Biografia

Aleksander Czekanowski urodził się 12 lutego 1833 r. w Krzemieńcu na Wołyniu. Jego tata, Wawrzyniec, utrzymywał w Krzemieńcu pensjonat dodatkowo był honorowym pomocnikiem blisko gabinecie zoologicznym w liceum.

W 1850 r. rozpoczął szkoła główna medyczne na uniwersytecie w Kijowie. Nie mając jednak zamiłowania do medycyny, skierował swe zainteresowania ku naukom przyrodniczym a szczególnie geologii. W 1855 r. przeniósł się na uniwersytet w Dorpacie, gdzie na wydziale geologii przez dwa lata słuchał wykładów z mineralogii. Tam został przyjęty do najstarszej korporacji akademickiej Polonia. Po ukończeniu studiów w 1857 r. wrócił do Kijowa, gdzie pracował nad zbiorami miejscowego uniwersytetu. Przed powstaniem styczniowym w jego mieszkaniu zbierała się elita młodzieży. Podejrzany o udział w powstaniu, Czekanowski został aresztowany w 1863 r. i zesłany na Syberię, początkowo na Zabajkale koło Czyty, potem na zachód od jeziora Bajkał. Już w drodze gromadził i porządkował zbiory, posługując się lupą sporządzoną ze stłuczonej karafki. Po przeniesieniu go w okolice Bratskiego Ostroga nad Angarą kilka lat żył w nędzy. Mimo srogiego klimatu i ciężkiej pracy u chłopów nie porzucił pracy naukowej. Studiował geologię tzw. Lądu Angary, dokonując obserwacji meteorologicznych za pomocą przyrządów własnego pomysłu.

Z trudnej sytuacji wybawił go w 1866 r. Fryderyk Schmidt, poznany jeszcze w Dorpacie. Nabył on zgromadzone przez Czekanowskiego zbiory oraz zamawiał dalsze, zaopatrywał go także w książki. Dwa lata później uzyskał u władz zwolnienie Czekanowskiego z prac przymusowych i przeniesienie go do Irkucka zaczął działać w Syberyjskim Oddziale Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego, m.in. prowadząc badania w południowej części guberni irkuckiej (1869 – 71). W 1871 razem z Wiktorem Godlewskim oraz Benedyktem Dybowskim dokonał badań północnej części jeziora Chubsuguł w Mongolii. Badał również tereny górnego biegu Dolnej Tunguzki i notował spostrzeżenia z wyprawy przez Oleniok. Napisał pierwsze wiarygodne dane o geologii rej. Dolnej Tunguski (1873), południowego biegu Leny oraz rej. Oleniok (1874 – 75). Na Dolnej Tunguskie odkrył pokłady węgla i grafitu.

W 1876 pozwolono mu przyjechać do Petersburga, gdzie rozpoczął prace związane z opracowaniem zebranych materiałów geograficznych, geologicznych i paleontologicznych. Zbiory botaniczne i zoologiczne zebrane przez Czekanowskiego zostały opisane przez szereg innych uczonych. Swoje obserwacje z wszystkich wypraw zawarł w wielu publikacjach, które jednak nie są w pełni znane w Polsce. Poza działalnością pisarską zajmował się również kolekcjonowaniem skamieniałości roślin i owadów.

Zmarł śmiercią samobójczą; istnieje również teoria, że nieświadomie przedawkował leki.

Odznaczenia

Za swoje badania otrzymał m.in. złoty medal Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego (1870).

Prace

Badania geologiczne Guberni Irkuckiej – wyd. 1874; Dziennik ekspedycji po rzekach Dolna Tunguska, Oleniok i Lena w 1873 – 75 -wyd. 1896;

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano pasmo górskie na Syberii między rzekami Leną i Oleniok – Góry Czekanowskiego, ulicę w Lublinie (dzielnica Wrotków) oraz w Zielonej Górze na Osiedlu Uczonych. Na jego cześć nazwano wymarłą roślinę okresu jurajskiego – miłorząb z rodzaju Czekanowskia Крымгольц Г.Я., Крымгольц Н.Г., 2000: Имена отечественных геологов в палеонтологических названиях. Санкт-Петербург, Российская Академия Наук, Палеонтологическое общество при РАН, str. 123-124. , a także rodzaj środkowotriasowego amonita Czekanowskites, znanego z Syberii Paleobiology Database oraz wczesnotriasowego amonita Prosphingites czekanowskii Paleobiology Database .

Do innych wymarłych taksonów nazwanych nazwiskiem Czekanowskiego należą (poniższa lista

• Agnostus czekanowskii Schmidt, 1886 – środkowokambryjski trylobit, Syberia północna.
• Triangulaspis czekanowskii (Toll, 1899), dolnokambryjski trylobit, Syberia wschodnia * Angarocanis czekanowskii (Schmidt, 1886) sylurski wielkorak Syberia
• Primitia czekanowskii Schmidt, 1886 – sylurski małżoraczek, Syberia.
• Modiola czekanowskii Lahusen, 1886 – środkowojurajski małż, Syberia.
• Oxytoma czekanowskii Teller, 1886 – późnotriasowy małż, Rosja północna
• Bellerophon czekanowskii Schmidt, 1858 – wczesnoordowicki ślimak, południowe wybrzeże Zatoki Fińskiej.
• Epiczekanowskites Popow, 1961 – środkowotriasowy amonit, Rosja.
• Polyptychites tshekanovskii Pavlow, 1914 – wczesnokredowy amonit, wschodnia Syberia.
• Palaeniscinotus czekanowskii Rohon, 1890 – wczesnokredowa ryba, Syberia

• Sorocaulus szekanowskii (Schmalhausen, 1879) – permski skrzyp, Syberia.
• Asplenium czekanowskii Schmalhausen, 1879 – permski paprotnik, Syberia

Jego nazwiskiem nazwano także współczesne rośli

• tojada Aconitum czekanovskyi,
• ostrołódkę Oxytropis czekanowskii ,
• Saxifraga czekanowskii ,
• Myosotis czekanowskii,
• Papaver czekanowskii,
• hybrydę modrzewia Larix czekanowskii,
• rybę z grupy strzebli Phoxinus czekanowskii Baza ITIS (synonim Rhynchocypris czekanowskii),
• pająka Dendryphantes czekanowskii,
• owada Hyperborea czekanowskii,
• skorupiaka Tropodiaptomus czekanowskii ,
• Scoliocentra czekanowskii.