sćěhowaceho vokala na prjedyši mjenuje Schleicher na¬wopačnu assimilaciju (umgekehrte assimilation).

102 Dr. Pful:A posledniše činić ničo wopačne njeje: přetož wěrno drje, zosłowjanske pronomina analogiju wjele trjebaneho interrogativa‘koho’ lubuja a sćěhuja; wěrno pak tež je, zo ani starobołharšćinatak daloko šła njeje, zo by wšitke twerdokónčne pronomina podtamu analogiju stajiła.h) Ale mam dha ja žane wopokazma za wukónčenje a-ago(= ‘a-ego’)? Haj, tajkich je we stbłhšćinje dosć. A čitaŕ nětkolóhko sam zhóda, zo je tajke wukónčenje so najprjedy pola ad¬jektivow na -k-ŭ pokazować počało (p. př. welik-a-ego — we¬lik-a-ago), a zo je so potom přez znajomu móc analogije dalerozšěriło (n. př. dobr-a-ego — dobr-a-ago). Na tejle analogijiwotpočuje naš adjektivowski genitiv na -ogo – -oho (n. př. wulkogo,nowogo — wulkoho, nowoho), kotryž w našim pismow¬stwje ženje žaneho wobstajneho města namakał njeje, dokelž wob¬stejaca prawiša twórba na -eho tež w prjedawšich časach hižoza prawišu póznawana a připóznawana bywaše. Přidać mam tole.Hdy bychu adjektiva na -k-ŭ z genitivom na ‘a-ago (= a-ego)’,swój akcent na vokalu za konsonantom ‘k’ měłe, kaž ‘kogo —koho’ jón tam ma, njemóhli my so za tónle pad wukónčenja‘-oho’ zminyć, dokelž budźeše akcentowana sylba -ká sćěhowace‘ego’ sebi runorodne sčinić pytała a z tym do ‘ago’ přewobroćała.Hdźež pak genitiviske -ka akcentowane njeje, tam ‘k’ tak sylnjena vokal ‘a’ honić njemóže, a tam dha je ‘-a-ego’ po zakonjachwječorno-słowjanskeho vokalisma do ‘-ēgo – -ého’ (č. welik-ého)— -eho (wulkeho, dł. wjelikego) spłuwnyło.i) Tak smy so přeswědčili, zo hornołužiska serbšćina nihdźežaneho ‘-oho (-omu)’ měć njemóže, khiba we prašacym naměstnikukoho (komu), kaž wězo tež we zestajeńkach ně-koho (někomu),ni-koho (nikomu).§ 7. Podobny, słužobny, wučobny.1. Łužica chce, zo bychmy podobny, słužobny, wučobnypisali. To žadanje mi zrozymliwe njeje, dokelž su te twórby(kaž tež słownik pokazuje) so hižo nałožowałe.2. W Zejlerjowych pěsnjach so čita: ‘Hana, hórke Hanisko,wjerjebinow podomstwo.’ Ja sebi myslu, zo, runjež tudy po¬domstwo abo podomnstwo za ‘podobnistwo’ steji, před taj

Wo někotrych słowach a twórbach. 103rynčkaj so obolus połožić njetrjeba, dokelž burski čłowjek wu¬rjeknjenje słowa ‘podobny’ sebi přez to polóži, zo twórbu ‘-obny’na -omny přesunje, a dokelž jeho rěčnemu čuću ‘podomstwo(podomnstwo)’ za wobstejacy a potajkim lóhko zrozymliwy wurazpłaći, kaž n. př. tež zawk (kissen), na kotrehož etymologiju(= zahłowk abo zawłok) we wšědnym ziwjenju nichtó wjacynjepomysli.§ 8. Wukónčenje -ski.Łužica chce Budyšski pisać. Snadź tež ‘(brandenburgski)bramborž-ski’? abo tola ‘prus-ski’? Hdy by Łužicyne prawidło‘muž — mužski’ dosahało, by nam lóhko spomhane było; alewotmłowa na zbudźene prašenje njeje, kaž hnydom wohladamy,tak jednora.1. Wukónčenje ‘-ski’, tosámotne z němskim -isch, rěkašeněhdy -iski, ski.2. Krknik a syčawka so před přiwješkom ‘iski, ski’ po zwu¬čenym wašnju přeměnja a so při tym tež wjac abo mjenje zhubi:n. př. Prah-a — Prah-iski — Pražiski — Pražski (vulgo ‘Pra¬ski’); Čech — Čech-iski — Češiski — Češski — čěski; Por¬šic-y — Poršic-iski — Poršičiski — Poršičski — Poršiski;Biskopicy — Biskopski, krawc — krawčiski — krawčski —krawski.3. Husto so adjektivo na ‘-ski’ hakle wot substantiva na-jan wudźěła: n. př. Ralbic-y — (Ralbic-jan) Ralbičan — Ral¬bičanski.4. Najjednorišo tworja mjena na -w: n. př. Kulow — Ku¬lowiski — Kulowski. Ale pomjenowanja na -wa njesu hižowotbywk*) wukónčneho ‘a’: n. př. Žitaw-a – Žitawski.5. Mjena na -j dadźa temule zynkej při wšědnym wurjeko¬wanju woněmjeć: n. př. Hodźij — Hodźijski (vulgo ‘Hodźiski’).6. a) Pomjenowanja na -in móža -inski měć, wuzwolejusebi pak rozšěrjene -janski: n. př. Trupin — Trupinski,najbóle Trupinjanski. Feminina maju jenož -janski: n. př.Koćina — Koćinjanski.*) ‘Wotbywk njesć (verlust erleiden)’. kaž so praji ‘škodu njesć (dam¬num ferre)’.

104 Dr. Pful:b)‘Budyšin’ ma w polu adjektivo Budyšinski, kotrež sow druhich stronach na (Budyšiski) Budyšski abo Budyski při¬krótčuje, — runjež je wěrno, zo po cyłej Hornej Łužicy so naj¬bóle ‘město’ a ‘měšćanski’ praji (kaž w Delnych Łužicach soKhoćebuz ‘město’ mjenuje). ‘Budyšink’ abo ‘Mały Budyšink’ maadjektivo Budyšinski, Małobudyšinski.7. Někotre mjena na -ecy, -icy. Rakec-y maju Rakečan— Rakečanski; Přišecy — (Přišečan) Přiščan — Přiščan¬ski; Bukecy — Bukečan — Bukečanski; Dźěžnikecy —(Dźěžnikečan, Dźěžnikičan, Dźěžnikčan) Dźěžničan — Dźěž¬ničanski (vulgo ‘Dźěžnčanski’); Khwaćicy — (Khwaćičanski,Khwaćčanski) Khwačanski. — Kotecy (něhdy Kotowicy) majuKotowski.8, a) Njeswačidło ma we wučenej rěči adjektivo (Njeswa¬čidliski, Njeswačidlski) Njeswačilski. Wobydleŕ Njeswačidłamjenuje so Njeswačan (t. j. Njeswačičan), kaž by ta wjesNjeswačicy rěkała. Wot poslednišeje twórby wudźěła so adjek¬tivo Njeswačičiski — Njeswačičski — Njeswačiski — Njeswač¬ski — Njeswaski.b) Droha wot Njeswačidła do (horneho) Łomska mjenujeso Łomska droha (t. j. Łomsk-ska droha); hewak trjeba so ad¬jektivo Łomsčanski. Wokoło Lipska je Lipska (t. j. Lipsk¬ska abo Lipščanska runina.c) Jaseńca abo Jasońca pola Njeswačidła je takle tworiła:(Jaseńčan, Jasečan) Jaščan — Jaščanski.d) Wjes Hora wyše Njeswačidła ma adjektivo Horjanski.e) Nowa Wjes pola Njeswačidła ma (Nowowješčan) Now¬šćan — Nowščanski.f) Niža Wjes niže Njeswačidła je takle tworiła: Nižiwješčan— Nižščan — Niščan — Niščanski (we Smolerjowych Pěsn. II,str. 290 Niwšanski). Tale cyła krajina je drje něhdy Nižanyrěkała; ja to přijimam, dokelž Němcy tamu wjes Niesendorfmjenuja (nic Niesdorf).g) Dobrošicy pola Njeswačidła maju Dobroščan — Do¬broščanski. Dobruša wyše Budyšina ma Dobruščan (nic‘Dobrušan’) — Dobruščanski, wot zastarjeneje twórby Dobru¬šica = Dobruša.

Wo někotrych słowach a twórbach. 1059. a) Nowoslicy (t. j. nowe sedlicy, neue sitze) abo Noslicypola Ralbic su takle tworiłe: Nosličan — Noslčan — Nosčan— Nosčanski.b) Noslicy pola Hodźija — kiž su něhdy nowe sedlije apozdźišo Nowosedlijicy rěkałe — maju za adjektivo twórbu Nos¬lowski (něhdy ‘Nowosedlijewski’).c) Wysoka pola Wosleńka — wot swojich wobydlerjowz čistym serbskim ‘y’ wurjekowana — ma za substantivo a zaadjektivo Husčan (kaž stajam: Husčan, nic pak ‘Wysočan‘ abo‘Wysčan’), Husčanski. Blizcy Wojerowscy Serbjo trjebajutwórbje Husoka a Husočany (t. j. Husočan-ny) = Husčanski.Wjes Huska (Gaussig) pola Budyšina ma adjektivo Huščanski.10. Z tychle a wjele druhich přikładow dowidźimy, zo z ad¬jektiva na ‘ski’ móžno njeje, mjenoweho nominativa póznać abozhódać (n. př. Sulšowski abo Šulšowski — Sulšecy), njech sojedyn korjeński zynk wjac abo mjenje zakhowa abo wotćisnje(n. př. Budyšski abo Budyski — Budyšin; Njeswačilski, Nje¬swačski, Njeswaski — Njeswačidło). Za tajke pady móžnehokhabłanja dyrbi so kóždemu jenotliwemu swoboda dać, hač chcewón po swojim grammatiskim přeswědčenju jedyn pismik wjacabo mjenje stajic (n. př. Budyšski — Budyski). Ja sam symza lóžše twórby (n. př. Budyski), dokelž so přez ćežše abo wob¬šěrniše (n. př. Budyšski) do čista ničo njedobudźe.11. a) Tež w cuzych słowach, kotrež su kaž naše do serb¬šćiny přijate, je kóncowka ‘-ski’ tajke wutupjenja nahotowała:n. př. Brandenburg, Brandenburgski (Brandeburgski, Brandburgski,Branburgski) bramborski; Lüneburg — limborski. Tudyje so krknik do syčawki přewobroćił (limborž-ski), a syčawka jepotom wupadła (limborski). Zasopostajenje nominativoweho krknikaby njemóžne było, a pisanje syčawki (‘ž’) nam za póznaće nomi¬nativa ničo pomhało njeby. Tehodla so tudy před kóncowku‘-ski’ ani krknik ani syčawka njestaja. (Přir. horjeka ‘Čech —čěski’.)b) Tehorunja so syčawka tež zhubi, hdyž je so před zastar¬skim ‘-iski’ najprjedy do zhusćeneje syčawki přewobroćiła: n. př.Prus — Prušiski — Prušski — pruski; Sas — saski. Hdybychmy zhusćenu syčawku do pisma přijimali, by nam to za

106 Dr. Pful:póznaće mjenoweho nominativa (Prus, Sas) ničo njepomhało; te¬hodla nałožujemy jednoru twórbu pruski, saski.c) Dale wutłóčitaj so hišće tež zubnikaj ‘d, t’: n. př. Ort¬rand, Frankfurt — Ortranski, Frankfurski. Tudy móže soz pomocu jeničkeho pismika nominativowa twórba wobdźeržeć;tehodla je najlěpje, hdyž so nominativowy zubnik před wukón¬čenjom ‘-ski’ zakhowa: n. př. Ortrandski, Frankfurtski.A prawo na tajke počinanje dawa nam naše wjesne mjeno ‘Bart’ze swojim adjektivon Bartski (čit. Barcki), kiž ženje ‘Barski’njerěka.d) Tak wjele wo přeserbšćenych słowach. Nětko pohladajmyna někotre tajke, kotrež při serbskim wukónčenju ‘-ski’ tola nje¬serbske wostanu.12. a) Dokelž je kóncowka ‘-iski’ pola nas na -ski zesła¬bjena, chcedźa někotři n. př. takle pisać: Ethski, moralski,sympathski, aesthetski, belgski, norwegski.b) To je zmylena wěc. Tudy njejedna so wo naše ‘-ski’,ale wo łaćanske -icus (-is) abo wo němske -isch a potajkimwo wěstu sekundarnu twórbu -i-ski, kotrejež prěnje ‘i’ sło¬wjanske njeje a tehodla tež žanych překhodow njetwori: n. př.mathematicus, mathematisch — mathemat-i-ski; moral-is— moraliski.c) Žadyn Němc njeby prajił: Die formen ‘ethsch und mo¬ralsch’ sind aesthetsch und mir sympathsch. Tak widźimy, zoje to ‘i’, wo kotrymž ja rěču, bytny wobstawk wuraza, a zo mySerbjo našemu publikej tež tajkich skepsanych twórbow poskićećnjesměmy. Duž dha dyrbimy ethiski a t. d. pisać.d) Twórba belgski pak je nimo teho tež fonetiscy nje¬móžna. Wona dyrbjała, hdy bychmy ‘-ski’ (a nic ‘-iski’) při¬wjesyli, swój krknik zhubić a ‘belski’ rěkać, kaž nam prjedyše‘bramborski’ pokazuje.e) Hdyž na horječnej přikład ‘Čech — čěski’ pohladamy,bórzy pótknjemy, zo twórba norwegski so dźeržeć njehodźi azo dyrbjała, hdy bychmy tudy jednore ‘-ski’ před sobu měli, nambjez krknika napřećiwo stupać. We Łužicy 1882 č. 9 str. 77ćišćane steji: ‘Ze šwedsko-normanskich wójnow.’ Ja běch 36.pisał: ‘Ze šwedisko-normaniskich wójnow.’

Wo někotrych słowach a twórbach. 107f) Tak daloko dosaha zamóžnosć wukónčenja ‘-icus’. Připomjenowanjach městow, hdźež tajke łaćanske ‘icus’ so lóhkotrjebało njeje, nałožuje naša serbšćina kóncowku -ski, němčinaskrótčene -sch: n. př. Apolda — Apoldaski, Apoldasch;Hannover — Hannoverski, Hannöversch. Při městach na-burg abo hewak na krknik pak na wobeńdźenje fonetiskichkollisijow derje činimy, hdyž zastarske połne -iski stajamy, kažNěmcy tudy tež radźi połnu twórbu nałožuja: n. př. Augsburg— Augsburgisch, Augsburgiski (Augsburgsch, Augsburg¬ski). ‘Rumbórk (Rumburg)’ ma Rumborski.Připis. Naš J. E. Smoleŕ je w swojim času z wulkej prócua pilnosću mjena serbskich wsow a t. d. zhromadźił a samsnesobu w ‘Pěsničkach łužiskich Serbow’ sobu wotćišćeć dał. Nětkoby wulcy wažne a wužitne dźěło było, hdy by so tajki zapiszhotował, w kotrymž bychu pódla wjesneho a t. d. pomjeno¬wanja tež substantiva na -jan, kaž adjektiva na -ski (-janski),resp. na -jany*) přidate byłe. Jedyn tajkeho wobšěrneho dźěłapřewjesć njemóže.§ 9. Mjehki.Adjektivo mjehki (ze słyšomym ‘h’), dł. měki, rěkašestarobołhaŕscy męk-ŭk-ŭ. Hdyž bě wosrjedźne ‘ŭ’ so zhubiło,přesuže so prěnje ‘k’ do ‘h’: přir. lak-ŭt — lóhć (ze słyšo¬mym ‘h’), nohŭt , — nóhć. Komparativ mjehši a delanskatwórba mjehčejši wujasnja so přez stbłhske mękŭčajšij (mě¬kŭčij). Wot stareho korjenja ‘mjank-’ je so pola nas słowjesomjaknyć zdźeržało. Wurjadnje słyši so komparativ mjekši.Słowjeso zmjekčić, kotrež Łužica na runje podatej stronje trjeba,mje ženje dójšło njeje: a ja zwučenej twórbje zmjehčić prje¬dotu dawam.§ 10. Zbožo.Zo so nima ‘zbožo, lěćo, pićo‘ a t. d. za zbože a t. d. pisać,wo _tym su in thesi drje wšitcy přez jene. Hinak so ta wěckastwori, hdyž sebi zestajeńku zbožopřeće wutworimy; potom*) W Delanach praji so n. př. Nydźany (t. j. Nydźan-ny) za ‘Ny¬dźan-ski’. Wjesne mjeno same je ‘Nydej’ abo ‘Nydeja’.

108 Dr. Pful:drje směmy to njeporjadne ‘o’ z tym potajnistwojtym o hromadudźeržeć, kotrež n. př. we słowje hłodoměrski (hungerleiderisch)z wjetša ‘wjazacy vokal’ mjenuja.§ 11. Ćahnyć, steju.1. Někotři pisaju, kaž by imperfekto ‘ćahnych’ rěkało. Jelizoso woprawdźe něhdźe tak praji, je to wopaki tworjene, kaž namstarobołharšćina swědči, a tež naš Handrij Zejleŕ, kiž we swojejgrammaticy (1830) po Budyskej narěči cyle prawje wuknich anawuknych rozdźěla. Imperfekto tameho słowjesa je po nět¬čišej pisnej rěči ćehnjech; a ‘ćahnych’ je praeteritalny aorist,runjež jeno we zestajeńkach trjebany, kaž n. př. s-ćahnych(2. sćahny). Pódla teho pak mamy tež twórbu s-ćeže (2. sćeže).Jedyn teju praeteritalneju aoristow je tak dobry kaž druhi (přir.kłóch — kałnych); kóždy wot njeju pak ma (cyle kaž kłóć akałnyć) swoju samsnu logisku móc: n. př. holca rub z blidasćeže (nahm hastig hinweg), z blida sćahny (nahm hinweg);muž sebi kłobuk sćahny (nahm ab), sćeže (lüftete); wón čas¬nik naćahny (zog die uhr auf), so rozćahny (streckte sich).2. Łužica pokazuje přikłada dla na słowjeso hnuć. To sonjehodźi, dokelž je hnuć cyle hinak tworjene, kaž z pólskehoinfinitiva giąć widźimy (přir. tež stbłh. gnuti pódla ‘gunuti’).*)Tehodla dyrbimy sebi druhe słowjesa na -nyć (resp. -nuć) wob¬hladać, a tajkeho wotmyslenja dla je trjeba kus hłubje wuzběhnyć.3. a) Wysokej zynkaj ‘i, j’ mataj po swojej wysokej při¬rodźe tu samownoć, zo prjedyšu sylbu vokaliscy pozběhujetaj:n. př. kijami — kijemi; skoro — skerje; dobry — (debrje)derje; ćahnu — ćehnješ; z-jaw-ny — z-jewić; pola limbor¬skich Serbow n. př. dobrŭ-i abo dubrŭ-i — dubrüj — dübrüj —dübri — dibri.b) Tak su w našej horjanskej rěči infinitivy na -nući z dru¬heje konjugacije so přez přitomne ‘i’ na ‘-nüći’ pozběhnyłe, ko¬trež je so po našim serbskim wašnju na -nyći přetworiło a na¬posledku swoje ‘i’ zhubiło: n. př. wuknući — wuknüći — wuk-*) Tudy njejedna so wo naše derje znajome słowjeso hib-nyć (sohibnyć), ale wo něšto na ιν-έω podobne.

Wo někotrych słowach a twórbach. 109nyći abo (najbóle) wuknyć. Sem słuša tež słowjeso rozumjeći— rozümjeći — rozymjeć (z analogije potom tež rozym).c) W Delanach a w Delnych Łužicach vokale tak powšit¬komnje horje njeńdu: n. př. z kijami, z přećelami, a wo¬sebje je infinitivowe ‘u’ so zakhowało: n. př. stanuć, dł. stanuś.4. Z teje samsneje přičiny, t. r. sćěhowaceho wysokeho jótadla — stej słowjesy ‘stoju’ a ‘doju’ so w hornym kraju nasteju a deju powyšiłoj.§ 12. Równy.1. Łužica pisa równy = runy. Korjeń adjektiva je słowjesnykmjen rŭw- (infinitiv rŭw-á-ti — rwáti, něm. rauf-en); ruw-nywotpowěda potajkim němskemu ‘zugreifend, packend, eifernd, wett¬eifernd, es gleich zu thun suchend, gleich kommend, gleich’.Dissimilacije dla přesuny so ‘u’ na o, tak zo daloko rozšěrjenatwórba rowny nasta, kotraž so pola nas na runy hromadu sćahny,njeje-li prjedy spomnjene zastarske ‘ruwny’ pola nas jednorjeswoje ‘w’ zhubilo. Ale ‘równy’ pisać je njemóžne, dokelž hubnik‘w’ po našej foneticy čiste o žada.2. a) Wěrno je, zo móhli my Serbjo wšitcy jene pismow¬stwo měć, hdy bě so wot spočatka w namjeznej rěči pisało; alewěste tež je, zo je so naša pismowska kultura z Budyskich strondele přez Hornu Łužicu rozpřěsćerała, a zo je w Delnej Łužicysamostatne pismowstwo wukćěło.b) Při załoženju Maćicy Serbskeje (1847) dyrbjachmy — ru¬njež bě mój z J. P. Jordanom rozpomnjeny a z J. E. Smolerjomwujednany zhromadny serbski prawopis hnydom sobu nawotmyslowane zjednoćenje našich rozdźělnych dialektow wobli¬čeny — so na Hornu Łužicu wobeju dźělbow wobmjezować, zobychmy jeno najprjedy krute stejišćo dobyli. W běhu časa paksu někotři nahladni Serbjo sebi tu zasłužbu zasłužili, zo je sodelnołužiski wotrjad Maćicy Serbskeje załožił (1880), a zo su za¬počeli ćim krućišo na zjednoćenje abo tola zbližowanje našejuwobostronskeju literaturow myslić. Nadrobne zasady za tajkeskutkowanje so njehodźa postajić, a nahlady wo móžnosći zbližo¬wanja při wustupowacych jenotliwych prašenjach budźa drje lóhkohusto dosć rozdźělne. Mi za moju wosobu chce so zdać, zo mó-

110 Dr. Pful:žemy spodobne a dušne słowa bjez dołheho rozmyslowanja z je¬neje literatury do druheje přenošować, jeno zo su we zwisowanjurěče dosahajcy zrozymliwe (kaž je n. př. Łužica 1882 raz adjek¬tivo lichi [ledig, los] jara přihodnje nałožiła), zo pak dyrbimyso swěru wšitkich tajkich wurazow znapřećnje wostajeć, kotrežso wot rěčneho začuwanju našeho luda sameho z literatury wu¬pokazuja (kaž n. př. jeničcy delanske a horjanam njeznate toć,pórać, a wšelake deklinaciske a konjugaciske twórby a t. d.).Wobstejnosće so njedadźa na hłowu stajeć; při dalšim rozwi¬wanju wěcy pak budźe hišće jene abo druhe so dorunać hodźeć,štož by sa wokomiknjenje hišće njemóžne było.c) Jenotliwje pak dyrbju wuzběhnyć, zo móža te wurazy,kiž tak-rjec hišće žaneje pismowskeje twórby přiwzałe njejsu, soz namjezneje abo delnołužiskeje rěče zbližowanja dla pola naspřijimać (kaž n. př. etymologiscy lěpša twórba k r o w a = kruwa),bjez-tym-zo na druhej stronje njesměmy teje wobstejnosće zanje¬kedźbować, zo naša horjanska rěč na prjedy pokazane powyšowa¬nje vokalow ćěri a zo bychmy my přećiwo duchu samsneje činili,hdy bychmy n. př. steju do ‘stoju’ přetworili, runje kaž by n.př. mało spodobne było, hdy bychmy, kaž dołho sebi wobstej¬nosće specifisku hornołužisku rěč žadaju, přećelami w městopřipóznateje twórby ‘přećelemi’ pisali.§ 13. Sobudźěłaćeri.Łužica 1882 č. 12. str. 103 piše ‘wjele pilnych sobudźěła¬ćeri’. Na předłoženym wukónčenju ‘i’ budźa so zwonkowni dźi¬wać. Tole wukónčenje trjeba so jenož pola nawoprawskich kol¬lektivow (bjez-tym-zo sobudźěłaćerjo a byrnje jich wjacy było,žaneho kollektiviskeho wobpřijeća njetworja): n. př. hromada koni,dźesatk basni, črjóda husy (khiba štož chce ‘črjóda hus’ prajić).Hdźež so adjektivo přida, njetrjeba so kollektiviska kóncowka‘i’: n. př. płaćizna dobrych konjow, črjóda tučnych hus.§ 14. Něšto wo słowjesu. Hdyž nějenož poł prawje; wón dyrbjał prajić: ‘Twórba přińdu móže

Wo někotrych słowach a twórbach. 111futuro być’: přetož ‘přińdu’ na sebi samym je aorist,*) a tónněhdźe tymle němskim wurazam wotpowěda: Ich gehe irgendwann (einmál, eínmal, manchmal, nicht aber in einer bestimm¬ten, nicht in der gegenwärtigen zeit) herzu, ich komme einmal,folglich auch ich komme künftig oder ich werde einmal kommen.Po tymle njech so ta sada wozmje: ‘Ja so zwjeselu, hdyž ty kemni přińdźeš’; ta sada móže němscy takle rěkać: ‘Ich geratheallemal in freude, wenn (so oft) du zu mir kommst (bei mir er¬scheinst)’, abo pak takle: ‘Ich gerathe einmal (künftig einmal)in freudige stimmung, wenn du einmal (künftig einmal) zu mirkommst’, t. j. ich werde mich (dann) freuen, wenn du zu mirkommst’; w poslednim padźe mamy aoristowe futuro abo futu¬riski aorist, a w prěnišim widźimy tak-rjec aoristowe praesentoabo praesentiski aorist, — kotrajž wobaj aoristaj dyrbitaj so poswojej přirodźe bjez časneho rozwiwanja myslić. Rozwiwanje wečasu podawa so přez praesento, njech je wobpřijeće sady faktiske(wěcne, nawoprawske) abo jenož ideellne (myslene, přijimane):n. př. ja so wjeselu, zo ke mni dźeš (přikhadźeš, zu kommenpflegst), ja so wjeselu, hdyž ke mni dźeš (přikhadźeš). Za při¬kład wzmimy tež hišće te słowa: ‘Dźeńs listaŕ (briefbote) zahedźe’ . . . abo, kaž Serb radši rjeknje: ‘Dźens je listaŕ zahe;*) Aoristus poznamjenja sčinjenje (pobyće, zbyće), praesens po¬znamjenja činjenje (byće, so-činjenje); praesento podawa (abgeben) sło¬wjesowe činjenje jako časowe, jako relativnje trajace, jako so rozwiwace:aorist podawa słowjesowe činjenje jako bjezčasne (zeitlos), t. r. jakotajke, kiž žaneho rěčehódneho traća nima, abo kotrehož časne rozwiwanjeso wot myslow jako dokonjane a potajkim jako wjacy njetrajace zapřimuje.N: př. λαβε ν wzać einmal nehmen, δο ναι dać einmal geben, βαλε νćisnyć einen wurf thun (einmal werfen), sčinić ποί σαι einmal das thunvollenden, einmal thun; praes. λαμβάνειν brać wiederholt oder dauerndnehmen, διδόναι dawać wiederholt oder dauernd geben, βάλλειν mjetaćwiederholt oder dauernd werfen, činić ποιε ν im thun begriffen sein oderin dauernder weise thun, zmjetać das werfen in der weise vollenden, dasses von der vorstellung als abgeschlossen aufgefasst wird. Z praesenta po¬khadźa imperfekto: n. př. ποιέω ποι — ΠΟΊΕΟΝ ΠΟΊΟΥΝ, čini-a-ch,činjach; z aorista jako tajkeho pokhadźa praeteritalny aorist, aoristowepraeterito (kotremuž dys a dys wopačnje jenož ‘aorist’ rěkaju): n. př.λαβε ν, βαλε ν, δο ναι, γ άψαι, wzać, ćisnyć, dać, spisać — -λαβ-ον, βαλον, δωκα, γsčini-ch.

112 Dr. Pful: Wo někotrych słowach a twórbach.hewak hodźinu pozdźišo přińdźe’. Štóž takle praji, temu jedźensniše listarjowe činjenje faktiske, je jemu praesens, praesen¬tiska wěc; hewaše listarjowe činjenje je jemu jenož ideellne, něštomyslowske, jenož aorist, něšto na žanu dobu (čas) njewobmjezo¬wane. ‘Ja so wjeselu, hdyž dźeš’, rěka němscy ‘Ich freue mich,wann du thatsächlich kommst’; ale ‘Ja so wjeselu, hdyž přiń¬dźeš’, wućišćuje němske ‘Ich freue mich, wann du einmal kommst(etwa kommst), resp. wann du einmal (etwa) kommen wirst’.Tamón wuraz poznamjenja nawoprawski čin (thatsache) we wěstymčasu; posledniši hiba so we idéji móžnoty bjez wěsteho wob¬mjezowaneho časa. — Tole njech su moje tudyše přinoški začejužkuli přichodnu dospołnu wučbu jednoreho serbskeho futura.Někotre našich z aorista pokhadźacych futurow — kotrež jehižo Handrij Zejleŕ zapisał — su w běhu časow z přirody nje¬wobmjezowaneho aorista wustupiłe a so do nawoprawskich futu¬row jenokróćneho činjenja (actionis simplicis) přewobroćiłe: n. př.póńdu (ich werde ein einzelnes mal gehen, einen gang aus¬führen), powjedu (ich werde ein einzelnes mal führen, eineführung besorgen), a t. d.; futuro wospjetowaneho činjenja je‘budu khodźić, budu wodźić’ a t. d. ‘Mě-ć’ poskića futuro změju(ich werde haben, habebo); iterativna twórba trjeba so jeno w de¬lanskej stronje: n. př. štomy budźa derje měwać, budźeš-lijim přiliwać. — Hdźež pak so jednore činjenje poznamjenjenych słowjesow njemóže na relativnje krótki čas wobmjezować, abo hdźežjenotliwe momenty samsneho z wěstej nuznotu wustupuja, tamdyrbi zo zestajene futuro nałožować, tak zo so ‘počěrju, powjedu’a t. d. do budu wjesć, budu hnać a t. d. přewobroći: n. př.tón člowjek budźe njekazanstwa hnać (wird unfug treiben), donižzměje strowe stawy (so lange er gesunde glieder haben wird);kral budźe wójnu wjesć, doniž to póńdźe (so lange dies gehen,angehen wird). [Při wopřijeću ‘to dźe’ so žane jenotliwe mo¬menty njerozdźěleja.]Připis. Wo serbskim słowjesu hodźi so hišće wšelakepřepytować a pisać. Na přikład: Čehodla je ‘nadźeju (nadźiju)so’ praesentiske, ‘wodźeju’ pak aoristiske (futuriske)? ‘popřeć’ a‘zawidźeć’ praesentiske — z imperfektom ‘popřejach abo popřach,zawidźach’? ‘zastać — zasteju’ praesentiske, ‘zastać — zastanu’

Dr. Pful: Šyldowska rada. 113pak aoristiske z imperfektom ‘zastejach’azaor. praeteritom ‘zastach’?‘wobstać — wobsteju’ a ‘wobsedźeć — wobsedźu’ z dźěla praesen¬tiske (z imperf. wobstejach, wobsedźach), z dźěla aoristiske (hólcna konju wobsedźa, wojak wojowanje wobsta)? ‘znjesć abo pře¬njesć’ (ertragen), wunjesć (ertragen, ergeben), wučinić (ausmachen,ergeben), zasłužić (verdienen) takrjec praesentiske (tón wšitkoznjese, to wjele wunjese, to dwanaće wučini, tón to zasłuži) —z aoristowym praeteritom ‘znjesech, přenjesech, wunjesech, wu¬činich, zasłužich’, kaž ze zastarskim praeteritom ‘znjeseše, pře¬njeseše, wunjeseše’ (stbłh. nesěach) a z iterativnym ‘wučinjach,zasłužach’? Čehodla so praji: Ja sebi dam włosy třihać, im¬perfekt: wón sebi daše włosy třihać, aor. praet. wón sebi dawłosy wottřihać? Čehodla je cyrkwinske ‘spowědać (beichten),připowědać (aufbieten), wotpřipowědać (abkündigen)’ praesentiske(imperf. -dach, 2. 3. daše), runjež je n. př. napowědać, popowě¬dać (-dach, 2. 3. -da) aoristiske? a t. d., a t. d.Šyldowska rada.Po ludowych bajkach wupěsnił dr.Štó wěřił by, kak nahladnaJe něhdy wyšnosć byłaA kak je rada ŠyldowskaWšo ćežke přewinyła?!Ta wěcka pak so wujasni,Hdyž prjedy hišće praju,Zo rozom bě tam wysokiKaž dub a jědla w haju;A za wšěm wšudźe hladachuĆi starscy*) samowóčnje,A we wšěm wšudźe pomhachuĆi sławni samoručnje.Tak dajće sebi powjedać,Štož lědy žadyn znaje:A nichtó nochcył dwělować,Hdyž sprawna bajka baje.*) ‘Starscy mužojo’ su sobustawy ‘rady’.Pful.1.Raz radźićeljo nadobniSo khodźo dohladachu,Zo smuhi trawy na khěžiSo jenej zelenjachu.Tu nasta wažne prašenje,Kak dele šła by trawa,Kiž ptačkam horkach njetyjeA na zemi je prawa.Tak woła z ćežkej kročałuTam dowjesć njezabychu,A dołhu tołstu wotežkuMu na kyrk zadźernychu.Duž přez třěchu bu walenyKónc wotežcyny druhi,A woł bu horje ćehnjeny,Tam wotjěsć młodne smuhi.8

114 Dr. Pful: Šyldowska rada.Wón jazyk pak jim wusunje,Hdyž wotežka ho šćipa;A jedyn zwoła wjesele:Hyhý, wón hižno lipa!2.Raz rada sławna ŠyldowskaWšo wobhladować dźěše,A banju*) žołtu wuhlada,Kiž wotrězana běše.Što to? so hłowa łamaše,Hač jedyn rjekny smjejo:To w slepej ćmě tež widźiće,To konjace je jejo.Što z jejom pak je započeć,Kiž konjace bě jejo,Zas njemóžachu zapřijeć,Hač tamón rjekny smjejo:Wy wěsće, sławni radźerjo,Štó by ta pata była,Kiž nasadźena na jejoNam by jo wulahnyła.Tak wzachu kobłu njekomdźo,Jej wotrubachu nohi,Hač za kermušuA nasadźenytučne su,na jejoBě bórzy dunder wbohi.Tam rokot patu kryješe,Hač buchu kraje ćmowe:Tam kobła sedźo lehnješe,Hač nabu swětło nowe.Z tym rada bě so zebrała,Zo by so pohladało,Hač njenadeńdu žrěbjatka,Kaž bě so wšitkim dźało.Hdyž takle radu składujoSo keŕkej přibližachuA do prědka so wjeseloTo žrěbjo předawachu:Jich słowa zajac přetorže,Kiž w keŕku drěmał běšeA nětko wot nich snowaše,Zo smuha za nim dźěše.Tu nastróženi měnjachu,Zo žrěbjo wot nich khwata,Kiž wulahnyła při keŕkuJe nocy kobła-pata.Duž wołachu tam: Hič hač, hač!Što takle wot nas ćěriš?Što wopušćeš twu staru maćA do lěsa so měriš?3.Tež wowcy rada měješe,Kiž překročachu łuku,Hdźež při jězoru wodźešeJe pastyŕ z miłej ruku.Raz woni won tam dóńdźechu,Zo bychu pohladali,Kiž bychu zwubjerali.Tam stejo dohladachu soA bliže k brjohej dźěchu,Zo spody wody hłubokoTež běłe wowcy běchu.Tu jedyn wot nich praješe:Tych mjaska mi so chcyło;Te suche njejsu zawěsće,A wšo by k rězu było.*) ‘Banja’ je delanske słowo za ‘kürbiss’.**) Tudy steji nominativ za vokativ, dokelž delanska narěč vokativiskejekóncowki nima, khiba we słowach na ‘-k’: n. př. Jank — Janko. Wurazhač abo hič hač pak je přemjeno konja; samsny wotpočuje na zynkachrjehotanja (‘hi — ha’).

M. Hórnik: Katechismus Jakuba Ticina z. 1. 1685. 115Duž druhi tole přistaji:Dźi, šołta, ty tam prěni;A kiwnješ-li ty pod nami,My njebudźemy lěni.Zo šołće prěnje přisłuša,Bě šołće derje znate:A słowo napominanjaBě njetrjebawši date.Hdyž skoči pak tam do wody,Zo dźěše žołma žiwa,Wón z prawej nohu zalumpny,Kiž běše khětro křiwa.To tamón lědy wuhlada,Dha zleća na kónc brjohuA zahorjeny zawoła:Nam šołta kiwa z nohu.Duž wodźićelej posłušniNutř wšitcy zeskakachu:A wšitcy tam su wostali,Hdźež wowcy wuhladachu.Tak zańdźe sława sławjena,Kiž kraj a morja jima:Tak zańdźe rada Šyldowska,Kiž runja nihdźe nima!Připis. Šyldowska rada wotpowjeda němskim ‘schildbürger’. Před¬łožene tři basnički we njewjazenej rěči sym ja před wjacy hač 40 lětamiwot čistoserbskich ludźi Wojerowskeje strony słyšał; a mi chce so zdać,zo su te tři basnički po twórbje a wobpřijeću wjele skerje serbskeho nježliněmskeho pokhoda: kaž dyrbju tež wuraznje wuzběhnyć, zo stej naša tu¬dyša 2. a 3. bajka po mojim wědźenju Němcam hač do teho časa njezna¬jomej wostałoj.Katechismus Jakuba Ticina z l. 1685.Podał M. HórnikHdyž w lětniku 1878 tuteho Časopisa nastawk „Jakub Ti¬cinus a jeho ryčnica z 1. 1679“ podach, dyrbjach hišće prajić,zo jeho „Catechismus Serbicus“ we wjacorych knihacha zapisach spominany so nihdźe wukhował abo z nowa nama¬kał njeje.Lětsa dostach exemplar z přećelskeho domu z wonka serb¬skeje krajiny a móžu nětko dospołne wopisanje knižki podać.Wona je in 12° ćišćana a wopřimuje dwě listnje (48 stron).Napismo je tajke: Deß Ehrwürdigen Patris Petri CanisiiS. J. Theologi Christlicher Catholischer Catechismus, Teütsch undWendisch. Toho ċzeszusowoho TowarstwaNėmsky ha Sersky. Mit Erlaubnus der Obern. Prag in derAcadem. Druckerey, 1685.

116 M. Hórnik:Na druhej stronje stoji: NB. Wer diß Büchlein recht lesenwil, der muß diejenige Regeln beobachten, die in den, Anno 1679in Druck außgegangenen Principiis Linguæ Wendicæ, seynd be¬schrieben worden.Dedikacija (na 3. stronje) rěka: Reverendissimo, Perillustriac Amplissimo Domino D. Martino Ferdinando Brikner, à Brucken¬stein, Episcopatus Misnensis per superiorem & inferiorem Lusa¬tiam Administratori in Spiritualibus, Loci Ordinario, ProtonotarioApostolico, Laubnæ Præposito, & ibedem Coenobij Sacrarum Vir¬ginum Visitatori perpetuo, Ingenuæ ac Exemptæ Ecclesiæ Bu¬dissinensis ad S. Petrum Decano & Prælato meritissimo, DominoPatrono ac Mecoenati gratiosissimo, D. D. D. — Servus in Christo— J. X. T. S. J. (Tutón Brickner bě z Noweje Wsy pola Kulowa atachant w l. 1676. Wón drje je ćišć knižki poručił a zapłaćił.)Na 4. stronje slěduje „Kurtze Frag und Antwort dieses kleinenCatholischen Katechismi. Was Glaubens bist du? a t. d. Na 5.a wšěch druhich stronach njeruneje ličby (ličby same pak tamnjestoja) je serbski text tajkile: Krotke Woprasse a, ha Wotmo¬we a Mawoho Katholskoho Katechismusa. Kajkėje sé té Wėré?Ja som Katholsky Kssestian. Do (= hdó, štó) jo KatholskyKssestian? Ton jo, kotréż kċené ssitko wėri, ha wuznawa sstożwėri, ha wuznawa ta stara Katholska Rémska Cerkwė; nėch to tomu(= tom) swiatom Pismė jo pisano, habé nic a t. d., a t. d. Popjećich hłownych dźělach (štučkach) znateho katechisma je khěrlušpřidaty „Ave Maris Stella“ kotryž jako pokazku rěče (Kulow¬skeje podrěče) a prawopisa sem přistajić sebi dowolam.Ave Maris Stella.1.Té sé ssece Knėżna,WItaj zmo a Wėzda,Wilka Maċer Boża;Zbożna znėbės porta.2.Poselstwo ċi zjewiJand’żel Gabrieli:*)Daj nam mėrė bodliċ,Mėno Jésé mėniċ.*) Dyrbi być: Gabrielo; ale runozynk žadaše i!

Katechismus Jakuba Ticina z 1. 1685. 117Wopokass so nam maċ,Nass paċer céw wozaċ, 1 )Kiż wot tébė pssissou,3.Winkam banté wotweż,Slėpém swėtwostċ pssinės,Tej Zwostċi knam nedaj,Dobrotu nam żadaj.4.Nas ztobu jo wumou.5.Knėżna wuzwolėna,Bewssim 2 ) se jac krasna;Ċżin nas na tom sweċe 3 )Czistéch, formnéch pssece. 4 )6.Ċżiste żiwenė nam daj,Na zicher puċż pomhaj,Żo bé wid'żeċ moliJEZVSA Weċnostċi.7.żak boċ Bohu Wocej,Kwawa joho Sénej,Ha też Duchej swiatomRunna ċżestċ boċ ssim ċżom.AMEN.Dokelž sym wo rěčnicy a prawopisu Ticina hižo w spom¬njenym nastawku porěčał, přidawam jenož slědowace wosebitosćea přispomnjenki, z kotrychž znajeŕ póznaje, čehodla sym jetudy stajił.Rémski, romski. Cerkwė, cyrkwej, cyrkej. Pisano; żo, zo;huċżene lud'ze; zaċiskaju ha zatamaju; kużdé, kóždy; pėċ, pjeć;wėsti; zbożné worduwaċ; artikul; narod'żené wot Marie Kneżné(w pozdźišich knihach po němsku: teje knježny); ċerpėw martru1 ) wozać = wzać!2 ) Dyrbi być: bewssimi, bjez wšěmi, mjeze wšěmi.3 ) wjacy.4 ) fromnych, pobožnych.

118 M. Hórnik: Katechismus Jakuba Ticina z 1. 1685.pot Pontiom Pilatom; zaso wot mordwéch; spėw knėbėßam; troji(w) téch perssonach, Boh Woc, stworiċżel ssitkich wėcou; Duchswiaté . . . ssitkich . . . sweċi (hišće nic: swjatosći!) widownémocné céjch; mé na nėwidowne wass o swėċė o na Dussi dostawamé;sweċina téch Mėssnikou, kriżmo; żobé; pod tém wobliċwom tohoklėba; kétro hak, sobald als, alsbald; khoré (prawje pisane); żobėschtej . . . dżėċi horė ċanowej. Té nėdérbiss mėna Bożoho darmo(== podarmo) mėnuwaċ; nana ha maċ ċżestċuwaċ; nėdérbiss fal’schneswėdomė dawaċ; zceweje twoje (twojeje) meslė (pozdźišo „Mosé“);najwėtssa kaz a; céwé Zakon; swiatu Mssu swusseċ; knaimėnssomjonu swojom postawenom Mėssnikej so wuspowedaċ, ha Witrounomċżasu ton Sakrament toho wouta a dostaċ; żanéch kwasou ned’żerżeċ;cérkwine Kaz e (nic: cyrkwinske); dobre wustawe a ha zanknė a(gute Ordnung und Satzung), postajenja a wobzamknjenja; ztėmpssistaweném Jand’żelskim Powita om (w rěčnicy: powitanim);poswėċeno (w rěčnicy: —ne) boċ twoje mėno; nassim winikam(pozdźišo w Kulowje: swojim, druhdźe — tež w Čechach — połaćansku: našim); Strowa boċ Maria; nėt a tu sstundu nasseje(w rěčnicy: nasche) smėrċe; żo bé nas Boh . . . pssedewssim zwomtoho ha pssikhodnoho żi ena céw wumoċ (hišće dospołnje, kažw druhich słowjanskich rěčach: zo by chcył wumóc); ton wo¬troċk, kiż swoj ho Knėza wolu wė ha jeje nėċżini, bud’żo z elėprutami bité; dwė sstuce; te zwe wostaji; hiżna (hižno, hižo); kiżBożeji lubostċi su psseċiwne; possnostċ habé hordostċ; na Bożejnad’że ha miwostċi (němscy jenož: Gnad, kotrež wšak so najlěpje„miłosć“ přełožuje) zacwisluwaċ; tej poznatej praud’że so napsseċostajiċ (nic: wěrnosći); zwolu ha prċtkzaċim; rėchi wobessli (ger¬manism město: činili abo zkrótka: zhrěšili); rėchou so waruwaċ;trozbé, strózwy; bud’ża (!) nuċ hic do weċnoho żiwėna . . . dowėċne (wěčneje) smėrċe; jatéch wumożeċ; bud’żo nam zas nuċmėrėno; zbożne su te, kiż pwaċżu; zbożne su te wėrne; wolna ku¬doba, stajna Cżistota, Dokonana posussnoscż pod duchouném Hussim;ton poslenė Bożi Sud, Tón Bożi Raj (das Himmelreich). Toho¬dla wopomni, ċżwojeċżo (nic: čłowjeko), ssitkich twojich skutkachtwoje poslėne wėce; ha do weċnostċe rėssiċ nėbud’żess. Konc tohoKatechismusa.

M. Hórnik: Zacharias Bierling a jeho knižka z l. 1689. 119Njech so pilnje dale za starymi knihami slědźi. Snadź sowot někotrych hišće starše wudawki nadeńdu. Tak je w Jor¬danowej Jutničcy (1842) spomnjene, zo je Warichiowy prěnilutherski katechismus hižo w lěće 1567 wudaty, mjez tym zo jedotal jenož druhi woćišć znaty, mjenujcy z lěta 1594. Tež za serb¬skimi rukopisami dyrbi so dale pytać!Zacharias Bierling a jeho knižka z l. 1689.Podał M. Hórnik.Najstarši serbscy spisowarjo su w Časopisu hižo wobšěrnjewopominani: Jakubica, Moller, Warichius, Tharæus, MartiniFrencel a Ticin. Po tutych dyrbi so hišće spominać na Zach.Bierlinga a jeho knižku.Bierling (serbscy snadź Běrnik?) narodźi so 1619 we Woje¬recach, běše faraŕ w Kózłach (wot 1645), w Malešecach a Por¬šicach (1653—97). Jako duchowni njedostatk serbskich knihowspóznachu a na wudawanje tajkich so hotowachu, bě wón jarapilny we přełožowanju knihow za lutherskich Serbow (hl. niže).Tehodla je wón, kaž so zda, nahladnosć wužiwał mjez swojimikollegami; přetož wosebje drje jemu k woli je samo MichałFrencel swój najprjedy lěpši prawopis pušćił a pozdźišo po wašnjuBierlinga pisać počał. Wězo je so na njeho tež dźiwało, dokelžbě znajmjeńša dźewjeć lět starši dyžli Frencel (rodź. 1628). Težpřełožerjo najnuznišich ev.-lutherskich knihow (Čuderly, Præto¬rius, Matthæi, Radca a Krügaŕ) — mjez 1645 a 1662 rodźeni —běchu wjele młódši. Zo Frencel při swojim prěnim prawo¬pisu, kotryž bě z Ticinowym nimale jenaki, njeje wobstajnywostał, bě za naše Serbowstwo wulka škoda!Bierlingowa jenička ćišćana knižka je nětko hižo žadnostkaa tehodla ju tudy wopisujemy. Wona wopřimuje po titlu apředsłowje jenož 39 stron w małym 8° a ma tuto napismo:Didascalia seu Orthographia Vandalica. Das ist, WendischeSchreib- und Lese-Lehr, Auf das Budissinische Idioma oder Dia¬lectum mit Fleiß gerichtet, Nehmlich: Wie man die Buchstaben inHoch-Wendischer Ober-Lausnitzer Sprache erkennen, schreiben und

120 M. Hórnik:aussprechen solle. Damit ein jeder durch solche Unterweisung garleichtlich und fast von sich selbst, in kurtzer Zeit richtig die Wen¬dische Sprache begreiffen, schreiben, aussprechen und reden lernenkan, Aufgesetzt Durch ZACHARIAM Bierling, Hojerswerdanum,Pastorem Allemanno-Vandalicum In Porschwitz. BUDISSIN,In Verlegung Fr. Arnsts, Druckts Andreas Richter, 1689.Předsłowo pokazuje nałožk tehdyšeho časa a je tajke: VIelgünstiger, geliebter Leser, Gleich wie der hoch erleuchte ApostelPaulus aus tieffer Demuth bekennet, daß er nicht mit klugen RedenMenschlicher Weißheit umbgangen; Sondern sich beflüssen, wie erdurch GOTTES Geist, die Lehre von den Gecreutzigten JESU,fortpflantzen möchte; Also bekenne ich auch öffentlich und un¬gescheuet; Daß in diesem Informatorio Orthographico, keine klugeMenschliche Weißheit oder Kunst zu befinden, sondern die Ober¬Laußnitzsche Wendische Art recht zu lesen, zu pronunciren und zuschreiben, und ist diese meine geringfügige Arbeit nicht aus Ehrgeitzgeschehen, sondern einig uud allein dahin angesehen, weil so wenigWendische Bücher verhanden, und doch gleichwohl in vielen Volck¬reichen grossen Gemeinen, das seeligmachende Wort GOttes, musin dieser Sprache geprediget werden:Wie dieselbe in kurtzer Zeit, mit geringer Mühe recht ver¬ständlich auszusprechen, zuschreiben und zulesen sey.Wirst demnach solch mein Beginnen nicht übel aufnehmen,sondern vielmehr im besten vermercken, und künfftig, so dieses ge¬nehm gewesen, geliebts GOtt, ein mehrers gewärtig seyn, das ichallbereits unter der Feder gehabt, und schon vor etlichen Jahrenbeygelegt: Welches vor diesem keiner gethan; Als l. der Catechismus,besambt den Fragstücken D. M. L. und etlichen sehr schönen tröst¬lichen und nützlichen Gebehtlein, vor die Jugend und bey denKrancken vorzusprechen, und zugebrauchen. 2. Der JEsus Sirach.3. Die Proverbia Salomonis. 4. Der Hiob. 5. Das Psalterium.6. Der Prophet Habacuc. 7. Der Prophet Malachias. 8. Evan¬gelia Dominicalia cum Epistolis. 9. Eine Kirchen Agende. Unterdeß, lebe gesund und gehab dich wohl im HErrn. Gegeben inPorschwitz deu 12. Martii, im Jahr, nach Christi Geburt, 1689.Rozwučenje samo spočina z napismom: Orthographia Vene¬dica seu Vandalica. Powšitkowny dźěl (in genere) dowolamy

Zacharias Bierling a jeho knižka z 1. 1689. 121sebi tež woćišćeć, zo by čitaŕ nahlady Bierlinga spóznał.rěka:TamDIe Buchstaben in Wendischer Sprache, kan man bis auf eingnaues schreiben, theilen und unterscheiden, lesen, aussprechen undsonsten gebrauchen, gleich der Lateinischen und Teutschen Sprache;Der beschwerlichen Enderungen und Neurungen der Buchstaben,sonderlich durch das vielfältige Punctiren, accentuiren, be- unddurchstreichen, wie von den Böhmen, Pohlen und Sclavonen inihren Büchern geschicht;(Vide illorum Biblia, und Agenda, der Wenden in Illyria,welche sie Anno 1594. zu Wittenberg drucken lassen. Item RoteriLexicon Polonicum, Schwartzbachium, Johann KachinowskegoSylvam vocabulorum Bohem. M. Danielis Adami Röschely Dic¬tion. Lat. Bohem. Joh. Walthami Lexicon Polonic. Andr. Bla¬tawskj Informator. it. M. Albini. Wendisch Gesangbuch.)Doch der Sclavonen am wenigsten könte und solte man sichso viel möglich enthalten; Denn man könte durch fleißige Setzungder Buchstaben, das Wendische Idioma nach der Lateinischen undTeutschen Sprache, guter massen noch wohl treffen, wie aus Tit.Herrn Wenceslai Warichii Pastoris Weyland in Göda unter Tit.Herrn Licent. Alberti Litichii, damahligen Superintendenten zuBischoffswerda, Vorred, ausgegangenem Wendischen Catechismo,deme man (ob er wohl in etwas zu augiren und zu verbessernwäre) billich sein Lob lassen mus, zuersehen ist.Und wird man die Wörtter nimmermehr in Wendischer Sprachealso schreiben, daß jederman derselben Aussprache und accentuation,sonderlich bey dem aus einer, zwo und drey Meilen geendertenDialecto, sine præviâ crebrâ Exercitatione erlernen könte, kansdoch auch nicht im Teutschen geschehen;Usu enim magis, qvàm præceptis, ex contextu magis, qvàmAccentu. Non ergò Entia præter necessitatem multiplicanda.Und je näher man in Wendischer Schrifft der Lateinischen oderTeutschen, kommen könte, je mehr man der Unkosten in Druckereyenkönte geübriget seyn, doch perspicuitatis, discriminis & pronuncia¬tionis gratiâ, könte man etliche Buchstaben sehr beqvem und nütz¬lich bezeichnen, wie folgen wird,

122 M. Hórnik:Und sind in Genere, die Buchstaben in Wendischer Sprache,zubetrachten, nach der Zahl und Theilung.An der Zahl, sind die Buchstaben in Wendischer Sprache,sechs und zwantzig.Die Figur uud Gestalt derselben ist, entweder groß, oder klein.Grosse A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q,R, S, T, V, W, X, Y, Z, (jod und vav.)Also werden sie genennet mit den Ebreern, könten auch wohlja, und va, genennet werden, uti Gerhard. Joan. Vossius inGrammat. Lat.(Quæ locum habent in inchoandâ Periodo novâ, item inPronominibus Propriis, aut Propriorum vim habentibus.)Klein, a, b, c, d, e, f, g, h, i, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u,w, x, y, z, jod & vav.(Quæ locum habent in Principio, medio & in fine dictionumreliqvarum.)Nach der Theilung, sind die Buchstaben, entweder Vocalesoder Consonantes.Vocales zu Teutsch: Selblautende, auf Wendisch Ssâmohlôsnê,die sich selbst ernennen, oder aussprechen, ohne Vermischung undZuthun, anderer Buchstaben, Wernerus nennet sie Stimmen, pag. 42.Consonantes zu Teutsch: Mitlautende, aus Wendisch ssobu¬hlôsnê, Wernerus nennet sie mitstimmer, pag. 40. Hasenbergiusaber mitbellende, quæ tantum cum vocali possunt syllabam efficere.Selblautende sind, entweder Schlechtlautende, oder Doppelt¬lauteude.Schlechtlautende sind unbezeichnet, als a. e. i. o. u.Doppeltlautende sind entweder Eigentliche oder Uneigentliche,Eigentliche sind, ai, au oder aw, ei, oi, ui.Uneigentliche sind, , â, ė, ê, i. î. ô, , und werden be¬zeichnet.Die mitlautende, sind entweder nichtlautende, oder halblautende.Nichtlautende sind: b, c, d, g, h, k, p, q, t, w, so das e,meistens, wie bey den Hebreern das (:) scheva hinter sich haben,welches im Aussprechen gebrauchet wird, wenn sie alleine stehen,aber nicht im Schreiben; Das k, und h, hat das a, das q, hatdas u.

Zacharias Bierling a jeho knižka z. l. 1689. 123Halblautende sind entweder Gelinde, oder hauchende,Gelinde, als: l, m, n, r.Hauchende, als: f, s, die das e, wenn sie sollen ausgesprochenwerden, vor sich haben,Doppeltmitlautende, sind y, z, und das jod, in medio dictionis,ut Finkius in Gramm. Lat. pag. 13.Ab initio autem dictionis est simplex consona.Dieses und so jemand ein mehrers begehret, findet Er in denGrammaticen, Schmidii, Rhenii, Finkii, Vossii, und M. FabianFranckens ec.Z wosebiteho dźěla (Von den Buchstaben in Specie) wuzbě¬huju jenož slědowace.(z dypkom) wie ja, doch daß das i nur berühret und ab¬sorbiret werde etc: hl dacż .... Pata, p ta; Lata, l ta (ge¬gossen); Rada, r da; Lawa (Bank), l wa (des Löwen).â dołhe: Wâha, die Wage, Krâl, der König, mâsacż, schmieren.Dale ma: Râda Rath (drje wopak?); Kacż räuchere, Kâcż be¬reuen, quas Hochzeit, quâs Sauerteig. Wězo wopak!a (oder griech. ) und.c, etwas gelinder als ein z (cebula), welches aber doch gantzungewöhnlich ist (za Němca mjenujcy!).cż płaći jemu za č a ć (tež cżelo, cżicho)! Anstatt dessen(po prawym des einen cż!) wird das punctirte ċ gebrauchet, wel¬ches sonsten in keiner andern Sprache gefunden wird, als nur inder Polnischen und Böhmischen S., und wird cum sibilo ausge¬sprochen, sänffter als tsch . . . daċ, saċ, hiċ . . . — Ungeachtet esTit. Herr Wenceslaus Warichius also gesetzt: Es sey dann, daßman es abbreviationis causâ wolte gebrauchen. —ch auch in Wendischer, jedoch etwas stärcker, e. g. chlėb,chudy, chôry.d’ oder dz, welches gleich gilt als dz oder dsch, und fast zu¬träglicher ist als mit dem Häcklein, bedeutet soviel als dsch: D’ackoder dzak. . . . wôda, wôdze.ė wird etwas langsamer ausgesprochen gleich als je . . . .Mėr pro mier, swėt, nėbe (himmel), wera, mėd, żnė.ê als doppeltes ee, und man sprichts lang aus: Won żkrê,won żnê, won żrê (er frisset) . . . czêsna (ehrlich).

124 M. Hórnik:h: Hnada, Gnade, hnadzia! hrow, hliud volck!!í = ii: wíno, píwo, lína (měša akcent a dołhosć!); ijdnacżo,eilffe, ijmacż, ijescż.K:zergwi, K:brożni, K:sussodei, k:domu, nach Haufe. —Wenn ein l vor einem Consonante stehet, wird es quasi as¬piriret: lża lhacż! Obwohl die Pohlen, Böhmen und Sclavonenein bezeichnet oder durchstrichen l haben, so ist es doch in unsrerWendischen Sprache nicht nöthig, sondern statt dessen brauchen wirdas doppelte ll: wollacż, kôllebacż., : la brich, kor füttere, ssyd sieben. Spom , koh ,pżeme .o, (== io), ô (= oa, ó): pokoi, dobry, koscż (!) br d; kôsa,rôsa (hroza), rôla; wôhn, won; kôż Kuß, koż Käsekorb (kóš).W přikładach je zaso měšeńca.Quas Hochzeit, quâs, qvitk Blume.S, ss, ss: Kôsa, saklad Unterpfand; sem ; ssussod. s: be¬deutet cum: S:wotzom, S:matcżeru. Ssam, ssenno Heu.W: Wowa, die Großmutter, prawicż sagen.X; und könte auch wohl also bey den Wenden verbleiben:xin (křinja), xisch (křiž), kschik. Dale: kschi , kschiż, doch nacheines jeden Belieben!Y: Ryby, Riby, ty, wy; bil, pluraliter mit .Z, ż, cż, tz (rozpokazanje wo wuprajenju je wopačne): zebula,zalta; żona; motzny.Potom slěduje schema pismikow a hrónčko: Hujus materiæ,qvi non meliora dedisti, ne carpe hæc, alias Momus iniqvus eris.Skónčnje stoji:EПEIΣAΓMA.DIeses ist also, die eigentliche Beschreibung und Erklärung,der Wendischen Buchstaben, wer hierinnen fleißig seyn wird, undihm die Buchstaben, nach vorgeschriebenen Formular wohl wird ein¬bilden, eine von der andern wohl und recht unterscheiden, und aus¬sprechen lernen, der wird leichtlich Wendisch schreiben, lesen undreden lernen, wie ein gebohrner Wende. So auch jemand aus ob¬gesetzter Erlernung, alle Wendische Buchstaben, von sich selbst nichtwohl verstehen und pronunciren oder aussprechen könte, oder in

Zacharias Bierling a jeho knižka z 1. 1689. 125etlichen Buchstaben zweiffelte, ob er sie recht ausspreche oder nicht,der lasse ihm solche Buchstaben oder vielmehr solche Worte, darinnendie schweresten begriffen sind, wie auch sonsten allerley schöne nütz¬liche und eigentliche Worte, darinnen viel Consonantes zusammenkommen, oder bey einander stehen, wie auch bey den Böhmen sehrgewöhnlich, E. g. in Srp, eine Sichel, pro Sserp, oder in qtk,Blume, pro qvetk, etwan jemandes, der wohl natürlich und gutWendisch kan, und ein guter Wend gebohren, vorlesen, dardurchwird er sie am ehesten und besten verstehen und nachsprechen lernen,so er anders wohl ausmercken wird; Denn man ja allezeit eher,besser und gewisser, dasjenige fasset, was man höret, denn dasman lieset; Und die Übung ein guter Meister aller Künste, lehretes alles zu seiner Zeit, was die Kunst nicht ergründen mag:Sintemahl in der Welt wohl in die 72. Sprachen, wo nicht mehrzu befinden, die ein jeder Land anders uud anders redet; AlsOesterreich, Schlesien, Bayern, Mähren, Sachsen, Wahlauen, Dänen,Nieder-Länder, Schweden, Pohlen, Böhmen, Thüringen, Voigtländer,Märcker, Schwaben, ec. So meistens grob uud hartklingend sind,welche, und noch mehr, die lieben Apostel und Jünger Christi, ineiner Stunde gelernet, und mit allen Völckern, die unter demHimmel sind, haben reden und Sprache halten können; Wir aberex Præceptis und sonderlich ex usu lernen müssen; Da heist es,ubi DEUS magister est, citò discitur, qvod docetur, i. e. WoGOTT selbst Lehrmeister ist, lernet man bald, was man höret undlieset; Zumahl sich ein solch grosser Unterscheid findet, daß offt¬mahls einiger Sprachen-Verwandte, ausgenommen diese Sechse:Nemlich die Hebreeische, Chaldeische, Syrische, Arabische, Griechischeund Lateinische, welche ihre gewisse Fundamenta haben; Also auchin Wendischer Sprache variatur Dialectus fast auf 1. 2. oder 3.Meilen, dahero dann wohl gemeinet (zur Nachfolge, Tit. Hr. Wen¬ceslai Warichij, Weyland Pfarrers zu Göda, der hierinnen einenguten Anfang gemacht, zu dieser Sprache:) Ich allen denjenigen,die Gunst und Beliebung zu dieser Sprache tragen, mit diesemSatz und Orthographia ferner und anderweit dienen wollen, undzu öffentlichen Druck rausser geben; Ungezweiffelter Zuversicht, manwerde mehr ansehen, die Wohlmeinung zur Aufnehmung dieserSprache, als auf einige Ehr oder Nutzen, so hierinnen keines weges

126 M. Hórnikgesuchet wird, wiewohl mancher Klügling meinen möchte, darwiderich auch solennissimè protestire, und dieses hier ansetze:Ostende meliora, si potes, tunc carpe mea,Tibiqve gratias habebo.Ze wšeho je widźeć, zo Bierling serbsku rěč a jeje zynkinjeje dosć wobkedźbował. Wón by to lěpje dokonjał, hdy by zeswojimi runikami při prěnich prawidłach Frencela a Ticina wo¬stał a do tehdyšich čěskich abo pólskich rěčnicow pohladał. Tolapo wotdźělenju Łužicy wot Čech (1635) bě serbskim spisowarjamtež čěska rěč bóle zdalena; haj woni ani mjez sobu po prěnimdźělenju pismowstwa po wěrywuznaću wjacy žaneho zbližowanjanjepytachu hač do nowišeho časa (wokoło 1840). K temu jeZ. Bierling ze swojej Orthografiju (nic rěčnicu) nastork dał. Jehodźěło je potom Jurij Matej (Matthæi) w Khołmje dale wjedł ze swojej„Wendische Grammatica, Welche in deutscher Sprache abgefaßt,nach dem neu-inventirten Principio und leichtesten Wendischen Schreib¬Art und Budißinischen Dialecto mit Fleiß eingerichtet" (Budißin,Verlegts David Richter, 1721). W předsłowje powołuje so naBierlinga, kotrehož jenož małko tu a tam porjedźa. Wón pišen. př. s: chowacż; dż; cż (cżakacż), Lėn; ie = ě; tem in sing. gen.Neutr., tym in plur. gen. Omn.; lineola Hyphen: na-bok, do¬domu, we-Bohabojoscżi, zyrkwi pro we zyrkwi; Dat., Soc. & Loc.oma; pl. mlocżkowi Drescher, picżkowi Säuffer (nětko pičkowje);jandżelo & jandżele; pżacżel; naneji & -ewi; genit. ßmercży;kiscż = kić; roż, rży; nożny; stawani; chto? kelki, a, o; biech &buch, ward (tuto po delansku z ,,u", w dźěle Hornjeje Łužicyje ,,ó"); byl & bul; bydż = budź; riecżim, dżiełajuci; consumma¬tum = futur. finit.; nieżli; jeliso; aby (wopak město: abo, přetožaby = ZO by, ut); starši kozoł — twjerdši roh; starši a hłupiši;lěpši hračk a wjetši šibał (šelma); požč mi měcha; daj mi chlěba;ač runi; z wotkal; pan, ein grosser Herr; won jak cżeszian je ßominul, a pżes-ßmercż k-żi eniu winul a t. d., a t. d. Nima: duż.Hdyž su Serbja dawno (wokoło 1. 1840) spóznali, zo našepismowstwa ze zjenoćenymi mocami wšěch Serbow so lěpje roz¬wija, su so w łaćanskoserbskim prawopisu hač na někotre wěcyjenoćili. Chcych hižo 1861 rad, zo bychu so Serbja tež w šwa-

Zacharias Bierling a jeho knižka z 1. 1689. 127bachskim abo němskoserbskim jenak pisali (přirunaj mójnastawk w Łužičanu: Nowy prawopis we frakturje a pokazkutam přiłoženeju kruchow); ale to so na wěstej stronje njespěchuje.„Serbski Hospodaŕ“ w tym wotpohladanju wukhadźeše w 1. 1881a 1882 za wobě stronje jenaki (gen. -eho, dat. -emu, verbaliana -će, nje). Tola z prěnim čisłom lětnika 1883 polěkowašenakhwilna redakcija Serbskich Nowin z nowa staremu rozdwojenjunašeho małeho luda*) z tym, zo S. Hospodaŕ jako „přiłoha kSerbskim Nowinam“ zaso poněmske a hubjeńše woznamjenjenjesyčawkow (z, s, ss město c, s, z) wužiwaše, mjez tym zo jako„přiłoha k Katholskemu Pósłej“ słowjanske a jednoriše „c, s, z"trjeba. Dyrbi tuta njejednota wěčnje trać? Namjet wo do¬jednanju někotrych formow podam w druhim nastawku. Štóžhistoriju přeměnjenjow n. př. w čěskim a serbsko-khrowatskimprawopisu znaje, je za spěšniše zjednoćenje hornich Serbowsamych a tež za wjetše přibliženje z delnimi! Fiat, fiat!Serbske słowa w zapiskach P. F. Kowarja(1721—1736).Zdźělił H. Dučman.Pisma ze staršich časow našeho pismowstwa maja swojuwažnosć a zajimawosć nic jeno swojeje staroby dla, ale wosebjetež teho dla, zo nam tajke stare pisma dźěła, prócowanja, ža¬danja a tež wopačnosće a zmylenja tamnych zdalenych časowpřed woči stajeja. A tole swětło do starych časow nam dosćpłaći, byrnje tajki spis pokłady rěčespyta njewobohaćił.Rukopisy pokazuja nam spisarja hišće lěpje, dyžli ćišćanewěcy, do kotrychž so tak často cuze rucy sobu měšeja. Tajki,*) Njewučeny lud wězo rad při starym wostawa! Ale dyrbimy jónwučić! Hdyž je na jenej stronje — wothladujo wot nowych gramatiskichformow móžne było přewjesć, zo je dotalne é = y, ł = l, w (hdźež za ł stoji)= ł, cz = c, tż = cž (č), tam je na druhej stronje móžne z = c, s = z,ss druhdy s, s. Hdyž lud S. Nowiny z porjedźenym prawopisom derje čita,móža so za njón tež wšě nabožne knihi tak ćišćeć!

128 H. Dučman:byrnje snadny rukopisk wućahnu we sćěhowacym na swětło azakhowam jón před zahinjenjom a zabyćom.Rukopis je bjez mjena. Po wobsahu sym jón pomjenował„Zapiski“. Poskićuje, po pismikach alfabeta rozdźělenanajwšelakoriše zapiski a naspomnjenja ze wšelakich wědomosćow,wosebje bohosłowstwa, z hospodaŕstwa, domjaceho lěkaŕnistwaa swójbnych wobstejenstwow, a tam a sem nadeńdźeš serbskesłowo abo prajenje. Poslednje su za nas najzajimawiše a te symze wšitkeho druheho zwuběrał.Spisowaŕ so z wobsaha sameho hako Pětr Filip Kowaŕ(Schmidt), rodźeny 1. meje 1688 w Ćemjercach, wozjewja. Wónběše wot 1721 (abo hišće prjedy) hač 1737 we Budyšinje, w Šě¬rachowje, Lubanje a zasy we Budyšinje (hako kanonik) we měš¬niskim zastojnstwje, hdźež 23. meje 1737 wumrje. RepertoriumCleri Lusatici khwali jeho: ,,vir laboriosus in promovendis librisSerbicis“.Čas spisanja so ze zapiskow z časa wot 1721 hač 1737 wuslědźi.Format knihi je napoł złamane dołhe połlistno. Wšelakestrony njejsu hišće popisane.Rukopis je naspomnjeny we „Pismowstwo katholskich Ser¬bow“, 2. zběrka, str. 21, čisł. 7.Prawopis a wšitko sym wostajił, kaž sym w rukopisu na¬makał a wšelake, štož so na prěni pohlad njetrěbne zda, přiwzałk rozswětlenju tamnych časow.Tónle rukopis je prěnja kniha na katholskej stronje, hdźežso budyšska podrěč trjeba město dotalneje kulowskeje.Amt zastacżo. D. Senior*) vertit: zastoynistwo.astutus verschlagen. pżekłepané. zewschitkimi Psami scżwané.Abyssus. Abgrund. könnte auf wendisch gegeben werden e¬zednostcz, ezednostc, quasi res aliqua ez dna, ohne Boden, ohneGrund, absque fundo, sed in abstracto quasi absquefundeitas, unovocabulo. D. Pa . . . .**) Lexicon melius te ezdno vel ezedno.Adorare, si modo usu reciperetur, posset wendice efferriBohócżestcuyu te e adoro te, bohocżestcowacź, quasi Dei honore honorare.*) měnjeny je senior Swětlik (1717—1729).**) mjeno njemóžu wučitać.

Serbske słowa w zapiskach P. F. Kowarja (1721—1735.) 129accidens pżibócżo. Substantia Sambócźo. vel samsteynostc.et accidens pżisteynostc. vel potius Samstacźo Substantia aut pod¬stacźo Substantia et nastacźo accidens. Klaubet auch etwas heraus.Wobstacżo Subsistentia; proprie wón ewobsteyi ille non subsistit.pźistacżo.Attentio pecžwa. attendere sibi na so pecžowacź. beŕ so napecžwu attende sibi. kedżbny na so. (Red. přir. pječa!)Amazones . . . . . . Sameżone. same żone id est meraefoeminae vel solae foeminae . . . . . same żone su was pobiwe solaefoeminae nostrae vos devicerunt.Blasphemia zele e, zele o (Red. zelić = zlejić.)zelicż. blasphemator zelaté cžwoyk.blasphemarebillich zdob e, was recht und billich ist. Schtoź prawe hazdobńe yo.Carcer Gefängniß qwóda. yastwo.Cauda bovina, ein Ochsenwedel,Wolacza Wopusch.Kellereffelgen Stonoschky.Cohortes Séhwa, ta Séhwa. Yandźelska Séhwa. i. e. syła.Dividere dżélicż. kruchowacż. divisio dźéle o. kruchowa o.â kruch. pars.dispertire rozkruchowacż, rozdżélicź.Diligentia Pélnostc. diligens pélné. diligenter pél e.Erbe Namérancź vel haeres.Echo Wotwowa o. wotwowarka. quia Wendi in usu habentdicere: wóne só wótwowa.Educatio e. g. liberorum: Eżai dwa.exerceo me yaso zwucżuyu, esch, e.exercitium tón zwuck, te zwuck e o.exercitatio zwucżowa o. zwuck potius habitum denotat.fio. verbum apud Wendos in construendis conjugandisqueverbis passivis loco worduyu, valde bene poneretur bówam, simodousu reciperetur, nectione ejus desumptaago. v: lubowani bówayu, loco lubowani worduyu. amantur. aliasautem potest dici ya so stawam. quia in usu habent ejus praete¬ritum. wóne yó so stawó. factum est.

130 H. Dučman:fest kruté, hart twerdé. Brod, Rüsse seyn hart oder fest: Wen¬dice roztoki Kléb habe skórka. roztoke dicitur de mollibus induratis.zt erd ené Klėb hart gewordenes Brod.Glogovia superior Großglogau heißt aufwendischwulki Wohow.(Red. t. j. Hłohow.)Haeres ein Erbe Nam ewcz habé Nam enk, Namérancz. ultimumoptime explicat. kótrehoż yo néschto nam éwo. posset fortasse benedici: ya tu wécz naméram, ich erbe die Sache. loco e yo ta wècznam éwa. quod non potest germanice efferri. Namérancz könnte mangrammaticaliter aufTeutschgeben: Ein Ansterbling; gleichsam welchenetwas angestorben, wenn es so zu sagen im Gebrauche wäre; sonstenwelchem vermittels eines andern Todes etwas zukommt und eigen wird.Namėrki vulgo. Nam ei adhuc melius. et Nam éwki plural. numerihaereditas, quasi partes haereditalis. item nam ecżo haereditas.Wotkazo o. et inde alia.Habitus bonus gute Angewöhnungen v. g. zur übung des Glau¬bens, der Hoffnung und der Liebe, dobre Nawoże a k zwuck e u teyWérè.Hora, was heißt denn wendisch?Ingenium cżipnostc.Instrumentum Werkzeug. Nado . Pżiprawa.Impedimentum zadżéwańo.Infidelis, inbaptizatus. edu enc.Das blinde Kuh-spiel Myia: a. s. słepu babu hracź.Leibgeding Wendice Sposchcźonk.Medium ta Srédź. tón Srédk.Mediae, orum te Srédki. te Srédźé.Mediatio te Srédżeno. occurrentia Srédżowa o.Mediare Srédżicź.Mediator Srédże habé Srédnik. melius Srédżicźer. Srénk estusitatissimum vocabulum significans vulgo subservum. Mittelknecht.mortalis S ertné.malefactor zwósnik. usitatum.medium wendice melius effertur te sredźo. haec media teSredźata.Namérancz ein Erbe. vide haeres.Nutritius Kubelńik.

Serbske słowa w zapiskach P. F. Kowarja (1721—1736). 131officium wendice zastacżo.ornare wódébicź.ornare zdebicź. oppositum deformare hidźicź. wohidzicź. Ver¬stellung wohida.Proprietas Eigenschaft Samotnosc. non Samatostc, hoc enimsignificat potius ita dicendo solitatem.Pfänden cźazacź, wotcźazacź.Pfand cźaza, in hoc sensu, aber nicht zastaye o.Feld Pole.Wuźiczare oder Lużiczare.Wuże, Luże Pfüzen.Rarus seltsam źadné.Redemtor Wómóżnik. et zbóżnik significat Salvatorem.Superbus kowtné.Superbia kowt habé kowtnoscź. (Red. přir. khutny.)Simplex wupó.Simplicitas. Wuposcz.Simulat se wón so tayi.Salvator Zbożnik et Wumożnik significat Redemptorem.Substantia podsteynostċ. podstacżo. Wobstacżo.Solatium. Spodoba o vel potius Complacentia.Transsubstantiatio. pżepodsteynostċowa o habé yeneye pod¬steynostċe do druheye pżewobrocźe o. pżepodstacźowa o. Pżewéczowa o.Sposchcźonk ein Leibgeding.Schaar Engelein Yandżeska Sehwa.Traditio. Podawizna à verbali podawa o.Es tauet,sagen diewendischen wone yo yu. Tauwetter yużne Wedro.Tauwind yużne Wétcik. wone yo yu*) sagen die Wendischen,wenn es beginnt zu tauen oder wann der Frost nachlasset.Schwartze Nießwurz boże zelo.Vicarius sive vices gerens Wendice posset dici zastoynik.Virtus juxta D. Seniorem Swotlik et D. Förster**) wendicePótsciwostċ.*) t. j. juh.**) „Förster Joannes Martinus. Budissâ sub arce. Coop, Wittigenau.Vicar. et concionator ad BMV. in foro Salis. † 2. april. 1733. BenefactorBibliothecae.“ (Repertorium Cleri Lusatici.) Kowaŕ je nam tudy přeradźił,zo je tež Förster w serbšćinje pisał. Dotal jeho njeznajachmy a njewěmy,što je z jeho pjera. Snadź so pozdźišo wjacy wukopa!

132 M. Hórnik:von Vorn fix, darhinten nix. Prótku cżenki, zadé zrébné.Werkzeug. instrumentum. Nado .Wóh owo Zelo Johanneswedel. Materblüthe. Trozkraut.zawadicź jeneho heißt auch: mit Worten schützen und vertreten.BlesaBrésow. (Red. Brězow.)Kóncowki -eho, -emu, -oho, -omu.Podał M. Hórnik.Z pohladom na mój nastawk w Časopisu 1880 str. 155—164kedźbuju pilnje na serbske knihi a časopisy pytajo, w čim soserbscy spisowarjo hišće zjenoćili njejsu a tola lohcy so zjenoćićmóhli.W najnowšim času su so tež we łaćansko-serbskim prawo¬pisu rozešli w genitivnym a dativnym wukónčenju, takzo někotri druhdy -eho, -emu, druhdy -oho, -omu pisaju. Našejrěčespytnikaj k. J. E. Smoleŕ a k. dr. Pful (přir. tudy str. 98a t. d. zakitataj twórbu -eho, -emu z jeničkim wuwzaćom„koho, komu“ (kaž je w Prawopisu 1848) a zestajenkowze „štó (chtó)“. Časopis „Łužica“ piše: toho (a zestajenkow),samoho, jednoho, žanoho a chce rozdźěle w skłonjowanju adjek¬tivow a pronominow; tola podawa jeničcy mjenowaneštyri słowa z „-oho, -omu“. Tutón namjet su Serbske Nowinya druzy wudawarjo knihow bórzy přiwzali. Tež dawa so rada,zo bychu spisowaćerjo, kiž dotal „dobroho, dobromu“ pisachu,wot nětka prawišim twórbam k woli tež pola adjektivow -eho,-emu pisali. Naš znajeŕ namjezneje a mužakowskeje rěče (k.Wjelan) by za wužiwanje wobojeho był, kaž so mi z dopisa weŁužicy 1882 č. 10 wukhadźeć zda; přetož w tamnych stronach,jako skoro wšudźe w serbskim kraju, móžeš mjez ludomwoboje słyšeć: -ego, -emu, jego, jemu; -og’, jog’ jogo, jom’,jomu. Přir. Časopis 1869 str. 74, 75. „Naša Wowka“ wot R.piše: w adjektivach -eho, -emu; ale joho, a tola zaso: žaneho,hdźež bychmy „žanoho“ wočakowali a t. d. (str. 185). Naši poeto¬wje lubuja komodne skrótčenje, pola adjektivow a pronominow je-

Kóncowki -eho, -emu, -oho, -omu. 133najke: dobroh’, wulkoh’, dobrom’, wulkom’, joh’, toh’, čoh’, čom’a t. d. Tuto su skrótčenja połneju wukónčenjow na -oho, -omu,kajkež so hodźi tež słowčku: tola (tež čola?) podpołožić. Delnjo¬łužičenjo w tym lěpje rozdźěleja: jog’, tog’, jom’, tom’; dobreg’,dobrem’.Tajka měšeńca njedyrbjała mjez nami wostać. Zjednoćmyso tež w tym nastupanju, jako smy w mnohim druhim so zje¬noćili najprjedy na zakładźe wědomosće, a hdźež ta dwoju formudowoli, na podłožku kompromissa. Přirunaj rozdźěle w staršichknihach a tež rozdźěle w podrěčach pola Smolerja (Pěsnički 1843).Štó ma rozsudźić? Lud, kaž spomnich, woboje wukónčenjeznaje. Tak je so w běhu časow stało, zo su dla spodobnjenja(analogije) z druhimi na jenej stronje wšitke genitivy a dativy(z wuwzaćom koho, komu) kóncowku -eho, -emu, a na druhejtež wšitke kóncowku -oho, -omu dostałe. Tež naši prěni serbscyspisowarjo tu njerozrěsuja. Prěnje knihi na evangelskej stronjenałožuja přezcyłnje -eho, -emu, dokelž su w drje přirunanychčěskich a pólskich knihach tak zwjetša namakali (wo wuwzaćachnjerěču). Přirunaj: (w tutym Časopisu) Serbsku přisahu z 15. lět¬stotka; Prawopis a rěč w Worjechowym katechismje z 1. 1595;Martiniowe psalmy z 1. 1625. Na katholskej stronje je JakubTicin po hižo powšitkownym wuprajowanju katholskich wosadow-oho, -omu 1679 do pisma zawjedł. Katholscy Serbja su dotalw swojich spisach z wonka Maćicy Serbskeje -oho, -omu wobkho¬wali. Jenož w znatej přiłozy k Łužičanej 1862 a w najnowšimčasu „Serbski Hospodaŕ“ je so po dr. Pfulowym prawopisu wšu¬dźom -eho, -emu pisało. Ja sam sym dotal n. př. w šulskejČitancy 1866 a druhdźe -eho, -emu pisał. W Časopisu 1865str. 349 sym tak prajo lubił, zo tež katholscy Serbjo kón¬cowcy -eho, -emu w nabožnych a wšitkich spisach přiwozmu, je¬lizo evangelscy tam mjenowane reformy w starym prawopisupřewjesć zechcedźa.Ja bych nětko kompromiss na idealnym a wědomostnympodłožku wědźał a podawam tudy w Časopisu swoje myslejeno jako namjet, kaž su tež druzy znajerjo serbskeje rěče swojewozjewjeli.

134 M. Hórnik:Nas wšitkich wobžiwja idea zbliženja a zjenoćowanjanic jenož mjez Hornimi Serbami wobeju wuznaćow, ale težzbliženja z Delnimi.Što pak delnjoserbska rěč nas wuči? Wona rozdźěl činimjez adjektivnym a pronominalnym skłonjowanjom, a hdyžtajki rozdźěl sine ira et studio wobkedźbujemy, zjenoćimy skerjewobě stronje mjez Hornimi Serbami a zbližimy so k temu težz Delnimi, štož ma za nas a za nich tola wěsty wužitk.Delnjoserbska rěč ma -ego, -emu, hdźež je masculinumna -y (neutrum na -e) abo i (a pódla lokal na -em): dobrego,wjelikego, tunjego; dobremu, wjelikemu, tunjemu; ale -ogo,-omu, hdźež so mascul. na konsonant kónči a neutrum na -oabo nětko zwjetša tež -e (a pódla lokal na -om). To su dospołnjetute słowa (pronomina a někotre numeralia a adjektiva): tón (to),ji (inusit., jo), chto (něcht a t. d.), co (něsto, něco a t. d.), mój(mójo), twój (twójo), swój (swójo), naš (našo), waš (wašo); jaden(jadno, jano), žeden (žedno), wšen (wšo), wšyken (wšykno), sam(samo, ale ten samy); rad (rado). Tute wšitke maju potajkimgenitiv na -oho, dativ na -omu: togo tomu, jogo jomu, kogokomu, cogo comu, mójogo mójomu, twójogo a t. d., našogo a t. d.,wašogo a t. d., jadnogo, žednogo (wot ,,žedny“ pak -ego), wšogo,wšyknogo, samogo (ale: togo samego); „rad“ pak nima po swojimzmysłu abo wuznamje nakosne pady. Přir. partic. praet. art.na -ł, -ła, -ło. Pronomina numeralia na -y maju wězo -ego a-emu: kótarego, wonego, cejego, drugego a t. d.Jeničke wuwzaće je w někotrych stronach: mojego,mojemu (přir. Hauptmannowu rěčnicu str. 183); w SmolerjowychPěsničkach přikhadźa tež: mojego, swojego a t. d.Wědomostny podłožk je hižo často rozestajany (n. př. dr. Pful,Laut- und Formenlehre, str. 74; tež w jeho nastawku tudy nastr. 99 a t. d.). Tam je widźeć, zo je -eho, -emu (za maskulinana -y) zestajena twórba, -oho, -omu pak njezestajena a t. d. Te¬hodla: to-ho, to-mu; tutón, tutoho a t. d.; ale tamny (tamón =tam-wón) = tam-wony (za jednore: wony jener), tamneho, tam¬nemu a t. d.Kajka je w tym za nas rada? Abo kajki mój namjet, ma¬li so z cyła někajke snadne přeměnjenje stać?

Kóncowki -eho, -emu, -oho, -omu. 135Pišmy z Delnimi Serbami -oho, -omu tam, hdźež je w mas¬kulinje konsonant (krótki wukónc), ale -eho, -emu, hdźež jew maskulinje kóncowka -y (něhdy yj) abo j (dołhi wukónc).Tuto j přistajam (za: mój, twój, swój), dokelž je prěnjotnemuwukónčenju adjektivow „ji, ja, je“ podobne, kotrehož genitiv je:jeho, dativ jemu, kotrajž so jako kóncowka při tym trjebataj.Tak bychmy so wot Delnich Serbow jenož z formami „jeho,mojeho, twojeho, swojeho, jemu, mojemu a t. d.“ wotdźěleli.Přetož derje so njehodźi: dobreho = dobra + jeho, dobremu =dobru + jemu pisać, hdyž by so jednorje pisało: jo-ho, jo-mu.Katholscy Serbja mjez Hornimi bychu dla zbliženja z evan¬gelskimi w tym padźe móhli -oho, -omu pušćić, hdźež je maskulin„y“ abo „j“ a pisać: dobreho, wulkemu a t. d., byrnje hewak„o“ tež w Hornjej Łužicy hižo so wjele w korjenjach rozšěriło,hdźež něhdy „e“ abo „ь“ stoješe, z čehož by slědowało, zo manětko -oho, -omu wjetše prawo dyžli „e“, kaž tež w rěčniskichformach: vokativ maskul., plural -owjo (pódla -owje), wěste lokalena -om město -em, neutra na -jo, 3. pers. sing. a t. d. PřirunajPfulowu „Laut- und Formenlehre“.Z tutym sym z myslu na serbsku jednotu w pismje tutowe wěstym nastupanju zwadne prašenje zkrótka rozjasnić chcył,ale njenuzuju k přiwzaću namjeta; sym jenož, jelizo so něštopřeměnja, přećiwo połojčnosći. Kónču pak swój nastawčk zeznatym: In necesseriis unitas, in dubiis libertas, in omnibuscharitas!Njeporjadne zesłabjenje někotrych sobuzynkow.Podał M. Hórnik.Wěsta lěnjosć we wuprajenju přeměnja we wšelakich rěčachwótriše zynki do słabšich a tajke zesłabjenje bywa po časuzynkowy zakoń abo tola wuwzaće při pisanju wěstych słowow.Mjenje rozšěrjene je nastaće wótrišeho wuprajenja słabšich zyn¬kow abo zmócnjenja, n. př. tyza (Dose), cwisle m. swisle, cycaćm. sysać, ač (hač, usque) m. až (delnjos.) abo němsko-židowskeaspirirowanje při „k, p, t“.

136 M. Hórnik.W našej serbšćinje móže so porjadne zesłabjenje wosebjew delnjej wobkedźbować: naše wuprajenje kš, pš, tš za kř, př, tř,delnje ź město dź a t. d. Tola mamy tež přikłady njeporjad¬neho zesłabjenja, kotrež je w druhich słowjanskich rěčachbóle rědke. Wosebje słabnjeja, hdyž na wopak wuprajane někotre„č“, „ć“ a „dź“ njedźiwamy, sobuzynki „k, p, t, s a š“.I. Zesłabjene k = g, h: hdy, hdźe, delnjoserb. gdy, gźo,starosłowjanske къдa, къдє; mjehki, М КЪК a někotre druhe.Najskerje tež delnje „ga“ a naše přismyknjene „ha“ (kaha,štóha a t. d.) ničo druhe njeje hač „kak„ abo „pak“.Za to so po němskim a druhim cuzym nałoženju „k“z wjetša zmócnjuje abo aspiriruje (z wuwzaćom: kara, Karren,kermuš, Kirms, kitel, Kittel, mjez tym zo so zaso „kopić, ko¬pjen a t. d. wopak aspiriruje), ale njedyrbjało so „kh“ pisać,hdyž to tola jara njesłowjanske so wupokazuje, potajkim: kapłan,karla, Karl, kachle, kałdony, kampor, kapa, Katrušinka (přir. słowak¬ske, słabšo: Katyržinka), keluch, kejžor (z Kaiser, tež delnjoserbscykejžor), kimjelca, kofej, kofr at. d. Nic pak: khapłan, kharla abo kha¬dla, Khorla, kheluch, khejžor abo khěžor, khofej, khumšt, a t. d.; pře¬tož hewak dyrbi potom nimale wšě cuze z „kh“ z wuwzaćom grichi¬skich z χ pisać, kaž su někotři počeli, n. př. w S. Nowinach, w NašejWowcy (str. 129: khabinet, str. 117 khompagnija pódla: kolancyja,str.45) a t.d. Tudy njech so wuči: W cuzych słowach so „k“ wótrišowupraja, runje kaž někotři naše cuniše „c“ jako němske wótriše ,,z“wuprajeja, abo kaž my nawopak wótriše romanske „s“ z Němcami jakocune „z“ wurjekujemy za napisane „s“: zeminar město seminar, ze¬ksta m. sexta a t. d. Tež Němcy swoje a cuze „k“ we wšelakich stro¬nach wšelako wuprajeja; n. př. tak mjenowane lipskowske „k“ je jakonaše; w cuzych słowach: gemeinde (gmejna) z korjenja communis a t.d.II. Zesłabjene p=b so husćišo namaka: bołmina Palme, bóčkam. póčka, bablinda, francózske popeline (bablindźane swjećatko),bamž Papst čěske papež a t. d.; Błowašecy (Bloaschitz; Błohašecyby dyrbjało němscy Blogaschitz rěkać) = najskerje Płowašecy;běsnička słyši SO druhdy za pěsnička (drje z dopomnjećom nabasnička) a t. d. Nawopak je panka (Zelle) snadź bańka, pcha =błcha, błokha (tajke błokhi!), pčoła = bčoła (hl. wukład dr. Pfulaw Časopisu), puspon = buxus pola Rostoka, papotać m. babotać;

Njeporjadne zesłabjenje někotrych sobuzynkow. 137přir. tež zněmčene Postwitz m. Bostwitz, Budestecy a Bójsweey(Bohusławowicy) Pannewitz m. Bojanowicy = Banecy pola Nje¬swačidła, Plotzen, Błocany.III. Zesłabjene t = d njeje drje tak husto słyšeć jako polanašich Němcow, tola wjacore přikłady mamy: „da“ = ta město takso, jako ka m. kak, pa m. pak. Nětčiše přejara nałožowane ,,dha“ (=da ha; delnjos. dga, ga) njezda so mi ničo druhe hač = tak a, to ha, toa, němscy so und, jako by so čłowjek na dalše słowa dopomnić njemóhł.Runje tak słyši so w Delnjej Łužicy: ca? město: co ga? źa m. źo ga?Njewěrju, zo je dha = tohda (tehdy), jako móhło so druhim Słowja¬nam zdać. Njejsym za častotne přismykowane „dha, ha“: štó ha,što ha, hdźeha a t. d. (to njeje lěpše dyžli němske „woase“ město„was?“ wo denne m. denn a t. d. Tehorunja njejsym za častotne„dha" w druhej połojcy sady abo w dosadźe (im Nachsatze); do¬saha ,,to" w dlějšich sadach abo staja so słowjeso na počatkudosady. Dale wupraja so: tójhdy, tójdźe, tójšto (stsł. toli-) častojako: dójdy, dójdźe, dójšto. Domaš = Tomaš. Dorničel = po pra¬wom torničel, delnjos. tarnik, ternka. Połdra = połtora, połwtora (wtory, wtery = druhi, přir. wutora). Dučman m. Tučman(přir. bězman). Mordwy (často w kath. knihach), njepołnje pi¬sane: morwy, stoji město: mortwy, č. mrtvý, p. martwy a t. d.Tež słuša sem „tuž“, kotrež SO zwjetša „duž“ wupraja (we wše¬lakich staršich knihach njeje!); tola je druhe wukładowanje móžne(přir. str. 83). Nawopak Němcy naše „d“ často do „t“ přemě¬njeja: Tauban m. Dubo (po prawom Dubjo ze zanjechanjommjehkoty), Thräne m. Drěnow a t. d.IV. Zesłabjene s = z ma předłožka „s“ a jeje zestajenki(tola: swěru, swědomje, susod, sućelny, suprošny a t. d.), khibazo ,,s“ před nasłowny (naprědny) wótry konsonant stupi: splesć,spokojom. Bězman je najskerje = běs-mam (běs = zły duch).V. Zesłabjene š = ž so tež namaka. Šurk rěka z wjetšažurk (korjeń přir. čěske: šoura šourek, Tasche, Beutel).*) Nawopaknjemóža Němcy „ž“ wuprajić a wuměnjeju je z „š“: Sepšecy(Schöpsdorf) abo z „z“ = s: Žarki (Särka) a t. d.*) Hdyž smy sebi dowolili k. Rostoka pominać wo wukładowanje mje¬now za rostliny, směmy drje jeho tež prosyć wo dalše wukładowanje ludo¬wych mjenow za wšelake zwěrjata.Red. Red.

138 M. Hórnik:Snadź so hodźi za kóžde tutych zesłabjenjow wjacy přikła¬dow nadeńć. Nochcych wšak dospołny zapisk sem słušacych po¬dać, ale našim rěčespytnikam jenož dla dalšeho přepytowanjatuto wobkedźbowanje naspomnić.Hdźe ma so naše „ě“ za Ѣ pisać?Wułožił M. Hórnik.Vokalism našeje hornjo- a delnjoserbskeje rěče njeje słowjan¬skim rěčespytnikam hišće dosć znaty. Słowjenjo njespóznawajujón ze serbskich knihow, dokelž so w nich často hubjeny abonjestajny prawopis (n. př. w Zwahrowym słowniku) nałožuje.Wosebje bywa tehodla njejasnosć wo tym, hdźe Serbja Ѣ ze swo¬jim „ě“ zaměnjeja a hdźe nic.Naš difthong „ě“ ma wosebity zynk, kotryž w čěšćinjez cyła njeje, w pólšćinje pak słyši so druhdy njeregularnje při„ie abo ié“; w pismje zetkuje to z ruskim ѣ, z južnoserbskim-ije a t. d. Najlěpje hodźi so grafiscy woznamjenić: ^ě, jakoby wobaj krótkaj zynkaj nadobo wustorčił.*) Podobnje drjeje tež w starobołharšćinje so wuprajało (ia, ie, ea, pozdźišo tež„ii, io, iu“), hdyž so pismik Ѣ hodźi snadź rozpołožić do po¬wróćeneho cyrillskeho „e“ z prěkušom „i“ woznamjenjacym, abotež do głagolskeho „a“ (?) z přidatym kruchom (koleskom) dru¬heho pismika (i abo Ь) na delnim kóncu, hač runje ma znategłagolske pismo hinaše znamjo za Ѣ, mjenujcy , štož so jakoz łaćanskeho A z dosrjedźa abo spody přistajenym „i“ zestajene zda.Dokelž naše „ě“ jako ^ě klinči, zastupuje wono w cuzychsłowach podobne prěnjemu abo druhemu elementej blizko ležacezynki: i, ü; e (ee), ä (krótke „e“): běrtl (Viertel), běrna (Erd¬birne = Kartoffel, kulka, zemjak), hěca (Hitze, horcota, ćopłota),něšpor & nyšpor (vesperae), jěrcheń (Nierchen, Niere), fěršta (Fürst),kwětla (cydonia), běrc (ital. sbirro) a t. d.; měca (Mütze), hěta*) Naše hornjoserbske „y“ = ŭ ě: ty; delnjoserbske „y“ = ŭ : ty,rycaś; tehodla so wot Serbow druhdy z „i“ abo němskim ü woznamjenja, wo¬sebje w staršich rukopisach. Homjoserbske „y“ (u e) přikhadźa w někotrychdelnich stronach po hubnikach a krknikach za „ó“: wyda, kyń.

Hdźe ma so naše „ě“ za Ѣ pisać? 139(Hütte)*) a t. d.; Jězus, Pětr, Jěwa; měrc (delnjos. mjerc, März),měrkuš (Merks, Gedächtnis), Šćěpan (Stephan, swójbne mjenotež Šćapan) a t. d. Podobnje je „ě“ m. „i“ w někotrych sło¬wjanskich „i“, n. př. jěrcha; w někotrych delnjoserbskich pak „i“m. „ě“: lip, spiw a t. d.W serbskich słowach pisa so ě město stsł. stbołh. Ѣ:**)1) Hdźež je Ѣ w jenosylbnych (z wjetša tež delnjoserbskich)korjenjach abo w prěnjej sylbje kmjena wosebje stopnjo¬waneho (ě z korjeńskeho i), n. př.: běch (bějach: być), běda, běh,běły, dł. bělman (bělmo), -běrać, běsman, blědy, brěmjo, brěza;čěrać (ale čerić), cwěla & čwěla; ćěło, ćěŕ, ćěšić, ćěsny, ćěsto; drěć,drěmać, dźěć, dźěćo, dźěd, dźěl (źěł), dźěło, dźěra, dźěža; glěwki,gněśiś; hnězdo, hněw, hrěch, hrěć, hwězda; dł. chwěś; kćěć m.kwěćeć (přir. delnjos. kwisć), khlěb, khlěw, khrěn, klěšć, klětka(poklět), -klěwaś, křěk (vgl. č. skřek), kwěć; lěcha, lěhać*, lěkaś,lěkaŕ, lěni, lěp, lěpši, lěs, lětać, -lěwaś, lěwica, lězć; mě (delnjos.mje, mi), měch, měć, mědź (mědźeńca), měłki (niłki), měnić,měr, měra, měrik?, -měś m. uměś (rozměś), měsac, město, měsyć,mlěć, mrěć; ně, (něčeji, něchtó, něšto), němy, nět & nětko;pěha (piha), pěna, pěsćić, pěseń, pěsk, pěston, pěši, plěch, plěć,plěnčić (plěny, fasciae), plěseń, prěć, prěki; rěbl (dł. labra), rěč,rědki, rěka, rěpa, rěsać (rozrěsać), rězać (ale: rizwo [čěski: riza]);sćěgnuś, sćěha, sćěna, sćěń (sćin), slěbro, slěd, slědni & slědny, směć(ale: smjeć = smějeć, smijeć, kaž pjany = pijany), snědać, sněh,spěch, spěć, spěw, srěbać, srěž, strěć (přestrěś), dł. střěž (střízlík),swěca, swećić, swědk, swědomy, swět, (swlěkać), šćěkać, šćěpić,šćěra, šědźiwy, šěry, škrěć, škrěk; třěcha, trěć, třěleć, třěska, třěšeń;wěc, wěcha, wěchć, wěć, wědźeć, wěki, wěko, wěnc, wěra, wěsć(powěsć a t. d.), wětr, wěwjerca, wěšćić (ale: wěsty == wo-jisty,přir. čěske: jistý a t. d.), wěšeć, wěža, wrěć; zběhać m. zdwěhać*) Ale mjasne hětki dyrbimy „jětki“ pisać, přir. pólske, poprawom tež:jermank, delnjos. jarmark, kaž pišemy: jebać, jezoli, jelizo; tola hišće a t. d.,delnjos. hyšće a t. d.**) Delnjoserbske lěc (pódla: lec) = li ac (ač-li, jene našeju „ač“ = a či,abo hač, ob); naše: lědma (dł. lěbda) = li jedwa = stsł. jedwali a t. d. supřesmyknjene, jako jelizo = jezoli a t. d. Tute a podobne zestajane wja¬zawy pišmy w jenym słowje, kaž: abo = a lubo (vel, korjeń: velle volo);ani, byrnje, nježli, přetož, khiba zo akcent hinak žada: nic jeno, hač runje.

140 M. Hórnik:(dwignąti), zněś (klinčeć), zrěbje (grěbije), -zrěś, zwěrjo, žrěbjo,dł. žrědło), žrěć.Štóž słownik a wšitke słowne zběrki našeho Časopisa přehlada,nadeńdźe drje hišće wjacy tajkich słowow.W tajkich korjenjach a kmjenach zwostawa „ě“, hdyž sow prědku něšto přistaja abo předłožka předstoji, byrnje pře¬połoženeho akcenta dla so druhdy móhłrjec lóže jako mjehkejótowane „e“ wuprajało: přeběhać (nic: přebjehać), wobělić, wot¬běrać (jako zběrać), předźěć, wudźěłać (nic: wudźełać), rozhněwać,njeměr (nic: njemjer), wuměnk, na wuměnku, do lěsa, při mě¬sačku (nic: mjesačku), do města, přeměrić, rozměś (rozměju,rozymju m. rozuměju), wumrěć, zamrěś (nic: zamrjeś a t. d.,kaž je so po wopačnym hornjoserbskim nałožku pisać počało),potajkim tež aorist z infinitivneho kmjena so tworjacy: zemrěch,zemrě*) a t. d.; porědki, poslědni, na poslědku, pod třěchu, po¬wědać, powědźeć.**) Jako je so pisanje „wědźeć“ a druhe lědmanamjetowane bórzy přiwzało, móžemy tež druhe słowa doslě¬dnišo pisać. Z tutym wolóženym wuprajenjom ma so tak jakopři „ó“; tuto pisamy tež, byrnje so akcent přepołožił, n. př.wothłós, připódla, rozpróć, bjezpłódny, tutón, prawótc, njemóžny,njehódny; na kóncu, při kótle, do hródźe (nic: do hrodźe), kažso tež słyši.***)Wuwzate su korjenje a kmjeny, hdźež Ѣpo „c, s, z“ stoji;dł. ceły — cyły, cewa & cywa, ceźiś & cydźić, cepy & cypy;*) Z tym so aorist wot futura resp. praesenta rozdźěluje, kiž rěka:wumru, wumrješ, wumrje. Tak spisowna rěč tež druhdźe rozeznawa: bucha bych, hač runje je poprawom aorist wot „by-ć“ prawidłownje: by-ch, wězona škodu jenajki z konjunktivom (optativom). Přirunaj nastawk w tutymČasopisu str. 87.**) Powědźeć, dialektiscy „1“ pojdźić tči w skaženym słowje: pječa (kotrežsłowjanske słowo so za ,,man sagt" tola njehodźi!) To je město: pjedźa =powjedźa, powjedźeja, sie sagen, sie erzählen. W staršich knihach so „pječa“njenamaka a w někotrych stronach to lud njepraji, khiba zo ma je z kni¬how; tam lěpje rjeknu za to: kaž praja, kaž so praji, praja.***) Zo bychmy so skerje tež w maličkosćach zjenoćili, njech so „ó“před hubnikami a krknikami wjacy njepiše, ale jenož „o“: khrobły,Łobjo, wrobl, čołm, doł, woł, hoł (dł. gółub, wół, dokelž „1“ njeje hubnik),płomjo, słoma, pop, row; pohan, nohć, proch. Wjetšina Serbow praji tudy„o“, jenož wokoło Budyšina „ó“.

Hdźe ma so naše „ě“ za Ѣ pisać? 141sec — syc, sedać, sedło, sekaś, sekera, sem, semjo — symjo,seno, seń, sydr, syrota, syry; — zebać, zewaś — zywać, zyba a t. d.2) Hdźež so Ѣ w prědku słowow z wotměnjuje, n. př.jěć, jěd, jědla (sł. jela), jězdźić, jěchać, dł. jěsno?, jěsć, jěry (sł.jar, amarus; ale hórki nic: jórki), jězor, jěž (sł. jazwec).*)3) W delnjoserbšćinje stoji difthong „ě“ w prěnjejsylbje na měsće stsł. nosowki a słuži z tym mohłrjec jako runo¬wažny zynk (pola nas „ja“), n. př. Drěždźany (Drjaždźany, nětko Draž¬dźany, Drježdźany, korjeń: dręzga, drąg, přir. rozdźe, rozga a t. d.),grěda, jědro, jězyk, jmě, klěkaś, klěś, kněni & kněz (naše knjez m.knjaz), lěc, lěcyś, lědo, lěźija (pódla: laźwja), měkki (mjakki =mjehki), měso, přěsć (naše: přasć), rěd, rěsa, swěty, śěgaś, śěžki,třěsć, wětši (wjetši = wječši, wjekši, wjakniši), wědnuś, wězaś,wospět (naše: wospjat, wospjet), žědaś, žěś (žeć == žnjeć) a t. d.4) W hornjoserbšćinje je „ě“ jako blizki zastupnik město„je“ druhdy tež w zamknjenych sylbach, tež byrnje zamkacypismik wupadnył, n. př. čěpc m. čepc, čapc (capa), čěski m. čěšski(Čech), ćěmny (korjeń: ćьma), ćěsla (ćesać), jědnaće (jedyn nadźesać), měd (gen. mjedu, mjedowy [ale: mjedwědź = mjedujědźk]), měšnik (mьša, missa, dł. mjeršnik), něsć (dł. jěsćeje),prědk (prjedy, před), prěni město prědni (ale delnjoserbski prjenypódla: pjerwejšy), směrki, srědk, srěni město srědni, šěsć (ale:šesty), trěbny (trjeba). Z rěčniskich twórbow słuša sem n. př.dźěch (stsł. idoch a t. d., ale z nowa přińdźech). Podobnje do¬stawaju wjetšu wahu z tajkim „ě“ město „je“ jenosylbne słowapři skłonjowanju: krwě, mšě, slě, zlě (město w zlě), z wopačnosću:wšě město neutr. wšo, wše, plural prawje: wšě (ale wši: woš), dlějpódla dleje, starše dlěje a t. d. Podobnje dźerži so „ó“: Bóh,próh, róh, ale: Boha a t. d.; móžu, móhł, dokelž: móhli.Po poměnjenju tutych prawidłow zestajejmy z krótka, hdźeso Ѣ wjacy pola nas z ,,ě“ njepisa, ale najbóle z jótowa¬nym „e“.*) W někotrych słowach je Ѣ do „ja, jo, jó, a, o, ó“ přešło, kotrežpak nochcu wuzběrać: mjatwišćo (město wjatwišćo?), bjesada, brjoska,mloko, brjód, wjapř, dźowka, črjonk, črjowo, črjop, črjósło, črjóda, strjózwy,ale črij m. črěwij, njedźola abo njedźula (jako košula, košla); plowa & pluwa,slowka & sluwa.

142 M. Hórnik: Hdźe ma so naše „ě“ za Ѣ pisać?1) We wjacysylbnych słowach a kmjenach, n. př.čłowjek, železo, koleno, wobjed (dokelž, byrnje kompositum było,so „jěd“ samo w tym zmysle njetrjeba), kupjel, powrjestło, źewjeś,źaseś, kolebać, nadźeja (nadźija), kołoźej, njewjesta (dokelž „wjesta“nimamy; prěnjotne pak je njewěsta, pólscy niewiasta z korjenja„wětiti“, kiž je n. př. w čěšćinje odvětiti a t. d., po čimž bysnadź njewěsta m. njewět-ta była jako njepřiprajena wěstemunawoženi, die noch nicht zugesprochene Frau = Braut); njedźela,byrnje korjeń „dźěło“ był, hdyž znajemy grekske π α τος scil.μέ α, škerjeda (stsł. skaręd?), Słowjan, słowjanski (stsł. Slo¬wěnin, słowěński, runje tak Kołpin — kołpjanski, Wjelećin —wjelećanski, Budyšin—budyšski, přir. pólski Jarocin—Jarocki); alenjeplek, zesłabjene: njeplech njeje w druhich słowjanskich rěčach,čehoždla to jako połněmske „Unflath" abo „Flätz" (po někotrych jeFlacius Illyricus w l6. lětst. měnjeny) wukładuju. Do tutych wjacy¬sylbnych kmjenow słušeju tež verba na Ѣтн: čornjeć (m. čornějeć),skhorjeć, wumjeć (wumjełc, přir. křylc, rozymjeć), widźeć, słyšeć a2) Tehorunja njepisa so „ě“ za Ѣ w skłonjowanskich formachabo wukóncach, kotrež z wuwzaćom horjeka spomnjenych jeno¬sylbnych w hornjoserbskej w spisownej rěči*) na „je“ (mjehke e)a po jednorych syčawkach (c, s, z) na „y“ wukónčuja, mjez tymzo ma lubijsko-budyšska strona „i“: na dubje, při słowje, dwěhłowje, žonje, wobě rybje; „w Spaloch, Drježdźenjoch“ praji sowokoło Kulowa, za-ěch, nětko zwjetša -ach; čehoždla je móžno,**)zo je při městnych mjenach po „c“ pozdźišo „ych“ zastupiło,kiž so po času „y“ sčini: Pěskecy snadź město staršeho „Pěskecych“;tak tež Khrósćicy (m. Khrósćicych) a t. d.; mnje pódla mni (kemnje) a t. d. Tola: rucy (m. ruce), dwě jabłucy, nosy, wsy(wjes), w Prazy, na nozy, dwě holičcy, wjacy (węšte), serbscy,němscy a t. d. Tudy so wukónčne „y“ město „e“ hornjo¬serbscy piše, dokelž so po nětčišim wuprajenju derje njehodźiw korjenjach prajić: ceły, cedźić, cepy, sec, sekać, semjo, se-*) Zwjetša tež w delnjej, z wuwzaćom wěstych žónskich genitivow a t. d.**) Praju tak, dokelž je runje tak móžno, zo so wopačneje analogijedla lokal singulara bjerje město pluralneho na -ach: w Nuknicy praja njewědźicy,je-li sing. Nuknica abo plur. Nuknicy; Ćichonica abo Ćichońcy,Torońca abo Torońcy, Jělica abo Jělicy.

Filip Rězak: Hólčkowa słužba. 143rota, zebać, zeba. Skłonjowanske formy na „je“ a „y“ město „e“hodźa so najlěpje dowidźeć we dr. Pfulowej Laut- und Formenlehre.Z tutym wjele procy žadacym nastawkom, kotryž by so wězorozšěrić hodźił, njech je dosć! Chcych při rozkhadźacych na¬hladach Časopisa, Łužicy a Serbskich Nowin tež słowčko sobuprajić. Njech wono jako podłožk abo namjet słuži k zjednanju,abo kompromissej mjez wšelakimi nahladami a k doslědnemuwuhładkowanju abo porjadkowanju našeje lubeje serbskeje rěčew Hornjej a Delnjej Łužicy! Lud by so na spisownu rěč bórzy zwu¬čił, hdy bychmy po wěstych prawidłach a wšitcy jenak pisali.Hólčkowa*) słužba.Z luda podał Filip Rězak.Hólčik prěnje lětko słužešeA zasłuži sej kačku:Kačka přecy płuwašeA**) přecy wjesoła běše.Hólčik druhe lětko słužešeA zasłuži sej ćipku:Ćipka běžeše ćip ćip ćip,Kačka přecy płuwašeA wšitko wjesołe běše.Hólčik třeće lětko słužešeA zasłuži sej husyčku:Husyčka běžeše gi ga gak,Ćipka běžeše ćip ćip ćip a t. d.Hólčik štwórte lětko słužešeA zasłuži sej wowcku:Wowcka běžeše hudlom pudlom,Husyčka běžeše gi ga gak a t. d.Hólčik pjate lětko słužešeA zasłuži sej borana:Boran běži storki borki,Wowcka běži hudlom pudlom a t. d.Hólčik šeste lětko słužešeA zasłuži sej pčołki: ,Pčołki leća frinki franki,Boran běži storki korki a t. d.Hólčik sedme lětko słužešeA zasłuži sej swinko:Swinko běži kwinki kwanki,Pčołki leća frinki franki a t. d.Hólčik wosme lětko słužešeA zasłuži sej kruwu:Kruwa běži plicy placy,Swinko běži kwinki kwanki a t. d.Hólčik dźewjate lětko słužešeA zasłuži sej wołka:Wołk běži šmicy šmacy,Kruwa běži plicy placy a t. d.Hólčik dźesate lětko słužešeA zasłuži sej konika:Konik běži hi hi ha,Wołk běži šmicy šmacy a t. d.*) Drje tola holčcyna ? Přir. podobne hrónčko we Łužičanu 1862. Težw Delnjołužiskich pěsnjach E. Muki č. 12.**) A t. r. A holčka. Red.

144 Albin: Někotre varianty delnjoserbskich pěsni.Hólčik jědnate lětko słužešeA zasłuži sej hólčka:Hólčik běži juch juch juch,Konik běži hi hi ha,Wołk běži šmicy šmacy,Kruwa běži plicy placy,Swinko běži kwinki kwanki,Pčołki leća frinki franki,Boran běži storki borki,Wowcka běži hudlom pudlom,Husyčka běži gi ga gak,Ćipka běži ćip ćip cip,Kačka přecy płuwašeA wšitko wjesołe běše.Někotre varianty delnjoserbskich pěsni.Ze zapiskow Albina z Janšojc.*)1.Čisło 37. w E. Mukowej zběrcy 1877 (tež w tutym Časopisu)spočina tež: Nět na mnjo mójo tuženje źo, w 6. rjadku pak stoji:jo m. ju. Po 4. strofje rěka tudy trochu hinak:Gab’ Jan’ gaž ja juž lubka dawno z lubym humrěła stejWo mójich młodych lětach: A njamžotej se skrydnuś.Gab’ moja Ga njeby hutřoba mje wot žedna železa nuza byłaNa zemi spotrefiła.Žedna nuza mje spotrefiła njej’We mojich młodych lětach.dom takle:Rědny gólc dej jadnu měś,Źo ga dej ju lejder wześ?Z kamjenja ju hurubaś,Z tolarjami posaźaś.Z tolarjami šyrokimi,Ze złotnymi hungorskimi.Drebuj, drebuj! brune kónjeBližej, bližej k Frankfurtoju.Ako jaden kamjeń:Wjele wěcej njeby ja dałaTej lubosći płakaś.Ach njepłac, njepłac, towzynter šac!Tebje njejsom ja roźony.2.Čisło 5. Jórdanoweje zběrki (1875) spěwDo Frankforta přidrebuje,Kónje stawi na herbergu.Sam jo chójźił po jarmarku,Lubce suknju skupujucy.Suknja běšo wjelgin droga,Tež pak běšo wjelgin rědna.Ze žyźom jo štapowanaZe somotom bramowana.*) Wuzběhuju ze zapiskow, štož njeje mjez tym čišćane. Knjez Albinje tute pěsnje před lětami we Wjerbnje zapisał a za to wot tehdyšeho du¬chowneho wulki porok dostał. Redaktor.

Někotre varianty delnjoserbskich pěsni. 145W Kalawje jo wěrowana,Přez Wórejce přewjeźona.Do Wjerbna jo přiwjeźonaNa ten nowy Albinojc dwór.Ak’ z tym huzkim hobrubaškomAk’ z tym starym crejišćom.Tam su z njeju rejowali,Jeje luby z dala glěda.Kak źem wóna rědnje źěšo,Z nicym zemje njedosega,3.Čisło 67. Markus-Hórnikoweje zběrki spočina so: Źěštej dwěrědnej. Wot 3. strofy rěka:Přewodnik, luby přewodnik mój,Wec’ ga te luźe tak drogo wozyš?Za stare bjerjoš slobro a złoto,Młode te źowča dermo wozyš?Škoda tebje, ty rědne źowčo,Až ty twój wěnašk tak z cesću nosyš,Z cesćicku a z lubosćicku,A njedajoš se tym gólcam zawjasć.A gólcy te maju lasne słowaA hutřoby maju stalane.Wóni to źowčo hobgroniju,Po swojej mysli hobrośiju.Chylu ju k narje spoměju,A na slědku se jej husměju.4.Čisło 76. Smolerjoweje zběrki „Anka źěšo“ rěka tu „Źowčoźěšo po wódu do běłego jazora, hopsasa faladra. Prědnu bańkupocrěła“ a t. d. Luby kónja napowa, pjeršćeń zasej namaka a t. d.Dejał prawa nara byś .... złośany. Gólc to źowčo torjašo donoweje komory, do běłeje póstoli.5.Čisło 86. Smol. zb. spočina so hinak a rěka tak:We zagroźe źowča tři,Wšykne jadnak rědne su.Prědna wěnki wijašo,Druga šanty šyjašo.

146 Albin:Wec’ ga ty tak tužna sy?Wec’ ga tužyś njederu,Třeśa pódla tužašo.Gaž mój luby w wójnje jo,Třiźasća mil daloko,Styrźasća mil šyroko.Hócko, hócko, njełdžy ty,Wón jo w šence na reji.Z gercymi tam zejgrawa,Z gólcymi tam rejujo.Luby stanu, zajuska,Źowčo stanu, zapłaka.O ty lunder třundrawa,To jo wšykno twojog’ dla.6.Čisło 62. Markus-Hórnikoweje zb. „Chtož kco se w swěśeprolowaś“ ma 3. rjadk: Do rědneg’, běłeg’, ceŕwjeneg’, źož rědkojo, źož rědko jo, źož rědne źowča su. Tak cesto ak’ smej choj¬źiłej, za rucki smej se wozyłej, tak wednjo tak tež w nocy smej,źož rědko jo, źož rědne gólcy su. Tak som ja wjele kop tolariza piwko, za piwko, winko zapłaśił, źož rědko jo, źož rědneźowča su.7.Čisło 15. Jórdanoweje zb. ma rjadk 10. tak:zlažka hubuźiś? Strofa 9.Smej lěto mej tam stojałej w fryšnem dešću,Źož wšykne luźe nimo du.Mogła ja se płaca lozowaś,Gaž mě mój luby zgniwał jo?Daś wón se zgniwa, kakž wón kco,Wšak gólcow hyšćer wěcej jo.Skrydnu ja rědnjejšeg’ nježli sy ty,Spoglědnu za tobu, źo gab’ był ty.A mě tak

Někotre varianty delnjoserbskich pěsni. 147Čisło 31. Markus-Hórnikoweje zb. spěwa so takle:Připowěź tej mójej lubce,Ja k njej źinsa pójdu.Na wórješki, na jabłukaNa te žołte křuški.Ty tam chójźiš kuždy źeń,Ja pak šesć raz za tyźeń.Ty tam chójźiš jěźi dla,Ja pak rědneg’ źowča dla. —Rědne źowčo som se brał, *)Nic mě njokco źěłaś;Kopaś, wóraś njehumějo,Běła pak kco chójźiś.Ja śi přosym za Boga dla,Njebjeŕ sebje jeje;Wóna njama ak’ jadne creje,A te hyšćer njejsu jeje.9.Čisło 3. Smolerjoweje zb. „Komu ja lubcycku přirucu“ jeněšto krótše. Strofa 2: Nejpjerwej mojomu bratřoju, a drugemumojomu kumpanoju a t. d. Jako 5. strofa slubi kumpan: Jakcu ju derje do reje braś. . . . Wšykne te źowča do dwóru du, amója jo rědna před dwórom? . . . Wšykne te źowča piś krydnu,a mója žednje nic. Město tamnych „Njeběch śi pjerwej dostojna“praji so tudy:Coga ja kcu z tobu měś,Gaž mój luby domoj źo?Luby źěšo do dwóru,Kumpan źěšo přez gumno.Potom mej kcomej se huwitaśTež z nagima mjacoma.Spócakaj, kumpan, spócakaj!Ja kcu śi něco hopřašaś.Kcomej mej se huwitaś,Nejpjerwej z nagima rukoma.*) Wottudy je druha pěseń, pola Smol. č. 103.

148Wućahi z protokollow M. S.1) Posedźenje předsydstwa a wubjerka, 2. novembra1882. Přitomni: Hórnik, dr. Kalich, Fiedleŕ, Imiš, Kapleŕ, Mjerwa,Mütterlein a Skala. Najprjedy so wobzamkny, zo ma so najeńskipjenjez wšitkich podružnikow w maćičnym domje přiměrnje po¬wyšić a tajke powyšenje jim bórzy wozjewić. Potom radźi k. Imiš,zo by so na rozšěrjenje maćičneje protyki wosebita kedźbnosć na¬łožiła, dokelž jej konkurrenca z nowej podobnej protyku nastawa.Při tym so žadosć wupraji, zo by k. Hatas, roznošowaŕ (kolporteur)lutherskeho knihowneho towaŕstwa tež maćične knihi a knižkiroznošował.2) Posedźenje předsydstwa a wubjerka, 5. februara1883. Přitomni: Hórnik, dr. Kalich, Fiedleŕ, Jenč, Kapleŕ, Mjerwa,Mütterlein a dr. Muka. Zarjadowaŕ maćičneho domu k. referendarMütterlein podawa rozprawu a zličbowanje wo domje M. S., kotreždyrbi so hłownej zhromadźiznje předpołožić. Dokelž je so wjeletwarić a porjedźeć dyrbjało w našim starym domje, změjemy hišćedeficit 321 hriwnow, štož pak so w přichodnym lěće wuruna z po¬wyšenjom najeńskeho pjenjeza. Tuto zličbowanje mataj k. Jenč ak. Skala přehladać. Faraŕ k. Kubica je kapital 4000 hr. M. S. wu¬powjedźił a dyrbi so tehodla druha požčenka pytać. W tajkej nuzychce so předsydstwo po radźe znateho přećela P. na wudawarjow„Ziarna“ we Waršawje z próstwu wobroćić, zo bychu ze zbytkowtuteho Maćicy podpjeru k wupłaćenju mjenowaneho kapitala darili.Dokelž nowy dom w tu khwilu twarić njezamóžemy, dyrbi soměšćanska rada tudy prosyć, zo by maćičnej knihowni dla jejerozšěrjenja lokal po móžnosći požčić chcyła. Na to so wobzamkny,zo ma so maćičny dom w lěće zwonka wuporjedźeć a wobarbićz nadpisom „Maćičny dom“; tež podružnicy dyrbja pódla němskejeserbsku firmu sebi wobstarać. Na to wuradźuje so hišće woBartkowej šulskej čitancy. Předsyda wozjewja, zo je něchtó slubiłw krótkim rukopis „Turkojo před Winom 1683“ přepodać. Faraŕk. Jenč namjetuje, zo by so knižka temu do ćišća dała, štóž naj¬mjenje za to žada. Tež so z dźakom wozjewja, zo je k. Mato Kósykněšto exemplarow swojeje basnje „Serbska swaźba w Błotach“ Ma-

Wućahi z protokollow M. S. 149ćicy darił. Skónčnje slubi k. Krušwica z Wjerbna w předpołoženymlisće, zo chce stary rukopisny słownik do knihownje M. S. jakodar připósłać.3) Posedźenje předsydstwa a wubjerka, 14. měrca 1883.Přitomni: Hórnik, dr. Kalich, Fiedleŕ, Mjerwa, Mütterlein, Skala adr. Muka. Najprjedy wuradźuje so dźeński porjad za hłownu zhro¬madźiznu. Předsyda wozjewja, kak z Bartkowej čitanku steji, zoso k. Henze wotwlakuje wobrazy do njeje ze swojeho składa wot¬stupić. Zarjadowaŕ k. Mütterlein přepodawa poskićenje nowehonajeńka, pozłoćerja Grundmanna a dostawa połnomóc, zo by zatuteho wotnajate lokale wuporjedźić dał. Na składźe ležace šulskespěwy wot Pjekarja maju so tunjo předać, hdy bychu so hdźe na¬łožować hodźiłe. Tež so wobzamkny čestne myto 30 hriwnow wu¬stajić za najlěpše powjedańčko ze serbskich stawiznow.4) Posedźenje předsydstwa a wubjerka, 28. měrca 1883.Přitomni: Hórnik, Imiš, Jenč, Kapleŕ, Mjerwa, Mütterlein a dr.Muka. Přijimaju so nowe sobustawy: k. dr. Hanuš z Krakowa,k. dr. Grot z Pětrohroda, k. stud. theol. Žur w Prazy, k. Holkaw Prazy, k. faraŕ Dobrucký w Sprewicach, k. faraŕ Wjacka z Wu¬jezda, k. kapłan Renč z Ketlic, k. wučeŕ Keŕk z Bukec, k. překupcDomanja z Khrósćic.5) Hłowna zhromadźizna, 28. měrca 1883. Wona bě težtónkróć w salu budyšskeje třěleŕnje a bě na nju 44 sobustawowpřišło. Sobustaw dr. Sauerwein bě z Norwegiskeje postrowjacylist připósłał. Po wotewrjenju přez předsydu čitaše pismawjedźeŕk. dr. Muka lětnu rozprawu wo skutkowanju M. S., z kotrejež naj¬wažniše wuzběhujemy. Wona bě Časopis z hudźbnej přiłohu, pro¬tyku (5000 exemplarow) a nowy nakład Bartkoweje prěnjeje šul¬skeje čitanki wudała a přihotuje wudaće spisa wo woblěhnjenjuWina. Sobustawow, wot kotrychž so dalšeho zapłaćenja lětnehopřinoška nadźijamy, je něšto přez 200. Tuž dyrbi so přeć, zo byjich přeco wjac přistupiło a znajmjeńša kóždy zdźěłany Serb jejesobustaw był. Zemrěł je w septembru 1882 sobustaw k. kapłanPětr Lipič z Kulowa. Knihi je M. S. z 26 wědomostnymi to¬waŕstwami wuměnjała. Po tutej rozprawje předpołoži k. Mjerwazličbowanje minjeneho lěta; knihowne wotdźělenje M. S. měješe2339 hriwnow 3 pjenježki dokhodow a 2217 hr. 36 p. wudawkow,

150 Wućahi z protokollow M. S.tak zo ze zbytkom w pokładnicy zamóženje 2018 hr. 47 p. wučini.Knihownik k. Fiedleŕ njebě khorowatosće dla přitomny, čehož dlapředsydstwo přispomni, zo je knihownja tež w tutym lěće přibě¬rała. Nětko čita k. Kapleŕ rozprawu wo knihiskładźe a wozjewi,zo su dorozpředate tute knižki: Robinson, Genovefa, Kolumbus,Nadpad pola Bukec, Hród na Landskrónje. Na to slěduje rozprawak. referendara Mütterleina jako zarjadowarja maćičneho domu aležownosće; dokhodow bě 1847 hr. 38 p., porjadnych wudawkowpak 1840 hr. 83 p. a wurjadnych (porjedźeŕskich abo twarskich)328 hr. 43 p., tak zo so hakle z přichodnym lětom tutón deficitwuruna přez powyšeny najeński pjenjez. Zličbowanje bě wot k.fararja Jenča a k. kapłana Skale swěru přehladane a po jeju swěd¬čenju justificirowane. Pismawjedźeŕ k. Jórdan rozpraji, zo jedelnjoserbski wotrjad mały wuzbytk měł, a zo zličbowanje w při¬chodnej delnjoserbskej knižcy woćišći. Při namjetach žada so naj¬prjedy ćišć noweje Bartkoweje čitanki z wobrazkami; tola tu sowupokaza, zo k. Henze wobrazki němskeje čitanki swojeho składapředać nochce. Tuž dyrbi so prjedawša Bartkowa čitanka hišćeraz znowa wudać. Dale žada so rozšěrjowanje Pjekarjowych šulskichspěwow přez knjezow wučerjow, hdyž tola ani w Sakskej aniw Pruskej njejsu zakazane. Tež nowa „Spěwna radosć“ njeje hišćedo wšěch serbskich šulow w Sakskej zawjedźena. Dale wobnowjaso namjet, zo by so serbska statistika tola wudała; po namjeće k.dr. Muki maju rukopis přihotować a jako sobudźěłaćerjo so přeprosyć:kk. Mütterlein, Jórdan, Krušwica, Hadank, dr. Kalich, Wjelan, Kralze Sokolnicy. Dokelž je ćišć Časopisa nětko dróžši, wobzamknyso, zo by so zešiwk nětko po 1 mark 25 p. předawał; jenož so¬bustawy dostanu je po dotalnej płaćiznje. Žada so, zo by pódlakolporteura k. Hatasa w sakskej stronje, hišće k. Swětoš ze Zdźarza prusku maćične spisy roznošował. Sobustaw k. Parczewskinamjetuje, zo by so za zmóžnjenje nowotwaŕby maćičneho domulotterija zrjadowała; předsydstwo dyrbi tu naležnosć dale rozpo¬minać a w swojim času dowolnosć pola wyšnosće wobstarać. Re¬ferendar k. Kral sebi přeje, zo by so katalog maćičneje knihownjećišćał; po dlějšim wuradźenju so wobzamkny, zo ma so katalog podźělach abo kruchach w Časopisu woćišćeć. Z přislubjenjom tehoso zhromadźizna skónči.

Wućahi z protokollow M. S. 1516) Posedźenje předsydstwa a wubjerka, 8. meje 1883.Přitomni: Hórnik, dr. Kalich, Kapleŕ, Mjerwa, Mütterlein, Skala adr. Muka. Přede wšitkim wukonja předsydstwo swoje prawo wewudźělenju stipendija J. I. Kraszewskeho a přisudźi lětušu dań(90 hriwnow) gymnasiastej M. Handrikej z Jamnoho. Dale namje¬tuje so, zo by so próstwa wo tunje přewostajenje lokala za kni¬hownju měšćanskej radźe připósłała; tola je mało nadźije na wu¬słyšenje próstwy, dokelž rada to njemóže bjez přizwolenja měšćan¬skich zastupjerjow přizwolić. Na to přiwozmjetaj so jako sobu¬stawaj: k. kapłan Matek z Kamjenca a k. kapłan Čornak zeSeitendorfa. Referendar k. Mütterlein přednošuje, zo dyrbi so dańprěnich najlěpšich hypothekow maćičneho domu wot 4½ % na4 % ponižić, a dosta połnomóc, zo by druhdźe požčenku za 4 pro¬centy pytał. Na Towaŕstwo Pomocy sta so próstwa, zo by Maćicyna dalšu hypotheku 4100 hr. za 4 % požčiło, kaž je wono na swojejhłownej zhromadźiznje hižo eventualnje wobzamkło. Zarjadowaŕdomu, k. referendar Mütterlein rozpowjeduje, zo ma so k. fararjejKubicy při wupłaćenju jeho hypotheki hišće zarunanje 24 hr. zazhubjenu dań přez wulosowanje jeho pjenježnych papjerow nastatudać; połojcu zarunanja dyrbi k. Smoleŕ jako prěni zarjadowaŕ domuna so wzać, dokelž je so wulosowanje w času jeho zapućowanja stało,druhu połojcu pak M. S. Dale dawa so powjesć, zo je k. faraŕWjelan dobroćiwje 32 hr. 16 p. danje pjenježneje papjery Maćicywotkazaneje do pokładnicy pósłał, za čož so jemu dźak wupraja.7) Posedźenje předsydstwa a wubjerka, 9. julija 1883.Přitomni: Hórnik, dr. Kalich, Fiedleŕ, Kapleŕ, Mjerwa, Mütterleina dr. Muka. Předsyda wozjewi, zo wot wudawarjow „Ziarna“ do¬tal žaneje wotmołwy nima. Wón chce so hisće raz pola pře¬ćela k. Filipa Sulimierskeho wobhonjeć, směmy-li podpjeru wottamwočakować. Wo rukopisu k. wyššeho wučerja Jana Wehle „Tur¬kojo před Winom 1683“, kotryž je předsyda k. Fiedlerjej a k.Kaplerjej přepodał, wuprajitaj tutaj, zo so jara za ćišć a wudaćepřihodźi. Tuž so ćišćenje w 1000 exemplarach wobzamkny, a před¬syda wza redakciju a korrekturu spomnjeneje knižki na so; po¬kładnik pak dyrbi papjeru wobstarać. Pismawjedźeŕ k. dr. Mukazłoži zastojnstwo rozesłanja maćičnych knihow, kotrež knihiskładnik

152 Wućahi z protokollow M. S.k. Kapleŕ dobroćiwje přiwza z prawom, zo smě sebi płaćenehopomocnika při tym najeć.8) Wurjadne posedźenje wubjerka, 11. julija 1882. Při¬tomni: Imiš, jako předsyda, Fiedleŕ, dr. Muka; někotři zastupjerjodruhich serbskich towaŕstwow. Wuradźuje a wobzamkny so zbožo¬přejaca serbska adressa abo spěw na jeho Majestosć krala Albertadla wumóženja z hrožaceho njezboža w Mylawje, z přidatym něm¬skim přełožkom a z podpismami wšitkich serbskich towaŕstwow.Spěw bu potom wot k. wyššeho seminarskeho wučerja Fiedlerjazestajany, do módreho somota krasnje zwjazany a z čećikami sak¬skeju barbow wupyšeny. Faraŕ k. Imiš přepoda tuto zbožopřećena 20. julija ministerstwu kralowskeho domu a k. minister z Nostitz¬Wallwitz předpołoži je 23. julija jeho Majestosći. Serbski text rě¬kaše tak:„Jeho Majestosći swojemu najwyše česćenemu a najwutrobnišolubowanemu Kralej Albertej k Jeho we wulkim smjertnymstraše Jemu přez Božu miłosć widomnje dostatemu zakitanju po¬dałe w najpokornišej poddanosći zjenoćeństwa Jeho Jemu stajnjenjekhabłacy swěrnych Serbow.Kaž z wětrom rozšěri tež w serbskich stronachSo hrózbna powjesć dóńta w Mylawje,A wšudźe kóždy želnje čuwašeTo we najhłubšich wutrobinych hronach.Kak bolosć zarža přez wutroby naše,Zo tam, hdźež zrudna njehoda so sta,Naš kral, kiž krónu saksku nosyć ma,Bě z dobom tež w najwjetšim smjertnym straše!Hlej, Bože woko pak so škitnje jasniTam nad kralom, a miłosć njebjeskaSo z dźiwnym zwarnowanjom nad nim krasni!Wšón lud nětk modlo sćele dźaka palmy:Budź Boža miłosć wěčnje khwalena!A w hrodach, khěžkach spěwa radosć psalmy.*Tež Serbja pokornje so k trónej bliža,Lud, njepowalny w kraloswěrnosći;O kak su woni Bohu dźakowni,Zo kralej jandźeljo škit z njebja niža!

Wućahi z protokollow M. S. 153Wšě horce přeća, kotrež w dušach hrajuJim za krala w najcuńšej lubosći,Kiž Božu miłosć połnje nazhoni,Nětk woni před trón z dušow wusypaju:Njech Tebje dale Boža ruka kita,Ći zbože skhadźej, kralo ryćeŕski,Twój lud njech hišće dołho Tebje wita!Ći wobzbož njebja miłosć kóžde ranje,Daj Bože žohnowanje přewod Ći!To luda serbskeho je zdychowanje.“Podpisane běchu tute towaŕstwa (po jednotliwych městach apo starobje swojeho wobstaća, z mjenami wubjerkownikow): Hłownaserbska prědaŕska konferenca. Maćica Serbska. Serbske lutherskeknihowne towaŕstwo. Towaŕstwo SS. Cyrilla a Methodija. Bu¬dyšska serbska bjesada. Towaŕstwo Pomocy za studowacych Ser¬bow. Bukečanske serbske towaŕstwo. Dźiwoćanske serbske mis¬sionske towaŕstwo. Spěwanske towaŕstwo Jednota w Khrósćicach.Serbske katholske towaŕstwo Jednota w Draždźanach. KatholskaBjesada w Jaseńcy. Kath. Bjesada w Kukowje. Kath. bjesadaralbičanskeje wosady we Łazku. Kath. bjesada w Radworju. Ra¬kečanske serbske towaŕstwo „Lipa“. Serbske spěwanske towaŕstwoBratrowstwo w Róženće. Serbske spěwanske towaŕstwo Róžaw Šunowje. Zarěčanske serbske towaŕstwo.Serbsku adressu je kral Albert miłosćiwje přijał a z tutymlistom dźak wuprajić poručił: „Knjezej fararjej Imišej w Hodźiju.Ministerstwo kralowskeho domu, dźiwajo na Waše připismo wot20./23. t. m., njeje so komudźiło, připołoženu adressu wšěch to¬waŕstwow mjez Serbami Jeho Majestosći přepodać. Kral je tutuadressu miłosćiwje přijeć zwolił, a podpisanemu ministerstwu po¬ručił, jeje podpisowarjam za wopokazmo jich dźělbranja na wumó¬ženju Jeho Majestosće z hrožaceho smjertneho stracha, a za swěrnezmyslenja, w adressy wuprajene, Swój Najwyšši wutrobny dźakwuprajić. Ministerstwo kralowskeho domu tuto Najwyšše poručenjez napřeća Was dopjelnjejo, Was z dobom prosy, zo chcyli Wykralowski dźak wobdźělenym serbskim zjednoćeństwam k nawě¬dźenju dać. W Draždźanach, 23. julija 1883. Ministerstwo kra¬lowskeho domu. z Nostitz-Wallwitz.“ Tutón dźak bu w SerbskichNowinach a w „Bautzener Nachrichten“ woćišćany.

154 Wućahi z protokollow M. S.9) Posedźenje předsydstwa a wubjerka, 31. augusta1883. Přitomni: Hórnik, dr. Kalich, Fiedleŕ, Jenč, Kapleŕ, Mjerwa,Mütterlein, Skala a dr. Muka. Najprjedy so rozpomina, kak majuso někotre prjedawše namjety wuwjesć. Za knihownju dyrbi soexemplar Bramborskich Nowin (prjedy Casnika) wudospołnić a ka¬talog knihownje M. S. wot k. fararja Jenča zestajomny w Časopisuna 1884 ćišćeć. Tež chce k. Fiedleŕ nowe dary do knihownjenapisować a redaktorej Časopisa podawać. Z kolporteurom k. Ha¬tasom budźe k. Kapleŕ jednać. Na to referuje k. Mütterlein, zochce k. faraŕ Mrózak z Hrodžišća na maćičnu ležownosć 12 000 hr.farskich wićežnych pjenjez na prěnju a druhu hypotheku po 4 %požčić. Tuž so postaji, zo dyrbi so 1. oktobra t. 1. hypotheka„smilnym a Arnoldowym wustajenjam“ słušaca na radnicy wupo¬wjedźić a tez „Šołćic potomnikam“, dokelž dotal 4 ½ % žadaju.Na město hypotheki k. far. Kubicy stupi po jeho wupłaćenju a pozapłaćenju 100 hr. z maćičneje pokładnicy nětko Towaŕstwo Po¬mocy z 4000 hr. z danju 4 ½ %. Tež za dalše hypotheki majuso tuniše pytać, zo by M. S. lěpje wobstać móhła. Dla nowychwotnajeńskich poskićenjow dawa so k. zarjadowarjej Mütterleinej poł¬nomóc. Předsyda pokazuje nimale doćišćanu knižku k. Wehle awučini so, zo dyrbi so exemplar po 40 p. předawać. Jako honorarpřizwoli so pilnemu k. spisaćelej 30 hriwnow, kotrež jemu po¬kładnik wupłaći. Jako nowy rjadny sobustaw bu přijaty: k. MarćinMoyn, wyšši wučeŕ na realnym gymnasiju w Eislebenje. Nětkozłoži k. dr. Muka dla přesadźenja na gymnasium do Kamjenicy(Chemnitz) swoje zastojnstwo jako pismawjedźeŕ, kotrež je po smjerćinjeboh k. Róle (w meji 1881) přez dwě lěće zastarał. To je zanaše towaŕstwo wulka škoda! W mjenje předsydstwa a wubjerkawupraji so k. Mucy za jeho pilnosć a starosć w maćičnych na¬ležnosćach najhorcyši wjele zasłuženy dźak. Na jeho město wu¬zwoli so přez kooptaciju k. katecheta Jurij Nowak jako pis¬mawjedźeŕ hač do přichodnych jutrow.Přispomnjenje. Kooptaciju je k. Nowak dobroćiwje přijał adotalny pismawjedźeŕ je wšě dotalne akty předsydźe resp. nastup¬nikej w pismawjedźeŕstwje 3. septembra přepodał.10) Posedźenje předsydstwa a wubjerka, 17. septembra1883. Přitomni: Hórnik, Jenč, dr. Kalich, Kapleŕ, Mjerwa, Mütter-

Zapis wučenych wustawow a towaŕstwow. 155lein, Skala a Nowak. Předsyda předstaji noweho k. pismawjedźerja,kotryž je zastojnstwo zwólniwje na so wzał, a tutón je wot při¬tomnych lubje witany. Přede wšitkim rozpominaju so přenajeńskenaležnosće wo maćičnym domje. Potom čita so rozprawa k. J. E.Smolerja, našeho čestneho sobustawa, wo jeho jednanju z knjezomJ. D. Bašmakowym jako dobroćerjom M. S. a zjeho zastupnikom.Po jeho radźe dyrbi so k. Wilhelmej Bogusławskemu, sobustawejM. S. a serbskemu historikej, połnomóc wudźělić k dalšemu jednanjuw mjenje Maćicy Serbskeje. Tutemu ma předsyda w lisće wob¬stejenja M. S. rozestajeć. Hdyž wotmołwjenje přińdźe, so před¬sydstwo a wubjerk zas powoła. Skónčnje zhoni so wot k. F. Su¬limierskeho, zo so próstwa pod 2. spomnjena dopjelnić njehodźi.Wućahnył M. Hórnik.Zapis wučenych wustawow a towaŕstwow,kotrež z M. S. swoje knihi a spisy wuměnjuja.Archaeologiske towaŕstwo w Pětrohrodźe.Akademia Umiejętności w Krakowje.Bibliotheka w Kurniku pola Poznanja.British museum w Londonje.Geografiske towaŕstwo w Pětrohrodźe.Gymnasialna knihownja w Khoćebuzu.Hornjołužiske towaŕstwo wědomosći w Zhorjelcu.Juridiske towaŕstwo w Moskwje.Juhosłowjanska akademija w Zahrjebje.Kejžorska akademija w Pětrohrodźe.Kejžorska zjawna knihownja w Pětrohrodźe.Matice česká w Prazy.Matica slovenska w Lublanje.Matica srpska w Nowym Sadźe.Redakcija Biblioteki Warszawskeje.Starožitnostne museum w Freibergu.Towaŕstwo za pomorske stawizny a starožitnosće w Šćěćinje.Towaŕstwo za wumjełstwo a starožitnosće w Ulmje.Towaŕstwo za historiju a starožitnosće w Moskwje.

156 Zličbowanje M. S. w 36. lěće (1882).Towaŕstwo lubowarjow ruskeje literatury w Moskwje.Towaŕstwo wědomosći w Poznanju.Towaŕstwo nawukowe w Krakowje.Učeno družstwo w Belgradźe.Universita norwegska w Christianiji.Zarjadnistwo Moskowskeje university.Zakład hrabjow Ossolińskich w Lwowje.Darmo dostawaju Maćične spisy:Societas slav. Bud ,towaŕstwo serbskich gymnasiastow w Budyšinje.Swoboda, towaŕstwo serbskich seminaristow w Budyšinje.Sorabicum, serbske akademiske towaŕstwo w Lipsku.Słowjanske towaŕstwo w Lipsku.Podał dr. E. Muka.Přispomnjenka. Za Časopis so nam sćele: Osvěta, Warta, Rus, Izwě¬stija sławj. błagotw. Obščestwa.Zličbowanje M. S. w 36. lěće (1882).I.Zbytk w pokładnicy.Z lěta 1881. . hriwnow 159. 68.II.Domwzate kapitale.Vacat.III.Dań z wupožčenych kapitalow.Z lutowaŕnje . . . 15. 85.Z akciji . . . . 4. 50.Dań wot 500 hr. pola maćičnehodomu . . 22. 50.42. 85.IV.Přinoški sobustawow.Wot 53 sotmstawow . . 212. —V.Předzapłaćenje.Z cyła . . . . 28. —A. Dokhody.VI.Dopłaćenje.Z cyła . . . . 218. 50.VII.Z předawanja knih ow.Z cyła . 1678. —VIII.Dobrowólne dary .Vacat.Rekapitulacija.Staw I.„ III. . . .„ IV. . . .v. . . .159. 68.42. 85.212.28. 50.„ VI. . . . 218.„ VII. .Do hromady. .2339. 1678. 03.

I.Wupožčene pjenjezy.Do lutowaŕnje na knižki č. 36 400. —II.Čestne myto.Vacat.III.Ćišć knihow.Časopis č. 64 179. 50.Časopis č. 65 178. 75.Časopis č. 66 . 239. 75.Čitanka (300 ex.) . 70. —668. —IV.Za protyku.Ćišć pola Smolerja 252. –Papjera . . . . 171. 60.Wobrazy a pjeńčk 118. 20.Wjazanje . . . . 70. —611. 80.V.Wjazanje.Bibl. stawizny 114. 77.Čitanka . .Časopis č. 65 a 66. . 49. 50.24. —Spěwnik (50)Spěwna radosć6. —36. —230. 27.Zličbowanje M. S. w 36. lěće (1882). 157B. Wudawki.W Budyšinje, 27. měrca 1883.VI.Wšelčizny.Lithogramm za Čitanku . 10. —Cessija na sudnistwje 26. 65.Papjera za Čit. . 9. 60.Zawěsćenje . . . 18. —Jstwa za knihownju . . 90. —Inseraty pola Monse 7. 20.Inseraty pola Smolerja 3. 60.Wułožki pismawjedźerja 29. 75.Za wotpiski 19. –Porto pola Smolerja , 23. 60.Porto pola pokładnika 7. 20.Porto pola Rösgera 5. 45.Kharta a protyka statist. 7. —Naćisk wo twarje domu 7. 20Kniha do knihownje . 5. 60.269. 85.VII.Dary domej M. S.Po łońšim zličbowanju 37. 64.RekapitulacijaStaw I. . . . 400. —„ III . . . 668. —„ IV. . . . 611. 80.v. . . . 230. 27.„ VI. . . . 269. 85.„ VII. . . . 37. 64.Do hromady 2317. 56.Přirunanje.Wšitke dokhody 2339. 03.Wšitke wudawki . 2217. 56.Zbytk w pokładnicy 121. 47.M. Mjerwa, pokładnik.Dary za dom M. S.(Wot 27. hapryla 1882 we wosebitej lutowaŕniskej knižcy.)Zbytk po łońšim zličbowanju 37. 64.Knjeni a knježna Danysz z Wiśniewa 175. 10.Latus 212. 74.

158 Dary za dom M. S.Transport 212. 74.Knjez Kanigowski z Waršawy . 51. 50.Dr. Drecki z Kališa . . . . 6. 18.A. Parczewski z Kališa 4. 12.W. Bogusławski z Pětrohroda . 38. —J. Neruda, spisowaŕ w Prazy 5. —H. Laras, dr. w Karwinje . 7. —Młodźency ze Slaneho . 10. —K. Michl, tam .... 4. 50.P. Stajić z Čakova 1. 70.V. Schopov-Stojanović z Pančeva 17. —T. Škrdle, katechet w Prazy 10. —Ze Slaneho . . . . . . 3. 50.J. Flekáček w Prazy 16. 10.Rěčnik Tymieniecki z Kališa . 20. —G. Blažek z Přibrama . . 1. —Hrabina Rogowska z Dąbrowa . 6. 15.Holík z N. Brodu . . . . — 15.B. Kopytčak, professor w Tarnopolu — 85.A. Parczewski . . . . . 61. 20.Student Seidl w Prazy 2. 95.August Halka w Siegburgu 5. 10.H. Jórdan w Popojcach 10. —Do hromady 494. 74.Wudawki za potrěbnosće domu M. S. . 283. 43.Mamy zbytka 211. 31.M. Mjerwa, pokładnik. E. Mütterlein, zarjadowaŕ domu.K. A. Jenč, revisor.Přinoški sobustawow M. S.W běhu lěta (1882) zapłaćichu přinošk tute sobustawy:Na 1883: kk. professor J. Baudouin de Courtenay z Ka¬zanja; duchowny sekretaŕ Benedikt Chejnovský z Ossega; prof.

Přinoški sobustawow M. S. 159Gilbert Blažek z Přibrama; kantor Liška z Hodźija; dr. Jan Hanušz Krakowa; prof. Basil Kopytčak z Tarnopola; bjesada w Jaseńcy.Na 1882: kk. kantor Jórdan z Popojc; dr. Sauerwein z Ban¬telna; kantor Kocor z Ketlic; faraŕ Brósk z Křišowa; rentierHanowski tudy; faraŕ Mrózak z Budestec; faraŕ dr. Kalich tudy;kapłan Lipič z Kulowa; dr. med. Dučman tudy; dr. med. Le¬šovský z Hodźija; kand. med. Rachel w Lipsku; stud. theol.Bjedrich w Prazy; wučeŕ Rostok z Drječina; faraŕ Mrózak z Hro¬dźišća; faraŕ Krušwica z Wjerbna; direktor Pohonč z Lipska; faraŕMättig z Hućiny; professor Jareš z Kijowa; inženjer V. Kačertam; inženjer Mikulecký tam; inženjer Voleník tam; gymnasiumw Přerowje; arcbiskopski vikar J. Wurm z Wołomuca; professorBaudouin de Courtenay z Kazanja; faraŕ Gólč z Rakec; B. Chej¬novský z Ossega; dr. Laras z Karwina; gymnasium w Jičinje;kubleŕ Wanak z Khelna; kapłan emer. Kózlik w Komorowje;wučeŕstwo w Swratce; wučeŕ Nyčka w Essenje; gymnas. prof.Holan z Dorpata; Mikławš Holka w Prazy; překupc Michl w Sla¬nym; Konstantin Grot z Pětrohroda; młyński Hajnica w Njeswa¬čidle; praeses Łusčanski w Prazy; wučeŕ Waŕko w Mysłecach;wučeŕ Domaška z Wóslinka; kantor Libš z Budestec; professorG. Blažek z Přibrama; kantor Liška z Hodźija; wučeŕ Šołta zKanec; wučeŕ Smoła z Malešec; N. Holík z Něm. Broda; dr.Muka tudy; serbske towaŕstwo w Zarěču; wučeŕ Kubica z Bol¬borc; faraŕ Räda z Barta; redaktor Smoleŕ tudy; knihiwjednikMarko Smoleŕ tudy; serbski seminar w Prazy.Na 1881: kk. dr. Sauerwein z Bantelna; kantor Kocorz Ketlic; rentier Hanowski tudy; dr. Lešovský z Hodźija; faraŕKrušwica z Wjerbna; direktor Pohonč z Lipska; dr. Laras z Kar¬wina; gymnasium w Jičinje; kubleŕ Wanak z Khelna; wučeŕWaŕko z Mysłec; kantor Libš z Budestec; prof. Blažek z Při¬brawa; wučeŕ Smoła z Malešec; wučeŕ Kubica z Bolborc; dr.fil. Grolmus tudy; faraŕ Kubica z Bukec; faraŕ Garbaŕ z Kotec;wučeŕ Garbaŕ w Psowjach; faraŕ Imiš z Hodźija; faraŕ Handrikz Malešec; kantor Bartko z Nosaćic; překupc E. Měrš tudy;předstejeŕ Młynk w Zarěču (rjad. II.); wučeŕ Kral na Sokolcy;wučeŕ Wojnaŕ z Bukec; faraŕ Wanak z Wóslinka; kantor Šołtaz Radworja; assessor Leidler w Oschatzu; Hilarij Treter w Laszkach

160 Přinoški sobustawow M. S. — Wobsah.Królewskich; referendar Mütterlein tudy; knihikupc Pjech w Lip¬sku; serbski seminar w Prazy; kapłan Kubaš w Njebjelčicach.Na 1880: kk. kantor Libš z Budestec; gymnasium w Jičinje;professor Blažek z Přibrama; wučeŕ Kubica z Bolborc; dr. Grol¬mus tudy; faraŕ Garbaŕ z Kotec; wučeŕ Garbaŕ z Psowjow; re¬ferendar Kral tudy; faraŕ Běrnik z Klukša; faraŕ Wanak z Wós¬linka; assessor Leidler w Oschatzu; Hilarij Treter w LaszkachKrólewskich; knihikupc Pjech w Lipsku; referendar Mütter¬lein tudy.Na 1879, 1878, 1877: kk. faraŕ Wanak; assessor Leidler.Na 1876: k. Wanak.W o b s a h.Namjezne ludowe pěsnje. Druha zběrka wot dr. E. Muki . . str. 3Hornjoserbske ludowe pěsnje. Štwórta zběrka dr. E. Muki . ,, 20Dwě pěsničcy. Z kritiskim přidawkom předłožił dr. Pful . „ 59Přinošk k serbskemu knihopisej. Podał J. Pjech . . . ,, 62Dodawk k zapisej sobustawow M. S. w Časopisu 1882, str. 65 sl. „ 64Štyri rostlinske pomjenowanja. Wujasnił dr. Pful „ 65Hišće někotre rostlinske mjena. Wułožił M. Rostok. ,, 67Basnje. Wot M. Kósyka . . . . . . „ 69Wo někotrych słowach a twórbach. Podał dr. Pful ,, 83Šyldowska rada. Po ludowych bajkach wupěsnił dr. Pful . . „ 113Katechismus Jakuba Ticina z 1. 1685. Podał M. Hórnik . „ 115Zacharias Bierling a jeho knižka z l. 1689. Podał M. Hórnik „ 119Serbske słowa w zapiskach P. F. Kowarja (1721—1736). ZdźěliłH. Dučman ,, 127Kóncowki -eho, -emu, -oho, -omu. Podał M. Hórnik . . . „ 132Njeporjadne zesłabjenje někotrych sobuzynkow. Podał M. Hórnik „ 135Hdźe ma so naše „ě“ za Ѣ pisać? Wułožił M. Hórnik . . „ 138Hólčkowa słužba. Z luda podał Filip Rězak . . . . „ 143Někotre varianty delnjoserbskich pěsni. Ze zapiskow Albina z Janšojc „ 144Wućahi z protokollow M. S . . . . . „ 148Zapis wučenych wustawow a towaŕstwow, kotrež z Maćicu Serbskejswoje knihi a spisy wuměnjuja . . . . ,, 155Zličbowanje M. S. w 36. lěće (1882) . . . . ,, 156Dary za dom M. S. . . . . . . . . . ,, 157Přinoški sobustawow M. S. . . . . . „ 158Hudźbna přiłoha: Hłosy serbskich ludowych pěsni.M. Hórnik a E. Muka. Ćišćał E. M. Monse w Budyšinje.Wozjewištaj

Wobsah.Štyrirostlinskepomjenowanja. Wujasnił dr. Pful . str.Hišće někotre rostlinske mjena. Wułožił M. Rostok ,, 67Basnje. Wot M. Kósyka . . . . . ,, 6Wo někotrych słowach a twórbach. Podał dr. Pful . . ,, 83Šyldowska rada. Po ludowych bajkach wupěsnił dr. Pful ,, 113Katechismus Jakuba Ticina z 1. 1685. Podał M. Hórnik ,, 115Zacharias Bierling a jeho knižka z l. 1689. PodałM. Hórnik . . . . . . . . ,, 119Serbske słowa w zapiskach P. F. Kowarja (1721—1736).Zdźělił H. Dučmann . . . . . „ 127Kóncowki -eho, -emu, -oho, -omu. Podał M. Hórnik „ 1Njeporjadne zesłabjenje někotrych sobuzynkow. PodałM. Hórnik . . . . . „ 135Hdźe ma so naše „ě“ za Ѣ pisać? Wułožił M. Hórnik ,, 138Hólčkowa słužba. Z luda podał Filip Rězak . . „ 143Někotre varianty delnjoserbskich pěsni. Ze zapiskowAlbina z Janšojc . . . . „ 144Wućahi z protokollow M. S . . . . ,, 148Zapis wučenych wustawow a towaŕstwow, kotrež z MaćicuSerbskej swoje knihi a spisy wuměnjuja . „ 155Zličbowanje M. S. w 36. lěće (1882) . . . „156Dary za dom M. S . . . . ,, 157Přinoški sobustawow M. S . . . . „158Hudźbna přiłoha: Hłosy serbskich ludowych pěsni.Wozjewištaj M. Hórnik a E. MukaN. B. Dodawk k hudźbnej přiłozy přichodnje!Z tutym so wudawa:74) Kschiž a połměsaz abo Turkojo psched Winomw lěcźe 1683.75) Protyka na 1884.Wo zapłaćenje přinoškow naležnje prosymy.M. Mjeŕwa (Mörbe), pokładnik.Ćišćał E. M. Monse w Budyšinje.

MAĆICY SERBSKEJE

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?